Poprawność polityczna: Różnice pomiędzy wersjami
| [wersja nieprzejrzana] | [wersja przejrzana] |
Usunięta treść Dodana treść
m drobne merytoryczne |
Anulowanie wersji 74313044 autorstwa 79.184.79.8 (dyskusja), było dobrze Znacznik: Anulowanie edycji |
||
| (Nie pokazano 303 pośrednich wersji utworzonych przez 100 użytkowników) | |||
Linia 1:
'''Poprawność polityczna''' ({{w języku|en|political correctness}}) – sposób używania języka w [[dyskurs]]ie publicznym, którego deklarowanym celem jest wyrażanie szacunku dla różnych grup społecznych (w tym szczególnie [[Mniejszość|mniejszościowych]] m.in. pod względem [[Rasa|rasy]], [[Płeć społeczna|płci]], [[Kultura|kultury]], czy [[Orientacja seksualna|orientacji seksualnej]]) oraz dyskryminowanych<ref>{{encyklopedia PWN|id = 3960506|tytuł=poprawność polityczna|data dostępu=2017-11-26}}</ref>. Współczesne znaczenie tego terminu zostało ukształtowane przez debatę pomiędzy konserwatystami (np. [[Allan Bloom]], [[Dinesh D’Souza]]) a przedstawicielami [[Nowa lewica|nowej lewicy]] w [[Stany Zjednoczone|USA]] w latach 80. XX wieku{{odn|Hughes|2011|s=67}}.
W [[Wielka Brytania|Wielkiej Brytanii]] i USA termin na ogół funkcjonuje jako określenie o negatywnych konotacjach{{odn|Hughes|2011|s=69}}. Od lat 90. XX wieku stosowany jest przez osoby o [[Prawica|prawicowych]] poglądach, jako rodzaj krytyki działań mających na celu walkę z [[seksizm]]em, [[rasizm]]em, [[Antysemityzm|antysemityzmem]], [[homofobia|homofobią]]{{odn|Kohl|1992|s=1}}.
== Koncepcja znaczenia ==
Poprawność polityczna ma na celu unikanie zwrotów, które mogą być uznawane za obraźliwe lub nacechowane negatywnie. Określenia tego rodzaju bywają zastępowane [[Eufemizm|eufemizmami]]{{odn|David|2017}}. Elementem języka poprawnego politycznie może być również wprowadzanie [[Feminatywum|feminatywów]], czyli żeńskich form nazw zawodów{{odn|David|2017}}. Poprawność polityczna obejmuje również samoograniczanie w posługiwaniu się symbolami i określeniami, które mogą wykluczać, marginalizować lub obrażać dyskryminowane grupy społeczne<ref>{{Cytuj stronę | url=https://en.oxforddictionaries.com/definition/political_correctness | tytuł=Political Correctness | opublikowany=English Oxford Living Dictionaries | data dostępu=2018-01-17 | język=en}}</ref>. Z perspektywy lingwistycznej działania te można uznać za formę [[Preskryptywizm (językoznawstwo)|preskryptywizmu]], gdyż ich celem jest wywarcie pewnego wpływu na zachowania językowe (w tym przypadku nie chodzi jednak o tzw. [[Poprawność językowa|poprawność językową]])<ref>{{Cytuj |autor = Paul Baker, Sibonile Ellece |tytuł = Key Terms in Discourse Analysis |data = 2011 |isbn = 978-1-84706-321-2 |wydawca = A&C Black |s = 102 |url = https://books.google.com/books?id=wvLKcck7Fk0C |język = en}}</ref>. Celem stosowania poprawności politycznej może być bowiem obniżenie poziomu [[zachowanie antyspołeczne|antyspołecznych]] [[uprzedzenie|uprzedzeń]] i [[dyskryminacja (psychologia społeczna)|dyskryminacji]] danych [[grupa społeczna|grup społecznych]]. Używanie zwrotów bardziej neutralnych może być także motywowane chęcią uniknięcia protekcjonalności i respektowania godności osób, do których odnoszą się pejoratywne określenia<ref>{{Cytuj |autor = Kamil Janiszewski |tytuł = Poprawność polityczna – legalna cenzura |data = 2008-06-11 |data dostępu = 2023-01-04 |opublikowany = Liberté! |url = https://liberte.pl/poprawnosc-polityczna-legalna-cenzura/ |język = pl-PL}}</ref>.
Poprawność polityczna opiera się na zaczerpniętym m.in. od [[Benjamin Lee Whorf|B.L. Whorfa]] [[Hipoteza Sapira-Whorfa|założeniu]], że język wpływa na rzeczywistość, a stosowanie obraźliwego i atakującego języka przyczynia się do zwiększenia poziomu uprzedzeń i wpływa na postawy wobec dyskryminowanych grup{{odn|Watt|2009|s=161}}.
==Przykłady zastosowania==▼
Odchodzenie w polskiej przestrzeni publicznej od użycia określenia „[[Murzyn]]” to przykład poprawności politycznej. Wyraz ten historycznie był używany jako neutralne określenie dla osób czarnoskórych (w przeciwieństwie do słowa „czarnuch” – {{ang.|[[nigger]]}} – które oznaczone było jako „pogardliwe”<ref name="pwn">{{Cytuj stronę|url=https://sjp.pwn.pl/szukaj/Czarnuch|tytuł=Czarnuch – definicja, synonimy, przykłady użycia|opublikowany=Słownik języka polskiego PWN|data dostępu=2020-05-04}}</ref><ref>{{Cytuj |tytuł = Murzyn |czasopismo = PolskieRadio.pl |data dostępu = 2017-03-30 |url = http://www.polskieradio.pl/9/305/Artykul/490004,Murzyn}}</ref>), jednak obecnie to słowo pejoratywne według części użytkowników języka polskiego, w tym w szczególności osób czarnych, m.in. ze względu na związaną z nim [[Frazeologia|frazeologię]]<ref>{{Cytuj stronę|url=http://afryka.org/afryka/--8222-murzyn--8221--dyskryminuje,news/|tytuł=„Murzyn” dyskryminuje|opublikowany=afryka.org|data=31 stycznia 2012|data dostępu=2021-03-08}}</ref><ref>{{Cytuj stronę|url=https://natemat.pl/blogi/julianjelinski/108605,czy-murzyn-odejdzie-wreszcie-na-emeryture#|tytuł=Czy „Murzyn” odejdzie wreszcie na emeryturę?|autor=Julian Jeliński|opublikowany=natemat.pl|data=4 lipca 2014|data dostępu=2021-03-08}}</ref><ref>{{Cytuj |autor = Katarzyna Kłosińska |tytuł = Kłopotliwy Murzyn – Poradnia językowa PWN |data = 2017-01-31 |data dostępu = 2020-05-04 |opublikowany = Poradnia językowa Wydawnictwa Naukowego PWN |url = https://sjp.pwn.pl/poradnia/haslo/Klopotliwy-Murzyn;17473.html |cytat = „Zdaję sobie jednak sprawę z tego, że część czarnoskórych Polaków uważa ją za niestosowną, obraźliwą czy wręcz raniącą. Wiedząc o tym, staram się jej przy nich nie używać – nie w imię politycznej poprawności, lecz zwykłej ludzkiej życzliwości.” |język = pl}}</ref><ref>{{Cytuj |autor = Edyta Gietka |tytuł = Nie mów do mnie Murzyn |data = 2005-08-07 |data dostępu = 2020-05-04 |opublikowany = Przegląd |url = https://www.tygodnikprzeglad.pl/nie-mow-do-mnie-murzyn/ |cytat = „Polak myśli, że jest sympatyczne, jak w waszym wierszyku dla dzieci. Ale gdy ktoś mówi do mnie »Murzynka«, nie czuję, że to coś dobrego. Nie brzmi tak, jakby powiedział »piękna«. W Kamerunie też jest takie jedno słowo na białych. Po polsku znaczy »świnia«.” |język = pl}}</ref><ref>{{Cytuj |autor = [[Michał Nogaś]] |tytuł = Rusinek: Słowo „Murzyn” deprecjonuje |data = 2020-06-10 |data dostępu = 2020-06-15 |opublikowany = Podcast 8:10. [[Gazeta Wyborcza]] |url = https://wyborcza.pl/podcast/0,172673.html?podcast=91595 |język = pl}}</ref><ref>{{Cytuj |autor = [[Dorota Wysocka-Schnepf]] |tytuł = Stop calling me MURZYN. Rozmowa z mamą młodej aktywistki |data = 2020-06-11 |data dostępu = 2020-06-15 |opublikowany = Podcast 8:10. [[Gazeta Wyborcza]] |url = https://wyborcza.pl/podcast/0,172673.html?podcast=91642 |język = pl}}</ref><ref>{{Cytuj |autor = Magda Fjołek |tytuł = Czy słowo „Murzyn” jest obraźliwe? „Tu nie chodzi o cenzurę języka, lecz o empatię” – mówi prof. Kłosińska |data = 2020-06-12 |data dostępu = 2020-06-15 |url = https://www.spidersweb.pl/rozrywka/2020/06/12/czy-slowo-murzyn-jest-obrazliwe-rasizm/ |cytat = „Zaryzykuję tezę, że to nie musi być wyłącznie kwestia słowa „Murzyn” (choć, trzeba to jasno powiedzieć, niebagatelną rolę odgrywa tu to słowo, które – jak mówiłam – w odczuciu wielu osób jest obraźliwe).” |język = pl}}</ref><ref name="dontcall">{{Cytuj |tytuł = #DontCallMeMurzyn. Afropolki tłumaczą dlaczego to słowo boli |data = 2020-06-11 |data dostępu = 2020-06-15 |opublikowany = Noizz |url = https://noizz.pl/spoleczenstwo/dontcallmemurzyn-afropolki-tlumacza-dlaczego-to-slowo-boli/gwstnl8 |język = pl}}</ref>. Polski [[poseł]] [[Killion Munyama]] zapytany, czy uważa słowo „Murzyn” za obraźliwe, odpowiedział twierdząco, dodając, że „murzyn kojarzy się ze złymi powiedzeniami typu »''sto lat za murzynami''« i jest obraźliwym określeniem”<ref>{{Cytuj stronę|url=http://wyborcza.pl/duzyformat/1,127290,12342014,Jesli_nie_Murzyn__to_kto_.html|tytuł=Jeśli nie Murzyn, to kto?|nazwisko=Śmigulec-Odorczuk|imię=Anna|data=2012-08-21|opublikowany=wyborcza.pl|rok=2012|data dostępu=2019-05-06}}</ref>. [[Bianka Nwolisa]], która zasłynęła na warszawskiej manifestacji transparentem ''{{j|en|Stop calling me Murzyn}}'' („Przestań nazywać mnie Murzynem”), pojawiła się na okładce „[[Vogue (czasopismo)|Vogue]]” jako znak nadziei i walki z dyskryminacją<ref>{{Cytuj |tytuł = Młoda aktywistka Bianka Nwolisa na okładce „Vogue Polska” |data = 2020-08-27 |data dostępu = 2021-03-05 |opublikowany = Noizz |url = https://noizz.pl/fashion/mloda-aktywistka-bianka-nwolisa-na-okladce-vogue-polska/jsh0sck |język = pl}}</ref>. Pięć "Afropolek" zainicjowało akcję ''#DontCallMeMurzyn'', w której stwierdziły, że określenie to „kojarzy się im z upokorzeniem, bólem czy strachem”<ref>{{Cytuj |tytuł = #DontCallMeMurzyn. Afropolki tłumaczą dlaczego to słowo boli |data = 2020-06-11 |data dostępu = 2023-01-04 |opublikowany = Noizz |url = https://noizz.pl/spoleczenstwo/dontcallmemurzyn-afropolki-tlumacza-dlaczego-to-slowo-boli/gwstnl8 |język = pl}}</ref>.
Logo zespołu [[Cleveland Indians]] zwane "[[Chief Wahoo]]" (Wódz Wahoo) było uważane za niepoprawne politycznie przez wielu ludzi, szczególnie przez Indian. Logo w 1973 zostało przerysowane tak, by było bardziej poprawane politycznie<ref name="Steinhaus_CTV">Rochelle Steinhaus,[http://www.courttv.com/archive/trials/wahoo/history.html "The Real Chief Wahoo?"] ''[[Court TV Online]]'', July 31, 2001. Accessed June 19, 2007.</ref>, ale także to poprawione logo wzbudza kontrowersje <ref>Filip Bondy, [http://www.nydailynews.com/sports/2007/03/08/2007-03-08_seligs_uncivil_wrong-2.html "Selig's uncivil wrong,"] ''[[NY Daily News]]'', March 8, 2007. Accessed June 19, 2007.</ref>▼
W połowie 2020 ''Słownik Języka Polskiego PWN'' uznawał słowo „Murzyn” za neutralne i nie było ono opatrzone żadnymi kwalifikatorami czy notami o użyciu<ref>{{Cytuj stronę|url=https://sjp.pwn.pl/szukaj/Murzyn|tytuł=Murzyn – definicja, synonimy, przykłady użycia|opublikowany=sjp.pwn.pl|archiwum=https://web.archive.org/web/20200627150142/https://sjp.pwn.pl/szukaj/Murzyn|zarchiwizowano=2020-06-27|data dostępu=2021-03-08}}</ref>. Później ''Słownik Języka Polskiego PWN'' podał, że współcześnie wyraz ten jest uznawany za obraźliwy<ref>{{Cytuj stronę|url=https://sjp.pwn.pl/szukaj/Murzyn|tytuł=Termin "Murzyn"|opublikowany=SJP PWN|data dostępu=2022-12-11}}</ref>. Starsze słowniki często nie zawierają informacji o negatywnych skojarzeniach związanych z tym słowem<ref name="RJP_Łaziński">{{Cytuj stronę|url=https://rjp.pan.pl/index.php?option=com_content&view=article&id=1892:murzyn-i-murzynka&catid=44&Itemid=208|tytuł=„Murzyn” i „Murzynka”|autor=Marek Łaziński|opublikowany=rjp.pan.pl|data dostępu=2021-03-06}}</ref>.
▲Logo
== Krytyka koncepcji poprawności politycznej ==
Niektóre osoby, szczególnie o poglądach [[konserwatyzm|konserwatywnych]], porównują poprawność polityczną do [[nowomowa|nowomowy]]<ref>Schmidt M. [https://web.archive.org/web/20081107114552/http://www.ntu.org/main/press_papers.php?PressID=604&org_name=NTUF ''The Orwellian Language of Big Government''], ''NTUF Policy Paper 152''</ref>. Spotyka się ona z negatywnym odbiorem tych środowisk przez postrzeganie jej jako zakazu krytyki określonych grup, wynikający z ich pochodzenia, historii, kultury lub zachowania. Poprawność polityczna przez krytyków bywa określana mianem [[cenzura|cenzury]]<ref>{{Cytuj |tytuł = Poprawność polityczna – legalna cenzura |data = 2010-04-21 |data dostępu = 2021-04-06 |opublikowany = liberte.pl |url = http://www.liberte.pl/component/content/article/35.html |archiwum = https://web.archive.org/web/20100421160032/http://www.liberte.pl/component/content/article/35.html |zarchiwizowano = 2010-04-21 }}</ref> lub neocenzury<ref>{{Cytuj |autor = Andrzej Zwoliński |tytuł = Nowa nowomowa |data dostępu = 2021-04-06 |opublikowany = opoka.org.pl |url = https://opoka.org.pl/biblioteka/I/IK/zwolinski-slowo-04.html |język = pl}}</ref>. Krytycy poprawności politycznej wskazują też na fakt, że może mieć ona efekt mrożący i zniechęcający do słusznej krytyki osoby z grup mniejszościowych z obawy o bycie oskarżonym o dyskryminację<ref>{{Cytuj stronę|url=https://hbr.org/2006/09/rethinking-political-correctness|tytuł=Rethinking Political Correctness|autor=Robin J. Ely, Debra Meyerson, and Martin N. Davidson|data=2006-09-01|opublikowany=Harvard Business Review|data dostępu=2022-12-11}}</ref>.
Niektórzy językoznawcy zwracają uwagę na fakt, że zastępowanie słów tradycyjnych określeniami bardziej poprawnymi politycznie może prowadzić do trudności w rozumieniu tekstów, a określenia takie nie mają w języku polskim żadnych skojarzeń negatywnych<ref>{{Cytuj |autor = [[Jan Grzenia]] |tytuł = Lapończycy czy Samowie? |data = 2005-05-11 |data dostępu = 2019-01-18 |opis = Poradnia językowa PWN |opublikowany = sjp.pwn.pl |url = https://sjp.pwn.pl/poradnia/haslo/Laponczycy-czy-Samowie;6259.html}}</ref>. [[Jerzy Bralczyk]] uważa, że nie należy usuwać z języka tradycyjnych słów na określenie narodowości, ale używać ich w pozytywnym kontekście<ref>{{Cytuj |autor = [[Jerzy Bralczyk]] |tytuł = Ukrainiec |data = 2002-11-07 |data dostępu = 2019-01-18 |opis = Poradnia językowa PWN |opublikowany = sjp.pwn.pl |url = https://sjp.pwn.pl/poradnia/haslo/Ukrainiec;2005.html}}</ref>.
== Zobacz też ==
{{Wikisłownik|poprawność polityczna}}
* [[akcja afirmatywna]]
* [[mowa nienawiści]]
* [[nowomowa]]
* [[psi gwizdek]]
* [[Zbrodnia nienawiści|zbrodnie nienawiści]]
== Przypisy ==▼
{{Przypisy}}
== Bibliografia ==
* {{Cytuj książkę | tytuł=Political Correctness: a History of Semantics and Culture | isbn=9781444360295 | imię=Geoffrey| nazwisko=Hughes | miejsce=Hoboken | rok=2011| odn=tak}}
* {{Cytuj pismo | tytuł=Uncommon Differences: On Political Correctness, Core Curriculum and Democracy in Education | imię=Herbert | nazwisko=Kohl | rok=1992 | doi=10.1353/uni.0.0216 | odn=tak | czasopismo=The Lion and the Unicorn | język=en | oznaczenie=Volume 16, Number 1}}
* {{Cytuj książkę | imię r=Dominic | nazwisko r=Watt | rozdział=Political Correctness | tytuł=Key ideas in linguistics and the philosophy of language | oclc=932573959 | imię=Siobhan| nazwisko=Chapman | miejsce=Edinburgh | rok=2009| odn=tak}}
* {{Cytuj książkę|nazwisko= Karlík|imię=Petr|nazwisko2=Nekula|imię2= Marek|autor link2=Marek Nekula|autor link3=Jana Pleskalová|nazwisko3=Pleskalová |imię3=Jana|tytuł=Nový encyklopedický slovník češtiny |nazwisko r= David |imię r=Jaroslav |rok=2017 |autor link=Petr Karlík| rozdział=POLITICKÁ KOREKTNOST |adres rozdziału=https://www.czechency.org/slovnik/POLITICK%C3%81%20KOREKTNOST |język=cs |odn=tak}}
* Isabelle Barbéris, ''L'art du politiquement correct. Le nouvel académisme anticulturel,'' Paris, PUF, 2019, 208 p. <small>(<nowiki>ISBN 978-2-13-080478-9</nowiki>)</small>.
* Philippe Bernier Arcand, ''Faux rebelles: les dérives du "politiquement incorrect",'' Montréal, Poètes de brousse, 2022, 148 p. <small>(<nowiki>ISBN 978-2-925226-05-5</nowiki>)</small>
* Michael Behrens, Robert von Rimscha: ''„Politische Korrektheit“ in Deutschland: eine Gefahr für die Demokratie.'' Bouvier 1995, <nowiki>ISBN 978-3-416-02540-9</nowiki>.
* Diedrich Diederichsen: ''Politische Korrekturen.'' Kiepenheuer & Witsch, Köln 1996, <nowiki>ISBN 3-462-02551-1</nowiki>
* Nat Hentoff, ''Free Speech for Me – But Not for Thee'', HarperCollins, 1992, <small>(<nowiki>ISBN 0-06-019006-X</nowiki>)</small>
* Geoffrey Hughes: ''Political Correctness: A History of Semantics and Culture.'' Wiley-Blackwell, Maldon 2009, <nowiki>ISBN 1-4051-5278-8</nowiki>
* Josef Joffe, Dirk Maxeiner, Michael Miersch, Henryk M. Broder: ''Schöner Denken: Wie man politisch unkorrekt ist.'' Piper, München / Zürich 2008, <nowiki>ISBN 978-3-492-25316-1</nowiki>.
* Klaus Rainer Röhl: ''Deutsches Phrasenlexikon. Lehrbuch der Politischen Korrektheit für Anfänger und Fortgeschrittene''. Mit Zeichnungen von Klaus Böhle. Ullstein, Berlin / Frankfurt am Main 1995, 3. Auflage 1995, <nowiki>ISBN 3-550-07077-2</nowiki>.
* Jörg Schönbohm: ''Politische Korrektheit: Das Schlachtfeld der Tugendwächter.'' Manuscriptum, Leipzig 2009, <nowiki>ISBN 978-3-937801-56-8</nowiki>.
* Switzer, Jacqueline Vaughn. ''Disabled Rights: American Disability Policy and the Fight for Equality''. Washington DC: Georgetown University Press, 2003
* Sabine Wierlemann: ''Political Correctness in den USA und in Deutschland.'' Erich Schmidt, Berlin 2002, <nowiki>ISBN 3-503-06144-4</nowiki>.
{{Kontrola autorytatywna}}
[[Kategoria:Teoria polityki]]
▲==Przypisy==
▲[[Kategoria:Filozofia]]
| |||