Prinsbisdom Bazel

Hochstift Basel
	Prinsbisdom binnen het Heilige Roomse Rijk
Kaart
	Wereldlijk gebied van de bisschoppen van Bazel in de 16e eeuw
Algemene gegevens
Religie(s)	Rooms-katholiek
Regering
Regeringsvorm	Prinsbisdom
Staatshoofd	Prins-bisschop

Het prinsbisdom Bazel was een tot de Boven-Rijnse Kreits behorend bisdom binnen het Heilige Roomse Rijk.

Sinds het midden van de achtste eeuw zijn er bisschoppen van Bazel bekend. Het bisdom behoort tot de kerkprovincie Besançon. Waarschijnlijk is de bisschopszetel van Augst verplaatst naar Bazel. Sinds 912 maakte het bisdom deel uit van het koninkrijk Bourgondië. In 1000 schenkt koning Rudolf III van Bourgondië Moutier-Grandvals en dit wordt de kern van het wereldlijk gebied van Bazel. Daarna worden er meer goederen en rechten verkregen, maar de meeste gaan weer verloren.

Bij de opname van het koninkrijk in 1033 in het Heilige Roomse Rijk werd het bisdom rijksvrij. In 1080 werd het graafschap Herkingen verworven en in 1163 de heerlijkheid Ribeaupierre (Rappoltstein) in de Elzas. De voogdij over de stad Bazel ging verloren.

In de dertiende eeuw worden de volgende heerlijkheden en voogdijen verworven of zeker gesteld: Birseck (rijksleen), Asuel, Sornegau, Saint-Ursanne (St. Ursitz), Moutier-Grandval (Münster-Granfelden), Biel/Bienne, Neuveville (Neuenstadt), Montagne-de-Disse, Erguel en de graafschappen Homberg en Ferrette (Pfirt) (tot 1324). In de veertiende en vijftiende eeuw kwamen daar bij: de heerlijkheden Chauvelin, Hartmannsweiler, Buchegg en Franquemont.

Omdat sinds de dertiende eeuw de stad zich stap voor stap los maakte van de bisschop, verplaatste deze zijn zetel naar Porrentruy (Pruntrut).

In 1585 deed de bisschop definitief afstand van zijn aanspraken op de stad. De rijksstad Bazel verbood in 1528 de katholieke godsdienst en annexeert gebieden van het prinsbisdom in de Salsgouw, de Buchgouw, de Sisgouw en de Frickgouw. De bisschop sloot daarop een verbond met de katholieke kantons van het Eedgenootschap.

In 1792 bezetten Franse revolutionaire troepen het prinsbisdom en riepen op 27 november de Rauraakse Republiek uit. Op 23 maart 1793 werd de republiek bij Frankrijk ingelijfd. Nadien veroverden de Franse troepen het zuidelijk deel van het oude prinsbisdom dat behoorde tot de Zwitserse Confederatie.^[1] De laatste prins-bisschop, Franciscus Xaverius van Neveu, verloor hiermee al zijn territoria. In de Reichsdeputationshauptschluss van 25 februari 1803 werd in paragraaf 5 het deel van het prinsbisdom op de rechter Rijnoever aan het keurvorstendom Baden toegewezen. Dit gebied bestaat uit Schliengen, Mauchen en Steinenstadt (overambt Schliengen), de heerlijkheid Istein en Huttingen.

In 1813 werd het Franse gebied door geallieerde troepen bezet. Het Congres van Wenen in 1815 kende het gebied aan het kanton Bern toe als compensatie voor het verlies van de Aargau en Waadt. Aan het kanton Bazel kwamen de zeven gemeenten van de voogdij Birseck en de gemeenten Aesch en Pfeffingen. Hegenheim blijft bij Frankrijk. Op 1 januari 1979 werd het gebied onafhankelijk van Bern en vormde het nieuwe kanton Jura.

Gebied in 1789

Biel/Bienne, Neuveville en de heerlijkheden Erguel, Illfingen, Tessenberg, Porrentruy, Zwingen. Verder als rijksleen de heerlijkheden Delémont (Delsberg), Birseck, Pfeffingen, Schliengen en Freienberge.

Regenten

618 : Ragnacharius
731- 744: Walaus
751- 762: Baldebert
800- 810: Waldo (abt van Sankt Gallen)
807- 823: Hatto/Heito/Otto
823- 835: Dirik I
823- 846: Ulrich I
844- 859: Wighard I
859- 860: Fredebert
870 : Adalwin
891- 892: Rudolf I
892- 895: Iringus/Ihering
905- 916: Adalbero I
917 : Landeolus
918- 921: Willem I
942- 948: Wighard II
950- 974: Rudolf II
984 : Gebizo (graaf van Altenburg)
973 : Adalbero II
988 : Rudolf III
990- 999: Adalbero III
999-1025: Adalbero II
1025-1040: Adalrich/Ulrich II
1041-1055: Dirk II
1055-1072: Beringer/Berngar
1072-1105: Burkhard van (Hasenberg-)Neuchâtel
1107-1122: Rudolf III van Froburg (Hornberg?)
1116 : (Lodewijk I, graaf van Ferrette
1114-1119: Frederik
1123-1131: Berthold I van Neuchâtel (Ferrette?)
1133-1137: Adalbert I van Froburg
1138-1164: Ortlieb van Froburg
1167-1179: Lodewijk II Garwart (van Froburg?)
1179-1181: Hugo van Hasenberg
1180-1191: Hendrik I van Horburg
1191-1213: Luthold I van Aarburg
1214-1215: Waldrich/Walther van Röteln
1215-1238: Hendrik II van Thun
1248-1249: Luthold II van Aarburg (Röteln?)
1249-1262: Berthold II van Ferette
1262-1274: Hendrik III van Neuchâtel-Erguel
1274-1286: Hendrik IV van Gürtelknopf (Isny)(1286-1288: keurvorst van Mainz)
1286-1296: Peter I Reich van Reichenstein
1296-1306: Peter II van Aspelt (1306-1320: keurvorst vann Mainz)
1306-1309: Otto II van Granson (1306: bisschop van Toul)
1309-1325: Gerhard van Wippingen (1301-1309: bisschop van Lausanne)
1325-1335: Jan I van Chalon-Arlay (1329-1335: bisschop van Langres)
1325-1326: Hartung Münch
1335-1365: Jan II Senn van Münsingen
1365-1382: Jan III van Vienne (1361-1365: bisschop van Metz; 1355-1361: aartsbisschop van Besançon)
1382-1391: Imer van Ramstein
1391-1393: Frederik van Blankenheim (administrator; 1375-1393: bisschop van Straatsburg; 1393-1423: bisschop van Utrecht)
1393-1395: Koenraad Münch van Landskron
1395-1399: Dietwald van Neuchâtel (administrator)
1395-1418: Humbert van Neuchâtel
1419-1423: Hartmann Münch van Münchenstein
1423-1436: Jan IV van Fleckenstein
1437-1451: Frederik aan de Rijn
1451-1458: Arnold van Rotberg
1458-1478: Jan V van Venningen
1479-1502: Kaspar aan de Rijn
1502-1526: Christof van Utenheim
1527-1527: Johan Rudolf van Hallwyl
1527-1553: Philips van Gundolsheim
1554-1575: Melchior van Lichtenfels
1575-1608: Jakob Christof Blarer van Wartensee
1608-1628: Willem Rink van Baldenstein
1628-1646: Johan Hendrik van Ostein
1646-1651: Beatus Albert van Ramstein
1651-1656: Johan Frans van Schönau-Zell
1656-1693: Johan Koenraad I van Roggensbach
1693-1705: Willem Jakob Rink van Baldenstein
1705-1737: Johan Koenraad II van Reinach-Hirtzbach
1737-1743: Johan Sigmund van Reinach-Hirtzbach
1744-1762: Georg (Josef Willem) Rink van Baldesnein
1762-1775: Simon Nikolaas von Froberg
1775-1782: Frederik Lodewijk van Wangen
1783-1794: Franz Joseph Sigismund von Roggenbach
1794-1803: Franciscus Xaverius van Neveu

Bronnen, noten en/of referenties

↑ Zie: Helvetische Republiek

[1] Zie: Helvetische Republiek

[1]