Brontekst bekijken van Oude Griekenland

{{zie artikel|Het woord 'oud-Grieks' verwijst naar het oude Griekenland. Voor de taal, zie [[Oudgrieks]].}}
{{Zijbalk geschiedenis Griekenland}}
[[Bestand:Satellite image of Greece in March 2003.jpg|thumb|Het kerngebied van het oude Griekenland.]]
[[Bestand:Peloponnese modis.jpg|thumb|[[Peloponnesos]].]]
[[Bestand:Cyclades-sat-blank.png|thumb|[[Cycladen]].]]
[[Bestand:Crete Nasa.jpg|thumb|[[Kreta]].]]

Het '''oude Griekenland''' ([[Oudgrieks]]: {{Polytonic|Ἑλλάς}}; [[Latijn]]: ''Graecia'') was een cultuurregio op het [[Balkan (schiereiland)|Balkanschiereiland]] en op de eilanden in de [[Egeïsche Zee]], waaraan sinds [[3e millennium v.Chr.|3000 v.Chr.]] rijke hoogstaande culturen voorafgingen, zoals de [[Minoïsche beschaving|Minoïsche]] en de [[Myceense beschaving]]. Met het oude Griekenland worden voor de periode na de [[duistere eeuwen]], toen [[Indo-Europeanen]] de regio binnensijpelden, alle gebieden bedoeld, waar men [[Oudgrieks|Grieks]] sprak.

== Geschiedenis ==
{{Zie hoofdartikel|Geschiedenis van Griekenland}}

De geschiedenis van Griekenland is lang en complex. Na de rijke [[Minoïsche beschaving|Minoïsche]], [[Myceense beschaving|Myceense]] en [[Cycladische beschaving]]en, verviel het oude Griekenland in de [[historiografie|zogenaamde]] [[duistere eeuwen]]. In deze periode werd echter de basis gelegd voor de zogenaamde [[Klassieke periode (geschiedenis)|klassieke Griekse periode]], die als een hoogtepunt wordt beschouwd in de westerse [[cultuurgeschiedenis]]. De duistere eeuwen gingen over in de [[Archaïsche periode (geschiedenis)|''Archaïsche periode'']] (800–480 v.Chr.), waarin de klassieke oud-Griekse staatsvorm van de [[Polis (stad)|''polis'']] tot ontwikkeling kwam. Twee van de grootste wiskundigen, [[Thales van Milete]] en [[Pythagoras]] leefden in deze periode.

De [[Klassieke periode (geschiedenis)|''klassieke periode'']] (circa 500–323 v.Chr.) wordt beschouwd als de bloeiperiode van de ''poleis'', met als voornaamste gebeurtenissen de oorlogen die het oude Griekenland op de rand van de afgrond brachten: de [[Perzische Oorlogen]] en de [[Peloponnesische Oorlog]]. Tegelijkertijd was het de tijd van drie filosofen die het westerse denken blijvend zouden beïnvloeden: [[Socrates (filosoof)|Socrates]], [[Plato]] en [[Aristoteles]]. Ook het [[theater (kunstvorm)|theater]], de [[poëzie]], [[retoriek]], [[geschiedschrijving]], [[militaire strategie]], [[architectuur]], [[beeldhouwkunst]], [[natuurwetenschap]] en, in iets mindere mate de wiskunde, maakten een creatieve fase door, die in veel opzichten relevant is gebleven, of althans niet in de vergetelheid geraakt. Mogelijk waren ook de schilderkunst en de muziek belangwekkend, maar die zijn vrijwel geheel verloren gegaan.

De [[Hellenistische periode (geschiedenis)|''hellenistische periode'']] (323 v.Chr.–146 v.Chr.), zou een mengcultuur voortbrengen die zich verbreidde, vanuit Hellas, naar het gebied van het huidige Midden-Oosten. De stadsstaten of  ''poleis'' gingen op in de [[Diadochen]]rijken, die ontstonden na de vroege dood van [[Alexander de Grote]], in [[323 v.Chr.]]. De wiskunde bereikte in die periode hoogtepunten met [[Archimedes]] en [[Euclides van Alexandrië|Euclides]]. Na de oorlogen van de [[hellenisme|hellenistische]] vorsten met het opkomende Rome, kwam het oude Griekenland in [[146 v.Chr.]] geheel [[Romeins Griekenland|onder Romeins bestuur]], dat tot [[395]] na Chr. zou duren. De Romeinse ''provinciae'' [[Macedonië (Romeinse provincie)|Macedonia]], [[Achaea (Romeinse provincie)|Achaea]] en [[Geschiedenis_van_Kreta#Romeinse_tijd|Kreta]] werden door de Romeinen ingesteld. Met het uitdoven van de heidense cultuur, en het voortleven van het [[Romeinse Rijk]] in het christelijke Griekssprekende [[Byzantijnse Rijk]], maakte het oude Griekenland plaats voor een gekerstend Byzantijns Griekenland.

== Taal en schrift ==
{{Zie hoofdartikel|Oudgrieks|Griekse alfabet}}
[[Bestand:AncientGreekDialects (Woodard) de.svg|thumb|Griekse dialecten.]]

Voor de oude Grieken was het onderscheid tussen hen die Grieks spraken en niet Grieks-sprekenden van belang: ze noemden anderstaligen [[Barbaar|barbaren]]. Hiermee doelden zij vooral op de voor hun bekendste niet-Griekssprekenden: de [[Perzen]], de [[erfvijand]]en van het oude Griekenland. Hoewel de oudere [[Minoïsche beschaving|Minoïsche]] en [[Myceense beschaving]] al een schrift kenden, respectievelijk het [[Lineair A]] en [[Lineair B|B]], ging dit tijdens de [[duistere eeuwen]] verloren. De oude Grieken gebruikten voor hun Indo-Europese taal een [[Grieks alfabet|alfabet]], dat ze overnamen van de [[Feniciërs]], en vervolgens aanpasten aan de vereisten van hun eigen taal.

== Geografie ==
{{Zie hoofdartikel|Geografie van Griekenland}}

Zoals gezegd omvatte het 'oude Griekenland' het [[Balkan (schiereiland)|Balkanschiereiland]] en de eilanden in de [[Egeïsche Zee]]. Het begrip zou zich, na de [[Griekse kolonisatie]], na de duistere eeuwen, uitbreiden over een uitdijende, Grieks-sprekende wereld. Dit uitgestrektere gebied kreeg de naam ''Magna Graecia'', 'Groot Griekenland', dat zich over het gehele [[Middellandse Zeegebied]] uitstrekte. Specifieker verwijst [[Magna Graecia]] naar het zuiden van [[Italië]] en [[Sicilië]], ten tijde van het oude Griekenland.

== Kunst en cultuur ==
{{Zie hoofdartikel|oud-Griekse kunst}}
[[Bestand:Athina Akropolis relief front 2005-04.jpg|center|620px]]

De oud-Griekse kunst wordt door [[kunstgeschiedenis|kunsthistorici]] gedefinieerd als kunst die in de [[Oudgrieks|Grieks-sprekende]] wereld werd vervaardigd, tussen ongeveer 1050 v.Chr. en 27 v.Chr. De kunst van de Myceense beschaving, die van 1600 v.Chr. tot 1200 bloeide, wordt hier doorgaans niet onder begrepen. Weliswaar spraken de dragers van de Myceense cultuur een Grieks [[dialect]], maar er is weinig of geen continuïteit tussen hun kunst en de latere Griekse kunst. De oud-Griekse kunst laat men eindigen met de inlijving van Griekenland in het [[Romeinse Rijk]]. Deze tamelijk rigide [[periodisering|indeling]] wordt soms doorbroken, om de samenhang aan te tonen tussen de opeenvolgende beschavingen van het oude Griekenland.

== Oud-Grieks theater ==
{{Hoofdartikel|Theater in het oude Griekenland}}
Het theater in het Oude Griekenland was oorspronkelijk een gezongen godsdienstig ritueel. Vanaf de 6de eeuw v.Chr. ([[Thespis (toneel)|Thespis]]) werd de zangtekst verhalend en beeldde een acteur de handeling uit. In the 5de eeuw v.Chr. voegden de toneelauteurs [[Aischylos]] en [[Sophocles (tragicus)|Sophocles]] meer acteurs toe en werd het toneelstuk ingedeeld in episodes, afgewisseld met koorzang. Met [[Euripides]] gingen de goden naar de achtergrond en betrof de handeling in de eerste plaats menselijke tragiek. Vrijwel overal in de Grieks-Romeinse wereld blijven resten over van halfcirkelvormige openluchttheaters.

== Oudgriekse literatuur ==
{{Hoofdartikel|Oudgriekse literatuur}}
Naast [[Drama (genre)|drama]] blijft uit het Oude Griekenland een belangrijk [[Corpus (taalkunde)|corpus]] [[epiek]] en [[lyriek]] over. Bekend zijn ondermeer de epoden [[Ilias]] en [[Odyssee]] van de mythische auteur [[Homerus]], over de [[Trojaanse Oorlog]] en de latere omzwervingen van het personage [[Odysseus]], en de gedichten van [[Sappho]].

== Oud-Griekse wetenschap ==
{{Hoofdartikel|Wetenschap in de Klassieke oudheid}}
Wetenschappelijk onderzoek in het Oude Griekenland kon voortbouwen op een rijke traditie uit het [[Nabije Oosten]], met name ondermeer in de [[wiskunde]] en de [[astronomie]]. De Griekse bijdragen aan de de wiskunde en de [[natuurfilosofie]] worden gekenmerkt door een toenemende mate van abstractie. De meetkunde van [[Thales]] en later [[Euclides]] was niet meer uitdrukkelijk gericht op praktische problemen van landmeting, maar deed een poging algemene waarheden over de structuur van de ruimte af te leiden uit logische bewijsregels. Natuurwetenschappers als [[Anaximander]], [[Empedocles]] en [[Democritus]] dachten na over de fundamentele structuur van de materie.

De Griekse filosofie met auteurs als [[Plato]] en [[Aristoteles]] ligt aan de grondslag van alle westerse filosofie.

In de Hellenistische periode onderscheidden zich de astronoom [[Claudius Ptolemaeus]] en de geneeskundige [[Claudius Galenus]]. Zij zouden tot in de late Middeleeuwen als autoriteit gelden in de westerse wereld (o.m. via de omweg van Arabische vertalingen) en pas in de [[Renaissance]] kritisch onderzocht worden.

== Maatschappij ==
De oud-Griekse maatschappij is moeilijk als geheel te behandelen, daar ze van [[Polis (stad)|''polis'']] tot polis verschilde. Toch waren er enkele gemeenschappelijke kenmerken, waaronder het principe zelf van de ''polis'', de [[autonomie|zelfstandige]] Griekse [[stadsstaat]]. [[Slavernij in het oude Griekenland|Slavernij kwam in het oude Griekenland]] overal voor. De [[Panhelleense Spelen]], zoals de [[Olympische Spelen in de Klassieke Oudheid|Olympische Spelen]] te Olympia, waren een uitdrukking van de Griekse [[Agonale geest|''agonale'']], wedijverende geest. Het was in de [[oud-Griekse godsdienst]], dat de Grieken zich verbonden zagen door een gezamenlijke [[Griekse mythologie|mythologie]].

{{Zie ook|Zie ook: [[oud-Griekse huwelijk]], [[oud-Griekse huis]], [[Sport in het oude Griekenland]]}}

=== Oud-Griekse leger ===
{{Zie hoofdartikel|oud-Griekse leger}}

Het oud-Griekse leger verschilde weliswaar van polis tot polis, maar werd gedurende de Klassieke periode overal gekenmerkt door [[hopliet]]en in [[falanx]]formatie. Later zouden lichtgewapende [[peltast]]en de centrale rol van de hoplieten overnemen. De Atheense Grieken noemden de legeraanvoerder ὁ στρατηγος en de soldaat ''ὁ στρατιωτης''. Het oud-Griekse leger mag niet gezien worden als het leger van één territoriale [[staat (politiek)|staat]]. Elke Griekse ''[[Polis (stad)|polis]]'' bezat haar eigen leger, en deze legers vochten de onderlinge strijd tussen de Grieken uit. Maar daarnaast verenigden de Grieken zich in militaire verbonden zoals de [[Peloponnesische Bond]] of [[Delische Bond|Delisch-Attische Zeebond]]. De oorlogstechnieken van de verschillende ''poleis'' leken op elkaar, maar sommige poleis wisten met hun [[oorlogsvoering]] de andere poleis voor te blijven.

=== Oud-Griekse godsdienst ===
{{Zie hoofdartikel|oud-Griekse godsdienst}}

De [[oud-Griekse godsdienst]] verbond de Grieken, maar verdeelde hen ook. Hoewel de Grieken bijeenkwamen voor religieuze feesten, mythologische verhalen deelden en vaak dezelfde goden eerden, kende elke ''polis'' haar eigen godheid en [[Rite (religie)|rites]].

== Verdere lectuur ==
* {{Aut|L. Mozatti}}, ''Het oude Griekenland. Van de vroegste Griekse kunst tot het hellenisme'', Roeselare, 2002. ISBN 9054668237
* {{Aut|E.J. Stafford}}, ''Het oude Griekenland. Leven, mythen en kunst'', Hilversum, 2004. ISBN 9057645076

== Externe links ==
* {{de}} {{Aut|K-H Schreiber}}. [http://www.manfred-hiebl.de/mittelalter-genealogie/_hellenismus/index.htm Der Hellenismus], 2005. [[Alexander de Grote]] en zijn familie
* {{en}} [https://web.archive.org/web/20070502032648/http://www.ypai.gr/atlas/default_uk.asp Archaeological Atlas of the Aegean]. gearchiveerd
* {{en}} [https://web.archive.org/web/20060803055602/http://eawc.evansville.edu/grpage.htm Greece], 1997. in Exploring Ancient World Cultures.
* {{en}} [https://web.archive.org/web/20110513204937/http://laconia.org/ Sparta, Lakonia, Greece: The land of history, tradition and natural beauty]. gearchiveerd

{{Navigatie Tijdlijnen over Griekse Oudheid}}
{{Commonscat|Ancient Greece}}

[[Categorie:Griekse oudheid| ]]