Sjå kjelda til Ukraina

{{Fakta om Ukraina}}

'''Ukraina''' ([[ukrainsk]] Україна, ''Ukrajina'') er eit land i [[Aust-Europa]]. Ukraina grensar til [[Russland]] i aust og nordaust, [[Kviterussland]] i nordvest, [[Polen]], [[Slovakia]] og [[Ungarn]] i vest, [[Romania]] og [[Moldova]] i sørvest og [[Svartehavet]] og [[Azovhavet]] i høvesvis sør og søraust. Det har eit areal på 603&nbsp;628&nbsp;km², og er det nest største landet i Europa etter Russland.<ref>[http://books.google.com/books?id=owsHh0v-QT4C&pg=PA345&dq=second+largest+European+country+after+%22Russian+federation%22&hl=nl&sa=X&ei=CXJKT4KvCOis0QW9oJWmDg&ved=0CGcQ6AEwCQ#v=onepage&q=second%20largest%20European%20country%20after%20%22Russian%20federation%22&f=false Global Clinical Trials] by [[Richard Chin]], [[Elsevier]], 2011, ISBN 0-12-381537-1 (page 345)</ref><ref>[http://books.google.com/books?id=JXPK9Qp8Yu8C&pg=PT88&dq=Ukraine+second+largest+country+Europe+after+Russia&hl=nl&sa=X&ei=u3NKT6LYNeWe0QWDkoGlDg&ved=0CG8Q6AEwCQ#v=onepage&q=Ukraine%20second%20largest%20country%20Europe%20after%20Russia&f=false Future of Google Earth] by [[Chandler Evans]], [[BookSurge Publishing]], 2008, ISBN 1-4196-8903-7 (page 174)</ref><ref name="UKRCONSUL">{{cite web|title=Basic facts about Ukraine|url=http://www.ukrconsul.org/BASIC_FACTS.htm|publisher=Ukrainian consul in NY|accessdate=8. september 2012}}</ref>

I følgje ein populær og godt etablert teori vart [[Kievriket]] i mellomalderen grunnlagd av [[væringar]] på 800-talet som den første historisk nedteikna [[austslavarar|austslaviske]]. Staten vart oppløyst på 1100-talet. På midten av 1300-talet vart Ukraina underlagt tre forskjellige statar - [[Den gylne horden]], [[Storhertugdømet Litauen]] og [[Kongedømet Polen (1025–1385)|Kongedømet Polen]].<ref>{{cite web|url=http://www.britannica.com/EBchecked/topic/612921/Ukraine/214508/History |title=Ukraine :: History – Britannica Online Encyclopedia |publisher=Britannica.com |accessdate=8. september 2012}}</ref> Etter [[den store nordiske krigen]] (1700–1721) vart Ukraina delt mellom fleire regionale makter og på 1800-talet vart det meste av Ukraina underlagt [[Det russiske imperiet]], medan resten kom under [[Austerrike-Ungarn]]. Ein [[Ukraina etter den russiske revolusjonen|kaotisk periode]] med kontinuerleg krigføring følgde, med fleire internasjonalt aksepterte forsøk på [[Den ukrainske folkerepublikken|sjølvstende frå 1917 til 1921]], etter [[første verdskrigen]] og [[den russiske borgarkrigen]]. Ukraina kom til etter [[den ukrainske sjølvstendekrigen|sin eigen borgarkrig]], og den 30. desember 1922 vart [[Den ukrainske sovjetiske sosialistrepublikken]] ein av dei grunnleggande republikkane i [[Sovjetunionen]]. Ukrainske SSR vart forstørra vestover under borgarkrigen kort tid før, og etter [[den andre verdskrigen]], og lenger sør i 1954 då [[Krimhalvøya]] vart overført til Ukraina. I 1945 vart Ukrainske SSR ein av dei grunnleggande medlemmane av [[Dei sameinte nasjonane]].<ref name="un ukssr">{{cite web|url=http://www.un.org/depts/dhl/unms/ukraine.shtml|title=Activities of the Member States – Ukraine|accessdate=8. september 2012|work=United Nations}}</ref>

Ukraina vart igjen sjølvstendig då [[oppløysinga av Sovjetunionen|Sovjetunionen vart oppløyst]] i 1991. Oppløysinga førte til ein overgang til [[marknadsøkonomi]] og Ukraina hamna i ein åtte år lang [[resesjon]]speriode.<ref name="Macroindicators NBU">{{cite web|url=http://www.bank.gov.ua/ENGL/Macro/index.htm|title=Macroeconomic Indicators|accessdate=December 16, 2007|work=[[National Bank of Ukraine]]|archiveurl=https://web.archive.org/web/20071021232506/http://bank.gov.ua/Engl/Macro/index.htm|archivedate=2007-10-21|url-status=no}}</ref> Sidan då betra økonomien seg og [[bruttonasjonalprodukt]]et auka kraftig. Ukraina vart derimot hardt råka av finanskrisa i 2008 og BNP fall 20 % frå våren 2008 til våren 2009.<ref>Inozmi, "Ukraine – macroeconomic economic situation – June 2009" [http://unian.net/eng/news/news-325554.html online]</ref> Landet er framleis ein globalt viktig marknad, og i 2011 var landet den tredje største korneksportøren i verda.<ref>{{cite web |url=http://www.blackseagrain.net/photo/ukraine-becomes-worlds-third-biggest-grain-exporter-in-2011-minister |title=Ukraine becomes world's third biggest grain exporter in 2011 – minister |publisher=Blackseagrain.net |date= |accessdate=8. september 2012 |archive-date=2013-01-21 |archive-url=https://web.archive.org/web/20130121175930/http://www.blackseagrain.net/photo/ukraine-becomes-worlds-third-biggest-grain-exporter-in-2011-minister |url-status=yes }}</ref>

Ukraina er ein [[einingsstat]] som består av 24 [[oblast]] (provinsar), ein [[autonom republikk]] ([[Krimhalvøya|Krim]]) og to byar med spesialstatus: [[Kyiv]], den største byen og hovudstaden, og [[Sevastopol]], som husar den russiske [[Svartehavsflåten]] under ein leigeavtale. Ukraina er ein republikk under eit [[delvis presidentsystem]] med fråskild [[lovgjevande makt]], [[styresmakt]] og [[rettsvesen]]. Etter [[oppløysinga av Sovjetunionen]] er Ukraina framleis den nest største militærmakta i Europa, etter Russland. Landet har 46&nbsp;millionar menneske, 77,8 % etniske [[ukrainarar]] og ein stor minoritet [[russarar]] (17 %), [[kviterussarar]] og [[rumenarar]]. [[Ukrainsk]] er offisielt språk, men russisk vert òg mykje nytta. Den dominerande religionen i landet er [[den austleg-ortodokse kyrkja]], som har kraftig påverka [[ukrainsk arkitektur]], [[ukrainsk litteratur|litteratur]] og [[ukrainsk musikk|musikk]].

== Historie ==
[[Kievriket]] blei danna på 800-talet av [[væringane]], ei skandinavisk stamme som opphavleg kom frå [[Sverige]]. Det blei kristna i 988 av misjonærar frå [[Bysants]]. Det blei invadert av mongolar på 1200-talet og blei deretter eit lydrike i Polen-Litauen. Dagens Ukraina var den sørlege delen av dette riket. På 1600-talet gjorde kosakkar frå bondeklassen opprør, men [[Russland]] tok over store delar av landet ved slutten av hundreåret.

== Politikk ==

Ukraina er ein [[demokrati]]sk [[republikk]] der lovgivande, utøvande og dømmande makt er skilde. Presidenten nominerer statsministeren. Parlamentet, [[Verkhovna Rada]], må så stadfeste dette valet.

Etter lausrivinga frå [[Sovjetunionen]] i [[1991]] har politikken i Ukraina fortsatt vore dominert av omfattande statleg/byråkratisk kontroll. Landet er prega av omfattande [[korrupsjon]], noko som staten til nå ikkje har tatt tak i.

== Geografi ==
{{detaljar|Ukrainsk geografi}}
{{multiple image
   | align = right

   | image1 = Crimea Laspi Sunset.jpg
   | width1 = 185
   | caption1 = Laspibukta ved svartehavskysten på [[Krimhalvøya]]
   | alt1 = Laspibukta

   | image2 = Ai-Petri.jpg
   | width2 = 185
   | caption2 =  [[Ai-Petri]]-toppen ligg 1200 meter over havet
   | alt2 = Ai-Petri
}}
Med eit areal på {{areal|603700}} og ei kystlinje med 2782&nbsp;km er Ukraina det 44. største landet. Det er det største landet som ligg heilt innanfor Europa og det nest største landet i Europa når ein tar med Russland, som er det største.

Det ukrainske landskapet består hovudsakleg av frodige sletter (eller [[steppe]]r) og platå, kryss av elvar Som [[Dnepr]], [[Donets]], [[Dnestr]] og [[Sørlege  Bug]], som alle munnar ut i [[Svartehavet]] og det mindre [[Azovhavet]]. I sørvest dannar [[Donaudeltaet|deltaet]] til [[Donau]] grensa mot Romania. Dei forskjellige regionane varierer frå høgland til lågland. Dei einaste fjellområda i landet er [[Karpatane]] i vest, med det høgaste fjellet i landet, [[Hora Hoverla]] på 2061 meter over havet, og [[Krimfjella]] på [[Krimhalvøya]], heilt sør i Ukraina.<ref>{{cite web|url=http://www.britannica.com/eb/article-30093/Ukraine|archiveurl=https://web.archive.org/web/20080115052701/http://www.britannica.com/eb/article-30093/Ukraine|archivedate=2008-01-15|title=Ukraine – Relief|accessdate=27. desember 2007|work=Encyclopædia Britannica (krev brukar)|url-status=no}}</ref> Det finst òg fleire høgland i vest og på høgresida av Dnepr, i tillegg til langs grensa til Russland i aust.

Dei viktigaste naturressursane til Ukraina inkludert jernmalm, kol, mangan, naturgass, olje, salt, svovel, grafitt, titan, magnesium, kaolin, nikkel, kvikksølv, tømmer og mykje dyrkbar mark. Trass i dette har landet fleire miljøproblem som mangel på drikkevatn, luft- og vassforureining og avskoging, samt radioaktiv forureining i nordaust etter [[Tsjernobylulukka]] i 1986.<ref>[http://www.kyivpost.com/news/nation/detail/118498/ Environment suffers from lack of recycling], ''[[Kyiv Post]]'' (9. desember 2011)</ref>

== Regionar ==

Ukraina er delt inn i 24 regionar (''oblasti'', eintal ''[[oblast]]'' ), 1 autonom republikk (''avtonomna respublika'' ) på [[Krim]], og 2 større byar (''mista'', eintal ''misto'' ) med eigen status, markert med *:

[[Tsjerkaska oblast|Tsjerkasy]], [[Tsjernihiv region|Tsjernihiv]], [[Tsjernivtsi oblast|Tsjernivtsi]], [[Dnipropetrovsk oblast|Dnipropetrovsk]], [[Donetsk oblast|Donetsk]], [[Ivano-Frankivsk oblast|Ivano-Frankivsk]], [[Kharkiv oblast|Kharkiv]], [[Kherson oblast|Kherson]], [[Khmelnytskyj oblast|Khmelnytskyj]], [[Kirovohrad oblast|Kirovohrad]], [[Kyiv]]*, [[Kyiv oblast]], republikken [[Krimhalvøya|Krim]], [[Luhansk oblast|Luhansk]], [[Lviv oblast|Lviv]], [[Mykolajiv oblast|Mykolajiv]], [[Odessa oblast|Odessa]], [[Poltava oblast|Poltava]], [[Rivne oblast|Rivne]], [[Sevastopol]]*, [[Sumy oblast|Sumy]], [[Ternopil oblast|Ternopil]], [[Vinnytsia oblast|Vinnytsia]], [[Volyn oblast|Volyn]], [[Zakarpattja oblast|Zakarpattja]], [[Zaporizjzja oblast|Zaporizjzja]], [[Zjytomyr oblast|Zjytomyr]]

== Klima ==
Ukraina har for det meste eit temperert [[kontinentalklima]] og [[temperatur]]forhold som gjev gode vekstvilkår for [[korn]]. Sjølv i [[Kyiv]], som ligg heilt i nord, har ein normal maksimumstemperatur på 22&nbsp;°C eller høgare gjennom heile sommaren. Ukraina får vanlegvis nok [[regn]]- og [[torevêr|torebyer]] om sommaren til at [[jordbruk]]et får nok vatn, men [[tørke]] kan av og til vere eit problem. Sola er sjeldan langt borte om sommaren, og både våren og hausten får ein del sol med færre byger enn på sommarstid. I november set vinteren inn, og snødekket ligg vanlegvis på bakken i månadsvis. Ein kan ha kortare mildvêrsperiodar med temperaturar over 0&nbsp;°C, men òg kuldeperiodar med temperaturar godt under -20&nbsp;°C.

Krimhalvøya, som strekkjer seg ut i [[Svartehavet]] i sør, er om lag 5&nbsp;°C varmare om vinteren, men òg her kan ein ha lange periodar med [[snø]]. Sommaren er òg litt varmare her enn i Kyiv, og kysten heilt sør, inkludert [[Jalta]], har eit tilnærma [[middelhavsklima]]. Her er det meir kjølig enn kaldt om vinteren, men med litt meir nedbør enn resten av Krim. Snø er derimot sjeldan. Om sommaren kan vêret vere nokså trykkande, og temperaturane held seg stort sett mellom 20&nbsp;°C og 27&nbsp;°C gjennom døgeret.

Dei sørvestlege områda av Ukraina, med blant anna [[Odessa]], ligg i le for [[Karpatane]] i vest og har forholdsvis tørre forhold. Vestavinden kan her avløyse den iskalde nordaustlege [[vind]]en frå [[Russland]] om vinteren, og temperaturane kan variere ein god del frå dag til dag.

Nedbøren minkar generelt frå nord til sør, og er høgast i Karpatane, der han kan kome over 1500&nbsp;mm per år. Lågaste er nedbøren i låglandet ned mot Svartehavet, der han i gjennomsnitt er under 300&nbsp;mm per år. Den ukrainske svartehavskysten frys om vinteren, og Ukraina har derfor ikkje permanent isfrie hamner.

== Kjelder ==
{{refopning}}
* ''Delar av denne artikkelen bygger på «[[:en:Ukraine|Ukraine]]» frå {{Wikipedia-utgåve|en}}, den 8. september 2012.'' 
** ''{{Wikipedia-utgåve|en}} oppgav desse kjeldene:''
{{refslutt}}
{{fotnoteliste}}

==Bakgrunnsstoff==
{{commonskat}}
*{{offisiell nettstad}}

{{Autoritetsdata}}
[[Kategori:Ukraina| ]]
[[Kategori:Land i Europa]]
[[Kategori:Svartehavsland]]
[[Kategori:Aust-Europa]]
[[Kategori:Kievriket]]
[[Kategori:Slaviske land]]
[[Kategori:Skipingar i 1991]]