Cmentarz prawosławny w Warszawie: Różnice pomiędzy wersjami

|miejscowość = [[Plik:POL Warszawa COA.svg|18px]] [[Warszawa]]

[[Plik:Cmentarz prawosławny na woli grobowiec rodziny istomin.JPG|prawo|mały|200px|<center>Jeden z rosyjskich grobowców rodzinnych w południowej części cmentarza – mauzoleum Istominów</center>]]

[[Plik:Generał sawin grób.JPG|prawo|mały|200px|<center>Grób rosyjskiego gen. lejtnanta Sawina z widoczną symboliką wojskową</center>]]

Ze względu na niewielkieniewielką rozmiaryliczbę warszawskiejżyjących społecznościw Warszawie wyznawców prawosławia do lat trzydziestych XIX wieku nie posiadałaposiadali onaoni odrębnego cmentarza wyznaniowego. Pochówki prawosławnych odbywały się w wyznaczonych kwaterach [[Cmentarz ewangelicko-augsburski w Warszawie|cmentarza ewangelicko-augsburskiego]] i [[Cmentarz ewangelicko-reformowany w Warszawie|ewangelicko-reformowanego]] (pierwotnie przy ul.ulicy [[Ulica Leszno w Warszawie|Leszno]]) lub [[Cmentarz Powązkowski w Warszawie|cmentarza na Powązkach]]<ref name="wola">{{cytujCytuj stronę| |url = https://cmentarz.prawoslawie.pl/pl/o-cmentarzu/ | tytuł = O cmentarzu. Rys historyczny | data dostępu = 2015-12-09| |opublikowany = Wolski Cmentarz Prawosławny w Warszawie Przewodnik| |język = pl}}</ref>. Problem założenia odrębnego cmentarza został podjęty dopiero w 1834, kiedy nasilenie działań [[Rusyfikacja|rusyfikacyjnych]] po upadku [[Powstanie listopadowe|powstania listopadowego]] przyczyniło się do poważnego wzrostu liczby żyjących w mieście wyznawców [[Rosyjski Kościół Prawosławny|Rosyjskiego Kościoła Prawosławnego]]<ref>{{cytujCytuj książkę |nazwisko = Mórawski| |imię = K.| |tytuł = Warszawskie cmentarze. Przewodnik historyczny| |strony = 130}}</ref>. W wymienionym roku na mocy carskiego ukazu została skasowana [[Kościół łaciński|rzymskokatolicka]] [[parafia św. Wawrzyńca w Warszawie]], zaś [[Kościół św. Wawrzyńca w Warszawie|jej świątynia]] zaadaptowana na cerkiew Włodzimierskiej Ikony Matki Bożej. Wokół cerkwi miał powstać cmentarz prawosławny, który objął również teren [[Reduta nr 56|reduty nr 56]] i grunt wykupiony od rodziny Poraj-Biernackich. Wybór miejsca miał wyraźny przekaz polityczny, gdyż na miejscu cmentarza toczone były walki w obronie Warszawy w czasie powstania listopadowego, zaś święto [[Włodzimierska Ikona Matki Bożej|Włodzimierskiej Ikony Matki Bożej]] przypadało w Rosyjskim Kościele Prawosławnym w dniu zdobycia miasta – 10 listopada<ref name="mor13031">{{cytujCytuj książkę |nazwisko = Mórawski| |imię = K.| |tytuł = Warszawskie cmentarze. Przewodnik historyczny| |strony = 130–131}}</ref>. Organizacja nekropolii została sfinansowana z 45 tys. złotych pozostałych ze zbiórki na [[pomnik księcia Józefa Poniatowskiego w Warszawie]], skonfiskowanych przez władze carskie. Koordynatorem prac przy urządzaniu cmentarza był inżynier F. I. Golikow<ref name="wola" />, pod kierunkiem którego splantowano i zadrzewiono wyznaczony teren, wyznaczono aleje oraz wyznaczono kwatery<ref name="cmentarz8">P. Paszkiewicz, M. Sandowicz, ''Cmentarz prawosławny...'', s. 8</ref>.

Zdaniem [[Piotr Paszkiewicz|Piotra Paszkiewicza]] i Michała Sandowicza za pierwsze pochówki na cmentarzu należy uznać urządzenie w obrębie reduty wolskiej masowego grobu żołnierzy rosyjskich poległych w czasie szturmu na nią, co nastąpiło natychmiast po zakończeniu walk. Autor ten podkreśla, że Rosjanie celowo pochowali zabitych polskich obrońców już poza obrębem szańca<ref name="cmentarz10">P. Paszkiewicz, M. Sandowicz, ''Cmentarz prawosławny...'', s. 10</ref>. Jednak pierwsze nagrobki o charakterze niezwiązanym z powstaniem zaczęły się pojawiać w r. 1836 (23 czerwca tego roku na cmentarzu pochowany został [[Nikita Pankratiew]], generał-gubernator Warszawy<ref name="wola" />), jego poświęcenie odbyło się dopiero w 1839, natomiast dopiero w 1841 zorganizowano oficjalne, uroczyste otwarcie, połączone z paradą wojskową<ref name="cmentarz8" /> i poświęceniem cerkwi Włodzimierskiej Ikony Matki Bożej<ref name="mor131">{{cytujCytuj książkę |nazwisko = Mórawski| |imię = K.| |tytuł = Warszawskie cmentarze. Przewodnik historyczny| |strony = 131}}</ref>. W tym samym roku opiekunem nekropolii został ks. Andrzej Kuszewicz<ref name="cmentarz10" />. Ze względu na znaczne oddalenie cmentarza od rogatek miejskich, część rodzin prawosławnych nadal preferowała chowanie swoich zmarłych na cmentarzu ewangelickim, czego w 1842 zabronił dekret władz carskich<ref name="mor131" />. Również konsystorz Kościoła ewangelickiego odnosił się niechętnie do pochówków prawosławnych w obrębie swojej nekropolii<ref>P. Paszkiewicz, M. Sandowicz, ''Cmentarz prawosławny...'', s. 11</ref>. W tym samym roku naprzeciw bramy wjazdowej na cmentarz został wzniesiony dom mieszkalny dla pracowników cmentarza oraz jego opiekuna-duchownego.

Cmentarz prawosławny na Woli został podzielony na cztery oddziały (kwatery), w których planowano chować zmarłych w zależności od ich pozycji społecznej. W południowo-zachodnim, położonym najbliżej cerkwi Włodzimierskiej Ikony Matki Bożej, wyznaczono miejsce na nagrobki duchownych, oficerów, wyższych urzędników oraz odznaczonych [[Order Świętego Jerzego (RosjaImperium Rosyjskie)|Orderem św. Jerzego]]. Pozostałe oddziały przeznaczone były odpowiednio dla kupców, niższych oficerów i urzędników, mieszczan i żołnierzy, wreszcie dla najuboższych<ref name="mor131" />. Najmniej prestiżową częścią cmentarza była część północna, najbardziej oddalona od cerkwi<ref name="madrach">{{cytujCytuj stronę| |url = http://www.funeralis.pl/artykuly/wiadomosci/Nekropolia:_Cmentarz_w_forcie| |tytuł = Nekropolia: cmentarz w forcie| |data dostępu = 2010-06-02| |autor = P. G. Mądrach| |opublikowany = Świat Kamienia| |język = pl}}</ref>.

Już ok. 1850 wyznaczony początkowo teren cmentarza okazał się niewystarczający. W październiku 1855 [[Rada Administracyjna|Rada Administracyjna Królestwa Polskiego]] postanowiła w związku z tym wywłaszczyć przyległe do niego tereny, poszerzając tym samym obszar metropolii do 18 ha. Całość otaczał wał oraz rów. Nowo dodana część cmentarza utworzyła jego piątą kwaterę. Początkowo starsza i nowsza część nekropolii była rozdzielona rowem z wyznaczonym wąskim przejściem, jednak już przed końcem XIX wieku obydwa obszary zostały całkowicie połączone<ref name="mor131" />. Cmentarz prawosławny w nowych granicach został w pełni urządzony przed 1862 – w tym roku pojawia się, razem z wałem, na planie Warszawy<ref name="mor133">{{cytujCytuj książkę |nazwisko = Mórawski| |imię = K.| |tytuł = Warszawskie cmentarze. Przewodnik historyczny| |strony = 133}}</ref>. Rok później liczba pochowanych na nim osób wynosiła 16 352<ref name="wola" />.

W II połowie [[XIX wiek]]u cmentarz był doskonale utrzymany<ref name="madrach" />. Przewodnik po Warszawie wydany w 1873 opisywał go w następujący sposób:

{{Cytat |treść = ma pozór bardzo pięknego ogrodu, w którym szerokie ulice, równe aleje, wśród klombów pełnych kwiatów, wznoszące się wspaniałe pomniki i czystość wzorowa czynią to miejsce nade powabnem<ref name="wola" />}}

W 1903 prawosławny arcybiskup warszawski [[Hieronim (Ekziemplarski)|Hieronim]] zakupił działkę przylegającą do cmentarza od wschodu w celu wzniesienia na niej drugiej świątyni cmentarnej, pomocniczej względem parafialnej cerkwi Włodzimierskiej Ikony Matki Bożej. Budynek miał upamiętniać zmarłego syna arcybiskupa. W 1905 sam fundator [[Poświęcenie kościoła|poświęcił]] [[Cerkiew św. Jana Klimaka w Warszawie|cerkiew św. Jana Klimaka]], wzniesioną w [[Styl neorosyjski|stylu rusko-bizantyjskim]] według projektu Władimira Pokrowskiego<ref name="mor133" />. Arcybiskup Hieronim chciał, aby kwatera przylegająca do cerkwi od wschodu została przeznaczona na pochówki osób z jego rodziny. Administracja cmentarza nie spełniła jednak jego woli; obecnie w kwaterze tej spoczywają głównie duchowni prawosławni, w tym metropolici warszawscy i całej Polski<ref>{{Cytuj stronę | url = https://cmentarz.prawoslawie.pl/pl/mapa-cmentarza/ | tytuł = Mapa cmentarza | praca = Prawosławna parafia św. Jana Klimaka na Woli w Warszawie | opublikowany = prawoslawie.pl | data dostępu = 2018-07-15}}</ref>. Po zakupie wymienionej działki powierzchnia cmentarza osiągnęła 19 ha<ref>P. Paszkiewicz, M. Sandowicz, ''Cmentarz prawosławny...'', s. 13</ref>.

{{osobnyOsobny artykuł|Cerkiew św. Jana Klimaka w Warszawie}}

[[Plik:Orthodox cemetery wola warsaw russian grave.JPG|mały|200px|<center>Część północna cmentarza</center>]]

[[Plik:Kaplica Mieszczerskich cmentarz prawosławny w Warszawie 2017.jpg|mały|200px|<center>Kaplica Mieszczerskich (wzniesiona w latach 30. XX wieku) oraz dzwonnica cmentarna</center>]]

[[Plik:Grave of Sokrates Starynkiewicz in Warsaw.jpg|mały|200px|<center>Grób [[SokratesSokrat Starynkiewicz|Sokratesa Starynkiewicza]]</center>]]

[[Plik:041012 Orthodox cemetery in Wola - 24.jpg|mały|200px|<center>Nagrobki staroobrzędowców</center>]]

W 1915 całe duchowieństwo prawosławne Warszawy, na czele z arcybiskupem [[Nikołaj (Ziorow)|Mikołajem]], udało się na [[bieżeństwo]], zabierając ze sobą dokumenty kancelarii cmentarnej. Zaginęły one w Rosji i nigdy nie zostały odzyskane. Do 1919 cmentarz pozbawiony był wszelkiej opieki i ulegał dewastacji. Przybyły w wymienionym roku ks. [[Jan Kowalenko]], który zaczął odprawiać nabożeństwa w cerkwi św. Jana Klimaka, opisywał stan nekropolii jako niepokojący<ref name="mor133" />. O zniszczeniu wielu nagrobków pisano również w warszawskiej prasie<ref name="wola" />. W 1921 ''Robotnik'' opisywał je w następujący sposób:

{{Cytat |treść = Większość sklepionych grobów ma albo wyłamane zamki u drzwiczek, lub też płyty marmurowe są rozbite i poniewierają się u grobów (...) Trumny metalowe siłą pootwierane leżą przewrócone, często do góry spodem, nagie szkielety, obdarte ręką świętokradzką, wołają o pomstę<ref name="cmentarz14">P. Paszkiewicz, M. Sandowicz, ''Cmentarz prawosławny...'', s. 14</ref>}}

[[Plik:Rzeź Woli Grób dzieci zprzy sierocińcacerkwi prawosławnegośw. cmentarz naJana woliKlimaka.JPG|prawo|mały|200px|<center>Grób dzieci z sierocińca przy parafii św. Jana Klimaka, zamordowanych przez hitlerowców w czasie rzezi Woli</center>]]

W czasie [[Bombardowanie Warszawy (1939)|bombardowania Warszawy]] cmentarz prawosławny nie poniósł strat, chociaż znajdował się na nim punkt opatrunkowy<ref name="wola" />. Był natomiast areną masowych egzekucji ludności cywilnej w czasie [[Rzeź Woli|rzezi Woli]]. Na cmentarzu miało miejsce [[rozstrzelanie]] 60 mieszkańców okolic ul.ulicy Wolskiej oraz mord na ponad setce dzieci zamieszkujących przytułek św. Jana przy [[Parafia św. Jana Klimaka w Warszawie|prawosławnej parafii św. Jana Klimaka]]. Zginął również personel przytułku oraz kapłani pracujący w cerkwi razem z rodzinami<ref name="mor134" />.

[[Plik:Cmentarz prawosławny grób7.JPG|prawo|mały|200px|<center>Grób podpułkownika armii rosyjskiej Konstantina Czernobajewa – jeden zze najstarszych zachowanychstarych nagrobków zachowanych na cmentarzu, typowy przykład rosyjskiej dziewiętnastowiecznej architektury sepulkralnej</center>]]

W 1945 cmentarz, pozbawiony opieki przez okres wojny, był w znacznym stopniu zdewastowany, liczne nagrobki padły ofiarą aktów wandalizmu lub kradzieży. W celu zdobycia funduszy na remont równie zniszczonej cerkwi św. Jana Klimaka zarząd nekropolii, w porozumieniu z konserwatorem Warszawy, przeznaczył na początku lat 60. XX w. ok. 200 nagrobków na materiał kamieniarski. Po raz kolejny zmieniono również układ alei na cmentarzu, wytyczając nowe drogi boczne, co łączyło się z nową serią przenosin zabytkowych pomników. W 1965 cmentarz został wpisany do rejestru zabytków<ref>P. Paszkiewicz, M. Sandowicz, ''Cmentarz prawosławny...'', s. 19</ref>. W 1971, w czasie przebudowy ulicy Wolskiej, obszar nekropolii został od południa okrojony, a część nagrobków musiała zostać przeniesiona<ref name=autonazwa1>P. Paszkiewicz, M. Sandowicz, ''Cmentarz prawosławny...'', s. 20</ref>.

Od 1977 zarząd cmentarza, również ze względów finansowych, dopuścił dokonywanie na nim pochówków katolickich<ref name="mor134" />, w najbardziej wysuniętej na północ części cmentarza<ref>P. Paszkiewicz, M. Sandowicz, ''Cmentarz prawosławny...'', ss. 19–20</ref>. Istnieje na nim również kwatera [[Staroobrzędowcy|staroobrzędowa]]<ref>{{cytujCytuj książkę |nazwisko = Mórawski| |imię = K.| |tytuł = Warszawskie cmentarze. Przewodnik historyczny| |strony = 132}}</ref>. Wcześniej w zachodniej części nekropolii wytyczono kwaterę dla trzynaściorga<ref>{{Cytuj stronę |url = https://polskieradio24.pl/5/1222/artykul/2951038,historyk-o-palacu-kultury-i-nauki-nie-burzmy-budowli-ktore-sa-przestroga |tytuł = Historyk o Pałacu Kultury i Nauki: nie burzmy budowli, które są przestrogą |nazwisko = Rokicki |imię = Konrad |nazwisko2 = Zarzycka |imię2 = Ewa |data = |rok = 2022 |miesiąc = |praca = |opublikowany = polskieradio24.pl|oznaczenie = |strony = |język = pl |archiwum = |zarchiwizowano = |id = |cytat = "Wiemy tylko, że na cmentarzu prawosławnym, na warszawskiej Woli, jest 13 nagrobków sowieckich budowniczych Pałacu." |data dostępu = 2023-09-11}}</ref> budowniczych [[Pałac Kultury i Nauki|Pałacu Kultury i Nauki]], a także czerwonoarmistów i innych obywateli Związku Radzieckiego zmarłych w Warszawie<ref name="mor134" />.

W 2005 w czasie silnej wichury spadające gałęzie i padające drzewa zniszczyły kilkadziesiąt nagrobków, które odnowiło następnie Biuro Stołecznego Konserwatora Zabytków<ref name="madrach" />.

Z powodu zniszczenia lub zagubienia archiwów cmentarza obejmujących okres jego funkcjonowania w carskiej Rosji oraz w II Rzeczypospolitej nie jest możliwe ustalenie dokładnej liczby pochowanych na nim osób<ref name="madrach" />. Wpływ na to ma również zły stan wielu grobów, na których zatarły się personalia zmarłych<ref name="wola" />. Uległ zmianie również charakter drzewostanu porastającego nekropolię. Zdaniem Piotra Mądracha większość obecnie rosnących drzew to samosiejki, których wzrost odbywał się w sposób niekontrolowany. Nie istnieją już klomby, które zdobiły aleje cmentarne w XIX stuleciu<ref name="madrach" />.

ŁącznaW powierzchnia2012 cmentarzaroku wynosiłączna obecniepowierzchnia (2012)cmentarza wynosiła 13,3 ha, zaś na terenie całej nekropolii znajduje się 101 kwater. Dzielą się one na rzędy, w każdym zlokalizowanych jest 40 pomników.

Z uwagi na obecność na cmentarzu nagrobków osób wyznania katolickiego, w dniu 1 listopada odbywają się na nim [[Ekumenizm|ekumeniczne]] nabożeństwa w intencji zmarłych<ref>{{Cytuj stronę | url = https://prawoslawie.pl/o-parafia/historia-parafii/ | tytuł = Historia Parafii | praca = Prawosławna parafia św. Jana Klimaka na Woli w Warszawie | opublikowany = prawoslawie.pl | data dostępu = 2018-07-15}}</ref>.

[[Plik:041012 Sculpture and architectural detail at the Orthodox cemetery in Wola - 18.jpg|mały|200px|<center>Motyw kopuł cerkiewnych na nagrobku</center>]]

Cmentarz prawosławny na Woli w pierwszych dziesięcioleciach istnienia był nekropolią o przede wszystkim rosyjskim charakterze. Po I wojnie światowej sytuacja ta uległa zmianie; obecnie na cmentarzu znajdują się groby Rosjan, Polaków, Ukraińców, Tatarów, Romów, pojedyncze nagrobki Rumunów, Greków, Ormian oraz Gruzinów<ref name="wola"/>. Groby przedstawicieli ostatnich dwóch grup znajdują się głównie w części północnej, w pobliżu wału oddzielającego najstarszą część cmentarza od nowszej<ref>P. Paszkiewicz, M. Sandowicz, ''Cmentarz prawosławny...'', s. 23</ref><ref name=":0" />. Do lat 60. XX w. zdecydowana większość grobów opatrzona była inskrypcjami w [[Grażdanka|grażdance]], rzadziej starszych formach alfabetu [[Cyrylica|cyrylickiego]] lub [[Głagolica|głagolicy]]<ref name="wola:0">{{Cytuj |tytuł = Urząd Dzielnicy Wola m. st. Warszawy - Przewodnik - Cmentarz Prawosławny |data dostępu = 2021-04-06 |opublikowany = przewodnik.wola.waw.pl |url = http://www.przewodnik.wola.waw.pl/page/135,cmentarz-prawoslawny.html}}</ref>. Po tym okresie coraz częściej zaczęły pojawiać się groby z napisami pisanymi [[Alfabet łaciński|alfabetem łacińskim]]<ref>{{cytujCytuj książkę |nazwisko = Mórawski| |imię = K.| |tytuł = Warszawskie cmentarze. Przewodnik historyczny| |strony = 134–136}}</ref>. Pierwotny układ cmentarza zatarł się po przeniesieniu 50 nagrobków położonych w pobliżu dawnej cerkwi Włodzimierskiej Ikony Matki Bożej, które zostały przypadkowo rozlokowane w wolnych miejscach między nowszymi grobami<ref name="wola" />.

Na cmentarzu prawosławnym na Woli zachowało się kilkaset pomników nagrobnych o znacznej wartości artystycznej. Wśród autorów pomników nagrobnych wymienia się cenionych rzeźbiarzy i architektów z pracowni warszawskich: Stanisława Noakowskiego, Andrzeja Pruszyńskiego, Henryka Żydoka, Bolesława Syrewicza, Borysa von Zinserlinga. Najstarsze, dziewiętnastowieczne pomniki można podzielić na grobowce nawiązujące do rosyjskiej architektury prawosławnej oraz budowle utrzymane w innych stylach architektonicznych. Niektóre groby łączą cechy obydwu tradycji artystycznych. Wśród materiałów wykorzystywanych do budowy grobów wykorzystywane są zarówno kamień, jak i żeliwo<ref name="wola" />.

Wśród nagrobków nawiązujących do tradycji wschodniej częstym motywem zdobniczym są różnych rozmiarów cebulaste [[Kopuła (architektura)|kopułki]] lub nawet miniaturowe kopie cerkwi<ref>P. Paszkiewicz, M. Sandowicz, ''Cmentarz prawosławny...'', s. 51</ref>. Bywają one łączone z elementami zachodnimi, np. floraturą czy ostrymi łukami. Popularnymi motywami na grobach są również klasyczne w tamtych czasach motywy żałobne: kolumny, kamienie oplatane bluszczem, kotwice (symbol nadziei), urny, gorejące serca (symbol głębokiej wiary zmarłego). Z kolei jedynie sporadycznie pojawia się wyobrażenie czaszki i piszczeli oraz anioły. Częściej spotykane są płaskorzeźby sygnalizujące zawód zmarłego lub jednostki wojskowe, w których służył (w przypadku oficerów). Nagrobki nawiązujące do architektury zachodniej utrzymane są najczęściej w stylach [[Neogotyk|neogotyckim]], [[neorenesans]]owym, [[Neoklasycyzm|neoklasycznym]] oraz [[Secesja (sztuka)|secesyjnym]]. Te ostatnie często posiadają żeliwne dekoracje, np. rzeźbione ogrodzenia i kraty<ref name="wola"/>, kilkakrotnie powtarza się w nich motyw kobiecej postaci na tle kotary<ref>P. Paszkiewicz, M. Sandowicz, ''Cmentarz prawosławny...'', s. 53</ref>. W specyficznym stylu utrzymany jest zespół pomników staroobrzędowców, pierwotnie znajdujących się na cmentarzu na Kamionku w Warszawie. Naśladują one swoją formą kształt trumien.

[[Plik:Pomnik ofiar wielkiego głodu na Ukrainie na cmentarzu prawosławnym w Warszawie.jpg|mały|200px|<center>Pomnik ofiar wielkiego głodu na Ukrainie</center>]]

Nagrobki wznoszone w II połowie XX wieku z reguły nie posiadają indywidualnej wartości artystycznej. Jako wyjątek wymieniany jest nagrobek teologa prawosławnego, ks. Jerzego Klingera, zaprojektowany przez [[Jerzy Nowosielski|Jerzego Nowosielskiego]]. Ma on formę malowanej wnęki z wizerunkiem Matki Bożej wzorowanej na [[Ikona Matki Bożej „Znak”|ikonie typu „Znak”]] w otoczeniu świętych<ref name="wola" />.

Ponadto na cmentarzu prawosławnym na Woli znajdują się dwa pomniki poświęcone żołnierzom [[Ukraińska Republika Ludowa|Ukraińskiej Republiki Ludowej]], zlokalizowane w sąsiedztwie zespołów ich grobów. Obydwa mają formę krzyży z wyrytym złotym [[Herb Ukrainy|tryzubem]] i napisem pamiątkowym w językach polskim i ukraińskim. W pobliżu bramy wjazdowej na teren cmentarza znajduje się kamień upamiętniający spalenie 500 ciał zamordowanych mieszkańców Woli 5 sierpnia 1944. W centralnej części cmentarza znajduje się odsłonięty w 2009 pomnik ofiar [[Wielki głód na Ukrainie|wielkiego głodu na Ukrainie]] dłuta [[Giennadij Jerszow|GennadijaGiennadija Jerszowa]].

[[Plik:Grób fedorońków.JPG|mały|200px|<center>Symboliczny grób rodziny Fedorońko</center>]]

* ks. prof. dr hab. płk [[Marian Bendza]]

* ks. [[Szymon Fedorenko|Szymon Fedorońko]] z synami (symbolicznie)

[[Plik:Władycy Sawa i Jerzy.JPG|mały|200px|<center>Uroczystości powtórnego pogrzebu biskupów [[Sawa (Sowietow)|Sawy (Sowietowa)]] i [[Mateusz (Siemaszko)|Mateusza (Siemaszki)]], cmentarz prawosławny w Warszawie 31 grudnia 2012</center>]]

* [[MichałMichaił Arcybaszew]], pisarz i poeta

* [[Marko Bezruczko]], generał [[Armia Czynna Ukraińskiej Republiki Ludowej|Armii Ukraińskiej Republiki Ludowej]] (razem z innymi oficerami i żołnierzami tej formacji<ref>{{Cytuj stronę |url = https://um.warszawa.pl/waw/zabytki/-/konserwacja-86-nagrobkow-ukrainskich-bohaterow-wojny-1920-r- |tytuł = Konserwacja 86 nagrobków ukraińskich bohaterów wojny 1920 r. |data dostępu = 2021-10-05 |autor = |data = 2020-04-24 |opublikowany = um.warszawa.pl}}</ref>)

* [[Aleksander Gudzowaty]], przedsiębiorca, prezes [[Przedsiębiorstwo Handlu Zagranicznego Bartimpex|Bartimpexu]]u

* [[Wacław Feryniec]], pułkownik, żołnierz [[1 Warszawska Brygada Pancerna im. Bohaterów Westerplatte|1 Brygady Pancernej im. Bohaterów Westerplatte]]<ref>{{Cytuj | url = http://nekrologi.wyborcza.pl/0,11,,390114,Wacław-Feryniec-nekrolog.html | tytuł = Wacław Feryniec, Warszawa, 22.04.2017 - nekrolog<!-- Tytuł wygenerowany przez bota --> | opublikowany = nekrologi.wyborcza.pl | język = pl | data dostępu = 2017-11-22 |archiwum = https://web.archive.org/web/20190517075945/http://nekrologi.wyborcza.pl/0,11,,390114,Wac%C5%82aw-Feryniec-nekrolog.html |zarchiwizowano = 2019-05-17}}</ref>

* [[Mikołaj Kawelin]], społecznikdziałacz sportowy i działaczspołecznik, sportowyw latach 1932–1935 prezes klubu piłkarskiego [[Jagiellonia Białystok]]

* [[Czesław Kiszczak]], generał, polityk, premier i wicepremier PRL

* [[Jewgienij Rożnow|Jewgienij Pietrowicz Rożnow]], generał-major [[Armia Imperium Rosyjskiego|Imperium Rosyjskiego]], gubernator [[Gubernia płocka|płocki]] i [[Gubernia warszawska|warszawski]], senator

* [[Sokrat Starynkiewicz|Sokrates Starynkiewicz]], p.o. obowiązki prezydenta Warszawy

* {{cytujCytuj stronę| |url = http://www.funeralis.pl/artykuly/wiadomosci/Nekropolia:_Cmentarz_w_forcie| |tytuł = Nekropolia: cmentarz w forcie| |data dostępu = 2010-06-02| |autor = P. G. Mądrach| |opublikowany = Świat Kamienia| |język = pl}}

* {{cytujCytuj książkę |nazwisko = Mórawski| |imię = K. |autor link=Karol Mórawski|tytuł = Warszawskie cmentarze. Przewodnik historyczny| |wydawca = Wydawnictwo PTTK „Kraj” | miejsce = Warszawa| |rok = 1991}}

* {{cytujCytuj książkę | imię = P. | nazwisko = Paszkiewicz | imię2 = M. | nazwisko2 = Sandowicz | tytuł = Cmentarz prawosławny w Warszawie | wydanie = 1 | wydawca = [[Wydawnictwo Naukowe PWN]] | miejsce = Warszawa | miesiąc = |rok = 1992 | seria = Miniatury warszawskie | isbn = 83-01-10880-0}}

* {{cytujCytuj stronę| |url = https://cmentarz.prawoslawie.pl/pl/| |tytuł = Cmentarz| |data dostępu = 2015-07-14| |opublikowany = Prawosławna parafia św. Jana Klimaka na Woli. Cmentarz| |język = pl}}

* {{cytujCytuj stronę| |url = http://www.warsawtour.pl/zabytki-i-inne-atrakcje/cmentarz-prawoslawny-3471.html| |tytuł = Cmentarz Prawosławny| |data dostępu = 2010-06-02| |język = pl |archiwum = https://web.archive.org/web/20100112141317/http://www.warsawtour.pl/zabytki-i-inne-atrakcje/cmentarz-prawoslawny-3471.html |zarchiwizowano = 2010-01-12}}

[[Kategoria:Cmentarze Warszawy|Prawosławnyprawosławne w województwie mazowieckim]]

[[Kategoria:UkraińskieCmentarze cmentarzew poza granicami krajuWarszawie|WarszawaPrawosławny]]

[[Kategoria:ZabytkiPochowani wna Warszawiecmentarzu prawosławnym na Woli|*]]

[[Kategoria:Cmentarze prawosławnePrawosławie w województwie mazowieckimWarszawie|WarszawaCmentarz]]

[[Kategoria:PochowaniUkraińskie nacmentarze cmentarzupoza prawosławnymgranicami na Woli|!kraju]]