Sjå kjelda til Filmjølk

[[Fil:Filmjolk.jpg|mini|Filmjölk med vaniljesmak i glas]]
'''Filmjølk''' eller '''fil''' er ei tradisjonell [[kulturmjølk]] som i Noreg tradisjonelt har vore ei form for [[tettemjølk]].<ref name="Melk">{{Citation|title=Fil - Meierileksikon hos Melk.no|url=https://www.melk.no/Meierileksikon/Melkeretter/Fil|website=Melk|accessdate=2020-02-26|language=nb}}</ref> I Sverige er ''filmjölk'' eller ''fil'' i dag ei samlenemning for ulike typar [[kulturmjølk]]. Historisk har ordet ''fil'' vist til ulike typar syrna mjølk, til dømes ''[[filbunke]]'', ein svært tjukk variant med puddingaktig konsistens som var vanleg i store delar av Finland og Sverige.

Filmjölk er blitt syrna av bakteriar frå slektene ''[[Streptococcus]]'', ''[[Lactococcus]]'' (ei underguppe av ''Streptococcus'') og ''[[Leuconostoc]]''. [[Metabolisme]]n til bakteriane gjev mjølka ein syrleg smak. Bakteriane gjer også at [[protein]] i mjølka, særleg [[kasein]], [[koagulering|koagulerer]], slik at mjølka blir tjuktflytande.  [[Yoghurt]] kan minna om filmjölk, men bakteriekulturane er ulike.<ref>{{webbref |url=http://www.beneficialcultures.com/screen/product/filmjolk |titel=Filmjölk |utgivare=Beneficial Cultures |hämtdatum=2016-02-19 |arkivurl=https://web.archive.org/web/20160219172455/http://www.beneficialcultures.com/screen/product/filmjolk |arkivdatum=2016-02-19 }}</ref> 

Tradisjonelt laga folk alltid si eiga filmjølk, gjennom å ta vare på litt av den gamla filen og tilsetja han til den nye slik at över bakteriefloraen blei overført. Bakteriekulturen kan også overførast gjennom å dyppa ein liten, rein tøybit (av bomull) i den gamle filen og derettter la han tørka. Seinare kan ein leggja han i mjølk og la henne stå over natta, så er filen klar til å brukast nesta morgon. Denne typen filmjølk kunne ha litt ulik karakter på ulike stader, og har gått under nemningar som ''långmjölk'' eller ''tjockmjölk''.

==Långmjölk==
Långmjölk er ein tradisjonell svensk filmjølkvariant svært tjukk konsistens. Han er typisk for Norrland-landskapet. Meieritilverka långmjölk går under handelsnamnet ''långfil''. Bakteriekulturen for å laga denne typen kulturmjølk liknar den til filmjølk, men han inneheld også ''[[Lactococcus lactis]]'', som bind saman ihop [[karbhydrat]]a i mjeolka til lange [[polysakkarid]] som gjev henne ein seig, «lang» konsistens. Långfil blir i dag laga av [[Norrmejerier]], [[Arla Foods|Arla]] og [[Gefleortens mejeri]] i Sverige.

Långmjölk får ein ved hjelp av blad frå [[tettegras]] eller [[soldogg]] for å byrja laga ny filmjølk.<ref>E. Östman. 1911. [[Iduns kokbok]]. [https://runeberg.org/idunskok/0165.html ''Recept på filmjölk, filbunke och långmjölk'']</ref><ref>C. F. Nyman. 1867. ''Utkast till svenska växternas naturhistoria'' enligt http://linnaeus.nrm.se/flora/di/drosera/drose/welcome.html</ref>
Ein gnir innsida av syrningskaret med desse vekstdelane. Dei inneheld [[enzym]] som kan bryta ned protein i mjølka og gjera henne tjukk. I dag meiner somme at dette aldri har hatt stor tydinga for produktet, ettersom det alltid var bakteriar som gjorde hovuddelen av jobben.

==Rettar med filmjølk==
I Noreg kunne fil vera søndagskost som ein hadde med [[flatbrødsoll]],<ref name=Melk/> fil eller tjukkmjølk servert med bitar av [[flatbrød]] og gjerne litt sukker.<ref>{{Citation|title=Flatbrødsoll|url=https://www.melk.no/Meierileksikon/Melkeretter/Flatbroedsoll|website=Melk|accessdate=2020-03-01|language=nb}}</ref>

I Sverige er filmjölk vanleg å ha til [[frukost]], og blir vanlegvis ete i ein djup tallerken med hardt brød ([[knekkebrød]] eller [[tunnbröd]]) i bitar eller [[frukostblanding]] og/eller sukker, syltetøy eller noko anna søtt som balanserer den syrlege smaken. Ein kan også dryssa [[ingefær]] eller [[kanel]] over filmjölka.

''Bryta'' (''bruttu'' eller ''bruta'') er ein [[norrland]]sk rett laga av filmjölk eller vanleg mjølk og ''ljusugnsbröd'' (''runnbröd'') eller knekkebrød i bitar. Ein kunne laga variantar ved å blanda i [[syltetøy]], eller eta retten med røykt flesk. I Norrland kan ein kalla retten ''filbryta'' eller ''filbruttu'' når han er laga med filmjölk.

''Filbunke'' er filmjølk laga i små skåler som ein et direkte frå.  Tradisjonell filbunke skal ha eit gult, kremete fløytelag øvst..

== Kjelder ==
<references/>
{{refopning}}
*''Denne artikkelen bygger på «[[:sv:Filmjölk|Filmjölk]]» frå {{Wikipedia-utgåve|sv}},  den 26. februar 2020.''  
 {{refslutt}}
[[Kategori:Mjølkeprodukt]]
[[Kategori:Syrna mat]]
[[Kategori:Svensk mat]]