Biłgoraj: Różnice pomiędzy wersjami

|data założenia = 1578

|prawa miejskie = 1578

|powierzchnia = 21,1{{r|rocz22}}

|wysokość = 184–212

|rok = 2021

|gęstość zaludnienia = 1247,8

|strefa numeracyjna = 84

|kod pocztowy = 23-400 do 23-403

|tablice rejestracyjne = LBL

|kod mapy = powiat biłgorajski

|współrzędne = 50°32′27″N 22°43′19″E

|wikisłownik = Biłgoraj

|www = https://www.bilgoraj.pl/

}}

 

Drugie pod względem liczby ludności (po [[Zamość|Zamościu]]) miasto w południowej części [[Województwo lubelskie|województwa lubelskiego]]<ref group="uwaga">''[[Województwo lubelskie#Miasta|Miasta województwa lubelskiego]]''.</ref>. W przeszłości był miastem szlacheckim, założonym przez [[Gorajscy herbu Korczak|Gorayskich herbu Korczak]] w drugiej połowie XVI wieku<ref group="uwaga">''[[#Historia|Biłgoraj – historia]]''.</ref>.

 

 

Początkowo był istotnym ośrodkiem [[Protestantyzm|protestanckim]]. Z czasem stał się miejscem przenikania kultur głównie [[Polacy|polskiej]] i [[Żydzi|żydowskiej]], a także [[Rusini|rusińskiej]] i (w [[Rozbiory Polski|okresie rozbiorowym]]) [[Rosjanie|rosyjskiej]]<ref group="uwaga">''[[#Historia|Biłgoraj – historia]]''.</ref>. Do końca XIX wieku był znacznym centrum [[Rzemiosło|rzemieślniczym]]<ref group="uwaga">''[[#Sitarstwo biłgorajskie|Sitarstwo biłgorajskie]]''.</ref>. Obecnie stanowi duży ośrodek [[Przemysł lekki|przemysłu lekkiego]]<ref group="uwaga">''[[#Przemysł|Przemysł w Biłgoraju]]''.</ref>. Leży w bezpośrednim sąsiedztwie [[Roztocze (kraina)|Roztocza]], wśród lasów [[Puszcza Solska|Puszczy Solskiej]], nad rzeką [[Łada (rzeka)|Ładą]]<ref group="uwaga">''[[#Lokalizacja|Biłgoraj – lokalizacja]]''.</ref>.

Biłgoraj jest zlokalizowany w południowo-wschodniej Polsce. Leży w południowej części [[Województwo lubelskie|województwa lubelskiego]], w środkowej części [[Powiat biłgorajski|powiatu biłgorajskiego]].

 

 

Pod względem [[Regionalizacja fizycznogeograficzna|fizycznogeograficznym]] znajduje się w północnej części [[Kotlina Sandomierska|Kotliny Sandomierskiej]], na pograniczu stanowiącej jej część [[Równina Biłgorajska|Równiny Biłgorajskiej]] oraz [[Roztocze Środkowe|Roztocza Środkowego]]. Jednocześnie leży na największej z bezleśnych wysp [[Puszcza Solska|Puszczy Solskiej]], której lasy otaczają je głównie od strony północnej i wschodniej.

Wysokość, na jakiej znajduje się Biłgoraj, waha się od ok. 184 m [[Wysokość bezwzględna|n.p.m.]] do ok. 212 m n.p.m. Najniżej położone obszary to doliny rzek [[Łada (rzeka)|Białej i Czarnej Łady]]<ref>Mapa topograficzna 1:100&nbsp;000 Wojskowego Instytutu Geograficznego. Pas 46, słup 35, arkusz ''Biłgoraj''. Warszawa 1938.</ref>. Zróżnicowanie terenu w Biłgoraju nie jest zbyt duże; powierzchnia miasta jest raczej płaska i znajduje się w nim tylko pewna liczba niewielkich, bardzo łagodnych wzniesień. Ogólnie wyżej znajduje się część miasta leżąca się po zachodniej stronie [[Łada (rzeka)|Białej Łady]]<ref>Tamże.</ref>.

 

 

[[Śnieg|Pokrywa śnieżna]] w Biłgoraju utrzymuje się od 80 do 85 dni{{fakt|data=2015-01}}, a [[okres wegetacyjny]] trwa od 200 do 215 dni{{fakt|data=2015-01}}.

 

=== Układ przestrzenny ===

 

Zabudowa miasta przestrzennie jest podzielona na dwie części. Dzieli je płynąca w kierunku południowo-zachodnim [[Łada (rzeka)|Biała Łada]] wraz z nadrzecznymi [[łąka]]mi<ref name=":0">Pomiar i podgląd w [http://geoportal.gov.pl Geoportalu] [dostęp 2019-03-22].</ref>. Na lewym (wschodnim) brzegu rzeki znajduje się właściwa, większa część Biłgoraja. Na prawym (zachodnim) brzegu zlokalizowanych jest kilka osiedli, z których największe to [[Różnówka]].

Zabudowa mieszkalna Biłgoraja to domy jednorodzinne, wielorodzinne oraz wielopiętrowe bloki mieszkalne. Większość tych drugich jest skupiona w kilku osiedlach blokowych: w granicach dzielnic [[Śródmieście (Biłgoraj)|Śródmieście]], [[Ogrody (Biłgoraj)|Ogrody]], [[Puszcza Solska (Biłgoraj)|Puszcza Solska]] oraz w [[Osiedle Nadstawna|osiedlu Nadstawna]].

 

 

Największe tereny przemysłowe i magazynowo-składowe zlokalizowane są w granicach dzielnic [[Puszcza Solska (Biłgoraj)|Puszcza Solska]], [[Piaski (Biłgoraj)|Piaski]] i [[Rapy]].

== Demografia ==

[[Plik:Piramida wieku Bilgoraj.png|thumb|upright=1.8|Piramida wieku mieszkańców Biłgoraja w 2014<ref name="populacja2016">{{Polska w liczbach|id=Bilgoraj|nazwa=Biłgoraj w liczbach|data dostępu=9 stycznia 2016}}</ref>]]

* [[saldo migracji|współczynnik salda migracji]] jest ujemny (w 2016 wynosił –5,28‰) i utrzymuje się na stałym poziomie od kilku lat;

* [[przyrost naturalny|współczynnik przyrostu naturalnego]] waha się między dodatnim a ujemnym (w 2016 był bliski zeru, wynosił –0,38‰).

 

Na 100 mężczyzn w Biłgoraju przypada 108 kobiet; na 100 osób w [[Wiek produkcyjny|wieku produkcyjnym]] 65 osób w wieku nieprodukcyjnym. [[Gęstość zaludnienia]] to 1256 osób na 1 km². Stopa [[Bezrobocie|bezrobocia rejestrowanego]] w 2016 wynosiła w Biłgoraju 4,8%, a więc jest znacznie niższa, niż średnia w województwie lubelskim (w analogicznym okresie wynosiła ona 10,3%<ref>Województwo lubelskie – Urząd Statystyczny w Lublinie, Bank Danych lokalnych na rok 2017.</ref>)<ref name=":7" />.

 

== Samorząd, administracja, ustrój miasta ==

=== Samorząd ===

 

Biłgoraj jest ponadto siedzibą [[Powiat (Polska)|powiatu]] oraz [[Gmina wiejska|gminy wiejskiej]] (tzn. obejmującej okoliczne miejscowości, nie posiadające statusu miasta). W związku z tym znajdują się w nim siedziby władz samorządowych tych jednostek: [[starostwo powiatowe]] i [[urząd gminy]].

[[Plik:Biłgoraj, podział administracyjny.png|thumb|upright=2.2|Plan osiedli w Biłgoraju]]

 

 

 

Na graficznym planie osiedla (jednostki pomocnicze gminy) oznaczone są cyframi od I do XII, natomiast osiedla mieszkaniowe cyframi od 1 do 14.

** '''5.''' Osiedle Leśnik

* '''V [[Ogrody (Biłgoraj)|Ogrody]]'''

** '''6.''' Osiedle Kępy

** '''7.''' Osiedle Sitarska

Biłgoraj jest siedzibą instytucji w skali lokalnej i regionalnej. Do najważniejszych placówek państwowych należą [[sąd rejonowy]]<ref>https://www.bilgoraj.sr.gov.pl/ [dostęp 2018-10-15].</ref>, [[prokuratura rejonowa]]<ref>https://web.archive.org/web/20181021190819/https://zamosc.po.gov.pl/prokuratura-rejonowa-w-bilgoraju,104.html?sLang=pl [dostęp 2018-10-15].</ref>, [[Urząd pracy|powiatowy urząd pracy]]<ref>[http://bilgoraj.praca.gov.pl/ Powiatowy Urząd Pracy w Biłgoraju] [dostęp 2018-10-15].</ref>, [[urząd skarbowy]]<ref>[http://www.lubelskie.kas.gov.pl/urzad-skarbowy-w-bilgoraju Urząd Skarbowy w Biłgoraju – Izba Administracji Skarbowej w Lublinie] [dostęp 2018-10-15].</ref>, [[Państwowa Inspekcja Sanitarna|powiatowa stacja sanitarno-epidemiologiczna]]<ref>http://pssebilgoraj.nbip.pl/pssebilgoraj/ [dostęp 2018-10-15].</ref> i powiatowy inspektorat weterynarii<ref>[http://www.piwbilgoraj.nbip.pl/piwbilgoraj/ Biuletyn Informacji Publicznej – Powiatowy Inspektorat Weterynarii w Biłgoraju] [dostęp 2018-10-18].</ref>. Ponadto funkcjonuje tutaj placówka terenowa [[Kasa Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego|Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego]]<ref>https://www.krus.gov.pl/krus/struktura/oript/oript-tabela-z-danymi/pt-w-bilgoraju/ [dostęp 2018-10-15].</ref>. Miasto jest siedzibą [[nadleśnictwo|Nadleśnictwa Biłgoraj]], pod którego zarządem znajduje się 17 tys. ha powierzchni leśnej [[Puszcza Solska|Puszczy Solskiej]]<ref>[http://www.bilgoraj.lublin.lasy.gov.pl Nadleśnictwo Biłgoraj – Lasy Państwowe] [dostęp 2018-10-15].</ref>.

 

 

Ze względu na niedużą odległość do wschodniej [[Granica państwowa|granicy państwowej]] w Biłgoraju funkcjonuje też Agencja Celna, utworzona w miejscu zlikwidowanego [[Służba Celna|urzędu celnego]]<ref>http://bilgoraj.com.pl/uslugi-agencji-celnej-mimo-likwidacji-oddzialu-celnego,4,4,11,1,10213,n.html [dostęp 2018-10-15].</ref>. Na terenie miasta znajdują się 3 [[Placówka pocztowa|urzędy pocztowe]]<ref>[http://placowki.poczta-polska.pl Wyszukiwarka placówek Poczty Polskiej] [dostęp 2018-10-15].</ref>.

! Data podpisania umowy

|-

|-

|-

|-

|-

|-

|}

 

Istnieją jednak przesłanki sugerujące, że obszar Biłgoraja pełnił jakąś funkcję na długo przed lokacją. Na terenie miasta zarejestrowane są 43 [[Stanowisko archeologiczne|stanowiska archeologiczne]] wpisane do [[Rejestr zabytków|rejestru zabytków]]<ref name=":8" />. Przypuszcza się, że teren, gdzie obecnie znajduje się tzw. [[Lapidarium w Biłgoraju|''lapidarium'' (stary cmentarz przy ul. Lubelskiej)]], mógł pełnić w bliżej nieokreślonej przeszłości rolę [[Strażnica (budynek)|strażnicy]] chroniącej bród na rzece [[Łada (rzeka)|Czarna Łada]]<ref group="uwaga">Cmentarz ten został założony około 1786 na mocy dekretu cesarza [[Józef II Habsburg|Józefa II]], na wzniesieniu, na którym według regionalisty [[Michał Pękalski|Michała Pękalskiego]] istniało dawne grodzisko.</ref><ref>{{Cytuj stronę |url = http://www.bilgoraj.lbl.pl/prasa/tanew/200/cmentarz.php |tytuł = ''O starym cmenatrzu i...'', Brytan, „Tanew” nr 2/2000. |archiwum = https://web.archive.org/web/20150923185309/http://www.bilgoraj.lbl.pl/prasa/tanew/200/cmentarz.php |zarchiwizowano = 2015-09-23 |data dostępu = 2012-07-03}}</ref>.

 

 

=== Założenie Biłgoraja ===

Rozwój [[Rzemiosło|rzemiosła]] w Biłgoraju od XVII w. zaczął nabierać własnej specyfiki, która coraz bardziej odróżniała miasto od innych ośrodków. Było to związane z tym, że gros rzemieślników stanowili skupieni wokół wąskiej dziedziny, jaką była [[Sitarstwo|produkcja sitarska]]. Z czasem dziedzina ta stała się zajęciem rodzinnym dla większej części mieszczan, a wokół niej wytworzyły się lokalne zwyczaje, tradycje i obrzędy.

 

 

Wygaśnięcie rodu [[Gorajscy herbu Korczak|Gorajskich]] wiązało się z zakończeniem roli miasta jako ośrodka [[Reformacja|reformacji]]. Przed końcem XVII w. przestał istnieć [[Kalwinizm|kalwiński]] [[zbór]], a w XVIII w. powstała pierwsza w mieście świątynia rzymskokatolicka – [[Kościół Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny w Biłgoraju|Kościół Trójcy Świętej i Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny]].

| rok10= 1913 || pop10= 11173

| rok11= 1921 || pop11= 5605

}}

 

Okres [[I wojna światowa|I wojny światowej (1914-1918)]] zaznaczył się w Biłgoraju tym, że w 1915 miasto zostało ostatecznie opuszczone przez Rosjan, którzy po ofensywach armii [[Austro-Węgry|austro-węgierskiej]] wycofali się na wschód. Za nimi ewakuowała się część mieszkańców, którzy przyłączyli się do [[Bieżeństwo|bieżeńców]]. Od tego czasu Biłgoraj znajdował się pod jurysdykcją władz austriackich, które prowadziły politykę rabunkową i mocno obciążającą mieszkańców<ref name="bilgoraj.pl" />. W latach wojny miasto zostało nawiedzone przez epidemie [[Cholera|cholery]] i [[Dur brzuszny|tyfusu]], według różnych źródeł pociągnęły one za sobą śmierć ok. 2,5 tys. ludzi<ref>[http://www.bilgorajska.pl/aktualnosc,5212,0,0,0,Zapomniany-bilgorajski-cmentarz.html ''Zapomniany biłgorajski cmentarz'', bilgorajska.pl].</ref>. Ogólnie z działań wojennych miasto wyszło z liczbą ludności uszczuploną o połowę.

 

 

Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości Biłgoraj wciąż stanowił siedzibę powiatu, od tego momentu znajdującego się w [[Województwo lubelskie (II Rzeczpospolita)|województwie lubelskim]]. Miasto, z powodu kryzysu trwającego od połowy XIX w., było ośrodkiem ubogim i zaniedbanym. Polskie władze podjęły wysiłki inwestycyjne: m.in. w 1928 wybudowano nowy gmach Szpitala Powiatowego, w latach 1928–1930 dokonano [[Elektryfikacja|elektryfikacji]] miasta, wzniesiono też nowe placówki szkolne. Ze względu na zły stan dróg dojazdowych duże znaczenie miało uruchomienie w 1915 [[Kolej wąskotorowa Zwierzyniec – Biłgoraj|wąskotorowego połączenia kolejowego]].

[[Plik:Biłgoraj-1940.jpg|thumb|Ruiny Rynku w Biłgoraju w 1939, w tle spalony Kościół Trójcy Świętej i Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny]]

[[Plik:Biłgoraj, wysiedlenia, 1943.jpg|thumb|Polacy z Biłgorajszczyzny wysiedlani w czasie Generalnego Planu Wschodniego]]

 

{{Osobny artykuł|Bitwa pod Biłgorajem (1939)}}

{{Osobny artykuł|Zbrodnia na Rapach}}

 

 

=== Czasy najnowsze ===

 

Po 1944 r. Biłgoraj był ośrodkiem działania [[Działania zbrojne podziemia antykomunistycznego w Polsce|konspiracyjnych organizacji antykomunistycznych]]. Oddziały tzw. ''żołnierzy wyklętych'' m.in. dokonały zbrojnych ataków na komendę [[Milicja Obywatelska|Milicji Obywatelskiej]] w maju i czerwcu 1945.

 

=== Historyczna wielokulturowość Biłgoraja ===

|-

! Razem

|-

 

[[Plik:Aron ha Kodesz Bilgoraj.jpg|thumb|Aron ha-kodesz (skrzynia do przechowywania zwojów Tory) w synagodze biłgorajskiej]]

* synagoga – [[Synagoga w Biłgoraju|zbudowana w 1875 przy ul. Lubelskiej]], w miejscu [[Stara Synagoga w Biłgoraju|wcześniejszej, pochodzącej z początku XVIII w.]];

* trzy [[kirkut]]y, z czego dwa zostały później zniszczone przez hitlerowców<ref group="uwaga">'''Patrz sekcja''': ''[[#Nekropolie|Nekropolie]]''.</ref>;

 

[[Plik:Biłgoraj - typ budownictwa - 1905.jpg|thumb|Drewniany dom z podcieniami – typowa architektura dawnego centrum Biłgoraja. Grafika Maksymiliana Bystydzieńskiego z 1905 r.]]

 

Drewniane domy w okolicach Rynku posiadały [[podcień]]. Jednak już na początku XX w. Rynek zabudowany był kamienicami murowanymi. Wzdłuż ulic stały także domy, które charakterem nawiązywały do etnicznego pochodzenia mieszkańców – na dawnych fotografiach widać m.in. drewniane domy [[Tatarzy|tatarskie]]. Niektóre z obiektów miały charakter miejskich dworków (np. tzw. ''dworek modrzewiowy'' przy ul. Tadeusza Kościuszki).

 

=== Kuchnia regionalna ===

Tradycyjna kuchnia biłgorajska opierała się na tych produktach, które do miasta dostarczali mieszkańcy okolicznych wsi. Ich lista nie jest zbyt zróżnicowana, gdyż okolice Biłgoraja charakteryzują się słabo urodzajnymi glebami. Większość typowych dla [[Biłgorajszczyzna|Biłgorajszczyzny]] dań opiera się więc na [[ziemniak]]ach, [[Mleko|produktach mlecznych]], owocach leśnych, a w szczególności na popularnej w okolicy [[Kasza gryczana|kaszy gryczanej]].

 

Na terenie Biłgoraja funkcjonuje tylko jeden [[szpital]]. Jest on jednostką powiatową, od 2010 dzierżawioną przez prywatne przedsiębiorstwo ''Arion Szpitale sp. z o.o.''<ref>[http://www.arion-szpitale.pl/arion_szpitale_zoz_bilgoraj ARION Szpitale sp. z o.o. Zespół Opieki Zdrowotnej w Biłgoraju] [dostęp 2018-10-17].</ref> W zakresie [[Służba zdrowia|służby zdrowia]] działają też [[Pogotowie ratunkowe|Samodzielna Publiczna Stacja Pogotowia Ratunkowego]], prywatne [[Przychodnia lekarska|przychodnie zdrowia]] oraz prywatne przedsiębiorstwa z branży [[apteka]]rskiej.

 

 

 

 

Zasoby mieszkaniowe miasta w 2018 wynosiły 8,9 tys. mieszkań<ref name=":7" />.

=== Oświata ===

[[Plik:SP5 - Bilgoraj.JPG|thumb|Gmach Szkoły Podstawowej Nr 5 im. ks. Jana Twardowskiego]]

 

[[Szkoła średnia|Średni szczebel oświaty]] reprezentują 3 [[Liceum ogólnokształcące|licea ogólnokształcące]], a także [[Liceum profilowane|licea profilowane]], [[Technikum|technika]], [[Zasadnicza szkoła zawodowa|szkoły zawodowe]], policealne i szkoły dla dorosłych. Część z wymienionych placówek oświatowych zgrupowana jest w zespoły szkół<ref>[https://www.bilgoraj.pl/page/57/szkoly-ponadpodstawowe.html Biłgoraj – szkoły ponadgimnazjalne] [dostęp 2018-10-17].</ref>.

* {{LK-linia|65}} [[Linia kolejowa nr 65|Linia Hutnicza Szerokotorowa]], łącząca [[Górnośląski Okręg Przemysłowy]] z [[Polska|polsko]]-[[Ukraina|ukraińskim]] [[przejście graniczne|przejściem granicznym]] w [[Hrubieszów|Hrubieszowie]], o charakterystycznej dla Europy Wschodniej szerokości 1520 mm, na której obecnie prowadzi się wyłącznie ruch towarowy;

* {{LK-linia|66}} [[linia kolejowa nr 66|Stalowa Wola – Zwierzyniec]], o [[Kolej normalnotorowa|charakterze normalnotorowym]], na której prowadzone są w niewielkim zakresie przewozy towarowe oraz pasażerskie<ref name=":2" />.

 

Na terenie miasta korzystają one z jednego torowiska oraz ze wspólnego dworca kolejowego, leżącego w granicach [[Bojary (Biłgoraj)|osiedla Bojary]].

{{Osobny artykuł|Biłgoraj (stacja kolejowa)}}

 

 

{{Osobny artykuł|Kolej wąskotorowa Zwierzyniec – Biłgoraj|Biłgoraj Wąskotorowy}}

Władze miasta w 2014 opracowały plan budowy pełnej obwodnicy Biłgoraja. Ma ona biec w ciągu [[Droga wojewódzka nr 835|drogi wojewódzkiej nr 835]] i na linii północ-południe obiegać miasto od strony zachodniej. Z obecnym przebiegiem trasy ma się łączyć w miejscowościach [[Gromada (województwo lubelskie)|Gromada]] i [[Majdan Nowy]]; zaprojektowano też odpowiednie połączenia z trasami nr [[Droga wojewódzka nr 858|858]] i [[Droga wojewódzka nr 853|853]]. Całkowita długość planowanej obwodnicy to ok. 12&nbsp;km<ref name=":4" />.

 

 

=== Publiczny transport zbiorowy ===

Na wielkość i charakter ruchu turystycznego w Biłgoraju w głównej mierze wpływa jego położenie. Miasto stanowi bardzo dobrą bazę wypadową, noclegową i usługową dla turystów, którzy odwiedzają [[Roztocze (kraina)|Roztocze]] i [[Puszcza Solska|Puszczę Solską]]. W regionie dominuje turystyka [[rower]]owa i piesza. Z tego względu Biłgoraj jest też węzłem kilkunastu [[Szlak turystyczny|szlaków turystycznych]]. Najsłynniejszy z nich to ''[[Wschodni Szlak Rowerowy Green Velo|Green Velo]]'', szlak rowerowy przebiegający przez Polskę wschodnią, ciągnący się od [[Elbląg]]a po [[Podkarpacie]]<ref>https://greenvelo.pl [dostęp 2018-10-13].</ref>. Wśród innych wymienić można m.in. [[Szlak Białej Łady]] i [[Szlak im. Józefa Złotkiewicza]]. Przepływająca przez Biłgoraj [[Łada (rzeka)|Łada]] jest rzeką uczęszczaną przez [[kajakarstwo|kajakarzy]].

 

 

=== Atrakcje turystyczne ===

Do najcenniejszych obiektów sprzed 1939, które zachowały się do dziś, należą także nekropolie.

 

 

Pozostała zabudowa Biłgoraja niemal w całości pochodzi z czasów po 1944. Wśród jej obiektów znajdują m.in. charakterystyczne przykłady powojennego modernizmu lat 60. XX w., reprezentowane przez gmachy ratusza oraz Państwowej Szkoły Muzycznej.

 

 

<gallery>

Plik:Biłgoraj, Zagroda Sitarska (20.jpg|Dom sitarski z początku XIX w., obecny skansen ''Zagroda Sitarska''

Plik:Biłgoraj, Miasteczko na Szlaku Kultur (2).jpg|Replika 1:1 synagogi z Wołpy w Biłgoraju

</gallery>

 

=== Miejsca pamięci ===

** pomnik ofiar [[Zagłada Żydów|holocaustu]] na cmentarzu żydowskim przy ul. Marii Konopnickiej;

** pomniki w miejscu dawnych cmentarzy żydowskich oraz synagogi.

Plik:Biłgoraj, Ratusz.jpg|Ratusz oraz Pomnik Bohaterów, Partyzantów i Bojowników o Wolność i Polskę – tzw. ''karabiny''

Plik:Biłgoraj - Ławka Izaaka Baszewisa Singera (06) - DSC00463 v1.jpg|''Ławeczka Singera'', upamiętniająca wychowanego w Biłgoraju noblistę

Plik:Biłgoraj, obelisk w miejscu synagogi.jpg|Pomnik w miejscu synagogi oraz żydowskiego cmentarza, zniszczonych w czasie okupacji niemieckiej

Plik:Biłgoraj, krzyż w lesie Rapy.jpg|Alejka i krzyż w miejscu zbrodni na Rapach

 

== Kultura ==

Główne ogólnodostępne instytucje, których zadaniem jest działanie na rzecz kultury w Biłgoraju, to jednostki samorządowe:

* Biłgorajskie Centrum Kultury, dysponujące m.in. salami widowiskowymi, [[Kino|kinem]], placem do organizacji imprez masowych, zajmujące się popularyzacją kultury i zrzeszaniem ludzi związanych z wszelkimi jej gałęziami<ref>[https://www.bck.lbl.pl/o_bck.php Oficjalna witryna Biłgorajskiego Centrum Kultury] [dostęp 2018-10-14].</ref>;

* [[Muzeum Ziemi Biłgorajskiej w Biłgoraju|Muzeum Ziemi Biłgorajskiej]], popularyzujące historię i etnografię Biłgorajszczyzny;

** [[Skansen „Zagroda Sitarska”|skansen ''Zagroda Sitarska'']], oddział [[Muzeum Ziemi Biłgorajskiej w Biłgoraju|Muzeum Ziemi Biłgorajskiej]], przedstawiający tradycje sitarskie miasta;

Wymienione wyżej organizacje zajmują się m.in. organizacją cyklicznych wydarzeń, popularyzujących kulturę wyższą, mających skalę ogólnopolską i międzynarodową. Wśród tychże można wymienić:

* ''Biłgorajskie Spotkania z Poezją Śpiewaną i Piosenką Autorską'' – organizowany od 1988 cykl koncertów o zakresie ogólnopolskim, obejmujących głównie [[Poezja śpiewana|poezję śpiewaną]], a także popularyzujących indywidualną twórczość muzyczną i literacką<ref>https://www.bck.lbl.pl/spotkania.php [dostęp 2018-10-15].</ref>.

* ''Festiwal Kultur'' – organizowany latem od 2014. Koncentruje się na prezentacji dorobku kulturalnego [[Polska|Polski]] i Biłgorajszczyzny oraz jej zestawianiem z dorobkiem kulturalnym innych krajów, szczególnie przedstawicieli [[Miasta partnerskie|miast partnerskich]]. Obejmuje m.in. koncerty, występy zespołów folklorystycznych, przedstawienia teatralne, wyjazdy krajoznawcze<ref>https://www.bilgoraj.pl/news/1562/festiwal-kultur-2018.html [dostęp 2018-10-15].</ref>.

* [[Festiwal Soli Deo|Ogólnopolski Festiwal Piosenki Religijnej ''Soli Deo'']] – organizowany od 1993 na przełomie czerwca i lipca. Jego celem jest prezentacja wartościowych opracowań wokalnych i muzycznych o charakterze religijnym.

Poetami, którzy tworzyli utwory liryczne związane z Biłgorajem, są [[Wacław Oszajca]] i [[Urszula Kozioł]]. Epizodycznie Biłgoraj pojawiał się też w utworach [[Konstanty Ildefons Gałczyński|Konstantego Ildefonsa Gałczyńskiego]] i [[Miron Białoszewski|Mirona Białoszewskiego]]. Ogólnie jednak nie stanowił ośrodka, z którym szeroko związani byli liczni literaci, wobec czego nawiązań do miasta w literaturze nie ma aż tak wiele<ref>M. Kurzyna, ''Przewodnik krajoznawczy po Biłgoraju (...)''.</ref>.

 

 

Jeśli chodzi o [[Film|sztukę filmową]], to Biłgoraj jest głównym miejscem akcji oraz miejscem kręcenia zdjęć filmu ''[[Motór (film)|Motór]]'' w reżyserii Wiesława Palucha. Epizodycznie pojawiał się też w [[Serial telewizyjny|serialach telewizyjnych]] ''[[Polskie drogi (serial telewizyjny)|Polskie drogi]]'' i ''[[Dom (serial telewizyjny)|Dom]]''.

** [[parafia św. Jerzego w Biłgoraju (prawosławna)|parafia św. Jerzego]] ([[Cerkiew św. Jerzego w Biłgoraju|cerkiew pw. św. Jerzego]] przy ul. Tarnogrodzkiej, w [[Puszcza Solska (Biłgoraj)|dzielnicy Puszcza Solska]]),

* [[Kościół Zielonoświątkowy w RP|Kościół Zielonoświątkowy]]:

* [[Świadkowie Jehowy]]:

** [[Sala królestwa|Sala Królestwa Świadków Jehowy]] przy ul. Zamojskiej,

# [[Lapidarium w Biłgoraju|Lapidarium sztuki cmentarnej]] przy ul. Lubelskiej – czynny cmentarz komunalny, założony w XVIII w. i będący cennym zabytkiem sztuki sepulkralnej, z [[ossuarium]];

# [[Cmentarz przy ul. Lubelskiej w Biłgoraju|Cmentarz przy ul. Lubelskiej]] – założony w drugiej połowie XIX w., obecnie nieczynny. Ma charakter wielowyznaniowy. Również stanowi cenny obiekt historyczny – zawiera liczne zabytkowe nagrobki z XIX i XX w., w tym groby Rosjan z czasów zaborów, groby zasłużonych Biłgorajan i kwatery żołnierzy poległych w trakcie I i II wojny światowej. Założenie cmentarne obejmuje liczne drzewa – [[Pomnik przyrody|pomniki przyrody]], a także dwie zabytkowe bramy z XIX w.

# Cmentarz komunalny – współczesny obiekt, zlokalizowany w zachodniej części miasta, przy ul. Stefana Batorego.

# [[Nowy cmentarz żydowski w Biłgoraju|Cmentarz żydowski przy ul. Marii Konopnickiej – tzw. ''nowy'']] – zabytkowy obiekt założony w XIX w., w czasie [[Zagłada Żydów|holocaustu]] miejsce martyrologii. Zlokalizowany jest na nim pomnik zamordowanych Żydów biłgorajskich.

W przeszłości na terenie miasta regularnie funkcjonowało jeszcze przynajmniej 5 innych cmentarzy<ref group="uwaga">Nie wlicza się tu doraźnie organizowanych nekropolii, takich, jak np. stworzony w 1939 r. cmentarz przy Szpitalu Powiatowym.</ref>. Były to chrześcijańskie nekropolie przykościelne<ref group="uwaga">Przy kościele pw. Trójcy Świętej Wniebowzięcia NMP, kościele (dawniej cerkwi) pw. św. Jerzego, oraz kościele pw. św. Marii Magdaleny.</ref> oraz dwa cmentarze żydowskie – jeden obok dawnej synagogi przy ul. Lubelskiej<ref>https://sztetl.org.pl/pl/miejscowosci/b/1911-bilgoraj/114-cmentarze/7549-cmentarz-zydowski-w-bilgoraju-ul-lubelska [dostęp 2018-10-14].</ref>, a drugi [[Stary cmentarz żydowski w Biłgoraju|przy dzisiejszej ul. Józefa Piłsudskiego (tzw. ''stary'')]]<ref>https://web.archive.org/web/20181014205653/https://sztetl.org.pl/pl/miejscowosci/b/1911-bilgoraj/114-cmentarze/7493-stary-cmentarz-zydowski-rog-ul-3-go-maja-i-ul-pilsudskiego [dostęp 2018-10-14].</ref>.

 

<gallery>

Plik:Lapidarium sztuki cmentarnej przy ul. Lubelskiej 4.jpg|Jeden z zabytkowych pomników w Lapidarium sztuki cmentarnej

Plik:Kirkut w Biłgoraju.jpg|Macewy na ''nowym'' cmentarzu żydowskim

</gallery>

 

== Sport ==

=== Obiekty sportowo-rekreacyjne ===

[[Plik:BilgorajAutodrom.jpg|thumb|Fragment toru kartingowego na autodromie]]

 

W mieście znajduje się jedna [[kryta pływalnia]], zarządzana przez samorząd powiatowy<ref>{{Cytuj |tytuł = Kryta pływalnia w Zespole Szkół Budowlanych i Ogólnokształcących im. J. Dechnika w Biłgoraju |data dostępu = 2018-10-18 |opublikowany = plywalnia.zsbio.lbl.pl |url = http://www.plywalnia.zsbio.lbl.pl/}}</ref>. Na terenie [[Puszcza Solska (Biłgoraj)|dzielnicy Puszcza Solska]] zlokalizowany jest autodrom z torami kartingowymi i instalacjami służącymi do organizacji imprez związanych ze [[Sport motorowy|sportami motorowymi]].

 

== Przypisy ==

<ref name="populacja2019">{{Cytuj |tytuł = Wyniki badań bieżących – Baza Demografia – Główny Urząd Statystyczny |data dostępu = 2020-07-18 |opublikowany = demografia.stat.gov.pl |url = http://demografia.stat.gov.pl/bazademografia/Tables.aspx}}</ref>

 

== Bibliografia ==

* Markiewicz Jerzy, ''Paprocie zakwitły krwią partyzantów'', Lublin 1962.

* Markiewicz Jerzy, Szczygieł Ryszard, Śladkowski Wiesław, ''Dzieje Biłgoraja'', Lublin 1985.

* Pękalski Michał, ''Tajny język sitarski'', ''Literatura ludowa'', nr 5-6/1959.

* Piskorz-Branekova Elżbieta, ''Tradycyjne stroje i zdobienia biłgorajskie'', Zamość 2013.

<!-- Jeżeli sądzisz, że Twój link się może przydać, zamiast tutaj -->

<!-- umieść go najpierw na stronie dyskusji tego artykułu. Linki -->

<!-- ============================================================ -->

* [http://bilgoraj.wkraj.pl Galeria panoramicznych fotografii Biłgoraja] {{lang|pl}}

* [http://www.bilgoraj.lbl.pl Serwis internetowy ''Strona Miasta''] (witryna nieuaktualniana od 2005) {{lang|pl}}

 

{{Powiat biłgorajski (dawny)}}

{{Miasta województwa lubelskiego}}

{{Kontrola autorytatywna}}

 

[[Kategoria:Miasta w Polsce lokowane w XVI wieku]]

[[Kategoria:Miasta w województwie lubelskim]]

[[Kategoria:Byłe Artykuły na Medal]]