Mycota : Diferéncia entre lei versions
Contengut suprimit Contengut apondut
Cap resum de modificació |
Non es pas una tradition mas un emplec vernacular (atencion amb las generalizacions falsas). Balisas : Revertida Editor visual |
||
| (19 revisions intermediàrias per un autre utilizaire pas afichadas) | |||
Linha 5 :
| Campairòls
| Fungi_Illustracions_(oc).png
| Illustracions de
}}
Linha 19 :
{{Taxobox fin|Fonges|botanica}}
Lei '''''Mycota''''' ò lei '''''Fonges''''' son un [[rèine (biologia)|rèine]] d'[[organisme vivent|organismes]] [[eucariòta]]s qu'es constituït per l'ensemble deis [[espècia (biologia)|espècias]]
La [[micologia]] es la [[sciéncia]] que qu'estúdia e depinta lei diferenteis espècias de fonges. En [[2017]], aperaquí {{formatnum:100000}} espècias èran estadas identificadas. Pasmens, aqueu nombre èra fòrça febla en comparason dei 5 a 10 milions d'espècias que son existéncia es sospichada. Ansin, lei fonges son encara fòrça mau coneguts e de recèrcas son en cors per definir una [[classificacion scientifica|classificacion]] clara au sen dau rèine.
Linha 31 :
Pertocant lo tèrme occitan « fonge », es eissit directament dau latin ''fungus'', significant "bolet" (latin: ''boletus''), que ja foguèt utilizat per [[Oraci]] e [[Plini lo Vièlh|Plini]]. ''Fungus'' es derivat eu meteis dau [[Grèc ancian|grèc]] {{Grèc ancian|σφογγος}}, ''sfongos'' ([[Calcarea|esponja]]). Lo mot « [[micologia]] » (dau grèc {{Grèc ancian|μύκης}}/mikes, « bolet », e {{Grèc ancian|λόγος}}/logos, « discors ») per designar l'estudi scientific dei bolets sembla de trobar son origina en [[1795]] de [[Jean-Jacques Paulet]]. Lo [[naturalisme|naturalista]] [[Miles Joseph Berkeley]] dins son obratge intitolat ''The English Flora of Sir James Edward Smith'', paregut en [[1836]], aguèt un ròtle important dins sa difusion mondiala<ref>'''[[anglés|(en)]]''' G. C. Ainsworth, ''Introduction to the History of Mycology'', Cambridge University Press, 1976, p. 2.</ref>.
== Istòria evolutiva ==
[[Fichièr:Prototaxites milwaukeensis.jpg|thumb|right|Fossil de bolet datant dau [[Devonian]] (419-359 Ma).]]
Au contrari dei [[vegetalia|vegetaus]] e deis [[animalia|animaus]], lei [[fossil]]s de fonges son rars car lor matèria fragila es rapidament descompausada. Leis elements regardant lor evolucion son donc limitats. Per lei bolets superiors, d'espòras fossilizadas de ''[[Glomeromycota]]'' datant de 420 Ma e un ascocarp d'[[ascomicèt]] datant de 400 Ma mòstran l'existéncia d'espècias ben individualizadas tre aqueu periòde<ref>'''[[anglés|(en)]]''' Stefanie Pöggeler e Johannes Wöstemeyer, ''Evolution of Fungi and Fungal-Like Organisms'', Springer, 2011, p. 171.</ref><ref>'''[[anglés|(en)]]''' T. N. Taylor, H. Hass e H. Kerp, « The oldest fossil ascomycetes », ''Nature'', vol. 399, n° 648, junh de 1999.</ref>. Per lei fonges microscopics, un fossil descubèrt en [[2020]] a permés d'estudiar una espècia datada de 715 a 810 Ma. Seriá apareguda dins una zòna de transicion entre lei mitans aqüatic e terrèstre<ref>'''[[anglés|(en)]]''' S. Bonneville, F. Delpomdor, A. Préat, C. Chevalier, T. Araki, M. Kazemian, A. Steele, A. Schreiber, R. Wirth e L. G. Benning, « Molecular identification of fungi microfossils in a Neoproterozoic shale rock », eeScience Advancesee, vol. 6, n° 4, 2020.</ref>.
Aqueleis indicis pauc nombrós permèton pas d'establir d'ipotèsis ben establidas sus l'origina e l'istòria evolutiva dei fonges. Laissan pensar que la diferenciacion dei fonges micelics se debanèt fa 0,76 a 1,06 miliard d'ans<ref>'''[[anglés|(en)]]''' R. Lucking, S. Huhndorf, D. Pfister, E. R. Plata, H. Lumbsch, « Fungi evolved right on track », ''Mycologia'', vol. 101, n° 6, 2009, pp. 810-822.</ref>. Lei tres scenaris principaus son<ref>'''[[anglés|(en)]]''' Miguel A. Naranjo‐Ortiz Toni Gabaldón, « Fungal evolution: major ecological adaptations and evolutionary transitions », ''Biological Letters'', vol. 94, n° 4, 2019, pp. 1443-1476.</ref> :
* lo « scenari verd » que supausa una coevolucion entre lei fonges e lei plantas per evoluïr dei mitans aqüatics vèrs lei mitans terrèstres.
* lo « scenari brun » que supausa que lei fonges zoosporics (caracterizats per d'espòras flageladas) colonizèron lei sediments e lei tèrras umidas en se noirissent dei rèstas de [[bacteria]]s e d'[[alga]]s acumulats a aqueleis endrechs. Aurián pauc a cha pauc perdut sei flagèus e desvolopat de mòdes de creissença [[ifa|ifaus]] similars ai fonges actuaus.
* lo « scenari blanc » que supausa que lei fonges zoosporics s'adaptèron premier a d'environaments fòrça fregs que foguèron lo luòc de la transicion entre lei mitans aqüatics e terrèstres.
La question dei [[liquèn]]s, organismes constituïts per l'associacion d'un fonge e d'una alga, sembla d'aver una importància centrala per l'evolucion dei fonges. D'efiech, an probablament fa partida dei premiereis organismes aguent colonizat lei mitans terrèstres durant lo [[Cambrian]] (538-485 Ma).
== Istòria de la comprenença dei fonges ==
=== De la Preïstòria a l'Edat Mejana ===
Linha 104 ⟶ 118:
==== Lei bolets carnivòrs ====
Fòrça rars amb solament 140 espècias identificadas en [[2017]], lei bolets carnivòrs utilizan de lecas
=== Diversitat dei mecanismes de reproduccion ===
Linha 118 ⟶ 132:
=== Classificacion ===
I a encara ges de classificacion dei bolets que siegue objècte de consensus entre lei [[micologia|micològs]]. De mai, lei bolets son encara un règne pauc estudiat dau vivent. D'
* lei bolets asexuats que fòrman un
* lei [[micèli]]s de forma sifonada que son frequentas au sen dei bolets [[parasit]]s. Son dichs [[sifomicèt]]s.
* leis [[ascomicèt]]s e leis [[basidiomicèt]]s que gròpan lei dos ensems de bolets superiors.
Linha 126 ⟶ 140:
=== Culhida e cultura ===
[[Fichièr:Chanterelle Finland.jpg|thumb|right|Recòlta de bolets dins una seuva.]]
L'utilizacion alimentària dei bolets sembla fòrça anciana qu'es atestada durant l'[[Antiquitat]]. En [[2017]], i avián {{formatnum:1100}} espècias comestiblas identificadas. Son d'aliments que sa valor nutritiva es febla (22 [[caloria]]s per 100 g) amb una proporcion fòrça importanta d'[[aiga]] (aperaquí 92%) e de fibras. Son pereu una fònt de [[proteïna]]s, de [[vitamina B]] e d'[[oligoelement]]s. Pasmens, en causa de la capacitat dei bolets de concentrar leis [[oligoelement]]s dins sei teissuts, pòdon tanben de còps concentrar de compausats mineraus toxics.
Linha 136 ⟶ 152:
=== Intoxicacion ===
[[Fichièr:Grüner Knollenblätterpilz Amanita phalloides.jpg|thumb|right|L'[[Amanita phalloides|amanita falloïda]], un bolet responsable de centenaus de decès cada an en causa de sa [[toxicologia|toxicitat]].]]
Leis [[intoxicacion]]s entraïnadas per lei bolets son quasi unicament causadas per de bolets superiors contenent de [[toxina]]s. L'importància dei trèbols es variabla mai certanei bolets pòdon entraïnar d'intoxicacions [[mòrt|mortalas]]. Varia de trèbols [[sistèma digestiu|digestius]] simples a la [[mòrt]]. Aquò despend de la natura dei [[toxina]]s e de sa concentracion. Entre leis espècias pus perilhosas en [[Occitània]], se fau nòtar lei tres [[amanita]]s [[mòrt|mortalas]] (''[[Amanita phalloides]]'', ''[[Amanita verna]]'' e ''[[Amanita virosa]]''), plusors [[espècia (biologia)|espècias]] de [[cortinari]]s (''[[Cortinarius orellanus]]'', ''[[Cortinarius henrici]]''...) ò encara la familha dei [[lepiota]]s pichonas (''[[Lepiota helveola]]'', ''[[Lepiota brunneoincarnata]]''...).
En fòra dei bolets [[mòrt|mortaus]], existís d'[[espècia (biologia)|espècias]] capablas d'engendrar de sindròmes amb de trèbols violents dau [[sistèma digestiu]] ò dau [[sistèma nerviós]]. Per exemple, es lo cas d’''[[amanita muscarina]]'' qu'es l'arquetipe dau bolet toxic. Enfin, lei bolets comestibles pòdon pereu entraïnar d'intoxicacions quand son venguts tròp vièlhs per la consumacion ò se son contaminats per d'agents toxics. D'efiech, fòrça bolets concentran lei [[metau]]s pesucs dins sei teissuts, compres de metaus [[radioactivitat|radioactius]]<ref>En [[Occitània]], fòrça bolets presentan ansin encara de taus de [[radioactivitat]] relativament importants en causa dei depaus d'elements radioactius per lei nívols de fumada engendrats per la [[catastròfa de Chornobil]].</ref>.
Dins lo cas d'una ingestion de bolets verinós, l'intoxicacion pòu èsser immediata ò necessitar un periòde d'incubacion variabla (generalament de quauqueis [[ora]]s a quauquei [[jorn]]s) segon lo tipe de bolet. Lei diferents sindròmes son classats segon la [[toxina]] responsabla e lei consequéncias sus l'[[organisme]]. Per defugir una intoxicacion, es necessari d'aprene d'identificar corrèctament lei bolets, especialament leis [[espècia (biologia)|espècias]] perilhosas, e de jamai manjar un bolet que son identificacion es mau segura.
Linha 147 ⟶ 165:
Lei bolets pòdon tanben entraïnar de [[malautiá]]s amb seis [[espòra]]s. D'efèct, coma son de particulas volatilas, son dispersadas per lo vent. Pòdon èsser a l'origina d'[[allergia]]s e de [[patologia]]s pus grèvas. Per exemple, leis espòras dei bolets dau tipe ''[[Aspergillus]]'' pòdon entraïnar l'[[aspergillòsi]] qu'es una infeccion grèva que tòca lei [[palmon|paumons]]. Dins un registre mens grèu, de bolets microscopic pòdon parasitar lo [[pèu]] ò lei [[mucosa]]s.
==
== Liames intèrnes ==
* [[Eukaryota]]▼
<div style="-moz-column-count:3; column-count:3;">
▲* [[Micologia]]
* [[Espòra]].
▲* [[Eukaryota]].
* [[Micologia]].
</div>
==
* {{Obratge|cognòm=Ainsworth|nom=G. C.|títol=Introduction to the History of Mycology|luòc=|editor=Cambridge University Press|an=1976|isbn=0-521-11295-8}}▼
* Jean Michel Effantin, ''100 paraulas dal Tresòr "Bolets"'', [http://www.chambradoc.it/bosc/lhiBolets.page], consultat lo 18 de mai de 2024.
== Bibliografia ==
▲*
* '''[[francés|(fr)]]''' Georges Becker, Dr Lucien Giacomoni, Jacqueline Nicot, Serge Pautot, Guy Redeuihl, Geneviève Branchu, Domiique Hartog, Anke Hérubel, Helga Marxmuller, Ursula Millot e Claude Schaeffner, ''Le guide des champignons'', París/Brussèlas/Montreal, Reader's Digest, 1982
* '''[[francés|(fr)]]''' Marcel Bon, ''Champignons de France et d'Europe occidentale'', Flammarion, 2004.
* '''[[francés|(fr)]]''' Didier Borgarino e Nastasia Camberoque, ''Champignons'', París, Tana, 2022.
* '''[[francés|(fr)]]''' Didier Borgarino e Christian Hurtado, ''Champignons de Provence et du Midi méditérranéen'', Sant Romieg, Édisud, 2020.
* '''[[francés|(fr)]]''' Guy Redeuilh, Guillaume Eyssartier, Isabelle Masson-Deblaize e Philippe Joly, ''Larousse des champignons'', París, Larousse, 2004.
* '''[[francés|(fr)]]''' Henri Romagnesi, ''Atlas des champignons d'Europe'', París, Bordas, 1995.
== Nòtas e referéncias ==
<div style="-moz-column-count:3; column-count:3;">
<references/>
</div>
[[Categoria:Mycota|*]]
| |||