Tarnów: Różnice pomiędzy wersjami
| [wersja przejrzana] | [wersja przejrzana] |
Usunięta treść Dodana treść
m rv Znacznik: Anulowanie edycji |
m →Instytucje i stowarzyszenia kulturalne: poprawa linków |
||
| (Nie pokazano 10 wersji utworzonych przez 7 użytkowników) | |||
Linia 58:
Miasto Tarnów powstało na terenie wsi rycerskiej Tarnów Wielki wzmiankowanej po raz pierwszy w 1309 r. (w ''Żywocie błogosławionej Kingi'' autorstwa Jana Długosza). Na podstawie przywileju królewskiego, uzyskanego 7 marca 1330 r., miasto lokował [[Spycimir Leliwita]], [[Wojewodowie krakowscy|wojewoda krakowski]]. Tarnów lokowano na [[Prawo magdeburskie|prawie magdeburskim]], nazywanym w dokumencie lokacyjnym teutońskim. Mieszczanie tarnowscy mieli mieć takie same prawa jak krakowscy. Akt lokacyjny zachował się i jest przechowywany w [[Biblioteka Książąt Czartoryskich|Bibliotece Książąt Czartoryskich]] w Krakowie<ref>{{Cytuj |autor = |tytuł = Dzieje Tarnowa |data = |data dostępu = 2018-11-27 |opublikowany = tarnow.pl |url = http://www.tarnow.pl/Miasto/Ciekawostki/Historia-miasta/Dzieje-Tarnowa}}</ref>. Do 1567 r. miasto stanowiło własność potomków Spycimira noszących nazwisko [[Tarnowscy herbu Leliwa|Tarnowskich]]{{r|ethist}}. Do czasu powstania [[Zamość|Zamościa]] Tarnów był prawdopodobnie największym miastem prywatnym w Królestwie Polskim.
Na terenie [[Tarnowiec (województwo małopolskie)|Tarnowca]] między rokiem 1328 a 1331 powstał duży murowany [[Zamek w Tarnowie|zamek]] stanowiący rodową rezydencję i ośrodek administracji tarnowskich dóbr Leliwitów. W 1364 r. [[Rafał Tarnowski (zm. 1372 lub 1373)]], syn Spycimira, wykupił dziedziczne [[Wójtostwo (historia)|wójtostwo]] w Tarnowie<ref name="leniek48">J. Leniek, F. Herzig, F. Leśniak, ''Dzieje miasta Tarnowa'', Tarnów 1911, s. 48.</ref>. Dzięki temu właściciele miasta zyskali dużo większy wpływ na jego życie za pośrednictwem swoich zarządców, czyli [[Burgrabia starościński|burgrabiów]], a później [[Starosta grodowy|starostów]]. Wśród pierwszych mieszkańców Tarnowa około 20% stanowili niemieckojęzyczni mieszczanie sprowadzeni prawdopodobnie z [[Nowy Sącz|Nowego Sącza]] jako lepiej obeznani z zasadami funkcjonowania miasta na prawie niemieckim<ref name="leniek32">J. Leniek, F. Herzig, F. Leśniak, ''Dzieje miasta Tarnowa'', Tarnów 1911, s. 32.</ref>. Zgodnie z tym prawem miastem zarządzała rada miasta złożona z sześciu radnych, z których każdy na zmianę przez miesiąc pełnił funkcję [[burmistrz]]a. Byli wybierani oni co roku 7 stycznia. Drugim ciałem, sprawującym władzę sądowniczą, był sąd wójtowsko-ławniczy z dziedzicznym wójtem na czele. Najstarsza pieczęć i prawdopodobnie herb miasta przedstawiał postać Spycimira z tarczą z [[Leliwa (herb szlachecki)|herbem Leliwa]] w lewej ręce, postacią Matki Bożej z Dzieciątkiem nad prawym ramieniem i hełmem z klejnotem Leliwy nad lewym ramieniem<ref>K. Bańburski, K. Koprowski, K. Moskal, A. Szpunar, hasło: Historia w: ''Encyklopedia Tarnowa'', red. A. Niedojadło, Tarnów 2010, s. 156.</ref>.
Tarnów leżał w [[Małopolska|Małopolsce]], początkowo stanowił część [[Ziemia krakowska|ziemi krakowskiej]]<ref>Tomasz Parteka (red.): ''Przestrzeń kulturowa w planowaniu przestrzennym. Materiały dyskusyjne''. Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1989, s. 92. {{ISBN|83-01-09541-5}}.</ref>, w XIV w. został przyłączony do [[Ziemia sandomierska|ziemi sandomierskiej]]<ref>Jarosław Widawski: ''Miejskie mury obronne w Państwie Polskim do początku XV wieku''. Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, Warszawa 1973, s. 462.</ref><ref>{{Cytuj |autor = Sławomir Wróblewski |tytuł = Zamki i dwory obronne województwa sandomierskiego w średniowieczu |data = 2006 |isbn = 83-924034-5-2 |wydanie = Wyd. 1 |miejsce = Nowy Sącz |wydawca = Wydawnictwo Goldruk |s = 22 |oclc = 213133180}}</ref>. Położony był w [[Powiat pilzneński|powiecie pilzneńskim]] w [[Województwo sandomierskie (I Rzeczpospolita)|województwie sandomierskim]]<ref>Jadwiga Warszyńska (red.): ''Województwo tarnowskie. Monografia''. Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław 1988, s. 123. {{ISBN|83-04-02729-1}}.</ref>.
Linia 287:
W maju 1930 r. z inicjatywy lekarza powiatowego dr. Macieja Warędy{{refn|grupa=uwaga|Maciej Waręda (ur. 17 października 1887), kapitan lekarz pospolitego ruszenia Wojska Polskiego, 10 marca 1939 odznaczony Złotym Krzyżem Zasługi „za zasługi w służbie wojskowej”<ref>{{Monitor Polski|1939|59|110}}.</ref>.}} uruchomiono w Tarnowie jako jeden z pierwszych w Polsce Powiatowy Ośrodek Zdrowia. Powołany był on przede wszystkim do zapobiegania i zwalczania chorób o znaczeniu społecznym (głównie gruźlica i choroby weneryczne)<ref>S. Bem, hasło: Waręda Maciej, w: ''Encyklopedia Tarnowa'', red. A. Niedojadło, Tarnów 2010, s. 481.</ref>.
[[Plik:Czynszowy dom miejski z 1930 r.JPG|mały|Czynszowy dom miejski z 1930 r. przy ul. Dwernickiego]]
[[Plik:Landscape plan of the city of Tarnow, 1931.jpg|mały|Plan krajobrazowy miasta Tarnowa, 1931]]
W budownictwie Tarnowa okresu międzywojennego dominował modernizm. Najwartościowsze realizacje modernistyczne w Tarnowie znajdują się na terenie Mościc. W 1931 r. zbudowano kamienicę przy ul. Krakowskiej 25 według projektu [[Franciszek Mączyński|Franciszka Mączyńskiego]], będącą jednym z najciekawszych budynków lat 30. XX wieku w Tarnowie. Przy rogu ul. Mościckiego i Starowolskiego 2 powstała w 1932 r. najwyższa w mieście kamienica Stefańskiego o sześciu kondygnacjach (róg), wyposażona w windę jako pierwszy budynek w Tarnowie. Nowym zjawiskiem w Tarnowie były domy wielomieszkaniowe (bloki) budowane przez spółki i towarzystwa. Pierwsze trzy powstały w 1920 r. z inicjatywy Rady Miejskiej (Spółka Mieszkaniowa dla Miasta) przy ul. Warzywnej. W 1930 wybudowano czynszowe domy miejskie z udziałem Towarzystwa Osiedli Robotniczych przy ul. J. Dwernickiego (proj. Witold Giżbert-Studnicki), a w latach 1936–1938 wielomieszkaniowe domy Towarzystwa Osiedli Robotniczych.
Linia 641 ⟶ 642:
=== Instytucje i stowarzyszenia kulturalne ===
[[Plik:Kamienica Ratajewiczowska w Tarnowie (4).jpg|mały|[[Tarnowskie Centrum Kultury]]]]
[[Plik:Pałacyk strzelecki.JPG|mały|[[Biuro Wystaw Artystycznych w Tarnowie|Galeria Miejska BWA]]]]
* Biuro Wystaw Artystycznych – Galeria Miejska w Tarnowie. Instytucja Kultury Miasta Tarnowa▼
* Galeria Sztuki „Hortar”▼
* Galeria „Sztyler”▼
* [[Tarnowskie Centrum Kultury]]. Instytucja Kultury Miasta Tarnowa
[[Plik:Centrum Sztuki Mościce.jpg|mały|[[Centrum Sztuki Mościce]]]]
* [[Centrum Sztuki Mościce]]. Instytucja Kultury Województwa Małopolskiego
▲* [[Biuro Wystaw Artystycznych w Tarnowie|Biuro Wystaw Artystycznych – Galeria Miejska w Tarnowie]]. Instytucja Kultury Miasta Tarnowa
▲* Galeria Sztuki „Hortar”
▲* Galeria „Sztyler”
* Pałac Młodzieży
* [[Tarnowskie Towarzystwo Fotograficzne]]
Linia 727 ⟶ 728:
== Sport ==
{{Osobny artykuł|Sport w Tarnowie}}
Tarnów jest ośrodkiem [[Sport żużlowy|sportu żużlowego]] ([[Unia Tarnów (żużel)|Unia Tarnów]], w 2004, 2005 i 2012 roku [[Drużynowe mistrzostwa Polski na żużlu|drużynowe mistrzostwo Polski]]), a także [[Wspinaczka sportowa|wspinaczki sportowej]] ([[Natalia Kałucka]], [[Aleksandra Kałucka]], [[Marcin Dzieński]]).
Rozwija się tu również piłka nożna, karate kyokushin, judo, boks, muay thai, pływanie, kung-fu, speedrower, koszykówka, sportowy taniec towarzyski i inne dyscypliny.
Linia 971 ⟶ 972:
Integralnymi częściami miasta w rejestrze [[TERYT]] są (w nawiasach identyfikator [[SIMC]])<ref>{{Cytuj |tytuł = Główny Urząd Statystyczny |data dostępu = 2023-07-11 |opublikowany = eteryt.stat.gov.pl |url = https://eteryt.stat.gov.pl/eTeryt/rejestr_teryt/udostepnianie_danych/baza_teryt/uzytkownicy_indywidualni/przegladanie/przegladanie.aspx?contrast=default}}</ref>:
[[Chyszów]] (0981587), [[Dąbrówka Infułacka]] (0981593), [[Grabówka (Tarnów)|Grabówka]] (0981601), [[Gumniska (Tarnów)|Gumniska]] (0981618), [[Klikowa]] (0981624), [[Krzyż (Tarnów)|Krzyż]] (0981630), [[Rzędzin]] (0981647), [[Strusina]] (0981653), [[Świerczków]] (0981660) i [[Zabłocie (Tarnów)|Zabłocie]] (0981676).
=== Miasta partnerskie ===
Linia 988 ⟶ 989:
* {{Flaga|UKR}} [[Tarnopol]] – [[Ukraina]]
* {{Flaga|SVK}} [[Trenczyn]] – [[Słowacja]]
* {{Flaga|BEL}} [[Schoten (Belgia)|Schoten]] – [[Belgia]]
|valign=top|
* {{Flaga|HUN}} [[Veszprém]] – [[Węgry]]
| |||