Sjå kjelda til Lewis Carroll

{{Infoboks forfattar
| namn           = Charles Lutwidge Dodgson
| bilet           = LewisCarrollSelfPhoto.jpg
| bilettkest     = Lewis Carroll i 1855.
| pseudonym      = Lewis Carroll
| død      = {{dødsdato og alder|1898|01|14|1832|01|27}}
| verkeleg namn    = Charles Lutwidge Dodgson
| yrke           = [[Forfattar]], [[matematikar]], [[fotograf]], [[geistleg]]
| nasjonalitet   = [[Storbritannia|Britisk]]
| språk          = [[Engelsk]]
| periode         = 1850–1895
| genre          = [[Barnelitteratur]], [[Nonsenslitteratur|nonsens]], [[matematikk]]
| signatur       = LewisCarrollAutograph.jpg
}}

'''Charles Lutwidge Dodgson''' ({{levde-lua|fødd 27. januar 1832, daud 14. januar 1898}}), best kjend som '''Lewis Carroll''', var ein britisk forfattar, logikar, matematikar, [[diakon]] og [[amatør]][[fotograf]].

Han er best kjend for boka ''[[Alice i Eventyrland]]'' og for ein litterær stil tufta på [[nonsenslitteratur]]. Bøkene og dikta hans er karakteriserte av leik med ord, logikk og av fantastiske innfall.

== Liv ==
Charles Lutwidge Dodgson var det tredje barnet og den eldste sonen til pastoren Charles Dodgson og kona Frances Jane, fødd Lutwidge og eit syskenbarn av faren. 
Totalt kom syskenflokken til å omfatta elleve barn. Både han og dei fleste syskena var plaga av [[stamming]].{{sfn|Cohen|1996|p=4}}

Dodgson var fødd i landsbyen [[Daresbury]] i [[Cheshire]], men då han var 11 blei faren gjeven prestestillinga i [[Croft-on-Tees]] i Yorkshire. Han blei undervist heime til han som tolvåring blei send til [[Richmond]] Grammar School i nærleiken, og som tolvåring til kostskulen [[Rugby School|Rugby]]. Her var han i tre år før han i 1850 blei student ved [[Christ Church i Oxford]], der også faren hadde gått. Han hadde eit stort matematisk og fekk ofte gode resultat ved eksamenar, men mangla ifølgje seg sjølv evne til å konsentrera seg om studia.{{sfn|Cohen|1996|p=51}}{{sfn|Clark|1979|p=79}}
I 1855 blei han tilsett som matematiklærar ved Christ Church, ei stilling han heldt i 26 år.{{sfn|Cohen|1996|p=414-416}}

I tillegg til fiksjonsbøkene han skreiv under løyndenamnet Lewis Carroll, skreiv også Dodgson bøker om matematikk under sitt eige namn. Som matematikar bidrog han til teorien om besluttningsprosessar, og er rekna som ein av opphavsfolka til dagens studium av sorteringsalgoritmar. Han skreiv også bøker med logiske gåter.<ref>[http://www.ne.se/lang/lewis-carroll Lewis Carroll], NE.se. Hena 2012-03-19.</ref>

Charles Dodgson døydde og blei gravlagd i [[Guildford]] 1898.

== Venekrins ==
På 1850-talet blei Dodgson kjend med folk knytt til [[prerafaelittane]]. I 1857 blei han ven med tenkjaren [[John Ruskin]], og seinare blei han nær ven av målaren og diktaren  [[Dante Gabriel Rossetti]] og familien hans. Han kjende også forfattaren [[George MacDonald]] godt, og det var barna til MacDonald som lite ''Alice''-forteljinga så godt at Dodgson blei overtydd om å prøva å få henne gjeven ut.<ref>Leach, Karoline: ''In the Shadow of the Dreamchild: A New Understanding of Lewis Carroll'', Peter Owen Publishers. London 1999. – kap. 2</ref>

Dodgson blei også kjend med [[Henry Liddell]], [[dekan]]en ved Christ Church, og familien hans. Eit av barna til Liddell, Alice, inspirerte han til å dikta forteljinga om Alice i Eventyrland.

== Litterær produksjon ==
[[Fil:Alice's Adventures in Wonderland, illustrated by Carroll for Alice Liddell, last page (0).jpg|mini|Side frå Dodgson si forteljing skriven og illustrert for Alice Liddell.]]
Charles Lutwidge Dodgson skreiv dikt og noveller frå ung alder av. Han laga eit blad for familien sin, og selde ein del av stykka derfrå til ulike andre blad.

I 1856 gav han ut sitt første verk under løyndenamnet som seinare skulle bli verdskjend - det romantiske diktet «Solitude» i bladet ''The Train''. Namnet «Lewis Carroll» bygde på hans eige namn - ''Lewis'' var ei anglisert form av ''Ludovicus'', den latinske forma av ''Lutwidge'', medan ''Carroll'' er eit irsk etternamn som liknar på ''Carolus'', den latinske forma av ''Charles''.{{sfn|Cohen|1996|p=30-35}}<ref>Roger Lancelyn Green [http://www.britannica.com/EBchecked/topic/97087/Lewis-Carroll On-line Encyclopædia Britannica ]</ref> Løyndenamnet blei vald ut av redaktøren Edmund Yates frå ei liste på fire namn send inn av Dodgson. Dei andre var Edgar Cuthwellis, Edgar U.C. Westhill og Louis Carroll.{{sfn|Thomas|1996|p=129}}

[[Fil:Dressed in Her Best Outfit.jpg|miniatyr|upright|venstre|''Dressed in Her Best Outfit''. Alice Liddell på eit fotografi teke av Charles Dodgson i 1858, då Alice var seks år gammal.]]

''Alice i Eventyrland'' blei til 4. juli 1862, under ein båttur på Themsen med Liddell-familien. Han fortalde ei slik historie til Alice Liddell, som ba han om å skriva henne ned. Over to år seinare, i november 1864, hadde han skrive ned og illustrert ''Alice's Adventures Under Ground'' for henne.{{sfn|Leach|1999|chapter=4}} Då hadde han alt vist det uferdige manuskriptet til George MacDonald og barna hans, og blitt opppmuntra til å gje det ut. I 1865 kom forteljinga ut som ''Alice's Adventures in Wonderland'' med illustrasjonar av [[John Tenniel]]. Boka hadde suksess, og Dodgson fekk både inntekter og mykje merksemd på grunn av boka, sjølv om han blei verande anonym. Seint i 1871 gav han ut ein oppfølgjar, ''Through the Looking-Glass and What Alice Found There''. Boka inneheldt det kjende nonsensdiktet Jabberwocky.

I 1876 gav Dodgson ut sitt neste store verk, nonsensdiktet ''[[The Hunting of the Snark]]'' om ei gruppe samtidige menn som alle har yrke som byrjar med B, og ein bever som jaktar på ein snark. Diktet er fullt av påfunne ord som til ein viss grad har gått inn i det engelske språket, som ''bandersnatch, boojum, frumious, galumphing'' og ''uffish''.

Nær tjue år seinare, i 1895, gav  Dodgson ut ''Sylvie and Bruno'', eit verk på to band om to alvesysken med handling frå den verkelege verda og frå alveland. Alveverda er ein satire over engelsk samfunn, særleg den akademiske verda. 

== Fotografi ==
[[Fil:Lewis Carroll Self Portrait 1856 circa.jpg|mini|upright|Sjølvportrett av Charles Dodgson frå ca. 1856.]]

Charles Dodgson oppdaga den nye fotograferingskunsten i 1856, og utvikla snart ei sterk interesse for fotografi. Han var mellom anna påverka av morbroren sin Skeffington Lutwidge og seinare av Reginald Southey, som han kjende frå Oxford.{{sfn|Clark|1979|p=93}} Han blei ein dyktig amatørfotograf og skal ha leikt med tanken om å bli yrkesfotograf.

Dodgson tok over 3000 fotografi, men under 1000 har overlevd. Over halvparten av fotografia til Dodgson omfattar unge jenter,<ref>{{Cite book|last=Taylor |first=Roger |last2=Wakeling |first2=Edward |title=Lewis Carroll, Photographer |publisher=[[Princeton University Press]] |date=25 February 2002 |isbn=978-0-691-07443-6}}</ref> noko som saman med kjennskapa med ungar har ført til seinare spekulasjon rundt seksualiteten hans. Slik fotografering fann likevel stad ope, med ein forelder til stades.<ref>Simon Winchester: ''[http://books.google.com/books?id=X_fR-2n40oEC The Alice Behind Wonderland]'', Oxford University Press, 2011. {{ISBN|978-0-195396195}}.</ref>
Dodgson fotograferte ei rekkje ulike motiv, mellom anna av kjende personar som [[John Everett Millais]], [[Ellen Terry]], [[Dante Gabriel Rossetti]], [[Julia Margaret Cameron]], [[Michael Faraday]], [[Lord Salisbury]] og [[Alfred, Lord Tennyson]].{{sfn|Cohen|1996|p=100-104}}
Han fann at faget kunne gje han innpass i høgare sosiale sirklar.{{sfn|Thomas|1996|p=116}}

==Oppfinningar og nyvinningar==
[[File:Nyctograph reconstruction.jpg|mini|Rekonstruer nyktograf fotografert med ei 5 [[euro]]centmynt.]]

Dodgson fann opp ein skrivereiskap for å ta notat i mørkret, slik at ein kunne skriva ned idear ein fekk om natta utan å forlata senga og tenna eit lys. Innretninga blei kalla ein nyktograf (nyctograph) og var eit brett med seksten kvadratiske opningar som ein nytta saman med eit symbolsystem Dodgson hadde utforma for å representera alfabetet.<ref>[[Michael Everson|Everson, Michael]]. (2011) ''Alice's Adventures in Wonderland: An edition printed in the Nyctographic Square Alphabet devised by Lewis Carroll''. Foreword by Alan Tannenbaum, Éire: Cathair na Mart. {{ISBN|978-1-904808-78-7}}
</ref>

Han laga også ei rekkje ulike spel, mellom anna ei tidleg utgåve av spelet ein i dag kjenner som [[Scrabble]]. Han skal ha funne på, eller i det minste popularisert, ein ordleik eller [[ordstige]] der ein går frå eit ord til eit anna ved å endra ein bokstav om gongen; til dømes ved å gå frå CAT til DOG gjennom rekkja CAT, COT, DOT, DOG.{{sfn|Cohen|1996|p=100-104}}

Av andre system og mekanismar Dodgson laga kan nemnast ein regel for å finna kva dag i veka ein gjeven dato var, ein metode for å laga beine høgremargar på ein skrivemaskin, ein styremekanisme for ein ''velociam'' (ei form for [[trehjulssykkel]]), nye system for parlamentærrepresentasjon,<ref>{{Cite book|url=https://books.google.com/?id=PN1dAAAACAAJ|title=A Mathematical Approach to Proportional Representation |last=Black |first=Duncan |last2=McLean|first2= Iain|last3= McMillan|first3= Alistair|last4= Monroe|first4= Burt L.|last5= Dodgson|first5= Charles Lutwidge |isbn=978-0-7923-9620-8|year=1996}}</ref> meir rettferdige elimieringsreglar for tennisturneringar; ein ny metode for å senda pengar i posten, reglar for å rekna ut port, reglar for å vinna i veddemål, reglar for å dela eit tal på ulike andre tal, ein dobbelsidig teip som kunne brukast til å forsegla konvoluttar eller klistra ting inn i bøker, og ei innretning for sjuke sengeliggjande til å lesa ei bok plassert sidevegs.{{sfn|Cohen|1996|p=100-104}}

== Bibliografi ==
* ''The Principles of Parliamentary Representation'', 1884

=== Skjønnlitterære verk ===
* ''La Guida di Bragia, a Ballad Opera for the Marionette Theatre'', 1850
* ''A Tangled Tale''
* ''[[Alice i Eventyrland|Alice's Adventures in Wonderland]]'', 1865
* ''Facts''
* ''Rhyme? And Reason?'', også gjeve ut som ''Phantasmagoria''
* ''Pillow Problems''
* ''Sylvie and Bruno''
* ''Sylvie and Bruno Concluded''
* ''The Hunting of the Snark'', 1876
* ''Three Sunsets and Other Poems''
* ''[[Through the Looking-Glass, and What Alice Found There]]'', med «[[Jabberwocky]]» og «The Walrus and the Carpenter», 1871
* ''What the Tortoise Said to Achilles''

=== Matematiske verk ===
* ''A Syllabus of Plane Algebraic Geometry'', 1860
* ''The Fifth Book of Euclid Treated Algebraically'', 1858 og 1868
* ''An Elementary Treatise on Determinants, With Their Application to Simultaneous Linear Equations and Algebraic Equations''
* ''Euclid and his Modern Rivals'', 1879. Blanda verk med både skjønnlitterært og matematisk innehald.
* ''Symbolic Logic Part I''
* ''Symbolic Logic Part II'', posthumt gjeve ut
* ''The Alphabet Cipher'', 1868
* ''The Game of Logic''
* ''Some Popular Fallacies about Vivisection''
* ''Curiosa Mathematica I'', 1888
* ''Curiosa Mathematica II'', 1892
* ''The Theory of Committees and Elections''. Samla, redigert, analysert og gjeve ut av Duncan Black, 1958

== Kjelder==
<references/>
<div class="references-small">
*''Denne artikkelen bygger på «[[:sv:Lewis Carroll|Lewis Carroll]]» frå {{Wikipedia-utgåve|sv}}, og «[[:en:Lewis Carroll|Lewis Carroll]]» frå {{Wikipedia-utgåve|en}} den 3. januar 2018.''  
 </div>

===Litteraturliste===
* {{citation|last=Clark|first=Ann|title=Lewis Carroll: A Biography|year=1979|place= London|publisher= J. M. Dent|isbn= 0-460-04302-1}}
*{{citation||last=Cohen|first=Morton|title=Lewis Carroll: A Biography |pages=30–35 |date= 1996 |publisher=[[Vintage Books]]|isbn=978-0-679-74562-4}}
* {{citation|last=Collingwood|first=Stuart Dodgson|title=The Life and Letters of Lewis Carroll|year=1898|place= London|publisher= T. Fisher Unwin |url=http://www.gutenberg.org/files/11483/11483-h/11483-h.htm}}
* {{citation|last=Leach|first=Karoline|title=In the Shadow of the Dreamchild: A New Understanding of Lewis Carroll|year=1999|place= London|publisher= Peter Owen}}
* Reed, Langford, ''The Life of Lewis Carroll'' (1932. London: W. and G. Foyle)
* Taylor, Alexander L., Knight, ''The White Knight'' (1952. Edinburgh: Oliver and Boyd)
* Taylor, Roger & Wakeling, Edward, ''Lewis Carroll, Photographer'' (2002. [[Princeton University Press]]) ({{ISBN|0691074437}}). Catalogues nearly every Carroll photograph known to be still in existence.
* {{citation
  | first = Donald
  | last = Thomas
  |title = Lewis Carroll / A Biography
  | year = 1996
  | publisher = Barnes and Noble, Inc
  | isbn=978-0-7607-1232-0 }}
* {{citation
  | first = Robin
  | last = Wilson
  | year = 2008
  | title = Lewis Carroll in Numberland: His Fantastical Mathematical Logical Life
  | publisher = Allen Lane
  | location = London
  | isbn = 978-0-7139-9757-6 }}
* Woolf, Jenny, ''The Mystery of Lewis Carroll''. (2010. New York: St Martin's Press.{{ISBN|9780312612986}})

== Bakgrunnsstoff==
* [http://www.victorianweb.org/authors/carroll/bioov.html Victorian Web - Lewis Carroll] 
* [http://www.lewiscarroll.org/carroll.html LewisCarroll.org] 
* [http://lewiscarrollsociety.org.uk/ Lewis Carroll Society] 
* {{Libris namn|Carroll|Lewis|år=1832-1898|auth=44914}}

{{Autoritetsdata}}

[[Kategori:Britiske forfattarar]]
[[Kategori:Engelskspråklege forfattarar]]
[[Kategori:Britiske barnebokforfattarar]]
[[Kategori:Britiske matematikarar]]
[[Kategori:Britiske fotografar]]
[[Kategori:Britar frå 1800-talet]]
[[Kategori:Folk frå Cheshire]]
[[Kategori:Pseudonyme forfattarar]]
[[Kategori:Studentar ved Universitetet i Oxford]]
[[Kategori:Lewis Carroll| ]]