Retorikk: Skilnad mellom versjonar
Sletta innhald Nytt innhald
s robot la til: ca:Retòrica, simple:Rhetoric |
Bot: Erstattar Maccari-Cicero.jpg med Cicero_Denounces_Catiline_in_the_Roman_Senate_by_Cesare_Maccari_-_3.jpg |
||
| (46 mellomliggjande versjonar av 23 brukarar er ikkje viste) | |||
Line 1:
[[Fil:Aristotle Bust White Background Transparent.png|mini|[[Aristoteles]] (384-322 f. Kr.), grunnleggjaren av den systematiske retorikken.]]
'''Retorikk''' er læra om [[tale]]kunst
==
Ordet ''retorikk'' kjem via [[tysk]] ''Rhetorik'' frå [[latin]] ''rhētorica'', ei forkorting av ''ars rhētorica'' 'talekunst', som er laga etter mønster av klassisk [[gresk]] ''rhētorikḕ tékhnē'' ῥητορικὴ τέχνη 'talekunst'. Adjektivet ''rhētorikḗ'' ῥητορική er avleitt av substantivet ''rhḗtōr'' ῥήτωρ 'offentleg talar', ei [[nomen agentis]]-avleiing av verbet ''erō'' ἐρῶ / *''rhéō'' *ῥέω 'eg talar, eg seier'.
[[fil:Maccari-Cicero.jpg|mini|240px|[[Cicero]] talar til det romerske senatet. Måleri av [[Cesare Maccari ]].]]▼
== Historie ==
▲[[
Retorikken voks fram i [[antikken]], og var opphavleg ein del av dei frie kunstane, og utgjorde saman med grammatikk og dialektikk [[trivium]]. Sofistar som [[Protagoras]] og [[Gorgias]] var mellom dei første retorikarane.
[[Cicero]] og [[Mārcus Fabius Quīntiliānus|Quintilian]] var framståande representantar for den romerske retorikken.
På [[1800-talet]] vart retorikken oppfatta som gamaldags og mekanisk, men etter [[andre verdskrigen]] har
Kjende retorikarar i vår tid er [[Ernst Cassirer]] og [[Kenneth Burke]].
== Retoriske termar og omgrep ==
=== Ulike taleartar ===
I klassisk retorikk:
Rad 21 ⟶ 25:
'''Genus demonstratium''' - festtalar - talaren vil gjere publikum venleg eller kritisk innstilt til einkvan. Notidig.
=== Å overtyde ===
I retorikken kan ein overtyde på ulike måtar:
'''Dosere''' -
'''Delectare''' – «å velhage», talaren får lyttaren venlegstemt med sjarm og tiltru - [[etos]].
Rad 30 ⟶ 34:
'''Movere''' – «å røyve», talaren vekkjer [[patos]], «sterke kjensler», hjå publikum.
=== 5
Ifølgje [[Cicero]] er dei fem arbeidsstadia:
Rad 45 ⟶ 49:
'''Actio''' – ''Å framføre''. Stemmebruk, gestar og [[mimikk]].
=== Disposisjon av talen ===
I klassisk retorikk deler ein talen i ulike delar, dispositio.
Rad 56 ⟶ 60:
'''Argumentatio''' – ''Argumentasjon'', talaren forsvarer tesen med hjelp av argument. Han tek til med probatio, «prov», det vil seie at han presenterer argument for tesen, for så å halde fram med refutatio dvs. avvising av eventuelle motargument.
'''Peroratio''' – ''Avslutting'', gjerne med racapitulatio, d.v.s. eit «samandrag» av
== Språklege verkemiddel ==
I den klassiske retorikken kan ein forbetre talen,
=== [[
* [[Hyperbol]] - ''overdriving'' («Evert Taube høyrer heime i alle norske hjarte»)
* [[Samanlikning]] - («Du er som ei rose»)
* [[Litotes]] - ''underdriving'' («Det var ikkje spesielt festleg å høyre»)
* [[Metafor]] - («Du er ein knupp»)
* [[Metonymi]] - («Han les Strindberg»)
* [[Pars pro toto]] - delen i staden for heilskapen («eit klokt hovud»)
=== [[Figur]]ar ===
* [[Anafor]] - gjentaking av same ord i byrjinga av ei utsegn (Luther King; «Eg har ein draum... Eg har ein draum....»)
* [[Antitese]] -
* [[Exclamatio]] - ''utrop''.
* [[Interrogatio]] - ''retorisk spørsmål''
* [[Ironi]] - å seie noko anna enn det ein meiner, ofte med eit islett av spott
* [[Klimaks]] - stigning, slik at siste lekken utgjer eit høgdepunkt
* [[Oksymoron]] - ''fornuftig galskap'',
* [[Trikolon]] - («[[veni vidi vici]]»)
{{språkspire}}
{{Autoritetsdata}}
[[Kategori:Språkvitskap]]
| |||