Gesloten lijst

Een Gesloten lijst is een type kiesstelsel (met bijbehorend stembiljet) waarbij kiezers alleen op een politieke partij als geheel kunnen stemmen. Ze hebben dan geen invloed op de door de partij opgegeven volgorde waarin partijkandidaten worden gekozen. Als kiezers die invloed wel zouden hebben, spreek je van een open lijst . Gesloten lijstenstelsels worden nog steeds veel gebruikt bij evenredige vertegenwoordiging op basis van partijlijsten, en de meeste gemengde kiesstelsels gebruiken ook gesloten lijsten in hun partijlijstcomponent. Veel landen hebben echter hun kiesstelsel aangepast en zijn overgestapt op open lijsten. Zo kunnen ze gepersonaliseerde vertegenwoordiging integreren in hun evenredige stelsels.

In Spanje bevat elk stembiljet een volledige lijst met kandidaten van die partij. Kiezers nemen het stembiljet van de partij waarvoor ze willen stemmen en stoppen dit in een envelop die vervolgens in de stembus wordt gedeponeerd.

Bij een gesloten lijstsysteem heeft elke politieke partij vooraf besloten wie de zetels krijgt die aan die partij zijn toegewezen bij de verkiezingen. Op deze manier krijgen de kandidaten die het hoogst op deze lijst staan doorgaans altijd een zetel in het parlement, terwijl de kandidaten die lager op de gesloten lijst staan, dat niet krijgen. De kandidaten die een positie hebben rond het verwachte zetelaantal van die partij, kunnen hun zetel echter winnen of verliezen, afhankelijk van het aantal stemmen dat de partij krijgt. Het aantal zetels dat de partij behaalt, in combinatie met de eventueel behaalde voorkeurstemmen, bepalen vervolgens of een kandidaat een zetel krijgt.

Deel van een serie artikelen over Kiesstelsel & regering
Een Nederlands stembiljet met rood stempotlood
Kiesstelsel
Kiessysteem · Evenredige vertegenwoordiging · Meerderheidsstelsel · Gemengd kiesstelsel
Zeteltoewijzing
Verkiezing · Stembiljet · Voorkeurstem · Gesloten lijst · Enkelvoudige overdraagbare stem · Zetelverdeling · Kiesdrempel
Geografische eenheden
Districtenstelsel · Nationaal kiesdistrict · Meervoudig kiesdistrict · Enkelvoudig kiesdistrict · Kieskring · Stemdistrict · Districtszetel · Vereffeningszetels · Overhangmandaat
Regeringsvorming
Regeringscoalitie · Waaierdemocratie · Cordon Sanitaire · Gedoogsteun · Blokpolitiek · Minderheidsregering · Parlementaire basis
Meting en evaluatie
Democratie-index van The Economist · Democratie-index van V-Dem · Gallagher-index · Zetel-stemverhouding
Portaal    Politiek

Nederland

In Nederland wordt in principe gebruik gemaakt van een open lijst, wat betekent dat kiezers de mogelijkheid hebben om een voorkeurstem uit te brengen op een specifieke kandidaat binnen een partij. In de praktijk functioneert het systeem echter vaak als een gesloten lijst, omdat het voor de meeste politici moeilijk is om een eigen mandaat te verdienen door middel van voorkeurstemmen. De kiesdrempel voor voorkeurstemmen ligt hoog: een kandidaat moet minimaal een kwart van de kiesdeler halen om rechtstreeks in de Tweede Kamer te komen. Hierdoor zijn de meeste politici sterk afhankelijk van hun positie op de door de partijtop vastgestelde lijst.

Een voorbeeld hiervan is Pieter Omtzigt, die bij de Tweede Kamerverkiezingen van 2010 op plek 39 van de kandidatenlijst van het CDA gezet. Het CDA behaalde in die verkiezingen 21 zetels, maar dankzij 36.750 voorkeurstemmen werd Omtzigt toch verkozen. Dit illustreert hoe afhankelijk de meeste politici zijn van steun van hun partijleiding en benadrukt hoe uitzonderlijk het is voor een politicus om buiten de invloed van de partijtop te treden.

Buitenland

Israël kent net als Nederland een kiesstelsel met één nationaal kiesdistrict, maar gebruikt gesloten partijlijsten.

In andere landen bestaan er verschillende varianten van gesloten en open lijsten. In Israël wordt een volledig gesloten lijstsysteem gehanteerd, waarbij de kiezers geen invloed hebben op de volgorde van de kandidaten; de zetels worden toegewezen op basis van de partijrangorde. Spanje hanteert een soortgelijk systeem, hoewel er af en toe binnen de partij interne voorverkiezingen plaatsvinden om de lijst te bepalen. Duitsland heeft een gemengd systeem, waarin de helft van de parlementsleden wordt gekozen via een meerderheidsstelsel met één lid per kiesdistrict, terwijl de andere helft via een gesloten lijst verkozen wordt in een systeem van evenredige vertegenwoordiging. Dit hybride model zorgt ervoor dat kiezers zowel kunnen stemmen op een lokale vertegenwoordiger als op een partij, maar de kandidaten op de partijlijst worden zonder voorkeurstemmen geselecteerd.