Openbare ruimte

Een straat

Openbare ruimte of publieke ruimte is de ruimte of plaats die voor iedereen toegankelijk is. Het is een fysieke plaats waar een groot deel van het publieke leven zich afspeelt. De meeste openbare ruimtes bevinden zich in de open lucht, maar ook vrij toegankelijke overheidsgebouwen en publieke instellingen kunnen tot de openbare ruimte worden gerekend. Openbare ruimte kan als volgt gedefinieerd worden: Openbare ruimte is de gemeenschappelijke fysieke ruimte die leden van een samenleving hebben, inclusief de daarop betrekking hebbende mentale en sociale ruimte.

Beleid

In de meeste landen houden overheden van verschillend niveau zich bezig met de inrichting, het beheer en het gebruik van de openbare ruimte. Vooral op het gemeentelijk niveau doen zich hierover veel discussies voor tussen gebruikers, burgers en bestuurders. Regelgeving waaronder ruimtelijke ordening vindt echter ook op het niveau van rijk en provincie plaats. Inzichten over de betekenis en vormgeving van de openbare ruimte zijn sterk cultureel bepaald en de inrichting ervan varieert dus sterk van plaats tot plaats en van tijd tot tijd.

Behalve in het kader van de ruimtelijke ordening vindt specifiek overheidsbeleid plaats. Zo wordt bijvoorbeeld alcoholgebruik in de openbare ruimte en publieke seks doorgaans niet getolereerd. Ook wordt de openbare ruimte vaak beschermd door regels aangaande niveaus van vervuiling met stof, geur en geluid. Specifieke regels kunnen voor bepaalde delen van de openbare ruimte van toepassing zijn. Zo gelden er andere geluidsregels in havens en industrieterreinen dan in natuurterreinen.

Gedeelde ruimte

Sommige gemeenten experimenteren met het concept "gedeelde ruimte" (shared space). In Nederland is dit idee geïntroduceerd door Hans Monderman. Het concept is oorspronkelijk ontwikkeld voor toepassingen in het verkeer. Langzamerhand krijgt het meer toepassingen waarbij het delen van openbare ruimte op allerlei terreinen wordt onderzocht. In bepaalde opzichten is het begrip verwant met termen als multifunctioneel of geïntegreerd beheer dan wel gebruik zoals we dat bij bosbouw, landbouw en waterbeheer kennen. Het concept van de gedeelde ruimte heeft echter ook een sterke sociale dimensie; verschillende typen gebruikers van openbare ruimte worden gedwongen rekening met elkaar te houden doordat ze niet langer elk over een eigen deel van de openbare ruimte beschikken. Op deze manier wordt, zo is het idee, ontmoeting en onderlinge betrokkenheid gestimuleerd.

Gender mainstreaming

Uit onderzoek in de Weense wijk Mariahilf bleken de behoeften van mannen en vrouwen duidelijk te verschillen: voetgangers waren overwegend vrouwen, automobilisten mannen. Het team van stadsplanner Eva Kail lette daarom bij de aanleg op factoren als openbaar vervoer, sociale controle, straatverlichting, zitplaatsen, trottoirs, het verwijderen van obstakels voor minder mobiele bewoners en het aanpakken van “onveilige” hoekjes. In België voert professor Hilde Heynen onderzoek naar gender in de architectuur.

Zelfbeheer

Meer en meer gemeenten dragen het beheer van delen van de openbare ruimte over aan bewoners of bedrijven. Door bezuinigingen bij gemeenten is deze ontwikkeling in een stroomversnelling gekomen. Het gaat hierbij vaak om openbaar groen: beplanting die door de buurtbewoners onderhouden wordt. Vooral het stimuleren van de onderlinge betrokkenheid van gebruikers van de openbare ruimte wordt daarbij geroemd. Keerzijde van deze ontwikkeling is mogelijke sociale toe-eigening; de neiging van beheerders om de door hen verzorgde ruimte voor zichzelf te claimen.

Melding openbare ruimte

Een melding openbare ruimte (MOR) is een loket van de lokale overheid waar burgers de verantwoordelijke instanties kunnen attenderen op verstoringen van de openbare orde en ongeregeldheden op de openbare weg zoals defecte straatverlichting, losliggende stoeptegels of zwerfvuil. Soms kan men de in behandeling zijnde meldingen openbare ruimte op internet op een plattegrond zien, bijvoorbeeld voor Haarlem. Er zijn ook gemeenten die gebruikmaken van een app waarmee op heel eenvoudige wijze een melding door te sturen is naar de beheerder.

Bronnen, noten en/of referenties