Constant Permeke

Frits van den Berghe, c. 1923: 'Portret van Constant Permeke

Wikipedia

Constant Permeke (Antwerpen, 31 juli 1886 – Oostende, 4 januari 1952) was een Belgisch kunstschilder en beeldhouwer. Hij wordt gezien als belangrijkste vertegenwoordiger van het Vlaamse expressionisme..

Citaten van Constant Permeke - chronologisch

Citaten, voor 1940

• „Uw werk heeft mij n'en sterken indruk gelaten, jongen [..] De Heer heeft gewild dat ik in U een broeder bezat..”

• Bron: Constant Permeke, brief aan Albert Servaes, c. 1913
• Aanhaling(en): Jan D'Haese, 'Permeke en Servaes vóór 1914', Ons Erfdeel. Jaargang 30, 1987, p. 276
• Permeke was circa 1913 van Oostende naar Latem gekomen om Servaes te bezoeken. Ze deelden blijkbaar toen een sterke geloofsovertuiging; hun innige vriendschap duurde tot het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog

• „Zij zullen ons toch niet dood krijgen! [..] Wij kennen de middelen, des lachen wij! (vroeg citaat)”

• Bron: Karel van de Woestijne, 'Constant Permeke', in Verzameld werk. Deel 4. Beschouwingen over literatuur en kunst, 1949, p. 425-26
• Aanhaling(en): Jozef Storme, 8 januari 1952, bij het graf van Constant Permeke 'In memoriam Constant Permeke', in Uitgave van het Christelijk Vlaams Kunstenaarsverbond, 2 maart 1952, p. 33

• „Ik schilder niet zoals ik zie; maar zoals ik meen gezien te hebben.”

• Bron: Karel van de Woestijne, 1924 'Constant Permeke', in Verzameld werk. Deel 4. Beschouwingen over literatuur en kunst, 1949, p. 425
• Aanhaling(en): Avro/Tros, 'Ook te Zien! - Vlaamse Expressionisten', 22 februari 2019

• „Je bent in volle avontuur; in de moeilijkheden. Daardoor wordt je vastgegrepen. wees op je hoede! De voorafgekende techniek kan zoomin den beeldhouwer als den schilder helpen. [..] Er bestaat maar één echte uitdrukkingswijze; deze welke men uitvindt naarmate men haar noodig heeft. Techniek trachten aan te leeren volgens wat gemaakt werd en niet volgens wat men van zin is te maken, is verkeerd zoeken. Met zulk een weg op te gaan is er veel kans om nooit de uitdrukkingsmiddelen te ontdekken die juist en alléén aan uw zienswijze passen. Al vallende leert men stappen, dan loopen, en eindelijk schaatsenrijden. Probeeren.., werken mislukken, terug vallen, daarin ligt de verbetering.”

• Bron: Paul Haesaerts, interview in Algemeen Handelsblad, 23 december 1938
• Aanhaling(en): Buitenbeeld, 'Constant Permeke, beeldhouwer in Jabbeke', juni 2012 & Wikipedia: 'Constant Permeke'
• Permeke benadrukt in dit citaat de noodzaak om je eigen weg te vinden als kunstenaar

• „Beeldhouwen is een kunst voor blinden [..] Ik worstel nu met klei die opdroogt en instort, met het pleister dat breekt en verrot, met de gebakken aarde die krimpt, met het hout dat barst. En hoed u voor specialisten in het vak – bronsgieters, steenkappers en anderen. Slaaf van wat ze geleerd hebben, van oude gewoonten die ze met kunst verwarren, knippen zij de vleugels kort aan alle vrije en vroolijke uitvinding [..] De boetseertechniek is geen confectiepak dat voor alle beelden past. Er bestaat maar één echte uitdrukkingswijze; deze welke men uitvindt naarmate men haar noodig heeft.”

• Bron: Paul Haesaerts, interview in Algemeen Handelsblad, 23 december 1938
• Aanhaling(en): Buitenbeeld, 'Constant Permeke, beeldhouwer in Jabbeke', juni 2012 & Wikipedia: 'Constant Permeke'
• Permeke begon pas in 1937 als beeldhouwer. Hij zocht naar het isoleren van de menselijke figuur, als monumentaal gebeuren. Van 1938 tot c. 1940 hield hij zich naast het tekenen uitsluitend met het maken van beelden bezig

Citaten, 1940 - 1952

• „Houd maar moed jongen, alles zal zijnen tijd doen in het leven, dat ge, ik moet het voor U bekennen, op zeer tragische wijze instapt.”

• Bron: Constant Permeke, brief aan zijn zoon Paul, in Duitsland, 1941
• Aanhaling(en): Jos Vandervelden, 'Hoe Permeke het gemis van zijn krijgsgevangen zoon stiekem schilderde', VRT / NWS, 26 oktober, 2019
• Citaat is uit een brief aan zijn zoon Paul (Permeke) die vijf jaar lang krijgsgevangene was in nazi-Duitsland. Vader Permeke mocht niet schilderen vanaf 1941, vanwege zijn [w:Entartete Kunst

• „Denkt er niet aan noch aan het verleden, noch aan uwe toekomst - leeft n'en dag met ne keer - denkt niet dat ge zoudt kunnen schilderen, laat dat alles voor een tijdje rusten, ge zult er voor jezelf meer profijt uithalen en je gezondheid zal er van profiteren [..] Maar alles gaat niet vóór de wind en het oorlogsmonster zet soms wreede smoelen! - dat is voor iedere mensch hetzelfde, maar den eenen bekijkt het monster van uit een ander gezichtspunt dan de andere [..] Keert dus uw karre, ge zit in een zandstraate - ge gaat blijven steken met uwen last, uwen donkeren last van sombere gedachten..”

• Bron: Constant Permeke, brief aan zijn zoon Paul, in Duitsland, 1 juli 1941
• Aanhaling(en): 'Archief Constant Permeke', in Het archief van het expressionisme in ons land, West-Vlaanderen. Jaargang 11, 1962, p. 421
• In 1940 werd zijn zoon Paul door de Duitsers aangehouden en naar Gleiwitz gedeporteerd; Permeke reageerde op een mismoedige brief van zijn zoon, die later ook zou gaan schilderen

• „Terug 't huis - en terug van de schommelreis - Gust [ = Gustaaf De Smet ] sterft of is reeds overleden - op dezen oogenblik. 't Is erg treurig. Ik ben veel te diep onder den indruk, van het geen ik in Deurle heb medegeleefd dat ik maar heel weinig zin gevoel om hierover uit te breiden - Hartelijk en genegen, tot met zijn begraving, Constant”

• Bron: Constant Permeke, brief aan Jules De Sutter, 9 oktober 1943
• Aanhaling(en): Archief Constant Permeke, in 'Het archief van het expressionisme in ons land', (inv. nr. 364), West-Vlaanderen. Jaargang 11, 1962, p. 421
• De Smet en Jules De Sutter waren beide schilderkameraden uit Deurle en Sint-Martens-Latem. Permeke schreef deze brief, kort nadat hij voor het laatst de stervende Gustaaf De Smet had bezocht

Citaten over Constant Permeke - chronologisch

• „De moderne invloeden stuwen Permeke naar een nog grotere eenvoud en meer beweging, naar een meer kosmische visie van mensen en dingen [..] Zijn vorm is van een mannelijke robuustheid zonder gemaaktheid, zonder verfijning, massief van constructie als bijvoorbeeld in een oude boom of een mooi beest; er zijn weinig mensen die zo solide, zo sculpturaal zijn als hij.”

• Bron: André de Ridder, in tijdschrift Atelier d’Art Contemporain Sélection I, 1920, p. 3
• Aanhaling(en): Websthetica, 'Permeke, Straat te Oostende, 1923'

• „Constant Permeke's koloriet, monumentaliteit en onthutsende vervormingen van menselijke physieke en psychische eigenschappen..”

• Bron: Herman Kruyder, Kruyder's impressie van een tentoonstelling van Permeke c. 1925
• Aanhaling(en): Wendela Schipper, Mabel Hoogendonk, Piet Boyens, Herman Kruyder 1881-1935, gedoemde scheppingen: schilderijen, aquarellen en tekeningen, Uitgever Waanders, 1996, p. 33; ISBN 90 400 9905 7
• De schilderkunst van de Vlaamse expressionist Permeke kreeg veel invloed op het werk van Herman Kruyder van na 1925 - met name wat betreft de gebruikte deformaties en het kleurgebruik

• „Ik herinner mij een schilderij van Permeke dat niets anders voorstelde dan een zwarte rechthoek - jawel, helemaal zwart. Slechts ten koste van een grote inspanning - waarbij de ogen geleidelijk aan de duisternis gewend raakten - kon je de zware, embryonale vormen van enkele slapende figuren onderscheiden. Duisternis, slapende wezens, aarde en lichamen met elkaar versmolten..”

• Bron: Luc & Paul Haesaerts, in Les Beaux-Arts nr. 3, 1 februari 1930, p. 2
• Aanhaling(en): Wikipedia: 'Constant Permeke'
• Er is veel discussie en kritiek geweest op de schilderijen van Permeke dat ze zo duister en zwart zijn (geworden). O.a. de toevoeging van bitumen door zijn verf om de kleur te versterken is daar oorzaak van - zoals ook in de werken van Jozef Israëls; de kleuren doofden door de bitumen later uit

• „Wat een heel andere zee vertolkt ons Permeke! Altijd, ze moge overkoepeld zijn door een rustig uitspansel of door een donkere stormlucht, voelt hij ze [de zee] aan en verwezenlijkt hij ze als een eigenmachtig, fataal en bovenmenschelijk element. "Ze laat met zich niet lachen", zegt Permeke, en zoo mogelijk met nog eenvoudiger middelen dan zijn figuur, borstelt hij, reeks na reeks, deze met eeuwigheid beladene, meestal sombere en dreigende, bijna steeds grootsche doeken.”

• Bron: Urbain van de Voorde 'Constant Permeke', in Elseviers Geïllustreerd Maandschrift]. Jaargang 44, 1934, p. 308
• Aanhaling(en): DBNL, 'Constant Permeke door Urbain van de Voorde', in Elsevier's Maandschrift
• Van de Voorde vergelijkt in dit citaat de zee-schilderijen van Permeke met die van o.a. Turner, Mesdag en Artan

• „Sinds ongeveer een jaar heeft deze actiefste en productiefste onder de Belgische schilders, het penseel neergelegd en beeldhouwt hij met niet minder durf en enthousiasme. [..] Het kan niet ontkend worden: men vindt in den beeldhouwer Permeke ontegenzeggelijk elementen van den schilder Permeke terug; niet alleen in forschheid, die geweldigheid en wilde vlucht, maar eveneens die ondefinieerbare droefheid, juist in dat vaak hulpelooze van grootheid en kracht.”

• Bron: onbekende correspondent, Het Vaderland, Brussel, 15 februari 1939
• Aanhaling(en): Buitenbeeld, 'Constant Permeke, beeldhouwer in Jabbeke', juni 2012
• Dit citaat beschrijft zowel de schilderkunst als de beeldhouwkunst van Permeke in treffende positieve woorden van die tijd

• „Permeke, die bij Albert Servaes enkele verftubes kwam lenen, zag de Aardappelplanters, een groot, donker en ruw schilderij. Hij was zodanig onder de indruk, dat hij niet meer kon spreken. Dit doek had hem zichzelf geopenbaard. In latere jaren zou blijken dat het ekspressionisme van Servaes naar Permeke was overgesprongen.”

• Bron: Georges Chabot, getuigenis van Georges Chabot, die van 1920 tot 1940 verbleef in Sint-Martens-Latem
• Aanhaling(en): Jan D'Haese, 'Permeke en Servaes vóór 1914', Ons Erfdeel. Jaargang 18, 1975, p. 275
• Permeke zag toen voor het eerst het bekende schilderij 'De Aardappelplanters', dat Servaes al schilderde in 1909

• „Het kosmische houdt ook mij, wel het meest van De Nieuwe Vizie-kunstenaars bezig: het betekent voor mij een aanvoelen van krachten in de natuur als elektriciteit, radio, radar, en van krachten die men slechts vermoedt en wetenschappelijk nog niet heeft kunnen achterhalen. Bij Permeke speelt dat niet. Zijn kosmisch aanvoelen betreft krachten waar de boer dagelijks mee geconfronteerd wordt: de groeikracht van de aarde, de vruchtbaarheid.”

• Bron: Roger Raveel, in 'Roger Raveel en zijn keuze uit het Museum voor Schone Kunsten in Gent', 'Openbaar Kunstbezit', jan/maart 1975, p. 13
• Aanhaling(en): Ype Koopmans, Roger Raveel : Even terugschouwen; Arnhem, Museum voor Moderne Kunst / Zwolle, Uitgeverij WBOOKS, 2011 ISBN 9789089103017
• Het citaat beschrijft het onderscheid dat Roger Raveel ziet tussen zichzelf en de Vlaamse oudere schilder, die hij al van jongs af aan sterk bewonderde

• „Ik zie graag de boeren van Permeke, maar Permeke heeft een heel andere opvatting van de boer dan ik, hij heeft soms iets karikaturaals dat mij niet ligt. Ik zie ook graag de boeren van Jean Millet [..] Maar mijn opvatting is ook niet die van Millet. Als ge een boerenvrouw van Permeke en een van mij naast elkaar zet, moet ge het verschil zien, want het is iets heel anders. Bij mij is de figuur kloek van vorm, sprekend van vorm, ik ben duidelijker dan Permeke. Permeke is veel impulsiever, het is soms als een borreling, hij kan zich laten gaan. Bij mij is alles overdacht..”

• Bron: Jules de Sutter, in 'Ten huize van..., BRT-uitzending, 30 juni 1967
• Aanhaling(en): Joos Florquin, Ten huize van... 15., Davidsfonds, Leuven 1979, p. 249
• Jules De Sutter was geïnspireerd door het werk van Gustave De Smet, Frits Van den Berghe, en van Constant Permeke; alle drie schilders van Sint-Martens-Latem, de wieg van het Vlaamse expressionisme

• „Naar mijn mening is er gerotzooid met dit schilderij [..] De naam Permeke was opzettelijk weggepoetst. We moeten het nog precies uitzoeken, maar we vermoeden dat het in de jaren zestig gebeurd is, toen het werk van Chabot een hogere marktwaarde had dan dat van Permeke. Nu is dat andersom. We weten niet wie deze ingreep heeft uitgevoerd. [de signatuur van Constant Permeke kwam tevoorschijn tijdens het schoonmaken]”

• Bron: Marten Bos, in De Moanne, 13., 2 april, 2014, p. 14-17
• Aanhaling(en): Dirk van Ginkel, 'Een schilderij is altijd mooier dan het is', 21 juli 2014
• Het schilderij 'Man aan tafel' werd aangezien voor een werk van Hendrik Chabot; de twee schilders hebben veel gemeen, qua stijl, werkwijze, verftoets, onderwerp en materiaalgebruik; ze werkten bovendien in dezelfde tijd.

• „Het zijn geen portretten [..] Hij komt los van het letterlijk portretteren en wil universele types afbeelden. Hij wil de visser tonen in zijn pure karakter, op een expressionistische manier. Kijk naar de handen. Handen in de zakken, handen in de zij, de kromgewerkte handen van de zeebonk waaraan een vinger ontbreekt.”

• Bron: Els Vermeersch, tijdens rondleiding als curator van de expositie 'Over Permeke. Met de klankkleur van een basviool'
• Aanhaling(en): Kristien Bonneure, 'Permeke in Oostende: "Hij schildert de zee van binnenuit" ', VTR / NWS, 14 juni 2020
• Constant Permeke maakte c. 1912-14 in Oostende enorme houtkooltekeningen van vierkante vissers of van een imponerende vissersvrouw met gekruiste armen; hieraan refereert Els Vermeersch

• „Ensor en Spilliaert bekijken de zee vanaf de dijk; Permeke, die opgroeit op een woonboot, later zelf een boot koopt en vaak de zee opgaat met vissers, schildert de zee van binnenuit”

• Bron: Els Vermeersch, tijdens rondleiding als curator van de expositie 'Over Permeke. Met de klankkleur van een basviool'
• Aanhaling(en): Kristien Bonneure, 'Permeke in Oostende: "Hij schildert de zee van binnenuit" ', VTR / NWS, 14 juni 2020
• Els Vermeersch refereert aan zijn zee-schilderijen, die James Ensor en ook Léon Spilliaert met een zekere afstand schilderden. Met de laatste heeft Permeke in Oostende nog een tijdje huis en atelier gedeeld; vaak trokken ze er samen op uit om te schetsen

Externe links

• teksten van en over Constant Permeke - o.a. Archief Constant Permeke, bij DBNL
• website van het Permekemuseum, te Jabbeke, België

Galerij van werken

• 
  Constant Permeke, c. 1928-29: 'Liggende boer', houtskool of zwart krijt, op papier
• 
  Constant Permeke, c. 1951: 'Niobe', bronzen sculptuur
• 
  enkele schilderijen van Permeke, in het Permekemuseum