Wikipedia

Wielki Pożar Rzymu: Różnice pomiędzy wersjami

Przeglądaj historię interaktywnie
[wersja przejrzana][wersja przejrzana]
← poprzednia edycja
Usunięta treść Dodana treść
WizualnieWikikod
Pilot Pirx (dyskusja | edycje)
17 711 edycji
uzupełnienie
m dr
 
(Nie pokazano 31 wersji utworzonych przez 21 użytkowników)
Linia 1:
{{Katastrofa infobox
'''Wielki Pożar Rzymu''' ([[łacina|łac.]]: ''Magnum Incendium Romae'') – w 64 r. strawił dużą część miasta [[Rzym]]. [[Publiusz Korneliusz Tacyt|Tacyt]] wspomina o szybkim rozprzestrzenieniu się pożaru, który trwał pięć i pół dnia<ref name="Tacyt, Roczniki XV.40">Tacyt, ''Roczniki'' XV.40</ref>. Tylko cztery z czternastu dzielnic ówczesnego Rzymu uniknęły zniszczeń, trzy zostały kompletnie strawione przez ogień, zaś kolejnych siedem zostało poważnie zniszczonych<ref name="Tacyt, Roczniki XV.40"/>.
|nazwa = Wielki Pożar Rzymu
|grafika = Robert, Hubert - Incendie à Rome -.jpg
|opis grafiki = ''Pożar Rzymu 18 lipca 64 r.''<br />(mal. [[Hubert Robert]], 1785)
|państwo = Cesarstwo Rzymskie
|miejsce = [[Rzym]]
|rodzaj = [[pożar]]
|data = 64 r. n.e.
|godzina =
|ofiary śmiertelne =
|ranni =
|zaginieni =
|mapa =
|opis mapy =
|współrzędne =
|commons =
|wikinews =
}}
'''Wielki Pożar Rzymu''' ({{łac.|Magnum Incendium Romae}}) – miejski pożar, który w 64 roku strawił dużą część [[Rzym]]u.
 
[[Publiusz Korneliusz Tacyt|Tacyt]] wspomina o szybkim rozprzestrzenieniu się pożaru, który trwał pięć i pół dnia{{r|Tacyt, Roczniki XV.40}}. Tylko cztery z [[Okręgi rzymskie w czasach Augusta|czternastu dzielnic ówczesnego Rzymu]] uniknęły zniszczeń, trzy zostały kompletnie pochłonięte przez ogień, zaś kolejnych siedem zostało poważnie zniszczonych{{r|Tacyt, Roczniki XV.40}}. W początkach naszej ery Rzym był nawiedzany przez pożary wielokrotnie, m.in. podczas oblężenia w 69 r. zaroku cesarza [[Witeliusz]]a oraz w roku 80 roku za [[Tytus Flawiusz|Tytusa]]<ref>{{r|Swetoniusz, ''Żywoty cezarów'', Żywot Tytusa, 8.</ref>}}. [[Historia Augusta]] w żywocie [[Antoninus Pius|Antoninusa Piusa]] (IX,1) podaje, że za panowania tego cesarza jednego dnia spłonęło w Rzymie 340 budowli.
 
== Przekazy historyczne ==
Spośród ówczesnych historyków ozdarzenie pożarzeto wspominapotwierdza tylko [[Pliniusz Starszy]], który piszewspominając o nimtym niejakomarginesowo{{r|Ponieważ nazaś marginesie<ref>Pliniuszmówiłem Starszy, ''Historia naturalna'', XVII.</ref>już}}. Inni autorzy, w tym [[Dion Chryzostom]], [[Plutarch]] czy [[Epiktet]], na ten temat milczą<ref>{{Cytuj książkęr|tytuł=The Jews under Roman rule|nazwisko=Smallwood|imię=E. Mary|wydawca=Brill Archive|miejsce=Leiden|rok=1976|isbn=90Smallwood1976-04-04491-4|strony=217s217}}</ref>.
 
Pożar wspomniany jest także we fragmencie [[apokryf|rzekomego]] [[Korespondencja św. Pawła z Tarsu z Seneką|listu Seneki do Pawła z Tarsu]], pochodzącego z IV wieku, gdzie czytamy: "Sto„Sto i trzydzieści dwa [[Dom rzymski|domy]] oraz cztery tysiące [[insula|insuli]] spłonęły w sześć dni; siódmego nastał koniec"<ref>koniec”{{cytuj stronęr| url = http://wesley.nnu.edu/biblical_studies/noncanon/writing/-plnsenca.htm| tytuł = The Correspondence of Paul and Seneca| data dostępu = 2010-09-06| autor = | opublikowany = | praca = | data = | język = en}} Polski przekład [http://pwtw.pl/wp-content/uploads/wst/10/Obrycki.pdf ''Apokryficzna korespondencja między Seneką i świętym Pawłem''] s. 238.</ref>. Wskazywałoby to na strawienie mniej niż dziesiątej części miasta, bowiem w starożytnym Rzymie było ok. 1 7001700 domów oraz 47 000{{formatnum:47000}} insuli i kamienic<ref>Dla I wieku brak dokładnych danych, źródło z IV wieku [http://{{r|penelope.uchicago.edu/Thayer/L/Gazetteer/Places/Europe/Italy/Lazio/Roma/Rome/_Texts/Regionaries/-text*.html ''Descriptio XIIII Regionum Urbis Romae''] podaje 1 797 ''domus'' i 46 602 ''insulae''}}, por.ścisłość [[Jérômetych Carcopino]],danych [https://ia801606.us.archive.org/13/items/in.ernet.dli.2015.529064/2015.529064.daily-life.pdfjest ''Dailytrudna Lifedo In Acient Rome. The People And The City At The Height Of The Empire''] s. 18n.</ref>oceny.
[[Plik:Siemiradski Fackeln.jpg|thumb|300px270px|''[[Pochodnie Nerona]]'' – obraz(mal. [[Henryk Siemiradzki|Henryka Siemiradzkiego]]., Obraz1876) nie– przedstawiaz pożaruprzedstawieniem Rzymu, lecz wynikłewynikłych później prześladowanieprześladowań chrześcijan za Nerona]]
 
WspółczesnaObecna wiedza na temat pożaru pochodzi głównie z trzech źródeł wtórnych, spisanych przez [[Kasjusz Dion|Kasjusza Diona]], [[Swetoniusz]]a, oraz [[Publiusz Korneliusz Tacyt|Tacyta]]. Źródła pierwotne, którymi były przekazy [[Fabius Rusticus|Fabiusa Rusticusa]], [[Marcus Cluvius Rufus|Marcusa Cluviusa Rufusa]] oraz [[Pliniusz Starszy|Pliniusza Starszego]], nie przetrwałyzachowały się do współczesnościczasów dzisiejszych. Zdaniem Tacyta były one sprzeczne i bardzo przesadzone<ref name="{{r|Roczniki-xv-38">Tacyt, ''Roczniki'' XV.38.</ref>}}. Spośród wielu domniemanych przyczyn pożaru i roli [[Neron]]a, najważniejsze to:
* Zmotywowany pragnieniem zniszczenia miasta, Neron potajemnie wysłał swoich ludzi, którzy, udając pijanych, podpalili miasto. Cesarz obserwował pożar ze swego pałacu na Palatynie, śpiewając i grając na lirze<ref>{{r|Kasjusz Dion, ''Historia rzymska'' LXII.16-17.</ref>}}.
* W szalonym kaprysie Neron całkiem otwarciejawnie wysłał swoich ludzi, którzy podpalili miasto. Sam obserwował pożar z Wieży Mecenasa na [[Eskwilin]]ie, śpiewając i grając na lirze<ref name>Swetoniusz, ''Żywoty cezarów'', żywot Nerona, 38.</ref>.
* Neron w sekrecie wysłał ludzi celem podpalenia miasta, zaś sam śpiewał i grał na lirze na prywatnej scenie<ref>{{r|Tacyt, ''Roczniki'' XV. 38- 44.</ref>}}.
* Był to wypadek., Wa Neron w momencie wybuchu pożaru Neron przebywał w [[Anzio<ref>|Ancjum]]{{r|Tacyt, ''Roczniki'' XV. 38- 39.</ref>}}.
* Pożar wywołali chrześcijanie<ref>{{r|Tacyt, ''Roczniki'' XV. 44</ref>}}.
 
Nie jest do końca jasne, jak wybuchł pożar -– czy był to wypadek, czy też celowe podpalenie. Zgodnie z przekazem Tacyta (''Roczniki'' XV, 44), część ludu oskarżyła o podpalenie Nerona<ref name="Roczniki-xv-44">Tacyt, ''Roczniki'' [[wikisource:The Annals (Tacyt)/Book 15#44|XV.44]]</ref>, który, chcąc się oczyścić, skierował oskarżenie na chrześcijan<ref: name="Roczniki-xv-44" />. Na części oskarżonych torturami wymuszono przyznanie się do winy<ref name="Roczniki-xv-44" />. Tacyt pisze, że oskarżeni chrześcijanie byli rzucani psom na pożarcie oraz krzyżowani i podpalani<ref name="Roczniki-xv-44"/>. Swetoniusz i Kasjusz Dion winnego doszukują się natomiast w osobie Nerona, motywowanego chęcią zniszczenia miasta<ref>Swetoniusz, Żywot Nerona, 38; Kasjusz Dion, ''Historia rzymska'' LXII.16.</ref> lub odbudowania go zgodnie z własnym zamysłem. Swetoniusz nie wspomina zaś o żadnych prześladowaniach<ref name=autonazwa1>Swetoniusz, ''Żywoty cezarów'', Żywot Nerona</ref>, szczególnie na skalę opisaną przez Tacyta, Neron zaś miał nawet nie szukać sprawców, jedynie oskarżeni wskazani przez Senat mieli ponieść lekkie kary.
 
''Nie ustępowała hańbiąca pogłoska i nadal wierzono, że pożar był nakazany. Aby więc ją usunąć, podstawił Neron winowajców i dotknął najbardziej wyszukanymi kaźniami tych, których znienawidzono dla ich sromot, a których gmin chrześcijanami nazywał. Początek tej nazwie dał [[Jezus Chrystus|Chrystus]], który za panowania [[Tyberiusz]]a skazany został na śmierć przez prokuratora [[Poncjusz Piłat|Poncjusza Piłata]], a przytłumiony na razie zgubny zabobon znowu wybuchnął nie tylko w Judei, gdzie się to zło wylęgło, lecz także w stolicy, dokąd wszystko co potworne albo sromotne zewsząd napływa i licznych znajduje zwolenników. Schwytano więc naprzód tych, którzy tę wiarę publicznie wyznawali, potem na podstawie ich zeznań ogromne mnóstwo innych, i udowodniono im nie tyle zbrodnię podpalenia, ile nienawiść ku rodzajowi ludzkiemu. A śmierci ich przydano to urągowisko, że okryci skórami dzikich zwierząt ginęli rozszarpywani przez psy albo przybici do krzyżów, albo przeznaczeni na pastwę płomieni i gdy zabrakło dnia, palili się służąc za nocne pochodnie. Na to widowisko ofiarował Neron swój park i wydał igrzysko w cyrku, gdzie w przebraniu woźnicy z tłumem się mieszał lub na wozie stawał. Stąd, chociaż ci ludzie byli winni i zasługiwali na najsurowsze kary, budziła się ku nim litość, jako że nie dla pożytku państwa, lecz dla zadośćuczynienia okrucieństwu jednego człowieka byli traceni'' (przekład [[Seweryn Hammer|S. Hammera]]).
[[Kasjusz Dion]] pisał, co także potwierdzał Swetoniusz, że Neron w trakcie pożaru śpiewał na scenie pieśń "Spalenie Troi"<ref name=autonazwa1 /><ref>Kasjusz Dion, ''Historia rzymska'' [http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Cassius_Dio/62*.html#16 LXII.16]</ref>. Jednak zdaniem Tacyta była to plotka, zaś Neron przebywał w tym czasie w [[Anzio]]<ref name="Roczniki-xv-39">Tacyt, ''Roczniki'' [[wikisource:The Annals (Tacyt)/Book 15#39|XV.39]]</ref>.▼
 
Swetoniusz i Kasjusz Dion winnego doszukują się natomiast w osobie Nerona, motywowanego chęcią zniszczenia miasta{{r|Swetoniusz Żywot Nerona 38}} lub odbudowania go zgodnie z własnym zamysłem.
Według Tacyta Neron na wieść o pożarze szybko wrócił do Rzymu celem organizacji pomocy humanitarnej, na którą wyłożył pieniądze z własnych funduszy<ref name="Roczniki-xv-39"/><ref>Swetoniusz opisuje to inaczej, cesarz ''przyjąwszy daniny, co więcej, wymusiwszy je, wyniszczył prawie zupełnie prowincje i zasoby prywatnych osób'' (Żywot Nerona, 38).</ref>. Zaraz po pożarze cesarz otworzył swój pałac dla pogorzelców oraz zapewnił dostawy żywności<ref name="Roczniki-xv-39"/>. Po pożarze stworzył też nowy plan rozwoju miasta, w którym zaznaczono, że spalone domy mają być rozebrane, zaś na ich miejsce pobudowane nowe – z cegły, w większej odległości od drogi<ref>Tacyt, ''Roczniki'' [[wikisource:The Annals (Tacyt)/Book 15#43|XV.43]]</ref>. Poza tym Neron zbudował w miejscu pogorzeliska kompleks pałacowy, nazwany [[Domus Aurea]] ("Złoty Dom")<ref>Tacyt, ''Roczniki'' [[wikisource:The Annals (Tacyt)/Book 15#42|XV.42]]</ref>, o powierzchni od 40 do 120 ha<ref>{{Cytuj książkę|nazwisko=Roth|imię=Leland M.|rok=1993|tytuł=Understanding Architecture: Its Elements, History and Meaning, First, Boulder, CO|wydawca=Westview Press|strony=227–8|isbn=0-06-430158-3}}</ref><ref>{{Cytuj książkę|nazwisko=Ball|imię=Larry F.|rok=2003|tytuł=The Domus Aurea and the Roman architectural revolution|wydawca=Cambridge University Press|isbn=0521822513}}</ref>. Fundusze potrzebne na odbudowę miasta zostały zebrane ze specjalnych danin nałożonych na prowincje rzymskie<ref>Tacyt, ''Roczniki'' [[wikisource:The Annals (Tacyt)/Book 15#45|XV.45]]</ref>.▼
 
Swetoniusz pisze o pożarze następująco:
 
''Lecz nie oszczędził także ludu oraz murów ojczystego miasta. Gdy ktoś wśród ogólnej rozmowy zacytował po grecku'':
 
'''Z moją śmiercią zgiń, ziemio, w płomieniach''' (''Ἐμοῦ θανόντος γαῖα μειχθήτω πυρί'')
 
''odpowiedział Nero również po grecku:''
 
'''w moich oczach''' (''ἑμοῦ ζῶντος''){{r|Dosłownie za mego życia}}
[[Plik:Karl von Piloty Nero Róma égését szemléli.jpg|thumb|270px|''Neron oglądający pożar Rzymu'' (mal. [[Carl Theodor von Piloty]], ok. 1861)]]
''i dokładnie wykonał tę zapowiedź. Oto czując jakby odrazę do szpetoty dawnych budowli i ciasnoty oraz zawiłości ulic, spalił stolicę tak jawnie, że wielu [[konsular]]ów, schwytawszy w swych posiadłościach pokojowców cesarza z pakułami i pochodniami, nie śmiało stawić im przeszkód. Pewne spichlerze koło Złotego Domu, których to placów Nero najbardziej pragnął, zostały najpierw zwalone machinami wojennymi, dopiero wówczas podpalone, ponieważ ich mury wykonane były z kamienia. Przez sześć dni i siedem nocy szalała ta klęska, zmuszając lud do szukania sobie chwilowego schronienia w budowlach publicznych i grobowcach. Wtedy oprócz olbrzymiej ilości domów czynszowych spłonęły domy dawnych wodzów, ozdobione dotychczas łupami zdobytymi na wrogach, siedziby bogów, wzniesione jako wyraz dziękczynienia przez królów, a następnie jako wyraz ślubowań z czasów wojen punickich i galickich, oraz wszystko, cokolwiek godne widzenia i pamięci przetrwało z dawnych czasów. Nero patrząc na ten pożar z wieży Mecenasa i rozkoszując się, jak mówił, „pięknością płomienia", odśpiewał „Zdobycie Ilionu” w swoim stroju aktorskim. Pragnąc i w tym momencie uzyskać w miarę możności łupy i zdobycz, obiecał bezpłatne usunięcie trupów i gruzu, lecz nikomu nie pozwolił zbliżyć się do szczątków swej majętności. Następnie przyjąwszy daniny, co więcej, wymusiwszy je, wyniszczył prawie zupełnie prowincje i zasoby prywatnych osób.'' (''Żywot Nerona'' 38, przekład [[Janina Niemirska-Pliszczyńska|J. Niemirskiej-Pliszczyńskiej]])
 
Swetoniusz wspominając o prześladowaniach chrześcijan nie łączy ich z pożarem: ''Ukarano torturami chrześcijan, wyznawców nowego i zbrodniczego zabobonu'' (''Żywot Nerona'', 16), Neron zaś miał nawet nie szukać sprawców, jedynie oskarżeni wskazani przez Senat mieli ponieść lekkie kary{{fakt|data=2018-09}}.
 
Podobnie opisuje pożar [[Kasjusz Dion]] (''Historia rzymska'', księga LXII, 16):
 
''Nero postanowił spełnić to, co bez wątpienia było zawsze jego pragnieniem, a mianowicie zniszczyć całe miasto i państwo za swego życia. Przy tym, podobnie jak inni wcześniej, nazywał [[Priam]]a wielkim szczęściarzem, ponieważ widział, jak jego kraj i tron zostały zniszczone razem. W związku z tym potajemnie wysyłał ludzi, którzy udawali, że są pijani lub zajmowali się innymi rodzajami szkód, każąc im podpalić jeden lub dwa, a nawet po kilka budynków w różnych częściach miasta, tak aby mieszkańcy nie byli w stanie zrozumieć przyczyny klęski ani jej przeciwdziałać, choć ciągle byli świadomi wielu dziwnych widoków i dźwięków.''
 
▲[[Kasjusz Dion]] pisał, cotwierdził także, podobnie potwierdzałjak Swetoniusz, że Neron w trakcie pożaru śpiewał na scenie pieśń "Spalenie„Spalenie Troi"<ref name=autonazwa1 /><ref>Kasjusz Dion, ''Historia rzymska'' [http://Troi”{{r|penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Cassius_Dio/62*.html#16 LXII.16]</ref>-}}. Jednak zdaniem Tacyta była to plotka, zaś Neron przebywał w tym czasie w [[Anzio]]<ref name="Ancjum{{r|Roczniki-xv-39">Tacyt, ''Roczniki'' [[wikisource:The Annals (Tacyt)/Book 15#39|XV.39]]</ref>}}.
 
▲Według Tacyta Neron na wieść o pożarze szybko wróciłpowrócił do Rzymu celemdla organizacjizorganizowania pomocy humanitarnej, na którą wyłożyłwydatkował pieniądze z własnych funduszy<ref name="{{r|Roczniki-xv-39"/><ref>Swetoniusz opisuje to inaczej, cesarz ''przyjąwszy daniny, co więcej, wymusiwszy je, wyniszczył prawie zupełnie prowincje i zasoby prywatnych osób'' (Żywot Nerona, 38).</ref>}}. Zaraz po pożarze cesarz otworzył swój pałac dla pogorzelców oraz zapewnił dostawy żywności<ref name="{{r|Roczniki-xv-39"/>}}. Po pożarze stworzył też nowy plan rozwoju miasta, w którym zaznaczono, że spalone domy mają być rozebrane, zaś na ich miejsce pobudowane nowe – z cegły, w większej odległości od drogi<ref>{{r|Tacyt, ''Roczniki'' [[wikisource:TheXV Annals (Tacyt)/Book 15#43|XV.43]]</ref>}}. Poza tym Neron zbudował w miejscu pogorzeliska kompleks pałacowy, nazwany [[Domus Aurea]] ("Złoty Dom")<ref>{{r|Tacyt, ''Roczniki'' [[wikisource:TheXV Annals (Tacyt)/Book 15#42|XV.42]]</ref>}}, o powierzchni od 40 do 120 ha<ref>{{Cytuj książkęr|nazwisko=Roth|imię=Leland M.|rok=1993|tytuł=Understanding Architecture: Its Elements, History and Meaning, First, Boulder, CO|wydawca=Westview Press|strony=227–8|isbn=0Roth1993-06s227-430158-3}}</ref><ref>{{Cytuj książkę|nazwisko=Ball|imię=Larry F.|rok=2003|tytuł=The Domus Aurea and the Roman architectural revolution|wydawca=Cambridge University Press8|isbn=0521822513Ball2003}}</ref>. Fundusze potrzebne na odbudowę miasta zostały zebrane ze specjalnych danin nałożonych na [[prowincje rzymskie<ref>Tacyt,]]{{r|Tymczasem ''Roczniki''ściąganiem [[wikisource:The Annals (Tacyt)/Book 15#45|XV.45]]</ref>pieniędzy}}.
 
== Poglądy współczesne ==
WspółcześniWiększość historycyobecnych sąhistoryków raczejzgodnych zgodnijest co do tego, że Neron nie wywołał celowo pożaru celowo. Tezę o chęci stworzenia przez Nerona miejsca pod pałac [[Domus Aurea]] obala jego późniejsze, odległe od miejsca wybuchu pożaru umiejscowienie, po drugiej stronie [[Palatyn (wzgórze)|PalatynPalatynu]]u. Ponadto spłonęła część innego pałacu cesarza – [[Domus Transitoria]]. Jest mało prawdopodobne, aby Neron chciał zniszczyć ten pałac, tym bardziej, że nawet obrazy i dekoracje w nowym pałacu były podobne do tych spalonych. Poza tym pożar wybuchł dwa dni przed [[pełnia|pełnią]] księżyca[[Księżyc]]a, kiedy togdy podpalacze mogli być dobrzełatwo widocznizauważeni i zostać wykryci<ref>{{Cytuj książkęr|nazwisko=Griffin|imię=Miriam T.|rok=2000|tytuł=Nero: The End of a Dynasty|wydawca=Routledge|strony=132|isbn=0-415-21464Griffin2000-5s132}}</ref>.
 
== Przypisy ==
{{Przypisy}}|
<ref name="Ball2003">{{cytuj książkę|nazwisko=Ball|imię=Larry F.|rok=2003|tytuł=The Domus Aurea and the Roman architectural revolution|wydawca=Cambridge University Press|isbn=0521822513}}</ref>
<ref name="Dosłownie za mego życia">Dosłownie: ''za mego życia''.</ref>
<ref name="Griffin2000-s132">{{cytuj książkę|nazwisko=Griffin|imię=Miriam T.|rok=2000|tytuł=Nero: The End of a Dynasty|wydawca=Routledge|strony=132|isbn=0-415-21464-5}}</ref>
<ref name="Kasjusz Dion Historia rzymska">Kasjusz Dion, ''Historia rzymska'' LXII,16-17.</ref>
<ref name="penelope.uchicago-">Kasjusz Dion, ''Historia rzymska'' [http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Cassius_Dio/62*.html#18 LXII.18]</ref>
<ref name="penelope.uchicago-text">Dla I wieku brak dokładnych danych, źródło z IV wieku [http://penelope.uchicago.edu/Thayer/L/Gazetteer/Places/Europe/Italy/Lazio/Roma/Rome/_Texts/Regionaries/text*.html ''Descriptio XIIII Regionum Urbis Romae''] podaje 1 797 ''domus'' i 46 602 ''insulae'', por. [[Jérôme Carcopino]], [https://ia801606.us.archive.org/13/items/in.ernet.dli.2015.529064/2015.529064.daily-life.pdf ''Daily Life In Acient Rome. The People And The City At The Height Of The Empire''] s. 18n.</ref>
<ref name="Ponieważ zaś mówiłem już">''Ponieważ zaś mówiłem już o długiem bardzo życiu drzew, winienem tu nadmienić, iż te stały aż do owego pożaru, kiedy cesarz Nero miasto spalił, a więc 180 lat. I potem jeszcze byłyby przez pielęgnowanie zieleniły się i odmłodniały, gdyby tenże cesarz nie był przyspieszył i ich śmierci.'' Pliniusz Starszy, ''Historia naturalna'', XVII, 5. Poznań, 1845, t. 6, s. 7.</ref>
<ref name="Roczniki-xv-38">Tacyt, ''Roczniki'' XV.38.</ref>
<ref name="Roczniki-xv-39">Tacyt, ''Roczniki'' [[wikisource:The Annals (Tacyt)/Book 15#39|XV.39]]</ref>
<ref name="Roth1993-s227-8">{{cytuj książkę|nazwisko=Roth|imię=Leland M.|rok=1993|tytuł=Understanding Architecture: Its Elements, History and Meaning, First, Boulder, CO|wydawca=Westview Press|strony=227–8|isbn=0-06-430158-3}}</ref>
<ref name="Smallwood1976-s217">{{cytuj książkę|tytuł=The Jews under Roman rule|nazwisko=Smallwood|imię=E. Mary|wydawca=Brill Archive|miejsce=Leiden|rok=1976|isbn=90-04-04491-4|strony=217}}</ref>
<ref name="Swetoniusz Żywot Nerona 38">Swetoniusz, Żywot Nerona, 38; Kasjusz Dion, ''Historia rzymska'' LXII.16.</ref>
<ref name="Swetoniusz Żywoty cezarów">Swetoniusz, ''Żywoty cezarów'', Żywot Tytusa, 8.</ref>
<ref name="Tacyt, Roczniki XV.40">Tacyt, ''Roczniki'' XV.40</ref>
<ref name="Tacyt Roczniki XV 38 39">Tacyt, ''Roczniki'' XV,38-39.</ref>
<ref name="Tacyt Roczniki XV 38 44">Tacyt, ''Roczniki'' XV,38-44.</ref>
<ref name="Tacyt Roczniki XV 42">Tacyt, ''Roczniki'' [[wikisource:The Annals (Tacyt)/Book 15#42|XV.42]]</ref>
<ref name="Tacyt Roczniki XV 43">Tacyt, ''Roczniki'' [[wikisource:The Annals (Tacyt)/Book 15#43|XV.43]]</ref>
<ref name="Tacyt Roczniki XV 44">Tacyt, ''Roczniki'' XV,44</ref>
<ref name="Tymczasem ściąganiem pieniędzy">''Tymczasem ściąganiem pieniędzy wyniszczono Italię, prowincje, ludy sprzymierzone i tak zwane wolne miasta.'' Tacyt, ''Roczniki'' [[wikisource:The Annals (Tacyt)/Book 15#45|XV.45]]. Por. Swetoniusz, Żywot Nerona, 38.</ref>
<ref name="wesley.nnu-plnsenca">{{cytuj stronę| url = http://wesley.nnu.edu/biblical_studies/noncanon/writing/plnsenca.htm| tytuł = The Correspondence of Paul and Seneca| data dostępu = 2010-09-06| autor = | opublikowany = | praca = | data = | język = en}} Polski przekład [https://akademiakatolicka.pl/wp-content/uploads/wst/10/Obrycki.pdf ''Apokryficzna korespondencja między Seneką i świętym Pawłem''] s. 238.</ref>
}}
 
== Bibliografia ==
#* Kasjusz Dion, ''Historia rzymska'' księga 62, [http://www.perseus.tufts.edu/hopper/text?doc=62b.16&fromdoc=Perseus%3Atext%3A2008.01.0593 ''Ῥωμαϊκὴ Ἱστορία'' 62, 16] {{lang|el}}, [http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Cassius_Dio/home62*.html Kasjusz Dion, ''Roman History'' (HistoriaEpitome rzymska),of Księga 62 (''c.''Book 229)LXII] {{lang|en}}
* Swetoniusz, ''Żywoty cezarów'': ''Nero'', 38, [http://www.thelatinlibrary.com/suetonius/suet.nero.html#38 ''Vita Neronis'', 38] {{lang|la}}, [http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Suetonius/12Caesars/Nero*.html Swetoniusz, ''The Lives of Twelve Caesars'' (Żywoty cezarów), the Life of Nero, 38 (''c.'', 121)38] {{lang|en}}
* Tacyt, ''Roczniki'' księga 15, 38 - 45, [http://www.thelatinlibrary.com/tacitus/tac.ann15.shtml#38 ''Annales'' XV, 38] {{lang|la}}, [http://mcadams.posc.mu.edu/txt/ah/Tacitus/indexTacitusAnnals15.htm Tacyt,html ''Annals'' (Roczniki), XV (''c.'' 117)] {{lang|en}}
 
== Linki zewnętrzne ==
* [http://www.eyewitnesstohistory.com/rome.htm Opis pożaru autorstwa Tacyta] {{lang|en}}
 
{{kontrola autorytatywna}}
 
{{SORTUJ:Rzym, Wielki Pożar}}
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/wiki/Wielki_Pożar_Rzymu”