Amorritas

Leis Amorritas son un pòble antic aparegut en Mesopotamia dins lo corrent dau millenari III avC. Èran probablament originaris de la Siria actuala e migrèron vèrs lei vaus d'Eufrates e de Tigre onte se turtèron ais estats locaus. Aguèron un ròtle important dins l'afondrament de la Tresena dinastia d'Ur a la fin dau sègle XXI avC e s'impausèron coma la premiera fòrça de la region au sègle XX avC en adoptant rapidament la cultura locala.

Aguent conquistat la màger part dei ciutats-estats, i fondèron de dinastias rivalas a Larsa, Isin, Uruk, Babilònia, Eshnunna, Ekallatum, Alèp, Mari e Qatna. De mai, certanei tribús gardèron una vida nomada en Mesopotamia. Aquela division favorizèt lei conflictes e plusors guèrras se debanèron entre aquelei ciutats fins a l'establiment de la dominacion d'Alèp a l'oèst e de Babilònia a l'èst. Pasmens, de revòutas regularas comencèron d'afeblir lei dinastias amorritas a partir dau sègle XVII avC. Puei, l'arribada d'autrei pòbles nomadas novèus e aggressius dins la region (Ititas, Cassitas...) agravèt lei menaças còntra lei dinastias amorritas que s'afondrèron a la fin dau sègle. La conquista de de Babilònia per lei Cassitas en 1595 es generalament considerada coma la fin dau periòde amorrita.

Istòria

Leis originas deis Amorritas

Lei fònts escrichas pus ancianas sus leis Amorritas datan de 2400 avC. Mencionan una « tèrra deis Amorritas » qu'èra situada a l'oèst d'Eufrates, probablament en Canaan ò en Siria. Lei tèxtes sumerians, akkadians e assirians lei depintan coma un pòble nomada « non civilizat » dei montanhas dau sud de Rakka. Vèrs aqueu periòde, per de rasons desconegudas, començan de migrar en Siria e vèrs Mesopotamia.

De « rèis de Martu » – tèrme que designa leis Amorritas en Mesopotamia – son mencionats au sègle XXIV avC dins de tèxtes d'Ebla e au sègle XXIII avC dins de documents d'Akkad. Pasmens, lei migracions amorritas vèrs lei fluvis venguèron pas importantas avans lo periòde de la III^a dinastia d'Ur. Segon lei descripcions, de grops seminomadas menèron d'incursions regularas còntra lo sud mesopotamian. Per se protegir, lo rèi Shulgi (2094-2047 avC) ordonèt de bastir una muralha entre Eufrates e Tigre. Pasmens, aquò foguèt pas sufisent car l'afebliment d'Ur durant lo rèine de sei successors permetèt ais Amorritas d'avançar.

En 2004 avC, Ur foguèt presa e pilhada per leis Elamitas. Intrèron rapidament en conflicte amb leis Amorritas que prenguèron lo contraròtle de la region au començament dau sègle XX avC. I fondèron plusors dinastias localas que prenguèron lo poder dins lei vilas principalas de Mesopotamia : Larsa, Isin, Uruk, Babilònia, Eshnunna, Ekallatum, Alèp, Mari ò Qatna.

Lo periòde dei dinastias amorritas

Le Lo periòde de 2000 a 1595 avC es de còps dich « Périòde amorrita ». Es marcat per la dominacion e per lei rivalitats dei dinastias amorittas. Aquelei conflictes son relativament ben documents dins leis archius de Mari. En Mesopotamia, lei dos centres principaus foguèron Isin e Larsa que conoguèron un lòng conflicte dau sègle XX avC au sègle XVIII avC. S'acabèt per la victòria de Larsa mai lo venceire, egalament afeblit per aquela guèrra, foguèt conquistat per Babilònia durant lo rèine d'Hammurabi (1793-1750 avC). En Siria, lei dos centres principaus foguèron Alèp e Qatna. Finalament, Alèp s'impausèt. D'autrei vilas conoguèron de periòdes brèus de poissança coma Ekallatum durant lo rèine de Samsi-Addu (v. 1815-1775 avC).

D'un biais generau, lei sobeirans amorritas aguèron de dificultats per assegurar l'unitat de son reiaume en causa de revòutas recurrentas. Per exemple, lo reiaume babilonian fondat per Hammurabi foguèt mantengut amb dificultats per son fiu, Samsu-Iluna (1750-1712 avC), avans de se fragmentar au sègle XVII avC. Après la disparicion d'aqueu reiaume, lo domeni amorrita demorèt devesit e foguèt pauc a pauc menaçat per la pression d'autrei pòbles coma leis Ititas, lei Cassitas e lei Hurrites.

Lo declin

Lo declin amorrita durèt de la fin dau sègle XVIII avC a 1595 avC. Pus expausadas ais atacas exteriorias, lei dinastias dau nòrd de Mesopotamia foguèron batudas per lo rèi assirian Puzur-Sin vèrs 1740-1720 avC. Au sud, en Sumèr, la menaça venguèt de la Premiera dinastia dau País de la Mar. Fòrça mau coneguda, aquela dinastia sembla d'aparéisser dins la region vèrs 1730 avC. I prenguèt pauc a pauc lo poder e o gardèt fins a 1475 avC. Babilònia demorèt sota contraròtle amorrita mai la vila perdiguèt lentament sa poissança durant lo sègle XVI. Foguèt finalament pilhada en 1595 avC per leis Ititas e una dinastia cassita aprofichèt lo caòs per s'i installar.

A partir dau sègle XV avC, lo tèrme « Amorru » s'apliquèt a un territòri situat entre lo nòrd de Canaan e lo nòrd de Siria. Leis Amorritas locaus foguèron premier vassalizats per leis Ititas avans de passar, au sègle XIV avC, sota la senhoriá de l'Empèri Assirian. Vèrs aquela epòca, lei territòris amorritas èran venguts un enjòc per lei poissanças vesinas. Per exemple, la batalha de Qadesh qu'opausèt leis Egipcians e leis Ititas en 1283 avC èra en partida causada per de tensions a prepaus dau partiment de la region d'Amurru.

La disparicion deis Amorritas aguèt probablament luòc durant lo sègle XIII avC. Dins de circonstàncias desconegudas (absorpcion, expulsion, exterminacion ?), foguèron remplaçats per leis Aramèus, un autre pòble seminomada. Après 1200 avC, lei mencions sus leis Amorritas disparéisson e la region d'Amurru prenguèt lo nom d'Aram.

Cultura

Leis Amorritas èran probablament un pòble oèst semitica originari dau nòrd de Canaan. Nomadas, èran organizats segon un sistèma tribala qu'inspirèt fòrça l'organizacion dei dinastias fondadas en Mesopotamia au sègle XX avC. D'efiech, aquela organizacion explica la fragmentacion importanta dei reiaumes amorritas e la formacion d'alianças entre certanei rèis, eissits dau meteis ostau reiau. Per exemple, un tau liame existiguèt lòngtemps entre Babilònia e Ekallatum. Un autre aspècte major dau periòde amorrita foguèt la mesa en plaça d'una activitat diplomatica intensa entre lei diferentei dinastias. Enfin, après la conquista, la sedentarizacion deis Amorritas foguèt parciala e lo nomadisme demorèt la nòrma per certanei tribús. Per exemple, se pòdon citar lei Benjaminitas e lei Bensimalitas que vivián sus lo territòri de Mari.

Lei divinitats principalas deis Amorritas èran Addu/Adad (dieu de l'Auratge), Dagan (dieu agricòla sirian) e de dieus mesopotamians coma Enlil, Ea, Shamash, Sin e Ishtar. Un dieu Amurru semblava tanben personificar lei populacions amorritas. La preséncia importanta de divinitats mesopotamianas dins lo panteon amorrita sembla caracteristica d'un fenomèn d'assimilacion cultura d'envaïsseires nomadas per una societat sedentària pus nombrosa e a l'origina d'una cultura prestigiosa. Per la seguida, foguèt observat mai d'un còp amb leis empèris nomadas eurasiatics.

Annèxas

Liames intèrnes

• Mesopotamia.

Bibliografia

• (en) R. M. Whiting, « Amorrite Tribes and Nations of Second Millennium Western Asia », dins Jack M. Sasson (dir.), Civilizations of the Ancient Near East, Scribner, 1995, pp. 1231-1242.