Tur leśny: Różnice pomiędzy wersjami

|wikisłownik = tur leśny

Przodkowie tura pojawili się około 2 mln lat temu (wczesny [[plejstocen]]) w [[Indie|Indiach]], skąd zwierzęta te rozprzestrzeniły się na obszary leśne [[Azja|Azji]] i [[Europa|Europy]] oraz na północypółnoc [[Afryka|Afryki]]<ref>{{cytuj książkę |nazwisko=Komosińska Halina, Podsiadło Elżbieta |tytuł=Ssaki kopytne |rok=2002 |wydawca=Wydawnictwo Naukowe PWN |miejsce=Warszawa |isbn = 83-01-13806-8}}</ref>. W czasach historycznych gatunek występował prawie w całej Europie. Znane są ponadto formy kopalne z terenów Azji i Afryki. Tur był przodkiem niektórych ras [[Bydło|bydła domowego]] (''Bos taurus'')<ref>{{encyklopedia PWN|id=3990003|tytuł=tur|data dostępu=2022-06-09}}</ref>.

U obu płci wyraźne były następujące „dzikie” znaczenia: rozjaśnione (zgodnie z ogólną tonacją maści podstawowej) wewnętrzna strona nóg, podbrzusze oraz okolice między pośladkami. Na przednich nogach na stawie koronowym, [[pęcina|pęcinowym]] i napiąstku od przedniej strony znajdowały się przyciemnione plamy, przy czym plamęplamy na pęcinie i napiąstku łączyła tej samej barwy przyciemniona pręga przebiegająca wzdłuż przedniej krawędzi nadpęcia.

Na tylnych kończynach podobnie, lecz pręga na przedniej stronie nadpęcia rozmywała się i kończyła pod stawem skokowym. Głowa była nieco jaśniejsza, jednak przyciemniona charakterystycznym rysunkiem wyraźnie ciemniejszej od tła tzw. „maski”. Maska obejmowała czoło, przednią płaszczyznę pyska do śluzawicy oraz okolice wokół oczu. Pomiędzy rogami znajdowała się porośnięta dłuższym włosem, rozjaśniona, rdzawo ruda plama, która przechodziła w tej samej maści jaskrawą pręgę szerokości około 10 cm. przebiegającą wzdłuż szyi, karku i grzbietu, dochodzącą prawie do końca zadu. Wokół śluzawicy i na podbródku tzw. „sarni otok” czyli tego samego koloru co pręga grzbietowa pas rozjaśnionej sierści.

Tej samej barwy jasno rdzawa sierść we wnętrzu ucha, ostro kontrastująca z ciemną barwą jego zewnętrznej strony. Takie samo rozjaśnienie umiejscowione było na nogach, wzdłuż szpary międzyracicznej, na stawie koronowym. Dłuższe włosy na końcu ogona czarne. [[Cielę]]ta rodziły się jasno-rdzawo rude, o wiele jaśniejsze niż ich matki. Przy tak jasnej maści opisane wyżej „dzikie znamiona” maści były prawie niewidoczne. Zachowało się w źródłach pisanych określenie „rude jak turzątko”. Barwę dorosłych krów cielęta przybierały przed pierwszą zimą wraz z pierwszą wymianą dziecinnej sierści.

Tury posiadały bardzo charakterystycznie gięte [[Róg (biologia)|rogi]]. Rosły one na boki i do góry, a następnie wyginały się do przodu biegnąc na pewnym odcinku równolegle, po czym zakręcały się do środka a później do góry. Takie ukształtowanie powodowało, że rogi tura stojącego w normalnej pozycji, oglądanego z przodu, tworzyły bardzo charakterystyczną, poziomą elipsę otwartą od góry. Rogi oglądane u tura stojącego bokiem kierowały się do góry, a następnie wyginały do przodu i biegły szablasto wygięte do góry pod kątem około 65-80° w stosunku do linii czoła i pyska. U byków rogi były bardziej masywne niż u krów (grubsze w stosunku do swojej długości). Osiągały mierzone po krzywiźnie, zarówno u krów jak i byków, 70-80 cm. Rogi miały barwę [[kość słoniowa|kości słoniowej]] z ciemniejącymi w kolorze szarym końcówkami przechodzącymi w czarne groty.

W przeważającym stopniu był trawożercą oraz gatunkiem typowo leśnym i zamieszkiwał tereny zwartych puszcz, nie występując poza ich obszarem. Ze względu na powyższe preferencje pokarmowe zasiedlał najczęściej tereny [[nizina|nizinne]]. Jako gatunek w przeważającym stopniu odżywiający się [[Wiechlinowate|trawami]] wybierał jako [[nisza ekologiczna|niszę ekologiczną]] na terenie ówczesnych [[Puszcza|puszcz]] głównie charakterystyczne dla nizin [[Mokradło|obszary podmokłe]] i [[bagno|bagienne]], w sposób naturalny odporne na [[Sukcesja ekologiczna|sukcesję]] [[las]]u, zapewniające obfitą bazę pokarmową w postaci roślin jednoliściennych ([[Wiechlinowate|trawy]], [[turzyca|turzyce]]). Na podstawie obserwacji zdziczałego [[Bydło|bydła domowego]] przypuszcza się, że posiadał, podobnie jak [[ŁośAlceini|łosie]], zdolność do pozyskiwania roślinności bagiennej i wodnej rosnącej poniżej poziomu lustra wody (zanurzając głowę). Jako bazę pokarmową wykorzystywał także podmokłe brzegi [[rzeka|rzek]] i [[jezioro|jezior]] oraz odradzające się i porastające nową roślinnością zielną [[wiatrołom]]y i pogorzeliska powstające sukcesywnie na terenie puszczy w sposób naturalny. Turowi do zapewnienia bezpiecznej i spokojnej ostoi spoczynkowej była niezbędna niedostępna puszcza z gęsto podszytymi [[Młodnik (biologia)|młodnikami]]. W okresie śnieżnych zim uniemożliwiających dokopanie się do ukrytej pod śniegiem zielnej roślinności bagiennej odżywiał się młodymi, niezdrewniałymi [[Pęd (botanika)|pędami]] [[krzew]]ów i [[Drzewo|drzew]] oraz ich [[Kora|korą]].

W miarę rozwoju [[rolnictwo|rolnictwa]] powierzchnia puszcz kurczyła się, a wraz z nią środowisko życia tura. Tury zniknęły najpierw z [[Europa|Europy]] Zachodniej, około [[X wiek]]u z [[Francja|Francji]], między [[XI wiek|XI]] i [[XII wiek]]iem na większości obszaru [[Niemcy|Niemiec]]. Ostatni żyjący w [[Bawaria|Bawarii]] tur padł w [[Las Neuburski|Lesie Neuburskim]] koło [[Pasawa|Pasawy]] w 1470 roku<ref>{{cytuj stronę|url=http://www.waldwildnis.de/cd/archiv/scherzinger2/index.htm|tytuł=Die versunkene Großtierfauna der Böhmischen Masse|autor=W. Scherzinger|opublikowany=waldwildnis.de|język=de|data dostępu=2011-02-09|archiwum=https://web.archive.org/web/20120301130431/http://www.waldwildnis.de/cd/archiv/scherzinger2/index.htm|zarchiwizowano=2012-03-01}}</ref>. W 2020 roku, w [[Sofia|Sofii]] odkryto fragment czaszki tura w warstwach odpowiadających drugiej połowie [[XVII wiek|XVII wieku]] lub pierwszej połowie [[XVIII wiek]]<nowiki/>u. Może to oznaczać że zwierzęta przetrwały sto lat dłużej niż się obecnie uważa<ref>{{Cytuj |autor = Zlatozar Boev |tytuł = The last Bos primigenius survived in Bulgaria (Cetartiodactyla: Bovidae) |czasopismo = Lynx new series |data = 2022 |data dostępu = 2024-05-19 |issn = 0024-7774 |wolumin = 52 |numer = 1 |s = 139–142 |doi = 10.37520/lynx.2021.010 |url = https://publikace.nm.cz/periodicke-publikace/lynx-nova-serie/52-1/the-last-bos-primigenius-survived-in-bulgaria-cetartiodactyla-bovidae}}</ref>

|ostatnia krowa ginie (z przyczyn naturalnych) ostatnia krowa w wieku 30 lat

|<blockquote>„Napisano w przeszłej lustracyjej, że była turzyca jedna, ale teraz poddani tej wsi powiedzieli, że zdechła od lat trzech”. (1630 &nbsp;r.)</blockquote>

Świadome próby czynnej [[Ochrona przyrody|ochrony]] tura jako gatunku zagrożonego, pomimo braku sukcesu, były pierwszymi w świecie. Potrzebę takiej ochrony widział król [[Władysław II Jagiełło|Jagiełło]] i była ona kontynuowana przez wszystkich następców z dynastii [[Jagiellonowie|Jagiellonów]], a później także i [[Wazowie|Wazów]]. Już w drugiej połowie [[XVI wiek]]u we wsi [[Stare Kozłowice|Kozłowice]] na skraju Puszczy Jaktorowskiej osadzono szesnastu leśników z rodzinami, których wyłącznym obowiązkiem była opieka nad turami i ich obrona przed [[kłusownictwo|kłusownikami]]. Jako przywilej królewski otrzymali ziemię pod uprawę, wolną od jakichkolwiek świadczeń. Za to mieli „turów doglądać, siana z Jaktorowa od poddanych odbierać, a tym sianem w zimie tury opatrywać, liczbę turów znać i panu staroście co kwartał oznajmiać”. W 1597 roku z kancelarii [[Zygmunt III Waza|Zygmunta III Wazy]] wyszło pismo do starosty [[sochaczew]]skiego, w którym czytamyznajduje się fragment: „Skazujemy i znajdujemy, aby poddani wsi pomienionej, gdzie turowie bywają i pastwiska swoje albo stanowiska mają, bydła swego nie ganiali i trawy na pożytek swój nie kosili, gdyż ta wieś nie tak dalece dla dobytków ich, jako dla turów i takiego zwierza wczasów jest posadzona i wolnościami opatrzona. Starosta ma tego przestrzegać, aby puszcza nasza, gdzie tur przebywa, od poddanych przyrzeczonych pustoszona nie była; żeby turowie, zwierz nasz, mieli swe dawne stanowiska”<ref>[http://www.ekoswiat.com.pl/ekologia/pdf/2005-02-06.pdf Ekoświat nr 2/2005]</ref>.

Od 1931 roku dyrektor [[Berlin|berlińskiego]] zoo [[Lutz Heck]] oraz jego brat Heinz Heck, dyrektor zoo w [[Monachium]], podjęli prace „hodowlane” nad odtworzeniem dzikiego tura. Zakładali oni, że z jednej strony domowe bydło pochodzi bezpośrednio od tura, jak również, że prymitywne rasy domowego bydła (jak np. wspomniana wcześniej rasa z węgierskiej [[puszta|puszty]] lub rasa z francuskiego [[Camargue (kraina)|Camargue]]) zachowały atawistyczne cechy swojego dzikiego przodka, choć poszczególne rasy zachowały je w różnym stopniu. Heckowie chcieli otrzymać, na drodze [[Krzyżowanie|krzyżowania]] i [[Selekcja (zootechnika)|selekcji]], zwierzę posiadające sumę możliwie wszystkich pierwotnych cech typowych dla tura. Grupa zwierząt posiadających możliwie wszystkie wyselekcjonowane cechy tura miała być zrekonstruowanym [[fenotyp]]owo wizerunkiem dzikiego gatunku (także pod względem dzikiego behawioru)<ref name=heck/>.

Stworzoną w ten sposób rasę bydła przypominającą tura umieszczono najpierw w [[PrusyWielka (krajPuszcza związkowy(Prusy)|pruskim]] rezerwacie leśnym [[Rominsten]], a w roku 1942 wypuszczono na wolność w [[Puszcza Białowieska|Puszczy Białowieskiej]]. Według niesprawdzonych relacji polskich leśników wypuszczone tury zasiedliły obszary zza wschodniej granicy, na terenach dzisiejszej [[Białoruś|Białorusi]] i migrując na teren Polski obserwowane były jeszcze po zakończeniu wojny w roku 1946. Zaobserwowano także, że posiadały one przychówki<ref name=heck/>. Prawdopodobnie później zostały wybite przez głodującą, okoliczną ludność. Pod koniec wojny człowiek stracił kontrolę nad tą sztucznie stworzoną populacją, a pomimo braku jakiejkolwiek opieki potrafiły samodzielnie przetrwać i się rozmnażać. Po zakończeniu drugiej wojny światowej w niemieckich [[ogród zoologiczny|ogrodach zoologicznych]] (szczególnie w Berlinie i Monachium) utrzymywano grupy tzw. „turów”. Podobne utrzymywane są do dzisiaj w niektórych zwierzyńcach w [[Niemcy|Niemczech]], [[Holandia|Holandii]], [[Francja|Francji]] i [[Belgia|Belgii]] pod nazwą bydło Hecka (Heck-cattle)<ref name=heck>[https://www.youtube.com/watch?v=bpq0W5MGFYU Eksperymenty w Puszczy Białowieskiej (YouTube)]</ref>.

13 października 2006 roku zainaugurowała swoją działalność ''[[Polska Fundacja Odtworzenia Tura]]'', której prezesem został dr hab. n. med. [[Mirosław Ryba]]. Obecnie nad odtworzeniem tura w oparciu o [[materiał genetyczny]] pobrany z kopalnych szczątków, pracują naukowcy z Katedry Biochemii i Biotechnologii [[Uniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu|Uniwersytetu Przyrodniczego]] w [[Poznań|Poznaniu]] oraz Instytutu Genetyki Człowieka [[Polska Akademia Nauk|PAN]]<ref>[http://www.turystyka.wp.pl/artykul.html?wid=9400669&katn=3:0 Polscy genetycy odtworzą wymarłego tura]</ref>. Polscy uczeni postanowili zająć się jego analizą, gdy dowiedzieli się, że podobne przedsięwzięcie planują [[laboratorium|laboratoria]] zagraniczne. Okazało się, że materiału badawczego – rogów, kości, zębów – jest nawet więcej niż się spodziewali. Ekipa prof. [[Ryszard Słomski|Ryszarda Słomskiego]] z Uniwersytetu Przyrodniczego w Poznaniu zsekwencjonowała już dość dużo odcinków [[Kwas deoksyrybonukleinowy|DNA]], w tym tego pochodzącego z [[Jądro komórkowe|jąder komórkowych]], a to rzadko się zdarza w przypadku wymarłych organizmów. Na razie odtwarzanie tura odbywać się będzie wyłącznie na poziomie molekularnym. Badacze chcą ustalić, czy tur faktycznie był przodkiem bydła domowego, a jeśli tak, to których jego odmian, bo krowie „drzewo genealogiczne” do dziś jest zagadką. Jeśli jakieś fragmenty analizowanego DNA okażą się wyjątkowe, można będzie wyhodować krowę ze „starożytnymi” genami.

[[Plik:POL Sejny 1 COA.svg|mały|120px|[[Herb Sejn|Herb miasta Sejny]]]]

Tur znajduje się w herbach miast i gmin: [[Chojnice]], [[Jaktorów]], [[Leszno]], [[Sejny]], [[Turek]], [[Bielsk Podlaski]] i [[Tykocin]], a także dawnego [[Herb województwa kaliskiego|województwa kaliskiego]]. [[Herb Chojnic]] to czarna głowa tura ze złotymi rogami, złotym pierścieniem w nozdrzach oraz czerwoną różą między rogami. W starych legendach tego miasta widniał na tarczy słowiańskiego Swarożyca. [[Herb Turku]], podobnie jak [[herb Bielska Podlaskiego]], to ukazany z profilu czerwony tur na białym tle. HerbHerby [[Meklemburgia|Meklemburgii]] oraz szwajcarskiego kantonu [[Uri (kanton)|Uri]] to czarna głowa tura w złotym polu.

* [[Wrzesiński Szymon Wrzesiński]], ''Ostatnie ślady tura'' [w:] ''Psy Myśliwskie. Pismo miłośników psów, łowiectwa i sokolnictwa'', nr 2, 2007, s. 10-12.

* {{cytuj książkę |nazwisko=Komosińska |imię=Halina, |nazwisko2=Podsiadło |imię2=Elżbieta |tytuł=Ssaki kopytne |rok=2002 |wydawca=Wydawnictwo Naukowe PWN |miejsce=Warszawa |isbn = 83-01-13806-8}}