Prometèu
Prometèu (en grèc Προμηθεύς, "prevision", "prospeccion") es una divinitat de la mitologia grèga. Son estatut varia dins lo panteon grèc segon las versions del mite, seriá estat Titans o filh d'un titan. Lo personatge de Prometèu es ligat a tres eveniments mitics: l'aparicion dels sacrificis als dieus, lo contraròtle del fuòc per l'òme e l'aparicion de la femna.
Versions del mite de Prometèu
modificarPrometèu segon Esiòde
modificar
Esiòde tracta lo mite de Prometèu dins sas doas òbras majoras, la Teogonia e Trabalhs e jorns, amb de pichonas diferéncias entre las doas versions. Basicament, a la Teogonia se centra sus la disputa entre Prometèu e Zèus, alara que dins Trabalhs desvolopa la relacion del mite de Prometèu amb aquel de Pandòra.
Segon la version expausada per Esiòde dins la Teogonia, Prometèu seriá lo filh del titan Japet e de l'oceanida Climène, e fraire d'Atlàs, Epimetèu e Meneci. Seriá un rebèl contra lo poder legitim de Zèus, lo poèta se situant de son costat.[1] Esiòde conta doas disputas entre Prometèu e Zèus. Lo primièr es en relacion amb l'explicacion mitica de l'origina dels sacrificis als dieus. Atal, Prometèu sacrifiquèt un buòu a Mekone, dins la region d'Argos mas esquivèt. Aprèp, faguèt dos molons, un de carn e de viscèra de l'animal e l'altre d'òsses e de graissa. Cobriguèt aquel de la pèl del buòu per li donar un aspècte mai atractiu e demandèt a Zèus que causisca lo molon que li agradava mai. La part causida per Zèus seriá aquela que deuriá oferir als dieus, alara l'autra demorariá als òmes. Zeus, enganat per l'aparéncia, causiguèt lo molons d'òsses e de graissas, venguèt fòrça furiós contra Prometèu. Aquel mite servís per explicar lo fach que los grècs sacrifiquen als dieus sonque los òsses e la graissa dels animals, los cremant e fasent de fum qu'arribariá fins als dieus.
Segon la Teogonia, Zèus, contrariat per l'engana que Prometèu aviá ordit per favorizar los umans, los castiguèt ne los privant del fuòc, çò que provoquèt la misèria dels umans, incapable de se caufar o de cosinar lo manjar. Per ajudar los òmes, Prometèu panèt lo fuòc als dieus, l'amagant dins d'una tija vuèita e lo donant als umans. Zèus de colèra ordenèt un doble castig: un per Prometèu e un autre pels òmes.
Zèus liguèt Prometèu de cadenas a una colomna e li envièt una agla que li manjará lo fetge, que creisserá de nuèch de la meteissa quantitat que l'aucèl aviá manjat de jorn. Prometèu patiguèt aquel castig fins a qu'Eracles lo liberèt. Esiòde dona pas de detalhs sus la localizacion de la colomna ont Prometèu patiguèt del castig.
Concernissent los umans, lo mite de Prometèu se jonh amb lo mite de Pandòra. La vision mai complèta es donada dins Trabalhs. Segon la Teogonia, coma castig Zèus ordenèt a Efèst, lo dieu del fèrre, que faguèsse un personatge femenin, de que menciona pas lo nom. Dins la version de la Teogonia, la divessa Atena la vestiguèt e Efaïstòs li faguèt un diadèma. Zèus la presentèt als dieus e als òmes, que ne foguèron meravilhats. Zèus ofriguèt la femna a Epimetèu, fraire de Prometèu, que l'acceptèt. Dins Teogonia conta pas l'istòria de la bóstia de Pandòra.
Dins la version dels Trabalhs, apareis lo nom de la femna, Pandòra. E mai, la collaboracion dels diferents dieus per la fabricar es fòrça desvolopada: Efaïstòs la fòrma amb de tèrra e aiga, li dona la vista e la fòrça umana e li fa la cara cossí al de las divessas; Atena li ensenha l'art del tissatge; Afrodita la dota d'atrach sexual e Ermès d'intelligéncia cinica e d'un caractèr volubíl, e mai li empliguèt la peitrina de mensonjas. Las Gràcias e la Persuasion la faguèron bèla amb de colièrs e las Òras la coronèron de flors. Un còp acabada, Zèus carguèt Ermès que l'ofrisca de dona a Epimetèu. Aquel faguèt pas cas del conselh de son fraire Prometèu, que l'aviá avisat qu'acceptèsse pas cap de dona de Zèus, e l'acceptèt. Aprèp, Pandòra destapèt una gorda que conteniá los mals e los langis, de que los òmes èran liberats fins alara, e los escampèt pel monde. Sonque l'Espèr demorèt dins lo recipient.
Prometèu segon Esquil
modificarSegon la version del dramaturg Esquil, recolhida dins sa tragedia Prometèu encadenat, Prometèu seriá un titan, filh de Gèa e seriá, alara, una divinitat d'una generacion anteriora a aquela de Zèus. La perspectiva d'Esquil es favorabla a Prometèu, considerat un benfactor de l'umanitat que la defend de la tirania de Zèus.[1]
Prometèu segon Platon
modificarTanben lo filosòf Platon dona una version del mite de Prometèu dins son dialòg Protagorés.
Una version tardièra: Prometèu coma creator de l'òme
modificar
Una version tardièra del mite de Prometèu, que lo primièr testimòni apareis dins un fragment conservat d'una comèdia del sègle IV AbC, e que torna mai tard dins de decoracion de sarcofags e dins los escrivans latins, afirma que Prometèu foguèt lo creator de l'òme. Prometèu, qu'èra considerat coma engenhós en terralha, auriá modelat los primièrs òmes amb de fanga, e que Zèus lor auriá donat la psykhé, l'alen vital o arma. Aquel argument es un apondon tardièr e es absent de las versions d'Esiòde, Esquil e Platon.[2]
Originas del mite e relacion amb d'autres mites
modificarLo castig de l'agla pòt èsser ligat amb d'autres coma aquel de Tici, contat per Omèr dins l'Odissèa e l'Iliada, que dos voltors devòran lo fetge de Tici, per castig d'una temptativa de violacion de Letò o, segon d'autras versions, Artemis. Qualques autors propausan una origina caucasiana del mite.[3]
Cultes dedicats a Prometèu
modificarLa Grècia celebrava de fèstas dedicadas a Prometèu. La pus importanta se fasiá dins lo quartièr de las Ceramicas d'Atenas ont se fasiá corregudas de relais amb d'entòrchas nomenadas lampadodromias, que commemoravan la dona del fuòc que se faguèt a l'òme. Dins aquel quartièr Prometèu èra onorat coma patron dels artesans, amb Atena e Efaïstòs.[4]
Significacion del mite de Prometèu
modificarDe son costat, lo psicoanalista austriac Sigmund Freud liga lo mite de Prometèu amb son ipotèsi sus la conquèsta del fuòc pels umans.[5] Segon que, la tija vuèita en que Prometèu amaga lo fuòc que panèt als dieus simboliza lo penís. Segon un processus de tranferiment tipic dels sòmis, en realitat çò que l'òme primitiu garda dins la tija-penis es pas lo fuòc mas lo mejan per destruire l fuòc: l'urina. Segon l'ipitèsi de Freud, l'òme capita a domesticar lo fuòc quan renoncia a satisfar sas impulsions naturala a l'apagar amb l'urina. Atal, negant un plaser libidinal l'òme passa una estapa culturala. Es per que la femna vendra cargada de gardar lo fuòc e, alara, de demorar al lar, perque ela a pas aquela impulsions. Per Freud lo fach que, coma dins d'autres mites sus la conquèsta del fuòc, lo mite de Prometèu amb lo fuòc, domini uman, es ligat amb un sacrilègi o craca als dieus significa que l'òme conquerís lo fuòc mestrejant sas impulsions libidinalas o id, en terminologia psicoanalitica. Lo parallelisme entre los dieus e l'id s'explica perque, dins la mitologia grèga, los dieus pòdon satisfar totes los apetits enebits als òmes, coma l'incèst.
Posteritat del mite de Prometèu
modificarFilosofia e teologia
modificarDins los començaments del cristianisme, qualques apologistas crestians, seguissent una allusion de Tertullian dins son Apologetic, vegèron dins lo personatge de Prometèu un simbòl de Jèsus: Prometèu èra, coma Jèsus, un dieu qu'aviá patit la dolor e sofrença per favorizar l'Umanitat.[6][7]
Lo filosòf anglés Francis Bacon utiliza lo personatge de Prometèu dins son òbra De sapientia veterum coma emblèma de la lucha per la libertat de la pensada. Dina lo meteis sens que faguèt Giordano Bruno.[8]
Literatura
modificarLo mite de Prometèu seduguèt particularament los escrivans romantics, que vesián en el una encarnacion del rebèl qu'es capable de desfisar fins al poder absolut de Dieu. Qualques òbras d'aquel periòde que tornan utilizar lo mite de Prometèu son:
- Prometheus (1774), poèma narratiu de Johann Wolfgang von Goethe.
- Prometheus (1816), poèma de Lord Byron.
- Frankenstein or The Modern Prometheus (1818), novèla de Mary Shelley.
- Prometheus Unbound (1820), poèma narratiu de Percy Bysshe Shelley.
Autres òbras sul tèma de Prometèu son:
- La estatua de Prometeo, pèça de teatre de Pedro Calderón de la Barca.
Tanben la literatura contemporanèa trat del mite de Prometèu:
- Prométhée mal enchaîné (1899), d'André Gide.
- Prométhée aux Enfers, ensag inclusit dins L'été (1954), d'Albert Camus.
- Nou Prometeu encadenat, d'Eugeni d'Ors.
Arts plasticas
modificar
Musica
modificar- Die Geschöpfe des Prometheus (Las creaturas de Prometèu, 1800-1801), ballet de Ludwig van Beethoven.
- Prometheus, poèma sinfonic de Franz Liszt.
- Promethée ou le poème du feu (1910), poèma orquestral d'Aleksandr Skriabin.
- Prometheus, opèra de Carl Orff.
- Prometeo (1984), suite de Luigi Nono.
Nòtas
modificar- ↑ 1,0 et 1,1 García Gual 2007:pàgs. 88-89.
- ↑ García Gual 2007: pàg. 90.
- ↑ (ca) Martín Sánchez: p. 62-63.
- ↑ García Gual 2007: pàgs. 89-90.
- ↑ Freud:pàgs. 163-170.
- ↑ Alsina Clota: pàg. 14.
- ↑ García Gual 2007: pàg. 92.
- ↑ Alsina Clota: pàgs. 14-15.
Referéncias
modificar- (es)García Gual Introducción a la mitología griega, ed: Alianza, Madrid, 2007 isbn 9788420661650
- (ca)Sigmund Freud, El malestar en la cultura, cap.: Sobre la conquista del fuego
- (es)Adelaida Martín Sánchez , Teogonía., Madrid 1996 isbn= 8420602019
- (es) José Alsina Clota, Esquilo, Tragedias completas, cap.:Introducción, ed: Cátedra, 1996, isbn= 8437604060