Wikipedia

Pamir: Różnice pomiędzy wersjami

Przeglądaj historię interaktywnie
[wersja przejrzana][wersja przejrzana]
← poprzednia edycja
Usunięta treść Dodana treść
WizualnieWikikod
→Podział: nonsens to Pamir jest częścią Pamiro-Ałaju, a nie odwrotnie
m {{wikisłownik|Pamir}}
 
(Nie pokazano 37 wersji utworzonych przez 26 użytkowników)
Linia 1:
{{disambigRinne znaczenia|gór|[[Pamir (ujednoznacznienie)|inne znaczenia tej nazwy]]}}
{{Pasmo górskie infobox
|nazwa = Pamir
|inne nazwy = Pamirs
|grafika = Peak Korzhenevskoi Pamir from Borodkina ridge at sunset.jpg
|opis grafiki = [[Szczyt Korżeniewskiej]]
|kontynent = [[Azja]]
|państwo = {{Państwo|AFG}}<br />{{Państwo|CHN}}<br />{{Państwo|KGZ}}<br />{{Państwo|TJK}}
|najwyższy szczyt = [[Kongur Shan]] (7719 m n.p.m.)
|długość = 400 km
|powierzchnia = 100 tys. km²
|jednostka dominująca =
|sąsiednie pasma =
|mapa =
|opis mapy =
|kod mapy = Azja
|współrzędne =
|commons = Category:Pamir Mountains
}}
{{wikisłownik|Pamir}}
[[Plik:High Asia Mountain Ranges.jpg|thumb|Położenie Pamiru]]
[[Plik:Pamir panorama.jpg|thumb|Panorama Pamiru]]
[[Plik:Pamir Mountains, Tajikistan, 06-04-2008.jpg|thumb|Lotnicze zdjęcie szczytów Pamiru]]
[[Plik:USSR-Tajikistan-Peak Communism.jpg|thumb|Najwyższy szczyt Pamiru – [[Szczyt Ismaila Samaniego|Pik Ismaila Samaniego]]. Zdjęcie z 1989]]
[[Plik:Lenin.Peak.Irkeshtam.jpg|thumb|Pamir w rejonie Szczytu Lenina]]
'''Pamir''' ([[Język tadżycki|tadż.]]: Помир, ''Pomir''; [[język perski|pers.]]: کوه های پامیر, ''Kōh-e Pāmīr''; {{Chińskie|upr=帕米尔高原|trad=帕米爾高原|hp=Pàmǐ’ěr Gāoyuán}}; [[język ujgurski|ujg.]]: پامىر ئېگىزلىكى, ''Pamir ëgizliki'') – [[łańcuch górski]] w [[Azja Centralna (region fizycznogeograficzny)|Azji Centralnej]]; węzeł [[Orografia|orograficzny]], z którego rozchodzą się góry [[Hindukusz]], [[Karakorum]] (a dalej [[Himalaje]]<ref>WIEM - [http://portalwiedzy.onet.pl/69911,,,,pamir,haslo.html Pamir]</ref>), [[Kunlun]] i góry [[Góry Ałajskie|systemu ałajskiego]], łączącego się z [[Tienszan]]em. Przeważająca część Pamiru leży w [[Tadżykistan]]ie ([[Górski Badachszan]]), skrajne części zaś w [[Chińska Republika Ludowa|Chinach]] i [[Afganistan]]ie. Region tworzy nieregularny czworobok (ok. 280 km z północy na południe i ok. 400 km z zachodu na wschód) ograniczony od północy [[Kotlina Ałajska|Kotliną Ałajską]], od wschodu [[Góry Kaszgarskie|Górami Kaszgarskimi]], od południa grzbietem [[Hindukusz]]u, a od zachodu doliną rzeki [[Pandż]]. Najwyższym szczytem Pamiru jest położony w Tadżykistanie [[Szczyt Ismaila Samaniego]], który osiąga wysokość 7495 m n.p.m. (w latach 1933–1962 nosił nazwę Pik Stalina, a w latach 1962–1998 Pik Komunizmu).
 
== Opis ==
[[Plik:Location map Pamir mhn.svg|thumb|300px|Położenie Pamiru]]
Pamir jest dość zwartym obszarem o powierzchni około 100 tys. km² i o przeciętnej wysokości 4000 m [[n.p.m.]] W Pamirze znajdują się liczne [[lodowiec górski|lodowce górskie]], na czele z największym – [[Lodowiec Fedczenki|Lodowcem Fedczenki]], który jest najdłuższym lodowcem na Ziemi poza [[Strefa podbiegunowa|strefami polarnymi]]. Inwentaryzacja, przeprowadzona przez badaczy radzieckich w czasie trwania [[Międzynarodowy Rok Geofizyczny|Międzynarodowego Roku Geofizycznego]] (1957-58) wykazała, że na terenie Pamiru znajduje się 1179 lodowców o łącznej powierzchni 8041 km²<ref>(k): 1179 lodowców w Pamirze, w: „Poznaj Świat” R. XI, nr 2(123), luty 1963, s. 41.</ref>
[[Plik:Pamir panorama.jpg|thumb|300px|Panorama Pamiru]]
[[Plik:Pamir Mountains, Tajikistan, 06-04-2008.jpg|thumb|300px|Lotnicze zdjęcie szczytów Pamiru]]
[[Plik:USSR-Tajikistan-Peak Communism.jpg|thumb|300px|Najwyższy szczyt Pamiru - [[Pik Ismaila Samaniego]]. Zdjęcie z 1989]]
[[Plik:Lenin.Peak.Irkeshtam.jpg|thumb|300px|Pamir w rejonie Szczytu Lenina]]
'''Pamir''' ([[język chiński|chiń.]]: 帕米尔高原 ''Pàmǐ'ěr Gāoyuán''; [[urdu]]: سلسلہ کوہ پامیر; [[Język tadżycki|tadżycki]]: Кӯҳҳои Помир; [[język perski|perski]]: پامیر کوهستان; [[język ujgurski|ujgrusrki]]: پامىر ئېگىزلىكى) - rozległe i wysokie [[pasmo górskie]] w [[Azja Środkowa|Azji Środkowej]]. Stykają się tu najwyższe pasma górskie świata: [[Himalaje]], [[Tienszan]], [[Karakorum]], [[Kunlun]], [[Hindukusz]] i [[Ałaj]]. Przeważająca część Pamiru leży w [[Tadżykistan]]ie, skrajne części - w [[Kirgistan]]ie, [[Afganistan]]ie i [[Pakistan]]ie. Najwyższym szczytem Pamiru jest [[Szczyt Ismaila Samaniego]], który osiąga wysokość 7495 m. Leży w Tadżykistanie, w latach 1932-1962 nosił nazwę ''Pik Stalina'', a w latach 1962-1998 ''Pik Komunizmu''.
 
== Klimat ==
Pamir jest dość zwartym obszarem o powierzchni około 100 tys. km² i o przeciętnej wysokości 4000 m [[n.p.m.]]. W Pamirze znajdują się liczne [[lodowiec górski|lodowce górskie]], na czele z największym - [[Lodowiec Fedczenki|Lodowcem Fedczenki]], który jest najdłuższym lodowcem na Ziemi poza [[Strefa podbiegunowa|strefami polarnymi]].
Wyższe rejony Pamiru pokryte są śniegiem przez cały rok. W niżej położonych rejonach oraz w dolinach panują długie, bardzo mroźne zimy i krótkie oraz chłodne lata. Roczna suma opadów wynosi ok. 130&nbsp;mm, co jest przyczyną praktycznie braku lasów.
 
== Geologia ==
Przez Pamir prowadzi druga najwyżej położona autostrada świata - [[Autostrada Pamirska]] ([[język rosyjski|ros.]]: Памирский тракт - "Pamirski Trakt"). Autostrada ta łączy miasto [[Osz]] w [[Kirgistan]]ie ze stolicą [[Tadżykistan]]u - [[Duszanbe]]. Dawniej przez rejon Pamiru przechodził słynny [[Jedwabny szlak]].
Pamir został wypiętrzony w [[orogeneza|orogenezie]] [[orogeneza alpejska|alpejskiej]]. Wyróżnia się cztery równoleżnikowo ułożone strefy zróżnicowane stratygraficznie i tektonicznie. W jądrach [[antyklinorium|antyklinoriów]] występują [[prekambr]]yjskie [[gnejs]]y i poprzerywane [[intruzja]]mi [[paleozoik|paleozoiczne]] [[skały osadowe]], w strefach niecek – [[mezozoik|mezozoiczne]] i [[kenozoik|kenozoiczne]] skały osadowe. Północne rejony Pamiru stanowią obszar aktywny sejsmicznie. Znajduje się tam także geologicznie młody [[krater uderzeniowy]], który wypełnia jezioro [[Kara-kul]], największe jezioro Pamiru.
 
== Klimat ==
Wyższe rejony Pamiru pokryte są śniegiem przez cały rok. W niżej położonych rejonach oraz w dolinach panują długie, bardzo mroźne zimy i krótkie oraz chłodne lata. Roczna suma opadów wynosi ok 130&nbsp;mm, co jest przyczyną praktycznie braku lasów.
 
== Podział ==
 
Pamir stanowi rodzaj [[płaskowyż]]u, z którego wypiętrzają się zwykle równoległe [[pasmo górskie|pasma górskie]]. Dzieli się na:
* Pamir Wschodni (Kaszgarski),
* Pamir Środkowy,
* Pamir Zachodni.
 
W skład Pamiru wchodzą następujące pasma:
* [[Trans-Ałaj]] - najwyższy szczyt - [[Szczyt Lenina]],
* [[Grzbiet Akademii Nauk]] - najwyższy szczyt - [[Szczyt Ismaila Samaniego]],
* [[Shakdhara]] - najwyższy szczyt - [[Szczyt Karola Marxa]],
* [[Wakhan]] - najwyższy szczyt - [[Koh-e-Pamir]].
 
== Najwyższe [[szczyt (geografia)|szczyty]] ==
* [[Szczyt Ismaila Samaniego]] – 7495 m,
 
* [[Szczyt Ismaila SamaniegoLenina]] -– 74957134 m,
* [[Szczyt LeninaKorżeniewskiej]] -– 71347105 m,
* [[Szczyt KorżeniewskiejNiepodległości]] -– 71056974 m,
* [[Szczyt NiepodległościMoskwa]] -– 69746785 m,
* [[Szczyt MoskwaKarola Marxa]] -– 67856726 m,
* [[Szczyt Karola Marxa6624]] -– 67266624 m,
* [[Garmo|Szczyt 6624Garmo]] -– 66246595 m,
* [[Szczyt Garmo]] - 6595 m,
* [[Szczyt Engelsa]] 6510 m,
* [[Koh-e-Pamir]] -– 6320 m,
* [[Szczyt Oficerów Sowieckich]] -– 6233 m,
* [[Szczyt Vudor]] -– 6132 m,
* [[Szczyt Majakowskiego]] -– 6095 m,
* [[Szczyt Patkhor]] -– 6083 m,
* [[Koh-e-Maghrebi]] -– 6040 m,
* [[Szczyt Arnaved]] -– 5992 m,
* [[Szczyt Wojennej Floty Morskiej]] -– 5842 m,
* [[Szczyt Skalisty]] -– 5707 m,
* [[Szczyt Kysyldangi]] -– 5704 m,
 
Ponadto do Pamiru zalicza się jeszcze inne szczyty. Nie jest to bez znaczenia, gdyż zaliczenie ich do Pamiru powoduje, że Szczyt Ismaila Samaniego nie byłby najwyższy. Szczyty te to:
* [[Kongur Tagh]] -– 7719 m,
* [[Kongur Tagh|Kongur Tiube]] -– 7595 m,
* [[Muztagata|Muztagh Ata]] -– 7545 m.
 
Wyżej wymienione szczyty leżą w Pamirze Wschodnim, w Chinach przeważnie zaliczane są do [[Kunlun]]u.
 
== Przypisy ==
{{Przypisy}}
 
== Linki zewnętrzne ==
* [http://www.ewpnet.com/tajmap.gif Mapa Pamiru z zaznaczoną lokalizacją najważniejszych szczytów]
* [http://www.summitpost.org/area/range/171075/pamir-1055-1072-1084-1080-1088.html Pamir na SummitPost]
 
{{Kontrola autorytatywna}}
{{Commonscat|Pamir}}
 
[[Kategoria:Góry Tadżykistanu]]
Linia 70 ⟶ 84:
[[Kategoria:Góry Chin]]
[[Kategoria:Sinciang]]
[[Kategoria:Azja Centralna]]
 
[[be:Памір]]
[[be-x-old:Памір (горная сыстэма)]]
[[bs:Pamirske planine]]
[[bg:Памир]]
[[ca:Pamir]]
[[cv:Памир]]
[[cs:Pamír]]
[[cy:Pamir]]
[[da:Pamir]]
[[de:Pamir (Gebirge)]]
[[et:Pamiir]]
[[el:Παμίρ]]
[[en:Pamir Mountains]]
[[es:Cordillera del Pamir]]
[[eo:Pamiro]]
[[eu:Pamir mendiak]]
[[fa:پامیر]]
[[fr:Pamir]]
[[ko:파미르 고원]]
[[hi:पामीर पर्वतमाला]]
[[hr:Pamir]]
[[it:Pamir]]
[[he:הרי פמיר]]
[[ka:პამირი]]
[[lv:Pamirs]]
[[lt:Pamyras]]
[[hu:Pamír]]
[[ml:പാമിർ പർവ്വതനിര]]
[[nl:Pamir]]
[[ja:パミール高原]]
[[no:Pamir]]
[[nn:Pamir]]
[[pt:Pamir]]
[[ro:Pamir]]
[[ru:Памир]]
[[sk:Pamír]]
[[sl:Pamir]]
[[sr:Памир]]
[[sh:Pamir]]
[[fi:Pamir]]
[[sv:Pamir]]
[[tg:Помир]]
[[tr:Pamir Dağları]]
[[uk:Памір]]
[[ur:سلسلہ کوہ پامیر]]
[[ug:پامىر ئېگىزلىكى]]
[[vi:Dãy núi Pamir]]
[[zh:帕米爾高原]]
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/wiki/Pamir”