Historia nadzwyczajna: Różnice pomiędzy wersjami

Z zawartości książki wynika, że jej przedmiotem są wydarzenia polityczne, pominięto natomiast takie dziedziny, jak [[historia kultury materialnej|historia kultury]], [[historia sztuki]], [[historia nauki]], [[historia techniki]] i wiele innych. W recenzjach książki przeważają oceny pozytywne.<ref>Dostępne recenzje: 1) Historia nadzwyczajna – recenzja ksiązkiksiążki – zob.: https://warhist.pl/recenzja/historia-nadzwyczajna/ (dostęp:czw, 21 lis 2024, 18:52:09); 2) Łukasz Golowanow: „Historia nadzwyczajna” – Dariusz Baliszewski -– recenzja książki -– zob. https://www.konflikty.pl/recenzje/ksiazki/historia-nadzwyczajna-dariusz-baliszewski/ (dostęp: sob. 23 lis 2024); 3) Historia nadzwyczajna, recenzja -– Niewygodna historia, autor: @Meszuge -– zob.: https://nakanapie.pl/recenzje/niewygodna-historia-historia-nadzwyczajna (dostęp: sob. 23 lis 2024).</ref>. Istotna krytyczna uwaga dotyczy braku przypisów i bibliografii.<ref>W recenzji Łukasza Golowanowa (18 lipca [[2009]]) można bowiem przeczytać: „[...]nie mogę nie zgłosić pretensji wobec całkowitego braku przypisów i bibliografii. Rozumiem oczywiście wymogi gatunku, rozumiem, że w tekstach publicystycznych, mających przede wszystkim popularyzować historię, nie ma na coś takiego miejsca, lecz mimo wszystko jest to odczuwalny brakbrak” -– Zob.: Łukasz Golowanow: „Historia nadzwyczajna” – Dariusz Baliszewski -– recenzja książki -– https://www.konflikty.pl/recenzje/ksiazki/historia-nadzwyczajna-dariusz-baliszewski/ (dostęp: sob. 23 lis 2024).</ref>.

„Śmierć kawalerzysty” – to esej poświęcony zagadkowej śmierci [[samobójstwo|samobójczej]] [[Bolesław Wieniawa-Długoszowski|Wieniawy-DłogoszowskiegoDługoszowskiego]]. Na początku eseju, w drugim akapicie można przeczytać: „Uważaj człowieku, co robisz – powiedział bezwiednie taksówkarz. To było przecież piąte piętro. Lecz człowiek ów jakby nie zdawał sobie z tego sprawy. Stwarzał wrażenie nieobecnego, pogrążonego w głębokiej modlitwie. I nagle spadł. Bez jednego ruchu, bez choćby najmniejszego gestu rozpaczy. Po prostu. Pochylił się i spadł. Pytany potem dziesiątki, setki razy przez [[policja|policję]] i [[Federalne Biuro Śledcze|FBI]] o to, co widział i czy to było samobójstwo, [[Nowy Jork|nowojorski]] taksówkarz nie potrafił powiedzieć nic innego niż: – Nie, on nie skoczył. On po prostu spadł. Tak, jakby nie żył już tam na górze.” W dalszym ciągu autor omówił okoliczności kariery politycznej Wieniawy-Długoszowskiego na emigracji, a szczególnie jego powołania w marcu 1942 przez [[Władysław Sikorski|Sikorskiego]] na stanowisko [[Poseł (dyplomacja)|posła]] [[Rząd Rzeczypospolitej Polskiej na uchodźstwie|RP]] w [[Hawana|Hawanie]] i związane z tym konflikty między poszczególnymi obozami [[emigracja|emigracyjnymi]]. W zakończeniu omówił spotkanie 15 grudnia 1942 o godz. 15-ej, w Nowym Jorku między W. Sikorskim i Bronisławą – wdową po Wieniawie-Długoszowskim – kończąc słowami: „Spotkanie trwało blisko półtorej godziny. Nikt i nigdy nie poznał jego treści”.

Baliszewski ustalił chronologię faktów i zestawiając daty stwierdził, że związek między Marią i jej mężem [[Tadeusz Nagórny|Tadeuszem]] w chwili zawierania przez Marię małżeństwa z prezydentem nie istniał, gdyż „rozpadł się całkowicie w 1923–24 roku”. [...] „Maria opuściła męża w 1927 roku i udała się do rodzinnych [[Klice|Klic]] pod [[Ciechanów|Ciechanowem]]<ref>Tu pomyłka autora, gdyż chodzi tu o miejsce urodzenia pierwszej żony Mościckiego, zaś Maria z Dobrzańskich była urodzona w Warszawie.</ref>. Formalnie, by podjąć opiekę nad chorym ojcem.” [...]. Natomiast – jak to podał Baliszewski – [...] „powody rozstania ujawnił rok później [[Oficerskie sądy honorowe|Oficerski Sąd Honorowy]] [...], który udzielił surowej nagany kapitanowi Tadeuszowi Nagórnemu >za nadużycie osoby płci żeńskiej<„ [...]„. Potwierdzają to – zdaniem Baliszewskiego – dokumenty sądu i zeznania poszkodowanych kobiet, którym „adiutant prezydenta obiecywał małżeństwo”. W rezultacie wspomnianego postępowania przed sądem honorowym kpt. Nagórny musiał zrezygnować z adiutantury na Zamku<ref>Barbara Bielasta: Maria Mościcka – żona prezydenta RP Ignacego Mościckiego (16 września, 2019) – http://ciechanowskienotatki.pl/maria-moscicka-zona-prezydenta-rp-ignacego-moscickiego/ (dostęp: nie, 30 cze 2024).</ref>. Po [[rozwód|rozwodzie]] w 1929 roku, Tadeusz w czerwcu 1932 zawarł małżeństwo „z Heleną Akst, z którą miał dwoje dzieci” (s. 171-172). Autor wykazywał w ten sposób, jak odległe od prawdy historycznej, przesadne i krzywdzące mogą być głosy podążających za sensacją [[Środki masowego przekazu|publikatorów]] i znajdującej się pod ich wpływem [[publiczność|publiczności]].

W następnym tekście „Życie premiera [[Leon Kozłowski|Kozłowskiego]]” (ss. 183-190) – Baliszewski trzymając się wciąż [[II wojna światowa|lat wojennych]] – przeszedł do „wielkiej polityki”, kierując uwagę na zapomnianą postać „złego premiera” (s. 184) [[Historia Polski (1918–1939)|Polski przedwrześniowej]] – Leona Kozłowskiego (1892–1944). Była to dla autora okazja ukazania, na przykładzie działań Kozłowskiego, jednej z nieudanych prób nawiązania, już podczas [[II wojna światowa|wojny]], kontaktów polsko-niemieckich (podobnie nieudanych jak między [[Niemcy|Niemcami]] a [[Wielka Brytania|Wielką Brytanią]] – opisanych w omówionym powyżej eseju o [[Rudolf HessHeß|Rudolfie Hessie]]).

„Życie miłością wystukaną alfabetem Morse’a” – to historia więziennej i wzajemnej, chwytającej za serce i wstrząsającej miłości Wiesławy Pajdakówny córki [[Antoni Pajdak|Antoniego Pajdaka]] i Jerzego Śmiechowskiego. Esej pisany z ambicjami i talentem literackim, a przede wszystkim z ogromnym ładunkiem sympatii dla bohaterskiej pary. Redagujący niniejsze słowa nie ma odwagi go omawiać, streszczać lub komentować. Pozostaje mu tylko polecić lekturę oryginału.

Baliszewski wymienił trzy możliwe wersje [[emigracja|emigracji]] Mikołajczyka za granicę – a zarazem trzy propozycje, które wówczas otrzymał do wyboru. Były to: 1) drogą lądową przez Czechosłowację do [[Amerykańska strefa okupacyjna w Niemczech|amerykańskiej strefy okupacyjnej w Niemczech]], lub 2) drogą lądową przez [[Berlin]] z „konwojem 102 trumien ekshumowanych w Polsce żołnierzy i obywateli amerykańskich poległych lub zmarłych podczas [[II wojna światowa|wojny]]”, albo 3) przez [[Morze Bałtyckie|Bałtyk]] do [[Szwecja|Szwecji]] lub [[Wielka Brytania|Wielkiej Brytanii]]. Niejasności i sprzeczności źródeł i relacji różnych osób nie potwierdziły żadnej z nich – według Baliszewskiego, który za niewątpliwą potraktował jedynie wiadomość podaną 3 listopada 1947, „w całej brytyjskiej prasie”, że wiceminister spraw zagranicznych [[Christopher Mayhew]] zakomunikował w [[Izba Gmin|Izbie Gmin]] o przybyciu Mikołajczyka na lotnisko [[Manston (Kent)|Manston]] (hrabstwo Kent) i o pozwoleniu na wylądowanie (s. 217). Kończąc autor podkreślił, że w ówczesnych warunkach (nader szczelna obstawa [[Organy bezpieczeństwa publicznego (1944–1956)|UB]]) – żadna „ucieczka” nie byłaby możliwa. Natomiast emigracja za granicę niewygodnej osoby odbyła się na polecenie [[Józef Stalin|Stalina]], który „nie życzył sobie zrobienia z niego męczennika”. W zakończeniu można przeczytać o wynikłej z tego kompromitacji [[Organy bezpieczeństwa publicznego (1944–1956)|aparatu bezpieczeństwa]] i związanych z nią represjach – aresztowaniu 32 osób – „[[kozioł ofiarny|kozłów ofiarnych]]” (s. 215).

Ostatnia, czwarta część książki, zatytułowana „Historie [[wojna|wojenne]]”, rozpoczyna się od eseju „Maszerować” (s. 220–227), w którym autor przeszedł od historii osób do [[historia polityczna|historii politycznej]] pisząc o skomplikowanych, spornych dziejach czesko-polskich konfliktów o [[Zaolzie]]. Sformułował na wstępie pogląd: [...] „ponad 70 lat później, wielu historyków jest zdania, że jeśli nawet historia w tym sporze przyznaje rację [[Czechy|Czechom]], to jednocześnie słuszność należy się [[Polska|Polsce]]. Czy jednak można mieć rację nie mając słuszności?” [...] (s.220) To pytanie pozostawił bez odpowiedzi, jednak ukazał [[argument (retoryka)|argumenty]] obu stron sporu historycznego. Przypomniał zachowanie władz polskich – polski „nóż w plecy” (bezkrytycznie przyjęty przez opinię krajową – „powrót [[Zaolzie|Śląska Zaolziańskiego]] do macierzy”) – atak 35-tysięcznej [[Samodzielna Grupa Operacyjna „Śląsk”|grupy „Śląsk”]] [[Władysław Bortnowski|gen. Bortnowskiego]] na rozkaz [[Edward Rydz-Śmigły|marszałka Śmigłego-Rydza]] (oraz jego [[ultimatum]]) – „maszerować” na Czechy śmiertelnie wówczas zagrożone niemiecką [[agresja (prawo)|agresją]] (październik 1938). Ale przypomniał także wcześniejsze zachowanie władz czeskich wobec Polski również śmiertelnie zagrożonej [[Rosyjska Federacyjna Socjalistyczna Republika Radziecka|bolszewicką]] agresją (czeska blokada transportu do Polski „materiałów wojskowych, broni i amunicji” w połowie 1920). Zreferował rozbieżności interesów i małostkowe, nieraz małoduszne zachowania i wzajemne oskarżenia obu stron w okresie [[Dwudziestolecie międzywojenne (historia powszechna)|dwudziestolecia międzywojennego]] – „dziesiątki polsko-czeskich i czesko-polskich incydentów, afrontów, prowokacji i pretensji” (s. 223) – na przykład stanowisko Czech wobec [[separatyzm]]u ukraińskiego w Polsce i stanowisko Polski wobec separatyzmu [[Słowacja|słowackiego]] w [[Czechosłowacja|Czechosłowacji]] (s.222). Zreferował historię [[plebiscyt]]u, sytuacje mniejszości czeskiej w Polsce i polskiej w Czechach. Ukazał też stanowiska i zacytował wypowiedzi uczestników dyskusji i podejmujących decyzje polityczne ([[Ignacy Jan Paderewski|Paderewski]], [[Józef Piłsudski|Piłsudski]], [[Edvard Beneš|Benesz]], [[Józef Beck|Beck]], [[Edward Rydz-Śmigły|Śmigły-Rydz]], [[Winston Churchill|Churchill]]), a także zarysował stanowisko międzynarodowej [[opinia publiczna|opinii publicznej]] w różnych okresach i w różnych sytuacjach, np. potępienie polskiej agresji na Czechy w sierpniu 1938. Nie wspomniał jednak o jej milczeniu wobec blokady dostaw wojskowych dla walczącej Polski w 1920. Natomiast wspomniał o rozważanej przez prezydenta Benesza „ujawnionej przez samych Czechów” możliwości „natychmiastowego przyłączenia całej Czechosłowacji do Polski” (21 września 1938, s. 225).

Rozpoczynając napisał: "Nie ma takiego miejsca na świecie, takiego więzienia, obozu czy [[łagier|łagru]], skąd by ludzie nie uciekali.[...] Historia może przytoczyć dziesiątki i setki przykładów w tej sprawie. A jednak ta sama historia nie potrafi przytoczyć przykładu choćby jednej ucieczki z Katynia, choćby nawet próby nieudanej ucieczki."[...] W dalszym ciągu dał jednak wyraz swemu przekonaniu, że – mimo braku ewidentnych dowodów – "katyńskie ucieczki" w mikro-skali miały rzeczywiście miejsce. Uzasadniał to między innymi przypominając przebieg [[Zbrodnia w Wawrze|masakry w Wawrze]] pod [[Warszawa|Warszawą]] na początku [[Okupacja niemiecka ziem polskich (1939–1945)|okresu okupacyjnego]] – masakry, w której jednak możliwe było przetrwanie 2 lub 3 osób, spośród 107 rozstrzeliwanych. Kontynuując – rozpatrywał pod tym kątem poszczególne sytuacje i podejmował próby zrekonstruowania przebiegu wydarzeń. Zwrócił uwagę, że w dramatycznych okolicznościach [[Masowe morderstwo|masowych mordów]] udawało się czasem uratować życie komuś symulującemu śmierć, wydostającemu się bardzo ostrożnie spod warstwy zabitych. Tak było w Wawrze. Przytoczył dalej autor opublikowaną w książce [[Joseph L. Gilmore|Josepha L. Gilmore’a]] "Night never ending" (wyd. [[Chicago]], 1974) – kontrowersyjną historię [[rotmistrz|rtm]] Eugeniusza Komorowskiego, który uznany przez oprawców za zabitego, ocalał i któremu udało się obserwować i zapamiętać okoliczności i metody postępowania z jego kolegami prowadzonymi na śmierć. (s. 269). Przytoczył inne zapamiętane, trudne do zweryfikowania, relacje o osobach – być może – zbiegłych z transportów do Katynia – jednak wymienionych (!) na [[Ofiary zbrodni katyńskiej – zamordowani w Katyniu|liście katyńskiej]] – Jerzego Kobyłeckiego, por. Aleksandra Radwana – Okuszki, plut., pchor. Stefana Czarneckiego, a niekiedy osób anonimowych o nieustalonych nazwiskach (relacja Stanisława Szpakowskiego dotycząca Janiny Brzezińskiej-Radkowskiej). Kończąc zanotował: [...]"czy są to historie prawdziwe? Być może tak. Historyk bowiem wie dobrze, że nie ma takiego miejsca na świecie, skąd by Polacy nie uciekali."[...] (s. 274).

W eseju zatytułowanym "Po bitwie" (ss. 275-282) Baliszewski pisał o wydarzeniu określanym jako [[Bitwa pod Lenino]] – o jego legendzie, o jego realiach, a zwłaszcza kosztach, to jest ofiarach ludzkich. Zauważył na wstępie, że [[Bitwa|starcie]] toczyło się w dolinie rzeki [[Miereja|Mierei]]. Podjął próbę sprostowania utrzymywanej przez wiele lat jego legendy, czy może [[mit]]u. Zaczął od zdania: "Trzeciego dnia, gdy opadły mgły, oczom ukazał się obraz klęski." [...](s. 275) i kontynuował (s. 276): "Do dzisiaj nikt z historyków nie potrafi podać rzeczywistych polskich strat w bitwie w dolinie Mierei, niesłusznie zwanej bitwą pod Lenino, którego Polacy ani nie zdobywali, ani nie bronili."[...] Użył określenia "[[mistyfikacja]]" – "jedna z największych w polskich dziejach najnowszych" (s. 279), "zwycięstwo [...] zadekretowane" (s. 275), co jest równoznaczne ze z[[demaskowanie]]m sztucznie wykreowanego i podtrzymywanego przez wiele [[Historia Polski (1945–1989)|dziesięcioleci powojennych]] mitu.

W eseju występują nazwiska związane z opisywanym wydarzeniem: [[Zygmunt Berling]], [[Bolesław Kieniewicz]], [[Wasilij Gordow]], [[Wanda Wasilewska]] ("chrzestna matka polskiej tragedii pod Lenino" – s. 283), a także [[Józef Stalin]]. Sformułował swe uwagi dotyczące Wasilewskiej i Stalina następująco: "Ona tę bitwę wymyśliła i ona sama tę bitwę przerwała. Kiedy bowiem dotarły do niej [...] szacunki pierwszych strat sięgające 30 procent, natychmiast zadzwoniła do Stalina prosząc o interwencję." W związku z wydanym w odpowiedzi, jego rozkazem wycofania walczących oddziałów "na tyły", autor zauważył, że – wbrew "błąkającym się po historii pogłoskom" – Stalin nie miał na celu zniszczenia polskiej dywizji, "skoro ją stworzył" (s. 280). W swym podsumowaniu autor stwierdził, że bitwa była "skandaliczną, polityczną aferą nieodpowiedzialnych i nieudolnych dowódców wojskowych"[...] (s. 282).

Za "[[Kryptonim]]emKryptonimem >>Eureka<< – to jest tytułem kolejnego eseju, kryły się w istocie, jak to nazwał autor: „[[Teheran|teherański]] [[rozbiór państwa|rozbiór]] Polski”, teherańska [[zdrada]]”zdrada”, „[[kłamstwo]]„kłamstwo teherańskie” – wyrażenia nie pozbawione, jak to określił, „pewnej polskiej racji” (ss. 284-292). Zwrócił przy tej okazji uwagę, że podział Europy na strefy wpływów nastąpił nie w [[konferencja jałtańska|Jałcie]] „jak się potocznie sądzi” – lecz na konferencji Wielkiej Trójki w Teheranie z udziałem [[Franklin Delano Roosevelt|Roosevelta]], [[Józef Stalin|Stalina]] i [[Winston Churchill|Churchilla]] (listopad 1943). Scharakteryzował stanowisko i (dwuletnie) przygotowania Stalina poprzedzające rozpoczęcie obrad (wcześniejsze pozorowane działania, jak rozwiązanie [[Międzynarodówka Komunistyczna|Kominternu]], podjęcie rozmów z [[Cerkiew prawosławna|Cerkwią prawosławną]], a również [[szantaż]] w formie rzekomych, nie wyjaśnionych rozmów z Niemcami – traktowany wówczas jako „groźba rzeczywista”). Autor zwrócił też uwagę na wprowadzony po stronie sowieckiej, przed rozpoczęciem obrad, system [[Pluskwa (podsłuch)|podsłuchów]].

Napisał o ambicjonalnym, chociaż nie uzasadnionym racjonalnie, znaczeniu frontalnego [[natarcie|natarcia]] i zdobywania klasztoru. Zarysował historię zaangażowania polskiego Drugiego2. Korpusu w walkach – a szczególnie „samowolną” – pod naciskiem (10–15 minut na odpowiedź) brytyjskiego sir gen. Olivera Leese – (ss. 294-295) – decyzję dowódcy Korpusu, [[Władysław Anders|gen. Andersa]], co przyczyniło się do jego konfliktu z Naczelnym Wodzem [[Kazimierz Sosnkowski|gen. Sosnkowskim]].

Zwrócił uwagę na motywację podjęcia nader niebezpiecznego i [[ryzyko]]wnegoryzykownego zadania, które kosztowało „blisko 4 tysięcy zabitych, rannych i zaginionych”. Było to przekonanie o jego „dużym znaczeniu dla sprawy polskiej” – Tak to sformułował, według Baliszewskiego, w swych wspomnieniach, gen Anders (s. 297). Było to, między innymi, dążenie do dyskredytacji fałszywych oskarżeń [[propaganda|propagandy]] [[Rosyjska Federacyjna Socjalistyczna Republika Radziecka|sowieckiej]] o współpracę strony polskiej z [[III Rzesza|hitlerowskimi Niemcami]]. Autor zwrócił uwagę, że zarzuty te istotnie ucichły po wygranej bitwie. Zakończył zdaniem: „Nawet ci, którzy dzisiaj jeszcze nie podzielają racji gen. Andersa, nigdy nie zmienią faktu, że w tej wojnie okazał się jedynym zwycięskim polskim wodzem w jedynej polskiej zwycięskiej bitwie”. (s. 299)

Esej „Misja Salamandra” (s. 300) dotyczy – jak to określił autor – „chyba największej polskiej awantury politycznej lat [[II wojna światowa|wojny]] i jednej z największych i najdziwniejszych zagadek najnowszej historii”. Była to powierzona bez wiedzy [[Władysław Raczkiewicz|polskiego prezydenta]] i bez wiedzy [[Kazimierz Sosnkowski|naczelnego wodza]] przez osoby z rządu brytyjskiego ([[Anthony Eden|Eden]] i być może [[Winston Churchill|Churchill]]) [[Józef Retinger|Józefowi Retingerowi]] misja wpływu na przebieg wydarzeń politycznych w Polsce. Baliszewski pisząc, że „historia do dzisiaj szuka odpowiedzi na pytanie, po co Retinger skakał do Polski owego 4 kwietnia 1944 roku? Kto i z czym go wysłał?” – podał jednak również, że według jego wieloletniego sekretarza [[Jan Pomian-Bławdziewicz|Jana Pomiana]] – leciał on „na własne życzenie i własne żądanie”. Treścią jego misji – według autora – było, w ówczesnej sytuacji, przekonanie ugrupowań politycznych w kraju „o sensie porozumienia z Rosją na podyktowanych przez nią warunkach” i próba utworzenia w okupowanej Polsce rządu podziemnego „z silną reprezentacją lewicy”. Autor powątpiewał jednak, czy w ówczesnych warunkach można było „ocalić Polskę przed [[Polski Komitet Wyzwolenia Narodowego|PKWN]]-em i przed tragedią zbliżającego się [[Powstanie warszawskie|powstania]]” (ss. 303-304). Podjęta – bez wiedzy polskiego rządu na uchodźstwie – „misja Salamandra” zakończyła się niepowodzeniem, natomiast obfitowała w dramatyczne wydarzenia, określone jako „polowanie na Retingera” (s. 304). Podjęto bowiem próby jego zgładzenia, najpierw wkrótce po skoku, w kwietniu 1944 – przez oddział likwidacyjny [[Komenda Główna Armii Krajowej|KG]] [[Armia Krajowa|AK]], a później – podczas powrotu do [[Londyn]]u – przez zasypanie, „zgodnie z rozkazem naczelnego wodza”, jego bagażu „tajemniczym białym proszkiem (zapewne [[wąglik]]iem płucnym)”. (Autor powołał się tu na wypowiedź oficera VI Oddziału [[Sztab]]uSztabu [[Naczelny Dowódca Sił Zbrojnych (Polska)|Naczelnego Wodza]] Eugeniusza Witta na łamach paryskiej „[[Kultura (miesięcznik)|Kultury]]” 1966). Retinger wprawdzie przeżył, lecz był obciążony kalectwem do końca życia.

Kolejny esej (ss. 307-313) zatytułowany „Polowanie na Hitlera” – to historia licznych, ale nieudanych [[Zamachy na Adolfa Hitlera|zamachów na Hitlera]]. Autor przedstawił w nim zarówno motywy, jak i okoliczności, w jakich się zdarzały – zwłaszcza ich uwarunkowania polityczne w poszczególnych latach.

Chociaż wiele z nich było organizowanych w środowiskach niemieckich, autor zakwestionował w swej książce autentyczność [[Ruch oporu w III Rzeszy|ruchu oporu w hitlerowskich Niemczech]] [[III Rzesza|Trzeciej Rzeszy]]. Napisał: [...] „Gdy wsłuchać się w ówczesne polskie komentarze, to nie ma wątpliwości, że nad Wisłą nikt nie wierzył w prawdziwość niemieckiej opozycji” [...] (s.310). Zwrócił też uwagę, że podobne, lekceważące niemiecki ruch oporu stanowisko – zajmowali Brytyjczycy (mimo rozmów prowadzonych w 1942 za pośrednictwem [[pastor]]a „[[Kościół Wyznający|Kościoła Wyznającego]]” [[Dietrich Bonhoeffer|Dietricha Bonhoeffera]] i Amerykanie (mimo pokojowych propozycji feldmarszałka [[Erwin Rommel|Erwina Rommla]] w rozmowach prowadzonych z nim od stycznia 1944). Baliszewski – próbując określić „prawdziwy sens” [może raczej nonsens?] „tajemnicy zamachów na Hitlera” z końcowych lat [[II wojna światowa|II wojny światowej]] – oceniał, że wyjaśnił się on podczas [[Konferencja w Casablance|konferencji]] w [[Casablanca|Casablance]] w styczniu 1943. Autor stwierdził bowiem, że Prezydent Roosevelt tam właśnie przedstawił w uzgodnieniu ze Stalinem, lecz bez porozumienia z Churchillem żądanie bezwarunkowej kapitulacji Niemiec, co w ówczesnej sytuacji było równoznaczne z podziałem Niemiec „między zwycięzców, tj. Stany Zjednoczone i Rosję”. Następnie zwrócił Baliszewski uwagę na zwiększenie częstotliwości zamachów organizowanych przez środowiska niemieckie właśnie po wspomnianym oświadczeniu Roosevelta. Usunięcie Hitlera zwiększało bowiem w ówczesnej sytuacji prawdopodobieństwo jakiegoś „ratującego Niemcy rozwiązania pokojowego” (s.311). Podkreślił przy tej okazji, że usunięcie Hitlera od władzy, potencjalnie ułatwiające „separatystyczne” porozumienie Niemiec ze Stanami Zjednoczonymi i Wielka Brytanią, nie leżało w interesie Rosji. Jej stanowisko było w tych okolicznościach przeciwne zamachom i zostało następująco sformułowane przez Stalina: „Dopóki Hitler żyje nie dojdzie do żadnego separatystycznego układu pokojowego między Niemcami a mocarstwami zachodnimi. A więc Hitler musi żyć”. (s.312). Autor uwzględnił także w szczegółach niektóre zwłaszcza głośne nieudane zamachy, jak np. płk. Klausa Stauffenberga (lipiec 1944) i polskie (przygotowywana przez grupę „Muszkieterów” „próba wysadzenia w powietrze w Wilczym Szańcu Hitlera i Goeringa, 20 kwietnia 1943” i „zamach przygotowywany przez grupę wywiadu głębokiego Oddziału II KG AK, natomiast oddzielnie omówił w innym eseju – sss. 249 i nast. – zaniechany w ostatniej chwili polski zamach z listopada 1939).

Zamachu dotyczy również następny esej zatytułowany: „Polskie wesele [[Franz Kutschera|Franza Kutschery]]” (ss. 314-320). Charakteryzuje on znaną z okresu [[Okupacja niemiecka ziem polskich (1939–1945)|okupacji niemieckiej]] postać tego [[Dowódca SS i Policji|Dowódcy SS i Policji]] na [[Dystryktdystrykt warszawski]]. Tytuł sygnalizuje zbieżność w czasie zamachu z zaplanowanym „na sobotę 5 lutego” zawarciem [[Małżeństwo|małżeństwa]] z jego „[[Norwegia|norweską]] [[Zaręczyny|narzeczoną]]”. Autor podkreślił, że postać Franza Kutschery nie cieszyła się poważaniem nie tylko wśród Polaków, ale także w środowiskach niemieckich (s. 315). Autor zwrócił ponadto uwagę, że osoba Franza Kutschery, o znacznych [[Aspiracje|aspiracjach]], szeroko spopularyzowana w opracowaniach poświęconych okupacji niemieckiej w Polsce – jest natomiast trudna do odnalezienia w „encyklopediach i słownikach ostatniej wojny” na Zachodzie. Baliszewski opisał w skrócie okoliczności i przebieg zamachu w dniu 1 lutego 1944, a także pogrzebu Kutschery. [...] „Kondukt kata Warszawy przesuwał się pod oknami ‘Bristolu’ przez około 5 minut, co daje wyobrażenie o skali niemieckiej demonstracji” [...] (ss. 319)). Kończąc autor przytoczył anegdotę o przypadkowym, zetknięciu się, po wojnie, na przełomie lat 1960/1970, „na jakimś spotkaniu biznesowym”, uczestnika zamachu [[Michał Issajewicz|Michała Issajewicza]] z „młodym mężczyzną”, „który widać wiedząc kim jest poprosił o rozmowę[...]. Przedstawił się jako syn generała Franza Kutschery[...] i zapytał: >>Czy Pan poda mi rękę<<". (s. 320)

W eseju zatytułowanym "Jałta" Baliszewski zinterpretował znaczenie [[konferencja jałtańska|konferencji]] "Wielkiej trójki" w [[Jałta|Jałcie]] na [[Półwysep Krymski|Krymie]] w lutym 1945. Powiązał ją z wcześniejszym [[konferencja teherańska|spotkaniem]] przywódców trzech mocarstw ([[Franklin Delano Roosevelt|Roosevelta]], [[Winston Churchill|Churchilla]] i [[Józef Stalin|Stalina]]) w [[Teheran]]ie (grudzień 1943) pisząc, że to pierwsze decydowało "o kolejach wojny", natomiast to drugie – "o losach pokoju" – a zwłaszcza losach pokonanych Niemiec, regułach powojennego porządku, powojennych granicach państw, losach wielu milionów ich mieszkańców i strukturach organizacji międzynarodowych ([[Organizacja Narodów Zjednoczonych|ONZ]]). Przypomniał znany powszechnie fakt, że konferencja w Jałcie była początkiem podziału Europy na strefy wpływów, [[zimna wojna|zimnej wojny]] i "zniewolenia przez Rosję państw Europy Wschodniej i [[kraje bałtyckie|państw bałtyckich]] na blisko pół wieku" (ss. 321-322). Przypomniał [[stalinizm|stalinowskie]] zbrodnie tego okresu ([[terror]], deportacje, wywózki do [[łagier|łagrów]]...). Zacytował, w związku z tym, zapiski [[Maria Dąbrowska|Marii Dąbrowskiej]] na kartach jej dziennika z tego okresu ukazujące ówczesne pesymistyczne "zbiorowe polskie uczucia". Przypomniał także niezwłoczny sprzeciw [[Rząd Rzeczypospolitej Polskiej na uchodźstwie|rządu polskiego]] w [[Londyn]]ie (13 lutego 1945). Zarazem ukazał, jak rozbieżne były interpretacje postanowień konferencji jałtańskiej. Zwrócił uwagę, że "dla Polaków cztery wolności Roosevelta, do których ma prawo każdy człowiek ([[wolność słowa]], [[wolność religijna|wolność wyznania]], wolność od strachu i wolność od niedostatku) okazały się pustym [[Frazeologia|frazesem]]." (s. 323). Ukazał jednocześnie kontrastowo odmienne amerykańskie i brytyjskie oceny "litery" dokumentów tej konferencji przytaczając pogląd, że "jeśli Polska została oszukana, to także Roosevelt i Churchill zostali oszukani" (s. 325). W zakończeniu przytoczył zdanie [[Jan Nowak-Jeziorański|Jana Nowaka Jeziorańskiego]], że później jednak "polski naród [...] odwrócił koło fortuny i zamienił dziejową klęskę w zwycięstwo". Po klęsce porządku jałtańskiego w 1989 roku, polski "organizm państwowy jest bowiem o wiele mocniejszy i zdrowszy zarówno w sensie swojego potencjału ekonomicznego, jak i zwartości etnicznej od Polski 1939 roku".

Kolejny esej zatytułowany "Powstanie [[Józef Stalin|Stalina]]" dotyczy, wbrew tytułowi, [[Powstanie warszawskie|Powstania Warszawskiego 1944]]. Ten tytuł – to bowiem skrót myślowy, sygnalizujący, że Baliszewski traktował Stalina (według terminologii teatralnej) jak autora lub współautora [[scenariusz]]a, [[reżyser]]a i [[sufler]]a przebiegu powstania. Początek eseju Baliszewski zredagował następująco: "Jedni sprawiali wrażenie, że [[Natarcie|nacierają]], drudzy sprawiali wrażenie, że uciekają. Gdy jednak w Warszawie na odgłos zbliżającego się [[front (wojsko)|frontu]] wybuchło powstanie, ci, którzy nacierali, nagle wstrzymali [[natarcie]], zaś ci, którzy uciekali, równie nagle wstrzymali swą ucieczkę". Zwrócił dalej uwagę, że zawieszenie działań na [[front (wojsko)|froncie]] trwało "blisko pół roku" (s. 327). Postawił więc trudną zarówno do weryfikacji, jak i do falsyfikacji hipotezę o taktycznym porozumieniu obu stron walczących. Pisał (s. 327): "Nikt nigdy nie znalazł żadnego dokumentu świadczącego, że byli umówieni." Zwrócił natomiast uwagę (s. 329), że "29 lipca opuszczają Warszawę [[Władysław Gomułka|Gomułka]], [[Bolesław Bierut|Bierut]] i [[Franciszek Jóźwiak|Jóźwiak]]. Całe kierownictwo [[Polska Partia Robotnicza|PPR]] i [[Krajowa Rada Narodowa|KRN]]" i że "już 28 lipca" byli poinformowani o przygotowywanej walce (ss. 329-331), choć "udawali, że nic nie wiedzą o żadnym powstaniu". Przypomniał także, że "tzw. [[Radiostacja im. Tadeusza Kościuszki|Radio im. T. Kościuszki]] [[Związek Patriotów Polskich|Związku Patriotów Polskich]]" nadawało tego właśnie dnia dramatyczny apel-wezwanie: >>Ludu Warszawy! Do broni!<<

W następnym eseju zatytułowanym „Przerwać to powstanie” (ss. 333-339) autor kontynuował wątek powstania warszawskiego. Zreferował w skrócie argumenty jego zwolenników i przeciwników i okoliczności jego rozpoczęcia, a następnie postawił pytanie: „czy gdy już wiedziano, że prowadzi do klęski nie można go było przerwać” i kontynuował pisząc, że „w odpowiedzi na to pytanie historia prowadzi na prawy brzeg Wisły” (s. 337). Tak więc, skoncentrował się na przebiegu powstania w prawobrzeżnej części Warszawy, to jest na [[Praga (Warszawa)|Pradze]]. Przypomniał, że powstanie wybuchło tam tego samego dnia, co w Warszawie lewobrzeżnej, to jest 1 sierpnia 1944 i że jego dowódcą był tam płk.[[Antoni Żurowski|Antoni Władysław Żurowski]]. Scharakteryzował pokrótce jego sylwetkę podkreślając jego udział w [[Kampania wrześniowa|kampanii wrześniowej]] w oddziałach [[Samodzielna Grupa Operacyjna „Polesie”|SGO „Polesie”]] dowodzonej przez gen. [[Franciszek Kleeberg|gen. Kleeberga]], która [[kapitulacja|skapitulowała]] jako ostatnia 5 października 1939. Następnie zwrócił uwagę na różnice w przebiegu powstania w lewo- i prawobrzeżnej części Warszawy. Zakończyło się ono tam bowiem 6 sierpnia 1944. „Po 5 dniach walki, widząc nieskuteczność działań własnych, obawiając się ogromnych strat ludności cywilnej, za wiedzą i zgodą dowódcy powstania warszawskiego [[Antoni Chruściel|gen. „Montera”]] płk Żurowski, postanowił przerwać powstanie. 6 sierpnia walki na Pradze ucichły. Bez żadnych niemieckich represji”. W dalszym ciągu autor zwrócił uwagę na powojenną relację płk. Żurowskiego, według której „w rozmowach z niemieckim dowództwem pośredniczyli księża z [[Kościół Najczystszego Serca Maryi w Warszawie|kościoła na Placu Szembeka]]. Do dzisiaj ta historia otoczona jest ścisłą tajemnicą”. Według autora – przytoczony fakt, dowodzi, że można było „przerwać powstanie ocalić tysiące ludzi i uratować od zniszczenia miasto” (s. 338). W omawianej sprawie powołał się ponadto na powojenne zeznania dowódcy sił niemieckich w lewobrzeżnej Warszawie [[Erich von dem Bach-Zelewski|von dem Bacha-Zelewskiego]] złożone „przed polskim prokuratorem w [[Międzynarodowy Trybunał Wojskowy w Norymberdze|Norymberdze]]” w 1946 r. Twierdził on, że od połowy sierpnia usiłował wielokrotnie, ale bezskutecznie, bez odpowiedzi z polskiej strony, nawiązać kontakt z dowództwem powstania z propozycjami kapitulacyjnymi. Baliszewski powołał się też na niepowodzenie rozmów kapitulacyjnych prowadzonych w pierwszych dniach września z [[Generał major|gen. majorem]] [[Günther Rohr|Rohrem]]. Kończąc autor skonstatował, że powstanie po latach stało się legendą – „świętością narodową” i nikt „już nie zastanawia się nad jego sensem i celowością najtragiczniejszej ofiary w całych polskich dziejach”. W tej legendzie nie ma – według autora – „miejsca dla [[Praga (Warszawa)|Pragi]] i jej [[Antoni Żurowski|dowódcy]]” [...] i „na żadne niewygodne pytania” (s. 339). Autor pozostawił otwarte pytanie, dlaczego kapitulacja powstania, która była niemożliwa (bo haniebna?) w połowie września albo nawet na początku sierpnia (jak na praskim brzegu Wisły) stała się jednak możliwa (mniej haniebna, mniej naganna?) na początku października; jakie były tego przyczyny.

Końcowy esej (ss. 340-345) zawarty w książce Baliszewskiego nosi tytuł: „Zbrodnia i kara” i nawiązuje do powieści [[Fiodor Dostojewski|Dostojewskiego]] pod [[Zbrodnia i kara|takim samym tytułem]]. Dotyczy on prowadzonego w okresie od 20 listopada 1945 do 1 października 1946 przez [[Międzynarodowy Trybunał Wojskowy w Norymberdze]] pierwszego i głównego spośród dwunastu [[Procesy norymberskie|procesów norymberskich]]. Autor, w początkowych zdaniach, ubolewał: „Czy ktokolwiek mógł przypuszczać, że w 2005 roku, po 60 latach, wielka rocznica procesu w Norymberdze minie bez najmniejszego echa?” Przypominał, że „64 lata temu” (czyli przed opublikowaniem omawianej książki w 2009 roku) „było to być może najważniejsze wydarzenie w zburzonym, zrujnowanym powojennym świecie”, gdyż „po raz pierwszy w ludzkich dziejach przed międzynarodowym trybunałem sprawiedliwości miały zostać postawione i oskarżone [[wojna]] i [[zbrodnia wojenna]]”. Zwracał uwagę na polityczne i etyczne znacznie tego procesu nie pomijając związanych z nim wątpliwości. W związku z tym szczególnie podkreślił brak na ławie oskarżonych rosyjskich sojuszników Hitlera z pierwszej fazy wojny ([[Pakt Ribbentrop-Mołotow]]), ale ich paradoksalną obecność „na stanowiskach [[prokurator]]skich i sędziowskich”. Wspomniał także o nieznanej, nieudokumentowanej, ale domniemanej „roli [[Józef Stalin|Stalina]]” w tym procesie pisząc: „Można się jednak domyślać, że była zasadnicza” [...] i dalej: „Można się też domyślać, że w opinii Stalina wyrok norymberski, który orzekał 12 [[kara śmierci|wyroków śmierci]], trzech oskarżonych uniewinniał, a siedmiu skazywał na [[Pozbawienie wolności|karę]] [[Zakład karny|więzienia]] był [[rozczarowanie]]mrozczarowaniem, a może nawet osobistą porażką. Zauważył, że dwa dni po jego ogłoszeniu Stalin dostał „głębokiego i rozległego [[Zawał mięśnia sercowego|zawału serca]], że odratowano go z najwyższym trudem”, który to fakt „skrzętnie ukryto przed historią” (ss. 344-345). Ukazał także argumenty niemieckich przeciwników procesu, którzy podważali i banalizowali zarzuty o „planowanie i przygotowywanie wojny”, gdyż podobnie postępowali przywódcy innych krajów, podważali zarzut o przyłączenie [[AustriaAnschluss|przyłączenie Austrii]], która sama tego sobie życzyła, podważali zarzuty stawiane niemieckim lotnikom o bombardowanie miast i marynarzom o „nieudzielenie pomocy wojennym rozbitkom na morzu” – gdyż podobnie zachowywali się lotnicy i marynarze [[Alianci (II wojna światowa)|alianccy]]. Zwrócił uwagę na stanowisko przeciwne podkreślające wyjątkowy jednak charakter okrucieństwa [[obóz koncentracyjny|obozów koncentracyjnych]] masowej zagłady.

* Historia nadzwyczajna – recenzja ksiązkiksiążki – zob.: https://warhist.pl/recenzja/historia-nadzwyczajna/ (dostęp:czw, 21 lis 2024, 18:52:09)

* Łukasz Golowanow: „Historia nadzwyczajna” – Dariusz Baliszewski -– recenzja książki -– zob. https://www.konflikty.pl/recenzje/ksiazki/historia-nadzwyczajna-dariusz-baliszewski/ (dostęp: sob. 23 lis 2024)

* Historia nadzwyczajna, recenzja -– Niewygodna historia, Autor: @Meszuge -– zob.: https://nakanapie.pl/recenzje/niewygodna-historia-historia-nadzwyczajna (dostęp: sob. 23 lis 2024)