Sojaboon

Sojaboon
	Sojabonen
Taxonomische indeling
Rijk:	Plantae (Planten)
Stam:	Embryophyta (Landplanten)
Klasse:	Spermatopsida (Zaadplanten)
Clade:	Bedektzadigen
Clade:	'nieuwe' Tweezaadlobbigen
Clade:	Fabiden
Orde:	Fabales
Familie:	Leguminosae (Vlinderbloemenfamilie)
Onderfamilie:	Papilionoideae
Geslacht:	Glycine
Soort
	Glycine max; (L.) Merr. (1917); Basioniem; Phaseolus max
	Afbeeldingen op Wikimedia Commons
	Sojaboon op Wikispecies
Portaal	Biologie

De sojaboon is een peulvrucht, afkomstig van de sojaplant (Glycine max), die als grondstof voor veel sojaproducten wordt gebruikt. Soja bevat 19% vet en 35% eiwit. Sojaolie is, na palmolie, de meest geconsumeerde plantaardige olie wereldwijd.^[1]

Gecultiveerde sojabonen zijn meestal geel, maar er bestaan ook zwarte, bruine en groene rassen.^[2]

Geschiedenis

Illustratie van een sojaboon, afkomstig uit de landbouw-encyclopedie Seikei Zusetsu (1804)

De sojaboon komt oorspronkelijk uit het Verre Oosten.^[3] Daar is de soort al duizenden jaren (de vroegste datering stamt het jaar 2838 voor Christus, volgens het boek van 'Ben cao gang mu 本草纲目', geschreven in 1578 op basis van het boek Shennong ben cao jing van Shennong) een belangrijk bestanddeel van het voedselpakket en werd in het Chinese keizerrijk zelfs beschouwd als een van de vijf heilige gewassen, naast rijst, tarwe, gerst en gierst.

Bestanddelen

Soja bevat 19% vet en 35% eiwit. Belangrijke eiwitten in soja zijn lecithine, lectine en Bowman-Birk inhibitor. Lecithine is een stof die cholesterol in oplossing houdt (een zogenoemde emulgator). Hierdoor kan het hart- en vaatklachten verminderen. Soja bevat net als andere peulvruchten de giftige stof lectine. De consumptie van rauwe, kort geblancheerde of te kort gekookte, verse bonen als snack of bijgerecht kan daardoor leiden tot buikklachten, koorts en diarree en schade aanrichten aan de darmen en nieren.^[4] Soja bevat ook Bowman-Birk inhibitor. Dit eiwit staat bekend om zijn positieve, anti-carcinogene en ontstekingsremmende werking.

Verwerking

Het proces van verwerking van de sojaboon begint met het verwijderen van de hullen (5% van het totale gewicht van de verse sojaboon) die gebruikt worden als ingrediënt in diervoeding. De gepelde bonen worden dan plat gewalst om de celwand te breken, de olie (ongeveer 19-20% van het gewicht van de sojaboon) wordt geëxtraheerd met behulp van organische oplosmiddelen (hexaan). Het sojaschroot dat achterblijft na het verwijderen van de organische oplosmiddelen wordt direct vermalen tot sojameel. Dat meel dient als eiwitrijke grondstof voor voornamelijk veevoeder, maar ook voor producten voor menselijke consumptie.

Gebruik

Opdeling van het gebruik van soja in 2018

In Oost- en Zuidoost-Azië wordt de sojaboon grotendeels voor menselijke consumptie gebruikt, onder meer in de vorm van tofoe, tempé, sojasaus, sojamelk en sojaolie. In Japan is kinako (geroosterde sojameel) een erg geliefde topping over veel soorten wagashi (Japanse zoetwaren).

In de westelijke wereld wordt de boon hoofdzakelijk gebruikt voor de productie van plantaardige olie en veevoeder. De meeste soja, wordt gebruikt voor veevoer. Voor een kilo vlees (eiwit) is zo'n twee tot vijf kilo krachtvoer nodig. Dat voer bestaat voor 10 tot 20% uit speciaal daarvoor geproduceerd sojaschroot.^[5] Nederland is na China de grootste importeur van soja ter wereld. Vanuit Nederland wordt een groot deel van de Noordwest-Europese intensieve veehouderij (kippen, varkens, kalveren) van veevoer voorzien.

Productie

Kaart van de landen met de grootste sojaproductie

Ras Adsoy

Tot 1995 waren de Verenigde Staten de belangrijkste producent en exporteur van soja. Sinds 1995 breidt het soja-areaal in Zuid-Amerika zich sterk uit. Dit brengt ernstige sociale en milieuproblemen met zich mee, zoals werkloosheid, verminderde voedselzekerheid, onteigening van land, aantasting van natuurreservaten, ontbossing, erosie en watervervuiling door landbouwchemicaliën.^[6]

Topproducenten van sojaboon 2018^[7]
Land	Productie (ton)
Verenigde Staten	123.664.230
Brazilië	117.887.672
Argentinië	37.787.927
China	14.189.217
India	13.786.000
Paraguay	11.045.971
Canada	7.266.600
Oekraïne	4.460.770
Rusland	4.026.850
Bolivia	2.942.131

Ook in Europa wordt soja geteeld, vooral in het Donaubekken en in Oekraïne. In Nederland wordt geëxperimenteerd met vroege rassen, zoals Adsoy. Het zaaizaad moet geïnoculeerd worden met de stikstofbindende bacterie Bradyrhizobium japonicum, omdat deze in Nederland niet in de grond voorkomt. De gemiddelde opbrengst in Nederland is ongeveer 3000 kg per ha.

Sojaboonproductie en -areaal in de Europese Unie in 2020^[8]
Lidstaat	Productie (ton)	Oppervlakte (ha)	Opbrengst (t/ha)
Italië	965.440	256.130	3,77
Frankrijk	406.440	186.950	2,17
Roemenië	305.670	165.460	1,85
Kroatië	267.600	86.300	3,10
Oostenrijk	202.500	68.500	2,96
Hongarije	171.560	59.160	2,90
Slowakije	129.200	51.070	2,53
Duitsland	90.500	33.800	2,68
Tsjechië	33.020	14.150	2,33
Polen	16.230	7.870	2,06
Bulgarije	6.000	4.500	1,33
Slovenië	5.020	1.640	3,06
Spanje	4.520	1.450	3,12
Litouwen	2.560	2.070	1,24
Griekenland	1.610	800	2,01
Luxemburg	30	10	3,00
Europese Unie	2.607.900	939.860	2,77

Europese groothandelsprijzen schommelden in 2021 tussen 400 en 800 euro per ton.^[9]

Genetische modificatie (GGO)

Daarnaast is de sojaboon vaak in opspraak vanwege genetische modificatie. Om die reden gebruiken Europese fabrikanten nauwelijks meer sojaolie in voedingsmiddelen. Veevoer bevat echter wel hoge percentages genetisch gemodificeerde soja. Producten met het EKO-keurmerk voor menselijke consumptie bevatten geen genetische gemodificeerde soja. De niet-gemodificeerde sojabonen worden voor een groot deel geïmporteerd uit Brazilië. Gemodificeerde soja komt voornamelijk uit Argentinië.

Onderzoek wijst uit dat genetisch gemodificeerde gewassen zorgen voor hogere opbrengsten dan conventionele gewassen.^[10]^[11] Eerder had het blad The Independent geschreven dat uit onderzoek van de universiteiten van Nebraska en Kansas het omgekeerde zou blijken.^[12] Barney Gordon, uitvoerder van dat onderzoek, reageerde dat die conclusie niet uit zijn onderzoek getrokken kon worden en noemde het artikel van The Independent "een goed voorbeeld van onverantwoorde journalistiek".^[13] Monsanto zette de foute interpretatie van de onderzoeksgegevens vervolgens uiteen.^[14]

Allergie

Sommige mensen kunnen allergisch reageren op de eiwitten in soja. Dit kan zich onder meer uiten in orale allergie (jeuk in de mond), urticaria (bulten), roodheid en/of jeuk van de huid, die optreedt binnen een uur na consumeren van de bonen. Zeer uitzonderlijk kan een gevaarlijker reactie optreden, namelijk een anafylactische shock, die onmiddellijke medische behandeling vereist.^[bron?] Bij baby's kan soja-allergie zich uiten in de vorm van eczeem.

Gezondheid

Vanwege de relatief hoge aanwezigheid van isoflavonen in soja is veel onderzoek gedaan naar mogelijke hormoonverstorende effecten. Omdat isoflavonen voorbij de placenta kunnen, heeft de Nederlandse Gezondheidsraad uit voorzorg voor zwangeren een bovengrens van 1 mg isoflavonen per kg lichaamsgewicht vastgesteld.^[15] Effect op schildklierhormonen fT3 en fT4 is niet aanwezig.^[16] Sojainname doet TSH licht stijgen, maar klinische significantie is onduidelijk.^[16]