Ans 1540 : Diferéncia entre lei versions
Contengut suprimit Contengut apondut
Anullacion de las modificacions 2415320 de Joanoto Sant-casal (discussion) |
|||
| (26 revisions intermediàrias per 2 utilizaires pas afichadas) | |||
Linha 1 :
{{Dialècte Provençau}}
<center>[[Ans 1500|../..]] | [[Ans 1510]] | [[Ans 1520]] | [[Ans 1530]] | ''' Ans 1540''' | [[Ans 1550]] | [[Ans 1560]] | [[Ans 1570]] | [[Ans 1580|../..]]</center>
== Istòria ==
'''1540''' : en [[Etiopia]], mòrt dau negus [[Dawit II]] que foguèt remplaçat per son fiu [[Gelawdewos]]. Lo sobeiran novèu capitèt de rebutar leis atacas dau [[Sultanat d'Adel]] còntra sa [[capitala]].
<br/>
'''1540''' : acabament d'una guèrra de succession a la tèsta de l'[[Empèri Mogòl]]. [[Sher Khan]] i prenguèt lo poder.
<br/>
{{veire|Tresena Guèrra Ispanomaia}}
'''1540-1545''' : invasion novèla dau territòri maia per leis [[Espanha|Espanhòus]]. Ben preparada gràcias a la formacion d'alianças amb certanei ciutats-estats, l'ataca ocupèt prudentament lei regions ocupadas en i fondant de vilas protegidas per de [[garnison]]s. Pasmens, lo resultat demorèt mitigat car certanei pòbles maias contunièron de resistir.
<br/>
'''1541-1543''' : en [[Etiopia]], l'arribada d'un [[còrs expedicionari]] [[Portugal|portugués]] permetèt, après de combats saunós, d'infligir una desfacha importanta ai fòrças dau [[Sultanat d'Adel]] e de tuar l'[[emir]] [[Ahmad ibn Ibrahim]]. Aquò permetèt de dispersar lei tropas [[islam|musulmanas]].
<br/>
'''1541''' : revirada d'una premiera temptativa d'implantacion d'una [[colonialisme|colonia]] [[França|francesa]] dins la vau de [[Sant Laurenç (flume)|Sant Laurenç]].
<br/>
'''1544''' : dins lo [[Khanat d'Astrakhan]], còp d'estat d'[[Iamgurchi]] que capitèt de remplaçar [[Aq Kübek]] amb lo sostèn de l'[[aristocracia]] dei Nogaïs. Dins aquò, de tensions apareguèron entre lo khan e lei Nogaïs. Ansin, lo caòs intèrne contunièt dins lei regions occidentalas de l'[[Empèri Mongòl|espaci mongòl]].
<br/>
{{veire|Revòuta maia de 1546-1547}}
'''1546-1547''' : revòuta de divèrsei ciutats-Estats maias còntra la dominacion [[Espanha|espanhòla]]. Pasmens, de renfòrç permetèron ais Europèus de rebutar leis atacas e de sometre definitivament lo nòrd de [[Yucatan]].
<br/>
'''1547''' : en [[Africa Orientala]], de negociacions entre [[Etiopia]]ns e Oròmos, un pòble nomada qu'èra a migrar vèrs lo nòrd. Gràcias a un acòrdi diplomatic, lo negus capitèt de desviar lei migracions vèrs leis [[estat]]s [[islam|musulmans]] de la region (→ [[1550]]).
== Cultura ==
== Sciéncias e tecnicas ==
'''1541''' : fabricacion dau premier [[glòbe terrèstre]] per lo [[geografia|geograf]] e [[matematicas|matematician]] [[Flandra|flamenc]] [[Gerardus Mercator]] ([[1512]]-[[1594]]). I representèt lo traçat dei [[continent]]s coneguts e i superpausèt certaneis [[estela]]s. Son invencion venguèt rapidament un otís fòrça important per la navegacion.
<br/>
'''1542''' : publicacion de ''De historia stirpium commentarii'', òbra dau [[botanita|botanista]] [[Alemanha|alemand]] [[Leonhart Fuchs]] ([[1501]]-[[1566]]). Depintèt aperaquí 550 espècias de plantas de la flòra germanica. Pichona evolucion a respèct deis autrei botanistas dau periòde, un trentenau d'espècias avián solament un interès ornamentau.
<br/>
[[Fichièr:CopernicSystem.png|thumb|right|Representacion dau sistèma de Copernic.]]
{{veire|Nicolau Copernic}}
'''1543''' : publicacion, quauquei jorns avans la mòrt de son autor, de la teoria [[eliocentrisme|eliocentrica]] desvolopada per lo prèire [[Polonha|polonés]] [[Nicolau Copernic]] en [[1513]]. Maugrat d'errors fòrça importantas, aquela teoria anava permetre l'abandon dau modèl de [[Ptolemèu]] e favorizar l'aparicion de la sciéncia modèrna.
<br/>
'''1543''' : publicacion de ''The Grounde of Artes, teachings the Worke and Practise, of Arithmeticke, both in whole numbers and fractions'' dau [[matematicas|matematician]] [[País de Galas|galés]] [[Robert Recorde]] (vèrs [[1512]]-[[1558]]). Premier obratge d'[[algèbra]] escrich en [[anglés]], favorizèt la difusion de l'[[algèbra]] dins leis [[Illas Britanicas]].
<br/>
'''1543''' : traduccion deis ''Elements'' d'[[Euclides]] per lo matematician [[Niccolo Fontana Tartaglia]] ([[1499]]-[[1557]]). Aquò permetèt la difusion de la [[geometria]] en [[Euròpa]].
<br/>
{{veire|Andreas Vesalius}}
'''1543''' : publicacion de ''[[De Corporis Fabrica]]'', òbra majora dau [[medecina|mètge]] [[Brabant|brabançon]] [[Andreas Vesalius]] ([[1514]]-[[1564]]). Èra un obratge tractant de l'[[anatomia]] umana d'aperaquí 700 paginas que son influéncia foguèt quasi similara a aquela de la teoria [[eliocentrisme|eliocentrica]] de [[Nicolau Copernic]] gràcias a de descripcions e d'illustracions fòrça precisa. De mai, ausèt i refutar de teorias emesas per [[Galen]], çò que marquèt lo començament de la critica dau saber medicau eissit de l'[[Antiquitat]].
<br/>
'''1543''' : en [[Espanha]], foguèron tanben publicadas doas òbras majoras de la [[medecina]] de la [[Renaissença]] : lo ''Dispensarium'' (« La farmacopèa ») e lo ''Dioscoride-Materia Medica'' dau mètge e [[teologia]]n [[Espanha|espanhòu]] [[Miguel Servet]] ([[1511]]-[[1553]]). Tiera de commentaris medicaus sus lei practicas dau periòde, conoguèron un succès important en despiech de la condamnacion de son autor per l'[[Inquisicion]].
<br/>
'''1544''' : descubèrta de l'enclinason magnetica per l'[[astronomia|astronòm]] e [[engenhariá|engenhaire]] [[Alemanha|alemand]] [[Georg Hartmann]] ([[1489]]-[[1564]]). Pasmens, son trabalh demorèt desconegut fins a la fin dau sègle e, en [[1581]], l'[[Anglatèrra|Anglés]] [[Robert Norman]] descurbiguèt tornarmai aqueu fenomèn d'un biais independent.
<br/>
'''1545''' : dins la [[vila]] [[Itàlia|italiana]] de [[Pàdoa]], inauguracion dau premier jardin botanic.
<br/>
[[Fichièr:ArsMagna.jpg|thumb|right|Pagina d’''[[Ars Magna (Girolamo Cardano)|Ars Magna]]'' de [[Girolamo Cardano]].]]
'''1545''' : publicacion d’''[[Ars Magna (Girolamo Cardano)|Ars Magna]]'' dau [[matematicas|matematician]] [[Itàlia|italian]] [[Girolamo Cardano]] ([[1501]]-[[1576]]). Aquela obratge i desvolopèt per lo premier còp de solucions a d'[[equacion]]s de tresen e de quatren gras.
<br/>
'''1546''' : premiera mencion per [[Gerardus Mercator]] ([[1512]]-[[1594]]) — pasmens, lo fenomèn èra benlèu ja estat observat aperavans — d'un escart entre lei [[Pòl Nòrd|Pòls Nòrd]] geografic e magnetic.
<br/>
'''1546''' : publicacion de ''De Contagione et Contagiosis Morbis'' (« De la contagion e dei malautiás infecciosas ») escrich per lo mètge [[Itàlia|italian]] [[Girolamo Fracastoro]] ([[1473]] ò [[1478]] - [[1553]]). I depintèt seis observacions e i prepausèt per lo premier còp de mecanismes de transmission dei [[malautiá]]s. De mai, postulèt l'existéncia de micro-organismes, situats sus la pèu ò lei vestits dei malauts, responsables de la transmission. Pasmens, seis idèas — aisment acceptadas per leis autrei mètges — trobèron ges d'aplicacion avans la confirmacion de sa teoria au sègle XIX per [[Louis Pasteur]] ([[1822]]-[[1895]])
== Decès ==
<div style="-moz-column-count:3; column-count:3;">
* [[Christoff Rudolff]], [[matematicas|matematician]] [[Alemanha|alemand]].
* [[Dawit II]], [[negus]] d'[[Etiopia]].
* [[Diego de Almagro el Mozo]], ''[[conquistador]]'' [[Espanha|espanhòu]].
* [[Francisco de Orellana]], ''[[conquistador]]'' [[Espanha|espanhòu]].
* [[Francisco Pizarro]], ''[[conquistador]]'' [[Espanha|espanhòu]].
* [[Miguel Servet]], mètge e [[teologia]]n [[Espanha|espanhòu]].
* [[Nicolau Copernic]], [[astronomia|astronòm]] [[Polonha|polonés]].
* [[Paracelse]], sabent e mètge [[Soïssa|soís]].
* [[Pernette du Guillet]], poetessa [[França[francesa]].
* [[Peter Henlein]], [[relotjariá|relotgier]] [[Alemanha|alemand]].
</div>
| |||