Fort VII Twierdzy Toruń: Różnice pomiędzy wersjami

Przeglądaj historię interaktywnie

[wersja przejrzana]

← poprzednia edycja

Usunięta treść Dodana treść

WizualnieWikikod

Wersja z 08:39, 9 paź 2022 edytuj Runab (dyskusja \| edycje) Redaktorzy, Administratorzy 46 368 edycji m →Zobacz też: redlink do nieency artykułu ← poprzednia edycja		Aktualna wersja na dzień 00:18, 14 sie 2024 edytuj anuluj edycję Emptywords (dyskusja \| edycje) Redaktorzy, Administratorzy 104 914 edycji WP:SK, zbędne powtórzenie
(Nie pokazano 11 wersji utworzonych przez 2 użytkowników)
Linia 1: {{Budynek infobox \|nazwa = Fort VII Tadeusz Kościuszko<br />Fort IV Friedrich der Grosse \|nazwa oryginalna = \|zabytek = A/1348 z [[7 października]] [[1971]] Linia 31: \|www = }} '''Fort VII Twierdzy Toruń''' (pierwotnie Fort IV, następnie Fort Friedrich der Grosse, od 1920 roku im. [[Tadeusz Kościuszko\|Tadeusza Kościuszki]]{{odn\|Giętkowski\|Karpus\|Rezmer\|2004\|s=188}}) – główny [[fort artyleryjski]], położony przy ul. Polnej 1{{odn\|Giętkowski\|Kowalkowski\|2023\|s=56}}. ~~[[Plik:Fort VII Twierdzy Toruń9.jpg\|thumb\|Wejście do kaponiery fortu]]~~ ~~[[Plik:Fort VII Twierdzy Toruń7.jpg\|thumb\|Znicz]]~~ ~~[[Plik:Fort VII Twierdzy Toruń3.jpg\|thumb\|Tablica upamiętniająca ofiary zbrodni na Barbarce]]~~ ~~'''Fort VII Twierdzy Toruń''' – główny [[fort artyleryjski]], zbudowany pod nazwą Fort IV [[Fryderyk II Wielki\|Friedrich der Grosse]].~~ Powierzchnia fortu wynosi 4,2 ha{{odn\|Giętkowski\|Kowalkowski\|2023\|s=12}}. ~~== Lokalizacja ==~~ ~~Fort znajduje się w prawobrzeżnej części miasta, w dzielnicy [[Bielany (Toruń)\|Bielany]], przy ulicy Polnej 1.~~ == Historia == === Utworzenie fortu === Zbudowany w latach ~~1879-1883~~1880–1883{{odn\|Giętkowski\|Karpus\|Rezmer\|2004\|s=188}} {{fakt\|data=2023-05\|na planie pięciokąta jako ostatni główny fort twierdzy toruńskiej. Oryginalny plan pełnego fortu artyleryjskiego został w jego wypadku poważnie zmodyfikowany, m.in. przez przesunięcie prochowni z lewego barku twierdzy do magazynu przy głównej poternie, budowę dwukondygnacyjnych koszar szyjowych, brak chodników ze strzelnicami oraz przesunięcie blokhausu. Zrezygnowano również z rozbudowanych wałowych umocnień ziemnych. Do fortu prowadziła brama główna z żelaznym mostem zwodzonym}}. Koszt budowy fortu wyniósł 2 410 568 marek niemieckich{{odn\|Giętkowski\|Kowalkowski\|2023\|s=13}}. W latach 90. XIX wieku fort przeszedł modernizację, która uczyniła go odpornym na ogień dział kalibru 150 mm. Murowane obiekty podziemne fortu zostały pokryte metrową warstwą betonu, pomieszczenia mieszkalne otrzymały pancerne okiennice{{odn\|Giętkowski\|Karpus\|Rezmer\|2004\|s=188}}. {{fakt\|data=2023-05\|Równocześnie zmodyfikowano przeznaczenie fortu, zmieniając go w obiekt przeznaczony w pierwszej kolejności dla piechoty. Obiekt został lepiej zamaskowany w terenie poprzez dodatkowe obsadzenie roślinnością}} oraz otoczony drutem kolczastym (w 1911){{odn\|Giętkowski\|Karpus\|Rezmer\|2004\|s=190}}. Wcześniej, w 1898 roku, do fortu doprowadzono elektryczność{{odn\|Giętkowski\|Karpus\|Rezmer\|2004\|s=188, 190}}, {{fakt\|data=2023-05\|rezygnując z wykorzystywania lamp naftowych. Fort VII był głównym fortem zachodniego odcinka obrony miasta, ogień z jego 9 dział mógł dotrzeć w okolice miejscowości [[Olek (powiat toruński)\|Olek]]. Załogę fortu stanowił 1 batalion artylerii i 1 batalion piechoty (w tym obsługa 3 stanowisk obserwacyjnych typu W.T. 90), rozlokowany w 36 pomieszczeniach mieszkalnych}}. === Okres międzywojenny === Po 1920 roku w mocno zdewastowanym przez wychodzące z Torunia wojska pruskie w forcie urządzono szpital weneryczny. Następnie Zarząd Forteczny urządził w nim koszary oraz magazyny, nie dokonując jednak generalnego remontu -: ograniczono się do remontu instalacji elektrycznej i odmalowania bram, mostu i płotu otaczającego fort{{odn\|Giętkowski\|Karpus\|Rezmer\|2004\|s=190}}. === PoObóz ~~1945~~dla ~~roku~~internowanych w Forcie VII === W latach 60. XX wieku rozebrano poważną część fosy głównej oraz oskarpowanie fos barków fortu, wybudowano drogę dojazdową do tzw. Ściany Śmierci. W związku z powstałym w ten sposób ułatwieniem dostępu do fortu był on w kolejnych dziesięcioleciach systematycznie dewastowany. W latach 1959 -1992 w budynkach fortu znajdowały się [[Przedsiębiorstwo Win Importowanych TORWIN w Toruniu\|Centralne Piwnice Win Importowanych]] (po 1992 roku przekształcone w Przedsiębiorstwo Win Importowanych TORWIN). Nieopodal fortu znajduje się pomnik ([[Chwalebne kamienie]]) upamiętniający żołnierzy 5 pruskiego pułku piechoty z 1915 roku<ref>Magdalena Niedzielska [http://nowosci.com.pl/346129,Kamienie-pomnika-ktory-przez-wiele-lat-byl-tajemnica-wreszcie-przemowily.html Kamienie pomnika, który przez wiele lat był tajemnicą, wreszcie przemówiły]</ref>.▼ ~~== Obóz dla internowanych w Forcie VII ==~~ Około 15 października 1939 roku [[Okupacja niemiecka ziem polskich (1939–1945)\|okupanci niemieccy]] zorganizowali na terenie fortu obóz dla internowanych osób cywilnych (niem. ''Internierungslager''). Początkowo straż w obozie sprawowali żołnierze [[Wehrmacht]]u{{odn\|Ciechanowski\|x\|x\|x\|1988\|s=71}}; niemniej [[Schutzstaffel\|SS]] i policja posiadały prawo nieograniczonego wstępu na teren fortu{{odn\|Jaszowski\|Sobecki\|1971\|s=40}}. 26 października, a więc równocześnie ze zniesieniem administracji wojskowej na okupowanych obszarach, obóz został oficjalnie przejęty przez paramilitarny [[Volksdeutscher Selbstschutz\|Selbstschutz]]{{odn\|Jaszowski\|Sobecki\|1971\|s=40}}. Komendantem został mianowany Karl Friedrich Strauss (miejscowy Niemiec, z zawodu stolarz), podczas gdy funkcję jego zastępcy pełnił Bronisław (Bruno) Schönborn{{odn\|Ciechanowski\|x\|x\|x\|1988\|s=73}}{{odn\|Jaszowski\|Sobecki\|1971\|s=85–86 i 137}}. Linia 58 ⟶ 51: Warunki panujące w obozie były bardzo ciężkie. W celach przeznaczonych dla 6–12 żołnierzy zazwyczaj musiało się pomieścić od 50 do 80 więźniów. Mężczyznom za posłanie służyła skąpo rozsypana słoma, a za przykrycie co najwyżej własne płaszcze. Nieco lepsza sytuacja panowała w celach kobiecych, gdzie znajdowały się nieliczne sprzęty{{odn\|Jaszowski\|Sobecki\|1971\|s=69}}. Fatalne warunki sanitarne były powodem powszechnej [[Wszawica\|wszawicy]], wielu więźniów chorowało również na [[świerzb]]{{odn\|Jaszowski\|Sobecki\|1971\|s=71–72}}. Wyżywienie było dalece niewystarczające, gdyż więźniowie otrzymywali na śniadanie czarną kawę i [[komiśniak]], na obiad beztłuszczową zupę z [[Kasza jęczmienna\|pęczaka]] z niewielką ilością ziemniaków, a na kolację wyłącznie czarną kawę{{odn\|Jaszowski\|Sobecki\|1971\|s=69}}. Przed całkowitym głodem ratowały więźniów jedynie paczki od rodzin{{odn\|Ciechanowski\|x\|x\|x\|1988\|s=72}}. Obozowa załoga często traktowała osadzonych w sposób bardzo brutalny. Okrucieństwem odznaczał się zwłaszcza komendant Strauss, który znęcał się nad więźniami zarówno fizycznie, jak i psychicznie{{odn\|Jaszowski\|Sobecki\|1971\|s=85–86}}. Od pierwszych dni istnienia obozu działała w nim specjalna komisja złożona z funkcjonariuszy [[Gestapo]] oraz członków miejscowego Selbstschutzu{{odn\|Ciechanowski\|x\|x\|x\|1988\|s=72}}{{odn\|Jaszowski\|Sobecki\|1971\|s=40}}{{odn\|Jastrzębski\|1974\|s=170}}. Na podstawie wyników przesłuchań{{odn\|Ciechanowski\|x\|x\|x\|1988\|s=72}} (nierzadko połączonych z biciem){{odn\|Biskup\|x\|x\|x\|2006\|s=554}} oraz analizy kwestionariuszy i życiorysów sporządzanych przez więźniów{{odn\|Jaszowski\|Sobecki\|1971\|s=40}} komisja decydowała o losie każdego osadzonego. Pomiędzy 28 października a 6 grudnia 1939 roku co najmniej 600 więźniów obozu [[Zbrodnia w Barbarce\|rozstrzelano w pobliskim lesie Barbarka]]{{odn\|Jaszowski\|Sobecki\|1971\|s=48}}{{odn\|Jastrzębski\|1974\|s=171}}. ~~{{osobny artykuł\|Zbrodnia w Barbarce}}~~ Po rozwiązaniu Selbstschutzu (26 listopada) masowe egzekucje w zasadzie ustały, ustępując miejsca deportacjom do [[Obozy niemieckie (1933–1945)\|obozów koncentracyjnych]]. Dzięki temu uniknęli rozstrzelania m.in. więźniowie z powiatów chełmińskiego i wąbrzeskiego, których osadzono w Forcie VII już po rozwiązaniu Selbstschutzu{{odn\|Jastrzębski\|1974\|s=171}}. 8 stycznia 1940 roku z fortu skierowano do [[Zivilgefangenenlager Neufahrwasser\|obozu przejściowego w gdańskim Nowym Porcie]] transport z około 100–200 więźniami{{odn\|Biskup\|x\|x\|x\|2006\|s=560}}{{odn\|Ciechanowski\|x\|x\|x\|1988\|s=72–73}}. Po kilkudniowym pobycie w Nowym Porcie niemal wszyscy więźniowie z toruńskiego transportu zostali przeniesieni do obozu koncentracyjnego [[Stutthof (KL)\|KL Stutthof]]{{odn\|Biskup\|x\|x\|x\|2006\|s=560}}{{odn\|Ciechanowski\|x\|x\|x\|1988\|s=117}}. Pod koniec stycznia toruński ''Internierungslager'' został przeniesiony z Fortu VII do pobliskiego [[Fort VIII Twierdzy Toruń\|Fortu VIII]], gdzie funkcjonował do momentu ostatecznej likwidacji w lipcu 1940 roku{{odn\|Ciechanowski\|x\|x\|x\|1988\|s=73}}.▼ ▲Po rozwiązaniu Selbstschutzu (26 listopada) masowe egzekucje w zasadzie ustały, ustępując miejsca deportacjom do [[Obozy niemieckie (1933–1945)\|obozów koncentracyjnych]]. Dzięki temu uniknęli rozstrzelania m.in. więźniowie z powiatów chełmińskiego i wąbrzeskiego, których osadzono w Forcie VII już po rozwiązaniu Selbstschutzu{{odn\|Jastrzębski\|1974\|s=171}}. 8 stycznia 1940 roku z fortu skierowano do [[Zivilgefangenenlager Neufahrwasser\|obozu przejściowego w gdańskim Nowym Porcie]] transport z około 100–200 więźniami{{odn\|Biskup\|x\|x\|x\|2006\|s=560}}{{odn\|Ciechanowski\|x\|x\|x\|1988\|s=72–73}}. Po kilkudniowym pobycie w Nowym Porcie niemal wszyscy więźniowie z toruńskiego transportu zostali przeniesieni do obozu koncentracyjnego [[Stutthof (KL)\|KL Stutthof]]{{odn\|Biskup\|x\|x\|x\|2006\|s=560}}{{odn\|Ciechanowski\|x\|x\|x\|1988\|s=117}}. Fort opustoszał 10 stycznia 1940 roku{{odn\|Mazanowska\|Ceran\|2015\|s=28}}. Pod koniec stycznia toruński ''Internierungslager'' został przeniesiony z Fortu VII do pobliskiego [[Fort VIII Twierdzy Toruń\|Fortu VIII]], gdzie funkcjonował do momentu ostatecznej likwidacji w lipcu 1940 roku{{odn\|Ciechanowski\|x\|x\|x\|1988\|s=73}}. W 1976 roku na terenie Fortu VII urządzono izbę pamięci, obecnie już niedostępną dla turystów<ref>{{Cytuj\|tytuł=Twierdza Toruń {{!}} www.torun.pl\|data dostępu=2016-11-09\|opublikowany=www.torun.pl\|url=http://www.torun.pl/pl/turystyka/twierdza-torun}}</ref><ref>{{Cytuj\|autor=Michał P. Kadlec\|tytuł=PO TORUNIU: Fort I im. Jana III Sobieskiego\|data dostępu=2016-11-09\|opublikowany=PO TORUNIU\|url=http://potoruniu.blogspot.com/2014/06/fort-i-im-jana-iii-sobieskiego.html}}</ref><ref>{{Cytuj\|autor=JW Web Development\|tytuł=Twierdza Toruń i Forty toruńskie\|data dostępu=2016-11-09\|opublikowany=www.turystyka.torun.pl\|url=http://www.turystyka.torun.pl/art/89/twierdza-torun-i-forty-xix-w.html}}</ref>. === ~~Zobacz~~Po ~~też~~1945 roku === Po wojnie w forcie mieściła się rozlewnia wina{{odn\|Giętkowski\|Kowalkowski\|2023\|s=57}}. W 1976 roku w lewej kaponierze barkowej utworzono „Ścianę śmierci” – miejsce pamięci narodowej, upamiętniającej więźniów fortu, zamordowanych później w Barbarce{{odn\|Giętkowski\|Kowalkowski\|2023\|s=56}}. W 2019 roku oczyszczono wnętrze i dziedziniec lewej kaponiery barkowej. Jesienią 2021 roku oczyszczono elewację kaponiery z graffiti{{odn\|Giętkowski\|Kowalkowski\|2023\|s=63}}. * [[Obóz jeniecki na Glinkach w Toruniu]] * [[Niemiecki obóz przesiedleńczy w Toruniu]] ▲Nieopodal fortu znajduje się pomnik ([[Chwalebne kamienie]]) upamiętniający żołnierzy 5 pruskiego pułku piechoty z 1915 roku<ref>Magdalena Niedzielska [http://nowosci.com.pl/346129,Kamienie-pomnika-ktory-przez-wiele-lat-byl-tajemnica-wreszcie-przemowily.html Kamienie pomnika, który przez wiele lat był tajemnicą, wreszcie przemówiły]</ref>. == Przypisy == Linia 75 ⟶ 67: * {{Cytuj książkę \|nazwisko = Bojarska \| imię = Barbara \| autor link = \| tytuł = Eksterminacja inteligencji polskiej na Pomorzu Gdańskim (wrzesień–grudzień 1939)\| wydawca = Instytut Zachodni \| miejsce = Poznań \| rok = 1972 \| odn=tak}} * {{Cytuj książkę \|nazwisko = Ciechanowski [et al.]\| imię = Konrad \| tytuł = Stutthof: hitlerowski obóz koncentracyjny \| wydawca = Interpress\| miejsce = Warszawa\| rok = 1988\| isbn = 83-223-2369-7\|odn={{odn/id\|Ciechanowski\|x\|x\|x\|1988}}}} * {{Cytuj książkę \| ~~nazwisko~~autor = ~~Jastrzębski~~Mirosław \|Giętkowski, ~~imię~~Zbigniew =Karpus, Waldemar ~~Włodzimierz~~Rezmer \| tytuł = ~~Terror~~Twierdza iToruń ~~zbrodnia.~~\| ~~Eksterminacja~~wydawca ~~ludności polskiej~~= iDom ~~żydowskiej~~Wydawniczy ~~w rejencji bydgoskiej w latach 1939–1945~~Duet \| ~~wydawca~~miejsce = ~~Interpress~~Toruń \| ~~miejsce~~data = ~~Warszawa~~2004 \| ~~rok~~isbn = ~~1974~~83-89706-12-1\| odn =~~tak~~ {{odn/id\|Giętkowski\|Karpus\|Rezmer\|2004}}}} * {{Cytuj książkę \| nazwisko = Giętkowski \| imię = Mirosław \| tytuł = Forty artyleryjskie Twierdzy Toruń \| wydawca = Muzeum Twierdzy Toruń \| miejsce = Toruń \| data = 2023 \| isbn = 978-83-66208-29-2 \| nazwisko2 = Kowalkowski \| imię2 = Adam \| odn = tak}} * {{Cytuj książkę \| nazwisko = Jastrzębski \| imię = Włodzimierz \|tytuł = Terror i zbrodnia. Eksterminacja ludności polskiej i żydowskiej w rejencji bydgoskiej w latach 1939–1945 \| wydawca = Interpress\| miejsce = Warszawa \| rok = 1974\| odn =tak}} * {{Cytuj książkę\|nazwisko = Jaszowski\| imię = Tadeusz \|nazwisko2 = Sobecki \|imię2 = Czesław \| tytuł = Niemy świadek. Zbrodnie hitlerowskie w toruńskim Forcie VII i w lesie Barbarka\| wydawca = Okręgowa Komisja Badania Zbrodni Hitlerowskich i Kujawsko-Pomorskie Towarzystwo Kulturalne\| miejsce = Bydgoszcz\| rok = 1971\|odn=tak}} * {{Cytuj książkę \| nazwisko = Mazanowska \| imię = Izabela \| tytuł = Zapomniani kaci Hitlera. „Samoobrona” Niemiecka na Pomorzu Gdańskim (Selbstschutz Westpreussen) w 1939 r. Katalog wystawy \| wydawca = Instytut Pamięci Narodowej \| miejsce = Bydgoszcz \| data = 2015 \| nazwisko2 = Ceran \| imię2 = Tomasz Sylwiusz \| odn = tak}} * {{Cytuj książkę \|nazwisko = Wardzyńska \| imię = Maria \| autor link = \| tytuł = Był rok 1939. Operacja niemieckiej policji bezpieczeństwa w Polsce. Intelligenzaktion\| wydawca = Instytut Pamięci Narodowej \| miejsce = Warszawa \| rok = 2009 \| isbn = 978-83-7629-063-8\|odn=tak}} {{Twierdza Toruń}} ~~{{Miejsca Pamięci Narodowej w Toruniu}}~~ [[Kategoria:Więzienia hitlerowskie w okupowanej Polsce]]