Wikipèdia

Mycota : Diferéncia entre lei versions

Navigar dins l'istoric
← Cambiament precedentDiferéncia seguenta →
Contengut suprimit Contengut apondut
VisualWikitext
Non es pas una tradition mas un emplec vernacular (atencion amb las generalizacions falsas).
Balisas : Revertida Editor visual
(7 revisions intermediàrias per un autre utilizaire pas afichadas)
Linha 5 :
| Campairòls
| Fungi_Illustracions_(oc).png
| Illustracions de fongesbolets datant dau començament dau sègle XX
}}
 
Linha 19 :
{{Taxobox fin|Fonges|botanica}}
 
Lei '''''Mycota''''' ò lei '''''Fonges''''' son un [[rèine (biologia)|rèine]] d'[[organisme vivent|organismes]] [[eucariòta]]s qu'es constituït per l'ensemble deis [[espècia (biologia)|espècias]] [[tradicion]]alamentcomunament dichas '''bolets''' (var. '''campairòls''', '''campanhòus''', '''camparòus''', '''champanhòus''', '''champinhon''', '''coamèls'''<ref>Lo Congrès Permanent de la Lenga Occitana, ''Dicod'Òc'', cèrca « champignon », consultat lo 11 de mai de 2024, [https://dicodoc.eu/fr/dictionnaires?option=com_dicodoc&view=search&Itemid=683&type=fr-oc&dic%5B%5D=BASIC&dic%5B%5D=RBVD&dic%5B%5D=ALPC&dic%5B%5D=ATAU&dic%5B%5D=PROV&dic%5B%5D=PNST&dic%5B%5D=OMLH&dic%5B%5D=LAUS&dic%5B%5D=LAGA&dic%5B%5D=LEMO&q=champignon&q2=&submit=Rechercher]</ref>). Aqueu grop es fòrça diversificat car intègra d'[[organisme vivent|organismes]] microscopics, invisibles a uelh nus, de microbolets unicellulars ([[levadura]]s) ò pluricellulars ([[mosidura]]s) e lei « bolets superiors », compausats d'un pè e d'un capèu, aisament observables dins lei [[seuva]]s e lei [[jardin]]s a l'[[autona]]. Foguèt lòngtemps classat au sen dei [[vegetal|vegetaus]]. Pasmens, ne'n foguèt separat en [[1969]] car lei fonges realizan pas de [[reaccion quimica|reaccions]] de [[fotosintèsi]].
 
La [[micologia]] es la [[sciéncia]] que qu'estúdia e depinta lei diferenteis espècias de fonges. En [[2017]], aperaquí {{formatnum:100000}} espècias èran estadas identificadas. Pasmens, aqueu nombre èra fòrça febla en comparason dei 5 a 10 milions d'espècias que son existéncia es sospichada. Ansin, lei fonges son encara fòrça mau coneguts e de recèrcas son en cors per definir una [[classificacion scientifica|classificacion]] clara au sen dau rèine.
Linha 32 :
 
== Istòria evolutiva ==
 
[[Fichièr:Prototaxites milwaukeensis.jpg|thumb|right|Fossil de bolet datant dau [[Devonian]] (419-359 Ma).]]
 
Au contrari dei [[vegetalia|vegetaus]] e deis [[animalia|animaus]], lei [[fossil]]s de fonges son rars car lor matèria fragila es rapidament descompausada. Leis elements regardant lor evolucion son donc limitats. Per lei bolets superiors, d'espòras fossilizadas de ''[[Glomeromycota]]'' datant de 420 Ma e un ascocarp d'[[ascomicèt]] datant de 400 Ma mòstran l'existéncia d'espècias ben individualizadas tre aqueu periòde<ref>'''[[anglés|(en)]]''' Stefanie Pöggeler e Johannes Wöstemeyer, ''Evolution of Fungi and Fungal-Like Organisms'', Springer, 2011, p. 171.</ref><ref>'''[[anglés|(en)]]''' T. N. Taylor, H. Hass e H. Kerp, « The oldest fossil ascomycetes », ''Nature'', vol. 399, n° 648,‎ junh de 1999.</ref>. Per lei fonges microscopics, un fossil descubèrt en [[2020]] a permés d'estudiar una espècia datada de 715 a 810 Ma. Seriá apareguda dins una zòna de transicion entre lei mitans aqüatic e terrèstre<ref>'''[[anglés|(en)]]''' S. Bonneville, F. Delpomdor, A. Préat, C. Chevalier, T. Araki, M. Kazemian, A. Steele, A. Schreiber, R. Wirth e L. G. Benning, « Molecular identification of fungi microfossils in a Neoproterozoic shale rock », eeScience Advancesee, vol. 6, n° 4,‎ 2020.</ref>.
Linha 130 ⟶ 132:
=== Classificacion ===
 
I a encara ges de classificacion dei bolets que siegue objècte de consensus entre lei [[micologia|micològs]]. De mai, lei bolets son encara un règne pauc estudiat dau vivent. D'efèctefiech, en [[2015]], {{formatnum:100000}} [[espècia (biologia)|espècias]] èran estadas identificadas sus un totau estimat entre 5 e 10 milions. Pasmens, de tendàncias existisson per destriar :
* lei bolets asexuats que fòrman un ensemble fòrça eterogèn, mau conegut e probablament provisòri.
* lei [[micèli]]s de forma sifonada que son frequentas au sen dei bolets [[parasit]]s. Son dichs [[sifomicèt]]s.
Linha 138 ⟶ 140:
 
=== Culhida e cultura ===
 
[[Fichièr:Chanterelle Finland.jpg|thumb|right|Recòlta de bolets dins una seuva.]]
 
L'utilizacion alimentària dei bolets sembla fòrça anciana qu'es atestada durant l'[[Antiquitat]]. En [[2017]], i avián {{formatnum:1100}} espècias comestiblas identificadas. Son d'aliments que sa valor nutritiva es febla (22 [[caloria]]s per 100 g) amb una proporcion fòrça importanta d'[[aiga]] (aperaquí 92%) e de fibras. Son pereu una fònt de [[proteïna]]s, de [[vitamina B]] e d'[[oligoelement]]s. Pasmens, en causa de la capacitat dei bolets de concentrar leis [[oligoelement]]s dins sei teissuts, pòdon tanben de còps concentrar de compausats mineraus toxics.
Linha 148 ⟶ 152:
 
=== Intoxicacion ===
 
[[Fichièr:Grüner Knollenblätterpilz Amanita phalloides.jpg|thumb|right|L'[[Amanita phalloides|amanita falloïda]], un bolet responsable de centenaus de decès cada an en causa de sa [[toxicologia|toxicitat]].]]
 
Leis [[intoxicacion]]s entraïnadas per lei bolets son quasi unicament causadas per de bolets superiors contenent de [[toxina]]s. L'importància dei trèbols es variabla mai certanei bolets pòdon entraïnar d'intoxicacions [[mòrt|mortalas]]. Varia de trèbols [[sistèma digestiu|digestius]] simples a la [[mòrt]]. Aquò despend de la natura dei [[toxina]]s e de sa concentracion. Entre leis espècias pus perilhosas en [[Occitània]], se fau nòtar lei tres [[amanita]]s [[mòrt|mortalas]] (''[[Amanita phalloides]]'', ''[[Amanita verna]]'' e ''[[Amanita virosa]]''), plusors [[espècia (biologia)|espècias]] de [[cortinari]]s (''[[Cortinarius orellanus]]'', ''[[Cortinarius henrici]]''...) ò encara la familha dei [[lepiota]]s pichonas (''[[Lepiota helveola]]'', ''[[Lepiota brunneoincarnata]]''...).
Linha 159 ⟶ 165:
Lei bolets pòdon tanben entraïnar de [[malautiá]]s amb seis [[espòra]]s. D'efèct, coma son de particulas volatilas, son dispersadas per lo vent. Pòdon èsser a l'origina d'[[allergia]]s e de [[patologia]]s pus grèvas. Per exemple, leis espòras dei bolets dau tipe ''[[Aspergillus]]'' pòdon entraïnar l'[[aspergillòsi]] qu'es una infeccion grèva que tòca lei [[palmon|paumons]]. Dins un registre mens grèu, de bolets microscopic pòdon parasitar lo [[pèu]] ò lei [[mucosa]]s.
 
== Articles connèxesAnnèxas ==
 
== Liames intèrnes ==
<div style="-moz-column-count:3; column-count:3;">
* [[Espòra]].
* [[Eukaryota]].
* [[Micologia]].
</div>
 
== LigamsLiames extèrnes ==▼
 
* Jean Michel Effantin, ''100 paraulas dal Tresòr "Bolets"'', [http://www.chambradoc.it/bosc/lhiBolets.page], consultat lo 18 de mai de 2024.
 
== Bibliografia ==
 
* '''[[anglés|(en)]]''' G. C. Ainsworth, ''Introduction to the History of Mycology'', Cambridge University Press, 1976.
* '''[[francés|(fr)]]''' Georges Becker, Dr Lucien Giacomoni, Jacqueline Nicot, Serge Pautot, Guy Redeuihl, Geneviève Branchu, Domiique Hartog, Anke Hérubel, Helga Marxmuller, Ursula Millot e Claude Schaeffner, ''Le guide des champignons'', París/Brussèlas/Montreal, Reader's Digest, 1982
* '''[[francés|(fr)]]''' Marcel Bon, ''Champignons de France et d'Europe occidentale'', Flammarion, 2004.
* '''[[francés|(fr)]]''' Didier Borgarino e Nastasia Camberoque, ''Champignons'', París, Tana, 2022.
* '''[[francés|(fr)]]''' Didier Borgarino e Christian Hurtado, ''Champignons de Provence et du Midi méditérranéen'', Sant Romieg, Édisud, 2020.
* '''[[francés|(fr)]]''' Guy Redeuilh, Guillaume Eyssartier, Isabelle Masson-Deblaize e Philippe Joly, ''Larousse des champignons'', París, Larousse, 2004.
* '''[[francés|(fr)]]''' Henri Romagnesi, ''Atlas des champignons d'Europe'', París, Bordas, 1995.
 
▲== Ligams extèrnes ==
 
* {{Ligam web|lenga=it, oc|títol=100 paraulas dal Tresòr "Bolets"|nom=Jean Michel|cognòm=Effantin|sit=www.chambradoc.it|url=http://www.chambradoc.it/bosc/lhiBolets.page|url_accés=liure}}
 
== Nòtas e referéncias ==
<div style="-moz-column-count:3; column-count:3;">
{{Referéncias|colomnas=2}}
<references/>
</div>
 
[[Categoria:Mycota|*]]
Recuperada de « https://oc.wikipedia.org/wiki/Mycota »