Edip

Edip e l'Esfinx de Gustave Moreau, 1864, Metropolitan Museum of Art.

Edip (en grèc Οἰδίπους, « pés enflats ») es un eròi de la mitologia grèga. Es de la dinastia dels Labdacids, los reis legendaris de la vila de Tebas. Filh de Laïos e Jocasta, Edip es subretot conegut per aver resolgut l'enigma de l'Esfinx e per que venguèt involontàriament copable de parricidi e d'incèst. Sa legenda inspirèt fòrça las arts pendent e après l'Antiquitat, sa posteritat es deguda a las visions del mite que ne donan las tragedias grègas. A l'epòca contemporanèa, la figura d'Edip tanben foguèt utilizada per illustrar lo complèxe d'Edip en psicanalisi.

Mite

Naissença e mòstra

Abans la naissença d'Edip, Laïos e Jocasta, los paires, consultèron l'oracle de Dèlfes, que prediguèt que, se avián un filh, aquel tuará son paire e esposará sa maire. La rason d'un tal oracle es pro fosc. De mitografs antics, coma lo Pseudoapollodor e Atenèu i veson un castig per Laïos, qu'auriá raubat e violat Crisippa, filh de Pelòps; lo problèma es que los tèxtes que semblan consacrats a aquela istòria son perduts, e cap de tèxtes epics, lirics o tragics gardats en integralitat o dich clarament.

Fin finala Laïos e Jocasta an un filh, Edip. De paur que l’oracle se realize, fan mòstra del recent nascut sul mont Citeron, aprèp li aver fa forat las cavilhas per lo penjar a un arbre: de là li viendriá son nom, Edip, « pés enflats ».

D'un biais inesperat, Edip es salvat e adoptat par Polib e Meropa, rei e reina de Corint, que l'elevat coma lor filh.

Partença de Corint e consultacion de l'oracle de Delfès

Torna l'istòra quand Edip es un jove adult. Segon l’Edip rei de Sofòcles e las Fenicianas d'Euripides, un òme acusa Edip, pendent un banquet, d'èsser un enfant supausat. Edip decidís doncas de partir cap a Delfès, per saber de l'oracle se Polib e Meropa son de segur los seus parents.

Mas, l'oracle respond pas a sa question e li ditz a la plaça çò meteis qu'aviá dich, fa d'ans, a Laïos e Jocasta: tuará son paire e esposará sa maire. Apaurat, Edip decidiguèt de tornar pas a Corint, per evitar que l'oracle s'acomplisca (per que crei que Polib e Meropa son los seus parents).

Lo parricidi

Sul camin, a la crosada, Edip encontra un òme vièlh sus un carri. Se disputan, per d'istòrias de prioritat de passatge, e luchan: Edip tua lo vièlh òme, sens saber qu'èra lo seu paire. La primièra partida de l'oracle èra acomplida.

Dins las tragedias, Edip se defend totjorn d'aquel crime: invòca la legitima defensa, l'ignorança… Las configuracions exactas del murtre son un pauc diferentas segon los autors.

Cal notar que per Euripides, dins las Fenicianas, Edip encontra e tua Laïos quitament abans que s'anèt a Delfès: aquò merma encara sa responsabilitat, perque sabiá pas encara qu'èra vodat a tuar son paire.

Encontra amb l'Esfinx

Seguent son camin, Edip arriba a Tèbas; i castigava alara l'Esfinx (es un èsser femenin, a mitat femna, a mitat bèstia tanben nomenat Esfinga). Se sap pas vertadièrament perque, Edip decida d'anar l'afrontar: capita a resòlvre son enigma e doncas a ne la sacar de la vila.

Las tragedias qu'avèm gardat donan pas lo tèxte de l'enigma, mas se trapa dins las escolis qu'acompanhan aquelas, e tanben dins d'òbras de mitografia anticas. L'enigma pausada èra: «quin es l'èsser de quatre patas lo matin, doas a miègjorn e tres de vèspre?» Caliá respondre: l'òme: quand es enfant, al matin de sa vida, camina amb quatre patas, quand es adult se quilha sus doas cambas, e quand es vièlh, al ser de sa vida, a besonh d'una cana pels seus desplaçaments.

Incèst

Coma prèmi per aver vencut l'Esfinx, Edip obten lo tròn de Tèbas, daissant vacant après la mòrt del rei Laïos, e tanben la man de la veusa, Jocasta: la segonda parida de l'oracle èra acomplida.

Edip e Jocasta an quatre enfants: dos filhs, Eteocles e Polinices, e doas filhas, Antigòna e Ismèna. Mas, i a de versions ont, quitament se comés lo parricidi, Edip a pas d'enfants de sa maire mas d'una segonda femna.

Descobèrta dels crimes e consequéncias sus la vida d'Edip e dels seus

Dins l'Edip rei, Sofòcles representa la descobèrta per Edip dels seus crimes: per salvar Tèbas, presa per una pèsta terribla, Edip deu descobrir e punir lo murtrièr de Laïos. Pendent las recercas, descobrís qu'es el meteis lo murtrièr, qu'es lo seu paire vertadièr que tuèt, e mai qu'es l'espós de la seuna maire.

Segon los tèxtes, l'astre dels personatges varia.

Dins fòrça cases, Edip se fora los uèlhs d'esperel per veire pus jamai los seus crimes. A vegada demora a Tèbas per totjorn (Odissèa), mas mai sovent s'exili, abans (Edip rei, Edip a Colonos), o après la mòrt dels seus dos filhs (las Fenicianas). Dins l'Edip a Colonos, morrís a Colonos, près d'Atenas, ont ven una divinitat protectritz.

Que que siá, abans de morir, Edip maldit lo seus filhs, que compliguèron pas lor dever de filh en prenent pas suènh d'el coma cal. Es aquela malediccion que los menèt a luchar e se tuar pel tròn de Tèbas (es lo subjècte dels Sèt contre Tèbes).

A la descobèrta de l'incèst, Jocasta se penja dins gaireben totes los tèxtes que demoran; mas dins las Fenicianas demora en vida fins a la luta entre los seus dos filhs, ensaja en van d'empachat, puèi se suicida amb una espasa.

Representacions artisticas dins l'Antiquitat

Dins l'istòria, benlèu, ja existissiá dins la tradicion orala abans d'èsser escricha, mas nos parvenguèt mejans d'òbras literàrias e iconograficas.

Dins la literatura antica

L'Edip epic

Se sap qu'Edip apareguèt dins al mens doas epopèas fasent partit d'un cicle epic, lo cicle tebasian, consacrat a la familha reiala de la vila de Tèbas, mas sols qualques fragments e testimònis indirèctes nos parvenguèron. La primièra epopèa d'aquel cicle, l’Edipodia, es atribuida al poèta lacedemonian Cineton d'Espart, que benlèu visquèt al sègle VII, comptava 6600 examètres. Se coneis pas que dos elements de l'intriga de l’Edipodia: L'Esfinx i es ja presentada coma un monstre que devorava los Tebasians, e Eteocles e Polinices, los dos filhs d'Edip èran pas los filhs de Jocasta coma dins las tragedias compausadas mai tard, mas eissits d'un autre mariadatge amb una Euriganèa. La segonda epopèa del cicle, la Tebaïda, mostrava lo conflicte entre l'Edip vièlh e los seus dos filhs, Eteocles e Polinices, que maldiguèt, çò qu'explica lo conflicte fratricidi entre los dos filhs e segunent la guèrra dels sept caps.

Dins las epopèas omericas, Edip es mencionat per dos còps, un còp dins l’Iliada e un còp dins l’Odissèa. L’Iliada conten una brèva referéncia a de jòcs funèbres organizats per la funeralhas d'Edip, al cant XXIII. Mas aquela brèva mencion es un indici revelator: lo fach que las funeralhas de l'eròi se debanan a Tèbas es l'escasença de grandas festivitats mostrant qu'Edip èra pas exilat e reinava encara sua la vila a sa mòrt, al contrari de la version adoptada mai tard per las tragedias.

Lo passatge de l’Odissèa conten mai de detalhs. Al cant XI, Ulisses, al reialme dels mòrts, apercep l'ombre de la maire d'Edip, nomenada Epicasta e non pas Jocasta:

«Vegèri, maire d'Edip, Epicasta la bèla, / que cometèt una accion monstrosa sens lo saber, / en esposant son filh; el, avent fa perir son paire, / l'esposèt; mas lèu los dieus n'ensenhèron lo mond. / Alara, dins los torments, a Tèbas la plasenta, / deguèt regnat pel decret fatal dels dieus; / sa maire davalèt dins l'ostal fòrt de l'Ades / quand aguèt ligat lo laç reborsièr al plafon naut, / aclapada de langui. Per tot eritatge, son filh / aguèt los torments sens fin que desencadenon las Eumenidas.»

Edip dins la poesia lirica

Un fragment d'un poèma del poèta liric Pindar, poèma que tot lo rèste es perdut, dich: «l'enigma sortida de las maissas fèras d'una verge.» Es lo primièr tèxte conservat que fa allusion a l'enigma de l'Esfinx.

Pindar evòca tanben Edip dins sa segonda Olimpica, une epinicia ont celèbra una victòria emportada per l'atelatge del tiran Teron d'Agrigent a una corsa de carris pendent los Jòcs Olimpics. Teron, filh d'Ainesidèma, se disiá descendent de Tersandre, filh de Polinices, el meteis filh d'Edip. Pindar fa donc l'elogi de la linhada dels Labdacids per satisfar lo comanditari del poèma

L'Edip tragic

Bust de Sofòcles. Copia al Musèu Pochkin a Moscòu.

Los poètas tragics atics de l'epòca classica contan mai d'un còp la vida d'Edip, s'apropriant los diferents episòdis. Las diferentas pèças prepausan fòrça variantas de detalh: par exemple, dins Edip rei de Sofòcles, Jocasta morrís pauc après la revelacion de l'incèst, alara que dins Las Fenicianas d'Euripides es encara viventa d'ans mai tard.

Edip dins las pèças d'Esquil

Dins l'encastre dels concors dramatics qu'opausavan de poètas, Esquil compausèt a la prima de 467 AbC. una tetralogia comprenent tres tragedias, Laïos, Edip e Los Sèt contra Tèbas, e un drama satiric, L'Esfinx; emportèt lo prèmi. De l'emsems, sola Los Sèt contra Tèbas es conservada.

Sofòcles: Edip rei e Edip a Colonos

Articles detalhats: Edip rei e Edip a Colonos.

Autras tragedias grègas sus Edip

Euripides aviá compausat una tragedia Edip, que demoran de fragments. D'entre los poètas tragics mens coneguts de l'epòca, al mens tres avián consacrat una pèça a Edip: Aquaïos d'Eretria, Nicomac e Xenoclès l'ancian.

Edip dins las tragedias romanas

Lo genre de la tragedia romana tracta en seguida del meteis subjècte subretot amb l’Edip de Senèca, al sègle I. Senèca benlèu se fondèt sus l’Edip rei de Sofòcles, mas apond, après la revelacion de l'incèst e del parricidi, de scènas de divinacion e de necromancia qu'enfortisson encara mai la fatalitat tragica.

Dins las arts figurativas anticas

De plan fòrça representacions figurativas foguèron consacradas a Edip pendent l'Antiquitat, sus diferents supòrts e dins diferentas regions.

La jovensa d'Edip

Al mens dos vases representan Edip recent nascut après son abandon, al moment de son adopcion par de pastres. Una amfòra atica de caras rojas de l'epòca classica, atribuida al Pintre d'Aquiles e conservada a París, mòstra un òme cofat d'un petàs e tenent una lança que leva un nenon: d'inscripcions identifican los personatges respectivament coma « Eufòrb » e « Edip ». L'autre costat del vas mòstra un òme barbut tenent un pal, benlèu l'òme a qui lo pastre donèt lo nenon. Mai tard, una copa de l'epòca ellenistica amb un decòr de releu, conservat al Lovre, mòstra una femna que sortís un nenon d'un panèir e lo tendre a son espós; la femna es identificada a Periboía, nom qu'utilisan mai d'uns auteurs per la femna del pastre corintian Polib, que reculhiguèt l'Edip abandonat.

La confrontacion amb l'Esfinx

La confrontacion entre Edip e l'esfinx es plan sovent representada, amb de variantas, dins l'Antiquitat grecoromana.

Dins la ceramica grèga, las pinturas de vases mai ancianas representan d'en primièr l'Esfinx, motiu figuratiu vengut de l'Orient Mejan. Aquelas representacions figurant sus de vases de caras negras venon dels ans 570-560 AbC. Mòstran la creatura percaçant d'òmes (sovent de gojats) fugissent, o ne levar un entre sas patas, o encara, a partir dels ans 540-530, imobilisant al sòl una victima amb sas patas. Los vases de caras rojas tornan utilizar los mèsmes motius amb de variantas, i apondan subretot de scènas ont l'Esfinx s'enlaira amb una victima entre sas patas.

L'episòdi de l'enigme de l'Esfinx comença a paréisser suls vases vèrs los ans 520-510 AbC. La creatura, representada setida (a vegada sus una colomna), amb a son entorn d'òmes d'edats variats, mas questiona subretot de gojats accompanhats de lors pedagògs e de vièlhs, fòrça exprimisson lo desrei e lo tristum sus lor cara o per l'actitud; los Tebasians son o setats o de pé.

Edip (Decha), l'Esfinx (Centre) e Ermès (Esquèrra). Stamnos Ceramica de caras rojas, v. 440 AbC. Attribuida al Pintre de Menelas.

Lo quite Edip aparéis suls vases sonqu'un pauc mai tard. Sas representacions mai ancianas dins la ceramica se veson sus de vases non atics, fabregats en Grècia periferica a partir de 540-530 AbC. e mòstrant lo cara a cara entre Edip e la creatura alara que los Tebasians son de simples espectators: aquel tipe d'scèna s'espandiguèt lèu e remplacèt aquelas mostrant l'Esfinx fàcia als Tebasians. Suls vases atics, Edip aparéis sonque vèrs 490-480 AbC. e remplaçant, aquí tanben, las scènas d'afrontament entre Esfinx e Tebasians. La cara a cara trata alara de l'enigma: Edip, de pé o setat, es en fàcia de l'Esfinx, qu'es sovent clinat sus un element del decòrs, qu'es una colomna o un ròc.

Una autra varianta, mai tardièra, a partir de 450 AbC. dins la ceramica atica, mòstra la cara a cara entre Edip e la creatura coma afrontament fisic: Edip, armat d'una lança, va a tocar l'Esfinx que la postura aflaquida mòstra la desfacha venenta. Aquela varianta del combat es tanben representada sus de vases apulians a partir del començament del sègle IV ApC., puèi sus d'objèctes etruscs, vases, miralhs, urnas funeràrias, molons e pastas de veire, al començament del sègle IV AbC al I ApC.

A la mèsme epòca que las representacions d'Edip dins la ceramica atica, tanben se vei de representacions umoristicas que parodian l'episòdi: d'unes vases mòstran de satirs qu'ensajan de respondre a l'enigma de l'esfinx, o de lo menaçar del det, o encara d'ensajar de l'amansir en li donant de manjar. Sus d'unes vases, es l'Esfinx qu'es parodiada: puslèu que d'aver un bust femna polida, es representada amb un bust de vèlha plan rugada, potarruda e ventruda; sus un dels vases,se masturba. E, un fragment de vas atic datant dels ans 450-440 mòstra una transposicion animala de la scèna ont Edip es representat coma un can antropomòrf tenent una lança e portant una espasa de costat.

Dins l'art roman, l'episòdi se vei mens sovent, mas totjorn regularament, sus diferents supòrts: pinturas e releus, mosaïcs, sarcofags, ceramicas sigilladas e lampas, amb sovent una significacion mens dirècta, mai simbolica, fins a l'allegoria.

Un culte antic d'Edip?

Amfòr lucaniena (vèrs 280-270 EbC.) representant un monument consacrat a Edip. Lovre.

Al començament del sègle XX, d'unas tèsis contradictòrias s'afrontèron sus l'origina e a l'istòria de la figura d'Edip e a las relacions entre l'Edip epic e dramatic e d'un eventual Edip religiós, que seriá estat onorat per culte eroíc. . Aquelas tèsis foguèron contradas, e al començament del sègle XXI los cercaires se focalizan mens sus un ipotetic estat original de la figura d'Edip, mas ensajan puslèu de tornar bastir los traches principals de la figura d'Edip coma son observats a l'encòp dins la poesia e dins los cultes.

La tragedia de Sofòcles Edip a Colonos conta una mòrt subrenaturala d'Edip dans lo Demos de Colonos, près d'Atenas: cridat per la vòtz d'un dieu, l'eròi, acompanhat solament de Tesèu, d'anar dins un espaci salvatge ont anava desaparéisser, e avent anonciat que la preséncia de sa tomba a Colonos assegurará una proteccion subrenaturala a la ciutat d'Atenas. Aquel debanament podèt far pensar que Sofòcles s'èra inspirat d'un vertadièr culte eroíc d'Edip per compausar sa pèça. Pausanias lo Periegeta, que viajèt en Grècia al sègle II, senhala a Colonos, dins un sanctuari consacrat a Poseidon Hippios (« Cavalièr ») e a Atena Hippia (« Cavalièra »), dos hérôon (tombas d'eròis), qu'un es consacrat a Edip e a Adrast, alara que l'autre es consacrat a Tesèu e a Piritoós.

Quatre tombas d'Edip son conegudas en Grècia, mas sembla pas que de cultes eroïcs serián estats donats sus aquelas tombas. Al libre IV d' Istòrias, Erodòt menciona la fondacion a Espart d'un culte donat pas al quite Edip, mas a las Eumenidas de Laïos e d'Edip, per calmar una èrsa de subremortalitat infantila. Pausanias lo Periegèta signala, a Tebas, una font nomenada Edipodia, que lo nom vendriá del fach qu'Edip s'i èra lavat per se purificar del sang qu'aviá rajat sus el quand aviá tuat Laïos. Tanben dich aver vist a Tèbas los tombèls dels dos filhs d'Edip, Eteocles e Polinices.

Estudis mitologics

A causa de sa celebritat duradissa, Edip donèt fòrça interpretacions mitologicas, noiridas per d'apròches plan divèrsas, e doncas faguèt una loga controvèrsia saberuda.

L'apròche de l'istòria de las religions

L'un dels primièrs obratges totes consacrats a l'estudi d'Edip es Oidipus de Carl Robert, paregut en 1915, qu'ensaja una reconstitucion de las originas e de l'evolucion de la figura d'Edip. Avança entre autra l'ipotèsi que l'encontra entre Edip e l'Esfinx seriá estat al començament un combat abans de prene la forma mai subtila d'un afrontament per enigma. Mas aquela ipotèsi foguèt rebutada per l'analisi de las representacions figuradas de la cara a cara, que mòstra que l'enigma es presenta dempuèi las epòcas mai ancianas, alara que lo combat fisic es una varianta inventada mai tard.

Marie Delcourt, dins son obratge Œdipe ou la Légende du conquérant paregut en 1944, ofrís una analisi del mite d'Edip que se plaça dins la linhada de l'escòla « mite e rite », qu'explica lo contengut dels recits mitics n'extraïant de motius que dona a de rituals, d'institucions arcaïcas o de cresenças. Marie Delcourt considèra que la mòstra d'Edip sul mont Citeron se referís al rite de la mòstra a la naissença d'èsser malefics e a d'esprovas d'initiacion dels gojats. Apròcha l'episòdi del combat contra l'Esfinx a las cresenças ligadas d'un costat a la almas dels mòrts que se pensavan que se cambiavan en èsser alats, e d'un autre costat a las cachavièlhas que se representava coma de demònis venent opressar los somiaires. Explica lo motiu del murtre del paire coma una victòria simbolica del jove sul vièlh, alara que l'union amb la maire li paréis simbolizar la pujada cap a la sobeiranetat sus una tèrra o una ciutat.

Analisis estructuralistas

Dins son obratge celèbre Anthropologie structurale, paregut en 1958, l'antropològ Claude Lévi-Strauss, capítol « L'estructura dels mites », utiliza una analisi aviada del mite d'Edip per illustrar lo foncionament del metòd estructural que prepausa. Ensaja de destriar los elements simples del recit e de trobar quinas son las sequéncias essencialas del contar, que nomena « mitèmas ». Lévi-Strauss estima que lo mite exprimís una reflexion sus de problèmas fondamentals que son abordats dins lo recit mitic per de serias d'elements plaçats dins de rapòrts de similaritat o d'oposicion. Torna, en mai de l'istòria del quite Edip, suls episòdis precedents ligats a la dinastia reiala de Tèbas, Cadmos, Labdacos, Laïos e los enfants d'Edip, per i cercar aqueles mitèmas qu'amassa enseguida segon lors afinitats tematicas. Distria atal quatre grops :

• Elements mostrant de rapòrts de parentat subrestimada: Cadmos cerca sa sòrra raubada per Zèus; Edip esposa la seuna maire; Antigòna enterra son fraire Polinices malgrat l'interdiccion.
• Elements mostrant, al contrari, de rapòrts de parentat sosestimada o desvaluada: los Esparts s'exterminan mutualament; Edip tua lo seu paire; Eteocles tua lo seu fraire Polinices.
• Elements mostrant la confrontacion amb de monstres e lor destruccion: Cadmos tua lo drac; Edip venç l'Esfinx.
• Elements mostrant la dificultat de caminar drech: lo nom de Labdacos vòl dire « garrèl » ; Laïos significa benlèu « lo maldrech » ; Edip vòl dire « pés enflats ».

Los dos primièrs grops son dins un rapòrt d'oposicion: d'una, los rapòrts de parentat donan una proximitat excessiva, alara de l'autra, son negats de mai. Per son analisi dels dos autres grops, Lévi-Strauss dona una ipotèsi: aqueles elements son en relacion amb l'autoctonia de l'òme, l'idèa que los primièrs umans son nascut de la tèrra. Dins lo tresen grop, la mort del drac (qu'es una sèrp, donc un èsser ctonian) es necessari per que los Esparts nascan del sol, e l'Esfinx, de son costat, pausa d'enigmas sus la natura de l'òme: la mòrt dels monstres seriá alara de representar la negacion de l'autoctonia de l'òme. Dins lo quatren grop, al contrari, Lévi-Strauss balha las decas fisicas dels òmes de la linhada de Labdacos a un tème present dins fòrça mitologias, aquels dels tot primièrs òmes qui naisson de la tèrra e an encora de pena a caminar plan: aquó fa al contrari afirmar l'origina autoctona dels òmes. L'analisi de Lévi-Strauss es doncas tanben comparatista, perque apròcha d'unes elements del mite grèc d'Edip d'unes mites cosmogonics de fòrça tribuas d'Indians Pueblos del Nòu Mexic, coma los Zuñi. Lévi-Strauss conclusís, analizat d'aquel biais, lo mite d'Edip exprimariá «l'impossibilitat ont es una societat que professa de creire a l'autoctonia de l'òme (atal Pausanias, VIII, XXIX, 4: lo vegetal es lo modèl de l'òme) de passar, d'aquela teoria, cap a la reconeissença del fach que cadun de nosautres es nascut de l'union d'un òme e d'una femna.»

D'analisis diferents, mas s'inscrivent dins la linhada dels metòdes estructuralistas de Claude Lévi-Strauss, foguèron prepausada mai tard per Clémence Ramnoux puèi Terence S. Turner.

Representacions artisticas après l'Antiquitat

La legenda d'Edip coneguèt fòrça represas e adaptacions dins los sègles. Es tanben l'objècte de plan fòrça referéncias dins la literatura e d'autras arts.

Literatura

Poesia

Poderós dins la matèria de las epopèias anticas, Lo Roman de Tèbas, òbra anonima del sègle XII, conta l'istòria coberta dins l'Antiquitat pel cicle tebasian.

Al sègle XIX, los poètas frances de diferents corrents literaris utilisèron de subjèctes mitologics. Baudelaire a vegada compara las femnas a d'Esfinx, e la comparason venguèt dins la literatura de la fin del sègle, ont se fabraguèt la figura de la femna fatala. Los poètas del Parnasse tractan tanben lo subjècte. José-Maria de Heredia, dins Les Trophées (Los Trofèus), publica un sonnet « Sphinx » que porta l'aspècte erotic de l'encontra entre Edip e l'Esfinx e ont Edip, puslèu que véncer, ven amb delici la victima de la creatura.

Teatre

• Edip de Pierre Corneille (1659).
• Oidipus de John Dryden e Nathaniel Lee (1679).
• Edip de Voltaire (1718).
• Edip d'André Gide (1930).
• La maquina infernala de Jean Cocteau (1934).
• Antigòna de Jean Anouilh (1944)
• La Mòrt de la Pitia, de Friedrich Dürrenmatt (1989).
• Incendis, de Wajdi Mouawad (2003).

Pintura

Edip explica l'enigma de l'Esfinx, d'Ingres, 1827. Paris, Lovre.

Edip es un subjècte gaire tractat dins la pintura classica abans lo sègle XIX, epòca ont los quadre d'Ingres donan un interés novèl per l'episòd de l'enigma de l'Esfinx. Ingres faguèt d'en primièr un estudi, Edip explica l'enigma de l'Esfinx, en 1808, pendent sa demorança a l'Acadèmia de França a Roma, puèi tornèt trabalhar e grandir l'estudi per ne far un quadre en 1827. Tanben tractèron lo subjècter Gustave Moreau, pròche del simbolisme, (Edip e l'Esfinx) en 1864.

Escultura

Mai d'un ensems escultats an per subjèctes d'episòdis del mite d'Edip. En França, en 1771, l'escultor Félix Lecomte realizèt un ensems Edip e Forbas, mostrant lo pastre Forbas despenjant l'Edip recent nascut de l'arbre ont èra mostrat ligat pels pés. Vèrs 1810, Antoine-Denis Chaudet realizèt un grop sul mèsme subjècte, dins una pausa diferenta: lo pastre ja avent despenjat Edip de l'arbre lo fa beure alara que son can lèva la tèsta cap a l'enfant. En 1885, Jean-Baptiste Hugues esculta un autre ensems, Edip a Colonos, inspirat de la pèça de Sofòcles e mostrant Edip edat setat e tenent contra el Antigòna.

Musica

• Edip a Colonos (1786), opèra d'Antonio Sacchini.
• Oedipus Rex (1927), opèra d'Igor Stravinsky.
• Edip (1931), opèra de Georges Enesco.
• Oedipus der Tyrann, (Edip lo tiran) Carl Orff (1959).
• The End, canson dels Doors (1967).

Cinèma

• Edip rei (1967), filme de Pier Paolo Pasolini.
• Edip roi (1968), filme de Philip Saville.
• La Voûte celèsta (1993), Kostas Aristopoulos.

Edip dins la psicanalisi

Article detalhat: complèxe d'Edip.

Lo concèpte de complèxe d'Edip l'avancèt Sigmund Freud, fondator de la psicanalisi, per designar un atrach sexual inconscient del drollet per sa maire, e tanben la jelosia al respècte del paire. D'autres psicanalistas avancèron enseguida lo concèpte parallèl de complèxe d'Electra coma son equivalent feminin, un pauc diferent.

Teoria sacrificiala

Segon René Girard dins La Violéncia e lo Sagrat (1972), la tragedia representa la recerca d'un boc emissari per l'encargar miticament de la responsabilitat dels mals de la ciutat, simbòl de la desorganizacion per de crimes de confusion sociala (parricidi puèi incèst), e l'unanimitat, validada pel quita boc emissari, permet la comunion de la societat dins lo bandison d'aquel emissari que balha la pacificacion.

Bibliografia

Sul mite antic d'Edip

Obratges generals

• (fr)Yves Bonnefoy (dir.), Dictionnaire des mythologies et des religions des sociétés traditionnelles et du monde antique, Flammarion, 1999, 2 vol. (article « Œdipe » par Jean-Pierre Vernant, vol. 2, p. 1494-1497).
• (fr)Ariane Eissen, Les Mythes grecs, Belin, 1993.
• (fr)Jean Leclant (dir.), Dictionnaire de l'Antiquité, Paris, PUF, 2005.
• (en) William Smith (dir.), Dictionary of Greek and Roman Biography and Mythology, 1867, article « Oedipus » [url=https://web.archive.org/web/20130828211909/http://www.ancientlibrary.com/smith-bio/2349.html en linha]}}

Estudis istorics e antropologics

• (de) Carl Robert, Oidipus: Geschichte eines poetischen Stoffs in griechischen Altertum, Berlin, Weidmann, 1915.
• (en) L. R. Farnell, Greek Hero Cults and Ideas of Immortality, Oxford, 1921.
• (fr)Marie Delcourt, Œdipe ou la Légende du conquérant, Paris, Les Belles Lettres, 1944.
• (fr)Lowell Edmunds, « The Cults and the Legend of Oedipus », dans Gregory Nagy (éd.), Greek Literature. Volume 4: Greek Literature in the Classical Period: the Poetics of Drama in Athens, New York-Londres, Routledge, 2001, p. 425-442.
• (fr)Claude Lévi-Strauss, « La structure des mythes », dans Anthropologie structurale, Plon, 1958.
• (fr)Jean-Marc Moret, Œdipe, la Sphinx et les Thébains. Essai de mythologie iconographique, 2 volumes, Genève, Institut suisse de Rome, 1984.
• (en) Jan Bremmer, « Oedipus and the Greek Oedipus Complex », dans Jan Bremmer (dir.), Interpretations of Greek Mythology, Totowa (New Jersey), Barnes and Noble, 1987, p. 41-59. Modèl:Lire en ligne
• (fr)Jean-Pierre Vernant et Pierre Vidal-Naquet, Œdipe et ses mythes (coll. « Historiques », 43), Paris, Complexe, 1988, 160 p.
• ==Nòtas e referéncias==

Thierry Petit, « Œdipe et le chérubin », dans la revue Kernos, Modèl:Numéro19, 2006, mis en ligne le 22 mars 2011 Modèl:Lire en ligne.

• (fr) Maurizio Bettini et Giulio Guidorizzi, Le Mythe d'Œdipe, Belin, 2010.

Sus Edip après l'Antiquitat

• (en) Lowell Edmunds, Oedipus: The Ancient Legend and Its Later Analogues, Baltimore, Johns Hopkins University Press, 1996.
• (en) Lowell Edmunds, Oedipus, Routledge, 2006. (Retrace l'histoire du mythe de l'Antiquité jusqu'à nos jours.)
• (fr)Sylviane Messerli, Œdipe enténébré. Légendes d'Œdipe au sègle XII, Paris, Champion, 2002.
• (fr)Mitsutaka Odagiri, Écritures palimpsestes ou les théâtralisations françaises du mythe d'Œdipe, Paris-Montréal-Torino, L'Harmattan, 2001.

Sus las interpretacions psicanalitics del mite (fr)

• Mark Anspach, Œdipe mimétique, Paris, L'Herne, 2010.
• Sigmund Freud, L'Interprétation des rêves, 1900.
• Dominique Giovannangeli, Métamorphoses d'Œdipe, un conflit d'interprétations, Bruxelles, De Boeck, 2002. ISBN: 2-8041-3821-6.
• Ana Lúcia Lobo, « Freud face à l’Antiquité grecque : le cas du Complexe d’Œdipe », article dans la revue Anabases Modèl:Numéro, 2008, mis en ligne le 01 juillet 2011. Modèl:Lire en ligne
• Moustapha Safouan, Études sur l'Œdipe, Paris, Seuil, 1974.
• Jean-Pierre Vernant, « Œdipe sans complexe », dans Jean-Pierre Vernant et Pierre Vidal-Naquet, Mythe et tragédie en Grèce ancienne, volume 1, Maspero, 1972.

Vejatz tanben

Ligams extèrnes

• (fr)Biografia d'Edip in l'encyclopédie Insecula
• (fr)Edip: lo mite e lo complèxe: portal de la psicanalisi