Czeski Cieszyn
Czeski Cieszyn (cz. Český Těšín, niem. Tschechisch Teschen, w latach 1938–1939 Cieszyn Zachodni) – miasto, położone we wschodniej części Czech przy granicy z Polską, w kraju morawsko-śląskim, w powiecie Karwina, na Pogórzu Śląskim, na lewym brzegu Olzy. Siedziba gminy z rozszerzonymi uprawnieniami.
 Ratusz w Czeskim Cieszynie | |||||
| |||||
| Państwo | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Kraj | |||||
| Powiat | |||||
| Data założenia |
1920 | ||||
| Burmistrz |
Gabriela Hřebačková | ||||
| Powierzchnia |
33,8 km² | ||||
| Wysokość |
265-422 m n.p.m. | ||||
| Populacja (2018) • liczba ludności • gęstość |
| ||||
| Kod pocztowy |
737 01 | ||||
| Podział miasta |
7 dzielnic | ||||
Położenie na mapie kraju morawsko-śląskiego  | |||||
Położenie na mapie Czech  | |||||
 49°44′45″N 18°37′28″E/49,745833 18,624444
| |||||
| Strona internetowa | |||||
Nazwa Czeski Cieszyn współcześnie odnosi się do lewobrzeżnej części niegdysiejszego jednolitego miasta Cieszyna, którego część prawobrzeżna należy do Polski i nosi oficjalną nazwę Cieszyn (w niektórych publikacjach dla odróżnienia od Czeskiego Cieszyna stosowana jest nazwa polski Cieszyn[2][3][4]). Dzieje Cieszyna sięgają IX wieku. Od 1290 do 1918 roku był on centrum rządzonego najpierw przez Piastów, a później przez Habsburgów księstwa cieszyńskiego, stając się w epoce nowożytnej jednym z najważniejszych śląskich miast. Gdy pod koniec 1918 roku na gruzach monarchii austro-węgierskiej powstały Czechosłowacja i Polska, niemal natychmiast rozpoczęły one spór terytorialny o Śląsk Cieszyński, którego efektem był podział tego regionu oraz samego miasta Cieszyna między oba skonfliktowane państwa dokonany 28 lipca 1920 roku przez Radę Ambasadorów[2]. Jako, że większość ważnych historycznych obiektów, w tym Stare Miasto znajduje się w polskiej części miasta, to właśnie ona jest powszechnie uważana za spadkobiercę jego historii sprzed podziału. Natomiast czeska część jest w istocie nowym miastem, którego dzieje są liczone od momentu wejścia w życie ustaleń Rady Ambasadorów.
Sercem Czeskiego Cieszyna jest historyczne cieszyńskie przedmieście o nazwie Saska Kępa, założone przez księcia Alberta Sasko-Cieszyńskiego w 1794 roku, które rozwinęło się po wybudowaniu w 1869 roku dworca kolejowego. W Czeskim Cieszynie dominuje zabudowa XIX-wieczna, reprezentująca eklektyzm i secesję oraz międzywojenna, zrealizowana w stylu modernistycznym. Ta druga pochodzi z czasów planowej rozbudowy Czeskiego Cieszyna w latach 20. XX wieku, której przyczyną był brak po czechosłowackiej stronie Cieszyna potrzebnych do funkcjonowania miasta obiektów, tj. urzędy, szkoły, budynki mieszkalne itp.
Demografia
W latach 1869-2001[5]:
| Rok | 1869 | 1880 | 1890 | 1900 | 1910 | 1921 | 1930 | 1950 | 1961 | 1970 | 1980 | 1991 | 2001 |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Liczba ludności | 2277 | 3908 | 4903 | 6902 | 8896 | 10366 | 13095 | 12985 | 14435 | 18549 | 22155 | 27721 | 26429 |
Według czeskiego spisu powszechnego z 2001 roku w Czeskim Cieszynie mieszkało 26 429 osób, z czego 19 716 (74,6%) było narodowości czeskiej, 4257 (16,1%) polskiej, 1155 (4,4%) słowackiej, 219 (0,8%) morawskiej, 69 (0,3%) niemieckiej, 23 wietnamskiej, 22 romskiej i 5 ukraińskiej oraz 390 (1,5%) grupy etnicznej śląskiej. Osób wierzących było 14 860 (56,2% populacji), z czego 8916 było wiernymi Kościoła katolickiego (60% osób wierzących), 737 wiernymi Ewangelickiego Kościoła Czeskobraterskiego, 356 było Świadkami Jehowy zaś 51 deklarowało się jako wierni Czechosłowackiego Kościoła Husyckiego[7].
Historia
Czeski Cieszyn powstał 28 lipca 1920 roku w wyniku ustalonego przez Radę Ambasadorów na międzynarodowej konferencji w belgijskim mieście Spa podziału ziem będącego przedmiotem czechosłowacko-polskiego konfliktu Śląska Cieszyńskiego pomiędzy Czechosłowację i Polskę. Utworzona wtedy granica przebiegała przez miasto Cieszyn wzdłuż przepływającej przez nie rzeki Olzy, dzieląc miasto na dwie części: czechosłowacką, lewobrzeżną i polską, prawobrzeżną[2]. Wcześniej obszar obecnego Czeskiego Cieszyna stanowił przedmieścia Cieszyna, położone na zachód od Olzy za tzw. Bramą Wodną i Długim Mostem, o rozproszonej zabudowie i rządzone na prawie książęcym (kameralnym). Najstarszym z nich był Brandys (cz. Brandýs[8], niem. Brandeis)[9]. W pierwszej połowie XVIII wieku obszar Brandysa położony najbliżej zamku książęcego zaczęto nazywać Kamieńcem (cz. Kamenec[8], niem. Steinplatz)[10]. W 1794 roku na zlecenie księcia Alberta Sasko-Cieszyńskiego na Kamieńcu założono nowe przedmieście kameralne o nazwie Saską Kępę (cz. Saská kupa[8], niem. Sachsenberg), na którym wzdłuż drogi od mostu założono 32 warsztaty sukiennicze[11]. W połowie XIX wieku poprowadzono tu Kolej Koszycko-Bogumińską, później także Kolej Miast Śląskich i Galicyjskich z Frydku przez Cieszyn i Bielsko do Kalwarii. 1 lutego 1869 roku oddano do użytku okazały dworzec kolejowy, który do 1920 roku był głównym dworcem miasta Cieszyna[12][2]. W 1911 roku do dworca poprowadzono linię tramwajową, biegnącą z historycznej części miasta.
Według austriackiego spisu ludności z 1900 roku Brandys, Kamieniec oraz Saska Kępa miały razem 5044 mieszkańców (27,1% populacji Cieszyna) zamieszkałych w 269 budynkach (27,5% budynków w mieście)[13]. Natomiast według spisu z 1910 roku Brandys, Kamieniec i Saska Kępa miały łączną powierzchnię 265 hektarów (39,6% powierzchni Cieszyna) zamieszkiwanych przez 6837 osób (30,4% populacji Cieszyna) w 380 budynkach (30,9% budynków w mieście), co dawało gęstość zaludnienia równą 2580 os./km², z czego 6524 było zameldowanych na stałe. 4167 (60,9%) osób posługiwało się językiem niemieckim, 2195 (32,1%) polskim, 160 (2,3%) czeskim, zaś 2 osoby innym językiem[14]. 4431 (64,8%) osób było z wyznania katolikami, 1678 (24,5%) ewangelikami, 19 (0,3%) kalwinistami, 700 (10,2%) wyznawcami judaizmu, a 9 osób było innego wyznania[14].
Podział miasta spowodował spadek znaczenia Cieszyna w regionie i zahamowanie jego rozwoju. Polska część miasta utraciła ważne połączenie kolejowe, centralę wodociągową, gazownię i wiele zakładów przemysłowych, natomiast część czeska (czechosłowacka) została odcięta od starego miasta z rynkiem, teatrem, elektrownią, budynkami urzędowymi i szkołami[2]. Nowa sytuacja geopolityczna w mieście spowodowała odcięcie pozostałych po polskiej stronie pracowników od miejsc pracy w przemyśle ulokowanym teraz w Czechosłowacji oraz odcięcie pracowników pozostałych po stronie czechosłowackiej od miejsc pracy w oświacie, kulturze i urzędach, co potęgowało trudności. Polski Cieszyn został pozbawiony połączenia transportowego z resztą kraju i uległ faktycznemu zepchnięciu na jego peryferia, gdyż jego główna siła napędowa jaką był przemysł znalazła się za granicą. W ciągu kilku lat Cieszyn stał się miastem emerytów i rencistów, zdegradowanym do roli „niedoszłego letniska”[2].
Czechosłowacki spis ludności przeprowadzony w Czeskim Cieszynie kilka miesięcy po podziale Śląska Cieszyńskiego z 1920 roku przedstawiał diametralnie odmienne zestawienie narodowościowe niż to miało miejsce przed objęciem w jurysdykcję tego obszaru przez władze czeskie[15], spośród 8068 mieszkańców zamieszkałych w 420 domach, Niemców miało być 3406, Czechów 2427, Żydów 674, a Polaków 526[16]. Przeprowadzony w 1931 roku spis powszechny wykazał 9746 osób, w tym: 4420 Czechów (45,4%), 3269 Niemców (33,6%), 1446 Polaków (15,0%), 560 Żydów (5,7%) i 31 pozostałych (0,3%)[17].
W nowo powstałym czechosłowackim mieście, poza stacją kolejową i gazownią nie było żadnych ważnych dla miasta obiektów, tj. budynki administracji państwowej i lokalnej, placówki miejskie, szkoły czy budynki mieszkalne. Sprzyjające warunki komunikacyjne pozwoliły na zapoczątkowanie procesu rozbudowy dotychczasowego obszaru podmiejskiego w nowe, funkcjonalne miasto[8]. W 1922 roku rząd Czechosłowacji udzielił miastu pożyczki w wysokości 15 milionów koron na rozbudowę miasta[8][17]. Do przygotowania projektu „nowego Czeskiego Cieszyna” w 1927 roku zaangażowano morawskiego architekta i urbanistę Emila Leo[8]. W dość krótkim czasie na dawnej Saskiej Kępie (między Olzą, a dworcem kolejowym), do istniejących budynków zbudowanych w stylu eklektycznym i secesyjnym dobudowano wiele nowych modernistycznych – od klasycyzujących po funkcjonalistyczne[18]. Oprócz budynków miejskich instytucji tj. ratusz (wybudowany w 1928 roku według projektu ostrawskiego architekta Wilhelma Richtera) czy Urząd Pocztowy (wybudowany w 1931 roku według projektu Josefa Zadražila z Pragi) powstały prywatne i spółdzielcze budynki mieszkalne, budynki gospodarcze, szpital, cmentarz, kościoły (jeden katolicki i trzy protestanckie), synagoga, rzeźnia, szkoły, sklepy, hotele oraz banki (m.in. budynek Banku Niemieckich Kas Oszczędności zbudowany w latach 1929-1930 przez cieszyńskiego architekta Eugena Fuldę)[2][17][18]. Rozrostowi uległa ponadto infrastruktura handlowa i gastronomiczna[17]. W 1930 roku w mieście działało 20 firm budowlanych[18]. W 1933 roku przy ratuszu utworzono nowy miejski rynek[17]. Dla powstania, jak i rozwoju nowego miasta w okresie międzywojennym spore zasługi miał Józef Kożdoń, przywódca śląskich separatystów tzw. „Ślązakowców”, który w przeprowadzonych w 1923 roku pierwszych wyborach komunalnych głosami Niemców, Ślązaków i Polaków (w proporcjach 15, 5 i 2, przeciw 13 głosom czeskim) został wybrany burmistrzem[19]. Sukcesy związane z rozbudową Czeskiego Cieszyna spowodowały, że Kożdoń był wybierany na burmistrza w 1927 i w 1931 roku, a także - po raz czwarty i ostatni - we wrześniu 1938 roku[17].
Miejscowi katolicy zorganizowali w 1921 roku własną parafię Boskiego Serca Pana przy kościele jezuickim, oficjalnie erygowaną w 1934 roku. Wśród ewangelików doszło do rozdźwięku. Propolska część chciała przyłączyć się do Kościoła Ewangelickiego Augsburskiego Wyznania na Śląsku Wschodnim w Czechosłowacji, natomiast „Ślązakowcy” i miejscowi Niemcy chcieli przyłączyć się do Niemieckiego Kościoła Ewangelickiego w Czechach, na Morawach i na Śląsku. Konflikt rozgorzał podczas zgromadzenia zborowego w 1923 roku na którym wybrano pastora Pawła Zahradnika z Kojkowic. Odtąd zarządzany przez niego zbór miał charakter niemiecki i w 1927 roku wybudował własny kościół zwany kościołem „Na Rozwoju”. Polski zbór w 1926 roku powołał własnego pastora Józefa Bergera, który formalnie został uznany w 1928 roku. Własny kościół nazywany kościołem „Na Niwach” projektu architekta Eduarda Davida wybudowano w latach 1931-1932. W mieście powstał również niewielki zbór Ewangelickiego Kościoła Czeskobraterskiego, który w latach 1928-1929 również wybudował własny kościół na ulicy Frydeckiej.
2 października 1938 roku Czeski Cieszyn wraz z resztą tzw. Zaolzia został pokojowo zajęty przez Polskę w następstwie zawarcia układu monachijskiego i włączony do miasta Cieszyna jako Cieszyn Zachodni. Nowa polska administracja za swoje naczelne zadanie uznała szybką repolonizację zarówno Cieszyna Zachodniego, jak i całego Zaolzia, stwarzając wyjątkowe udogodnienia dla Niemców i Czechów chcących opuścić tereny Śląska Cieszyńskiego i samego miasta Cieszyna[17]. W 1939 roku Cieszyn został przyłączony w całości do III Rzeszy[2]. W okresie II wojny światowej w dzielnicy Konteszyniec działał obóz jeniecki Stalag VIII D. Po 1945 roku z inicjatywy Józefa Stalina został przywrócony ponowny podział miasta i odrębność Czeskiego Cieszyna[2]. Obszar terytorialny Czeskiego Cieszyna został powiększony najpierw o Sibicę w 1947 roku, następnie w 1960 roku o Żuków Dolny, a w 1975 roku o Żuków Górny, Mistrzowice (w tym Mosty i Koniaków) oraz Stanisłowice. Mosty na Olzie, dzielące miasto na dwie części, stały się najważniejszym przejściem granicznym pomiędzy Polską i Czechosłowacją. W latach 80. XX wieku otwarto nowe przejście graniczne Cieszyn-Boguszowice-Chotěbuz na peryferiach miasta, które odciążyło ruch w centrum. Było ono największym przejściem granicznym pomiędzy Polską a Czechosłowacją. Od 1990 roku nawiązano ścisłą współpracę z Cieszynem na gruncie kulturalnym – jedną z pierwszych inicjatyw w tym zakresie był Międzynarodowy Festiwal Teatralny „Na granicy”, od czasu przystąpienia Czech i Polski do Unii Europejskiej noszący nazwę Międzynarodowy Festiwal Teatralny „Bez Granic”.
W momencie podziału w Czeskim Cieszynie mieszkało znacznie więcej Polaków niż Czechów, jednak w wyniku napływu ludności z głębi Czech i prowadzonej przez rząd w Pradze intensywnej polityce czechizacji polskiej ludności stanowi ona dziś tylko około 15% ogółu mieszkańców miasta. Mimo wszystko Czeski Cieszyn pozostaje jednym z najważniejszych ośrodków mniejszości polskiej w Czechach oraz siedzibą większości organizacji polskich w tym kraju. Tutaj wydawany jest ogólnoczeski dziennik „Głos – Gazeta Polaków w Republice Czeskiej” oraz miesięcznik „Zwrot”. Działają tu także placówki edukacyjne z polskim językiem nauczania: przedszkole, szkoła podstawowa i gimnazjum.
Podział administracyjny
Czeski Cieszyn podzielony jest na 22 obręby ewidencyjne składających się na 7 części i gmin katastralnych[20].
- Český Těšín (Czeski Cieszyn)
- Dolní Žukov (Żuków Dolny)
- Horní Žukov (Żuków Górny)
- Mistřovice (Mistrzowice)
- Stanislavice (Stanisłowice)
- Mosty
- Koňakov (Koniaków)
Gmina katastralna Czeski Cieszyn ma powierzchnię 738,91 ha[21], co stanowi jedynie 21,9% powierzchni całej gminy. W 2001 na jej obszarze żyły 22347 osoby[5] (84,6% populacji, gęstość 3024,4 os./km²). Obejmuje ona dawne lewobrzeżne przedmieścia Cieszyna (a dawniej niezależne wsie): Brandýs (Brandys), Kamenec (Kamieniec) i Sasovka (Saska Kępa lub Sasówka), a także Svibice (Sibica), do 1920 roku siedziba niezależnej gminy, którą włączono w granice administracyjne Czeskiego Cieszyna w 1947 roku. Położona jest w południowej części gminy katastralnej i na jej obszarze znajduje się największe w mieście osiedle z wielkiej płyty.
Zabytki
Obiektami zabytkowymi w mieście są m.in.[22]:
- Kościół Najświętszego Serca Pana Jezusa – trzynawowy kościół zbudowany w latach 1891-1894 według projektu Ludwiga Satzkego w stylu łączącym neogotyk z neoromanizmem jako kościół zakonu jezuitów. Później świątynia została przekształcona w kościół parafialny dla nowo powstałego miasta Czeskiego Cieszyna
- Kościół Opatrzności Bożej - jednonawowy, podłużny kościół zbudowany w 1863 roku w stylu łączącym późny barok z klasycyzmem
- Kapliczka wybudowana w 1848 roku
- Posąg św. Jana Nepomucena przy Masarykovych sadach/Alejach Masaryka - barokowy, wykonany z polichromowanego piaskowca posąg, stojący na masywnym cokole. Pochodzi z 1. połowy XVIII wieku i jest dziełem nieznanego autora
- Pomnik Międzynarodowej Solidarności Koalicji Antyfaszystowskiej STALAG VIII B – pomnik upamiętniający jeńców wojennych, przetrzymywanych na terenie kompleksu obozów jenieckich Stalag VIII D w latach 1941-1945. Pomnik odsłonięto w 1973 roku, a jego autorami są rzeźbiarz Štěpán Mikula i inżynier Koco Kratovský
- Willa Gottlieba i Steli Fantel - wolnostojąca willa reprezentująca tradycyjną architekturę, zbudowana w 1930 roku według projektu Karla Reinhardta i Eugena Fuldy
- Willa Fuldy - wolnostojąca, neorenesansowa willa zbudowana w 1899 roku według projektu Julia Mayredera dla Friedricha Eduarda Fuldy
- Budynek strzelnicy wybudowany w stylu neoklasycystycznym w 1882 roku, obecnie siedziba Ośrodka Kulturalno-Społecznego „Strzelnica” z galerią sztuki, klubem jazzowym i kortami tenisowymi
- Budynek gimnazjum wybudowany w stylu funkcjonalistycznym według projektu Jaroslava Fragnera w latach 30. XX wieku
- Synagoga Szomre-Szabos – wybudowana w stylu eklektyczno-neomauretańskim według projektu Eduarda Davida w 1928 roku, od 1967 roku jest siedzibą Polskiego Związku Kulturalno-Oświatowego
- Dworzec kolejowy – wybudowany w 1869 roku w stylu neorenesansowym
Sport
W mieście swoją siedzibę ma klub piłkarski FK Český Těšín, który został założony w 1928 roku pod nazwą Slavoj Český Těšín. Barwami klubu są kolory żółty i czarny[23], a obiektem domowym stadion w Czeskim Cieszynie o pojemności 500 widzów[24]. Od 2016 roku działa tu również klub hokeja na lodzie HC Wolves Český Těšín[25].
W okresie międzywojennym w Czeskim Cieszynie działał Polski Klub Sportowy Czeski Cieszyn, który w latach 1930—1934 był mistrzem Śląska Cieszyńskiego m.in. w boksie i lekkoatletyce[26].
Miasta partnerskie
Ludzie urodzeni w Czeskim Cieszynie
- Ludvik Aškenazy (1921–1986) – czesko-niemiecki pisarz i reporter
- František Vláčil (1924–1999) – czeski reżyser i scenarzysta filmowy, malarz i grafik
- Jaromír Hanzlík (1948) – czeski aktor znany z serialu Szpital na peryferiach
- Luděk Čajka (1963–1990) – czeski hokeista, reprezentant Czechosłowacji
- Przemysław Branny (1970) – polski aktor znany z filmu Śmierć jak kromka chleba
- Bogdan Trojak (1975) – polsko-czeski poeta i publicysta
Galeria
-
Widok na miasto z Wieży Piastowskej w Cieszynie -
Rynek z ratuszem -
Hlavní třída/Ulica Główna -
Kamienica przy Masarykovych sadach/Alejach Masaryka -
Fragment opuszczonego cmentarza żydowskiego -
Głazy narzutowe z okolic Czeskiego Cieszyna w parku w Czeskim Cieszynie -
Alejka w parku w okresie jesiennym -
Olza w okresie zimowym, widziana z lewego brzegu
Zobacz też
Przypisy
- ↑ Český statistický úřad: Počet obyvatel v obcích České republiky k 1.1.2018. 2018-01-01. [dostęp 2018-05-22]. (cz.).
- ↑ a b c d e f g h i Dariusz Kiełb: Dlaczego doszło do podziału Cieszyna?. histmag.org, 2014-10-28. [dostęp 2020-06-17]. (pol.).
- ↑ Mirosław J. Barański: Beskid Śląski: przewodnik. [w:] Informacje praktyczne [on-line]. books.google.pl, 2007. [dostęp 2020-06-19]. (pol.).
- ↑ Anna Piernikarczyk: Cieszyn. [w:] Miasta w Polsce [on-line]. polskieszlaki.pl. [dostęp 2020-06-19]. (pol.).
- ↑ a b Český, Historický lexikon obcí ČR 1869–2005 – 1. díl [online], czso.cz, 20 sierpnia 2008, s. 718-719 [dostęp 2010-10-14] (cz.).
- ↑ Seznam ulic a veřejných prostranství na území města Český Těšín – česky i polsky
- ↑ Název obce: Český Těšín. [w:] Sčítaní lidu, domů a bytů 2001 [on-line]. Český statistický úřad. [dostęp 2013-10-15]. [zarchiwizowane z tego adresu]. (cz.).
- ↑ a b c d e f Urbanismus. openairmuseum.info. [dostęp 2020-06-17]. (cz.).
- ↑ Dzieje Cieszyna..., 2010, t. II, s. 254.
- ↑ Dzieje Cieszyna..., 2010, t. II, s. 255.
- ↑ Dzieje Cieszyna..., 2010, t. II, s. 256-257.
- ↑ Marcin Żerański: Śląsk Cieszyński. Od Bielska-Białej do Ostrawy. Cieszyn: Pracownia na pastwiskach, 2012, s. 68. ISBN 978-83-933109-3-7.
- ↑ Gemeindelexikon der im Reichsrate vertretenen Königreiche und Länder, bearbeitet auf Grund der Ergebnisse der Volkszählung vom 31. Dezember 1900, XI. Schlesien. Wien: 1906. (niem.).
- ↑ a b Ludwig Patryn (ed): Die Ergebnisse der Volkszählung vom 31. Dezember 1910 in Schlesien. Troppau: 1912. (niem.).
- ↑ Jan Drabina, Górny Śląsk, Wrocław 2002, 176-177.
- ↑ Mistopis Československé republiky. 1929. (cz.).
- ↑ a b c d e f g h Marian Dembiniok: W II Rzeczpospolitej (1938). [w:] Granica na Olzie [on-line]. openairmuseum.info. [dostęp 2020-06-17]. (pol.).
- ↑ a b c Janusz Spyra (teksty), Cieszyn – wczoraj i dziś. Česky Tĕšín – včera a dnes, Česky Tĕšín 2001.
- ↑ Józef Golec, Stefania Bojda, Słownik biograficzny ziemi cieszyńskiej, t. 1, Cieszyn 1993, s. 161.
- ↑ Územně identifikační registr ČR: Obce. [dostęp 2010-09-30]. [zarchiwizowane z tego adresu]. (cz.).
- ↑ Informace o katastrálním území Český Těšín. [dostęp 2010-10-03]. [zarchiwizowane z tego adresu]. (cz.).
- ↑ Památkový katalog; Výsledky vyhledávání. pamatkovykatalog.cz. [dostęp 2020-06-19]. (cz.).
- ↑ Český Těšín se chce prezentovat atraktivním fotbalem. kavinsky.denik.cz. [dostęp 16.12.2019]. (cz.).
- ↑ Stadion FC IRP Český Těšín. arenysportowe.eu. [dostęp 16.12.2019].
- ↑ HC Wolves Český Těšín. vysledky.lidkovy.cz. [dostęp 16.12.2019]. (cz.).
- ↑ Bronisław Stiasny: Cieszyn i Zaolzie: ilustrowany przewodnik, Sport polski na Zaolziu., s.17 [1]
Bibliografia
- Dzieje Cieszyna od pradziejów do czasów współczesnych. Cieszyn: Książnica Cieszyńska, 2010. ISBN 978-83-927052-6-0.
- Marcin Żerański: Cieszyn i Czeski Cieszyn – śladem tramwaju. Cieszyn: Pracownia na Pastwiskach, 2011. ISBN 978-83-933109-0-6.