Krasnystaw: Różnice pomiędzy wersjami

|powiat = [[powiatPowiat krasnostawski|krasnostawski]]

|zarządzający = [[RobertDaniel KościukMiciuła (samorządowiec)|RobertDaniel KościukMiciuła]]

'''Krasnystaw''' – [[miasto]] w [[Polska|Polsce]] w [[województwoWojewództwo lubelskie|województwie lubelskim]], siedziba [[Powiat krasnostawski|powiatu krasnostawskiego]], przy ujściu rzeki [[Żółkiewka (rzeka)|Żółkiewki]] do [[Wieprz (rzeka)|Wieprza]]. Położone na terenie [[Działy Grabowieckie|Działów Grabowieckich]] i [[Wyniosłość Giełczewska|Wyniosłości Giełczewskiej]].

Krasnystaw położony jest na [[Krainy historyczne w Polsce|historycznej]] [[Ruś Czerwona|Rusi Czerwonej]], w dawnej [[ziemiaZiemia chełmska|ziemi chełmskiej]]<ref>Juliusz Willaume (red.): ''Ziemia Chełmska''. Wydawnictwo Lubelskie, Lublin 1961, s. 51.</ref>. [[Miasto królewskie]] lokowane w 1394 roku, do czasu [[Rozbiory Polski|rozbiorów]] w granicach [[województwoWojewództwo ruskie|województwa ruskiego]]<ref>Zenon Guldon, Jacek Wijaczka, Skupiska i gminy żydowskie w Polsce do końca XVI wieku, w: Czasy Nowożytne, 21, 2008, s. 168.</ref>. Krasnystaw uzyskał [[prawo składu]] w 1525 roku<ref>Stan Lewicki, Historja handlu w Polsce na tle przywilejów handlowych: (prawo składu), Warszawa 1920, s. 137.</ref>.

Według danych [[Główny Urząd Statystyczny|GUS]] z 31 grudnia 2022 r. miasto miało 17 519 mieszkańców<ref name="populacja2022" />.

[[Podział administracyjny Polski (1975–1998)|W latach 1975–1998]] miasto administracyjnie należało do [[województwoWojewództwo chełmskie|województwa chełmskiego]].

Przez miasto przebiega [[drogaDroga krajowa nr 17 (Polska)|droga krajowa nr 17]], która jest częścią międzynarodowej drogi [[E372 (trasa europejska)|E372]].

* 25 ha – [[pastwiskoPastwisko|pastwiska]]

Miasto zostało założone na gruntach wsi Szczekarzew. Prawa miejskie otrzymało w akcie [[Władysław II Jagiełło|Władysława Jagiełły]] sporządzonym w [[Kraków|Krakowie]] 1 marca 1394<ref>Kazimierz Stołecki, Krasnystaw – rys historyczny, Puławy 2008, s. 49.</ref>. W XV wieku dzięki położeniu na trakcie handlowym [[Pomorze]]-[[Lublin]]-[[Lwów]] nastąpił rozwój miasta. W 1525 Krasnystaw otrzymał prawo składu [[Sól kuchenna|soli]] i [[miódMiód|miodu]]. W 1554 miasto uzyskało [[Privilegium de non tolerandis Judaeis|przywilej ''de non tolerandis Judaeis'']]<ref>Maurycy Horn, Żydowski ruch osadniczy w miastach Rusi Czerwonej, w: Biuletyn Żydowskiego Instytutu Historycznego, 1974, nr 2 (90), s. 11.</ref>. Stanowił on także ośrodek handlu zbożem i rzemiosła. W latach 1490–1826 był on siedzibą [[Diecezja chełmska (rzymskokatolicka)|biskupów chełmskich]]. Po likwidacji diecezji chełmskiej i utworzeniu diecezji lubelskiej w 1805 Krasnystaw funkcjonował również jako stolica diecezji lubelskiej. Pełnił również funkcję starostwa grodowego i w związku z tym za czasów I Rzeczypospolitej miały tu miejsce sądy szlacheckie: ziemski i grodzki<ref><span lang="DE">M. Pawlikowski, ''Sądownictwo grodzkie w przedrozbiorowej Rzeczypospolitej'', Strzałków 2012, tenże, ''Sądownictwo ziemskie w przedrozbiorowej Rzeczypospolitej'', Strzałków 2012</span>.</ref>.

W połowie XVII wieku, w czasie wojen polsko-szwedzkich, zniszczono zamek i mury miejskie. Od 1795 miasto znajdowało się w [[zabórZabór austriacki|zaborze austriackim]], od 1809 w [[Księstwo Warszawskie|Księstwie Warszawskim]], a od 1815 w [[Królestwo Polskie (kongresowe)|Królestwie Polskim]] ([[zabór rosyjski]]). Podczas [[powstaniePowstanie styczniowe|powstania styczniowego]] jazda polska odniosła tu zwycięstwo atakując garnizon rosyjski. W XIX wieku miasto stanowiło ośrodek usługowy.

Podczas [[I wojna światowa|I wojny światowej]], miasto w latach 1914–1916 było trzykrotnie zdobywane i w wyniku tego zostało kompletnie zniszczone na skutek walk między wojskami austriackimi i rosyjskimi<ref name=":0">{{Cytuj |tytuł = Straty i zniszczenia poniesione w zabytkach nieruchomych w okresie I wojny światowej na obszarze województwa lubelskiego (w jego aktualnych granicach) – pdf |data dostępu = 2019-12-17 |opublikowany = docplayer.pl |url = https://docplayer.pl/53136145-Straty-i-zniszczenia-poniesione-w-zabytkach-nieruchomych-w-okresie-i-wojny-swiatowej-na-obszarze-wojewodztwa-lubelskiego-w-jego-aktualnych-granicach.html}}</ref>. Wg relacji miasto było zniszczone w 3/4 i jego stan był katastrofalny. Wg danych prezentowanych na Zjeździe Przedstawicieli Miast i Miasteczek w dniach 8 i 9 września 1917 r. zorganizowanym przez Wydział Budowlany Głównego Komitetu Ratunkowego i Rady Miejskiej Lublina aż 380 budynków w Krasnymstawie zostało spalonych w wyniku działań wojennych<ref name=":0" />. Było to jedno z najbardziej zniszczonych miast na terenie okupowanym przez Austro-Węgry<ref name=":0" />. W 1916 do Krasnegostawu doprowadzono kolej. W 1922 roku rozpoczęto odbudowę spalonego ratusza.

We wrześniu 1939 miałyMiały tu miejsce także walki z armią niemiecką, w których zginęło ok. 150 polskich żołnierzy. 18 września–19 września 1939 toczyły się tu walki [[39 Dywizja Piechoty (II RP)|39. dywizjiDywizji piechotyPiechoty]] i brygady kawalerii z [[Wehrmacht|niemieckimi jednostkami zmotoryzowanymi]].

Podczas [[Okupacja niemiecka ziem polskich (1939–1945)|okupacji hitlerowskiej (1940–1942)]] w mieście znajdowało się [[getto]], w którym zamknięto ok. 4 tys. osóbobywateli polskich narodowości [[Żydzi|żydowskiej]]. Getto znajdowało się przy ul. Grobla i miało charakter przejściowy, po kilku miesiącach ludność została przetransportowana do obozu w [[Izbica (miasto)|Izbicy]] i obozu zagłady w [[Obóz zagłady w Bełżcu|Bełżcu]] (ok. 2 tys. osób). W mieście znajdowało się także więzienie, w którym Niemcy rozstrzelali 395 osób (1939–1944).

W okolicy działała także [[partyzantka]] (1940–1944) – [[Armia Krajowa|AK]], [[Bataliony Chłopskie|BCh]], [[Gwardia Ludowa|GL]], [[Armia Ludowa|AL]], i [[Narodowa Organizacja Wojskowa|NOW]]-[[Narodowe Siły Zbrojne|NSZ]]. Partyzanci m.in.: uwolnili ok. 300 więźniów z miejscowego więzienia (1943) i zniszczyli 26 pociągów niemieckich (wiosną 1944).

W latach 1944–1950 na terenie Krasnegostawu i okolic działała partyzantka antykomunistyczna. 5 stycznia 1946 r. w czasie zabawy urządzonej w budynku zarządu miejskiego wrzucono dwa granaty. Zginęły 3 osoby a 11 zostało rannych<ref name="autonazwa1">{{Cytuj|autor = Konstanty Prożogo |tytuł = Chełm i okolice |data = 1981 |isbn = 83-217-2335-7 |miejsce = Warszawa |wydawca = Sport i Turystyka |s = 83 |oclc = 830201162 }}</ref>.

W okresie Polski Ludowej nastąpił gwałtowny rozwój miasta. W okresie powojennym założono w mieście wodociąg. W 1951 roku oddano do użytku pierwszą inwestycję przemysłową w mieście – Fermentownię Tytoniu. W 1969 roku zbudowano Zakłady Wyrobów Sanitarnych zatrudniające ok. 800 osób. W latach siedemdziesiątych powstały tu m.in. Zakłady Przemysłu Odzieżowego (filia warszawskiej „Cory”), Proszkownia Mleka i [[Cukrownia Krasnystaw|Cukrownia „Krasnystaw”]] (w momencie budowy największy tego typu zakład w kraju).

[[Plik:Kościół Św. Franciszka Ksawerego.jpg|thumb|Barokowy [[kościółKościół św. Franciszka Ksawerego w Krasnymstawie|kościół pojezuicki św. Franciszka Ksawerego]]]]

** [[kościółKościół św. Franciszka Ksawerego w Krasnymstawie|kościół św. Franciszka Ksawerego]] w stylu barokowym, z wystrojem ([[sztukateria]], [[polichromia]])

* KPS Krasnystaw – [[piłkaPiłka siatkowa|siatkówka]]

W skład [[sołectwoSołectwo|sołectw]] Krasnegostawu wchodzą: Przedmieście Zastawie, Kolonia Krakowskie Przedmieście, Krakowskie Przedmieście, Przedmieście Lubańki, Przedmieście Zakręcie, Kolonia Góry, Przedmieście Góry<ref>{{Cytuj stronę | url = http://www.krasnystaw.pl/strona/index.php?option=com_content&view=article&id=10&Itemid=165 | tytuł = Urząd Miasta Krasnystaw, Sołectwa miasta Krasnystaw | opublikowany = krasnystaw.pl | archiwum = https://web.archive.org/web/20181027185800/http://www.krasnystaw.pl/strona/index.php?option=com_content&view=article&id=10&Itemid=165 | zarchiwizowano = 2018-10-27}} (dostęp: 13 marca 2008).</ref>.