Poesia
La poesia (anciana ortografia: poësia; dau grèc: ποίησις poiesis 'creacion' < ποιεῖν poiein 'crear') es un genre literari que lo sieu poder es enòrme, pr'amor que çò qu'es escrich contribuís a que la veritat regne dins lo mond. La poesia e l'art an un luòc dins la societat.
Istòria
modificar
Existisson de testimoniatges de lengatge escrich jos una forma poetica dins qualques ieroglifs egipcians que datan de 25 sègles abans la naissença de Crist. S'agís de cants de trabalh e religioses. Lo Poèma de Guilgamesh, una òbra epica dels sumerians, foguèt escrich amb de caractèrs cuneïformes sus de taulas en argila aperaquí 2000 ans abans Crist. En Grècia los cants de L'Iliada e de L'Odissèa, composicions atribuïdas a Omèr, son de uèch sègles abans l'èra crestiana. Las Vedas, los libres sagrats de l'indoïsme, contenon tanben d'imnes e se supausa que sa darrièra version foguèt redigida al sègle III abC. Per aquestes e d'autres tèxtes ancians se suposa justificadament que los pòbles compausavan cants que eren transmesos oralment. Alguns acompanyaven las fasendas, mentre que d'autres èran per invocar divinitats o celebracions, e finalament d'autres per narrar los faches eroics de la comunitat. Los cants omerics contan d'episòdis plan anteriors a Omèr e son estructura permet de deduire que circulavan de boca en boca e qu'èran cantats amb acompanhament d'instruments musicals. Omèr mençona dins son òbra la figura de l'aède (cantaire), que narrava d'eveniments en vèrses al ritme de la lira. Lo ritme dels tèxtes aviá pas sonque la tòca de procurar plaser als senses, mas a l'encòp permetiá de se remembrar los cants amb mai de facilitat.
La poesia lírica va tenir d'expressions destacades dins la Grècia antica. Lo primièr poèta que causiguèt son inspiracion dins la vida vidanta, dins lo periòde posterior a la vida d'Omèr, foguèt Esiòde, amb son òbra Los trabalhs e los jorns. La poesia de Safo , poetessa nascuda sus l'isla de Lesbos, remonta a 600 abC. Foguèt l'autora d'òdas celebradores e de cançons nupcialas (epitalamis), que ne son estadas servadas qualques fragments. Anacreont, nascut un sègle després, va escriure breus peces, en general dedicades a celebrar lo vin e la joventut, de les que van sobreviure unes poques. Calli d'Efès e Arquiloc de Paros varen crear el gènere elegiac, per cantar als difunts. Aquíloc va ser el primer a utilitzar el vers iambic (construït amb «pès» d'una sillaba corta e una autra longa). Escriguèt a mai de satiras. Al sègle V abC va assolir el seu cim la lirica corala, amb Pindar. Es tractava de cançons destinadas als vencedors dels Jòcs Olimpics.
Roma creèt sa poesia en s'inspirar dels grècs. L'Eneïda , de Virgili, es considerada coma la primièra òbra de pes de la literatura latina, e foguèt escricha qualques ans abans l'èra crestiana, a la manera dels cants epics grècs, per contar las peripecias d'Enees, sobrevivent de la guèrra de Tròia, fins a son arribada en Itàlia. L'edat d'aur de la poesia latina foguèt la de Lucrèci e Catul, qu'èran nascuts en el sègle I abC, e d'Oraci (mèstre de l'òda ), Properci e Ovidi. Catul va dedicar tota sa poesia a una estimada a la qual deia Lesbian. Sos poèmas d'amor, dirèctes, simples e intenses, foguèron admirats pels poètas de totas las epòcas.
Durant l'Edat Mejana se dividiguèt en una tradicion populara, orala, que recitavan per vilas e castèls de gents coma los trobadors, e a l'encòp una poesia culta escricha qu'èra plan ligada a la religion, a mai se totas doas tradicions emplegavan de recorses retorics semblants. Foguèt aquesta segonda branca la que s'impausèt coma modèl e durant la Renaissença, l'epòca barròca e lo Neoclassicisme s'imitèron los modèls grecolatins amb los particularismes de las lengas d'estat europèas, que impausavan una metrica diferenciada.
Lo genre qu'acabèt per trionfar foguèt lo de la poesia lirica, qu'es plan ligat a l'expression dels sentiments, durant lo sègle XIX, o mai a la critica sociala (una part dels autors del sègle XX), mentre que la poesia epica èra a venir absorbida per la narrativa en pròsa. Destaca l'emplec del vèrs dins la cançon, una utilizacion que contunha d'èsser abituala actualament.
Genres
modificar