Portatyl
wykonywane od VII wieku małe, przenośne ołtarzyki, głównie metalowe lub z kości słoniowej, używane w czasie podróży
Portatyl to wmurowana w ołtarz kamienna płyta z relikwiami świętego, konsekrowana przez biskupa i przez niego włożona w ołtarz. Do czasu reformy liturgicznej Soboru Watykańskiego II był on niezbędny do odprawienia Mszy świętej.