Cladonia

Cladonia (rendiermossen, bekermossen en heidestaartjes) is een korstmossengeslacht van ongeveer 350 soorten. 59 daarvan worden in Nederland aangetroffen, waarvan 16 soorten op de Rode Lijst staan. Verschillende soorten rendiermos worden soms in een apart geslacht Cladina ingedeeld, maar DNA-onderzoek wijst er op dat ook deze soorten bij Cladonia zouden moeten worden ingedeeld.

Cladonia
Open rendiermos (Cladonia portentosa)
Taxonomische indeling
Rijk: Fungi (Schimmels) Stam: Ascomycota Klasse: Lecanoromycetes Orde: Lecanorales Familie: Cladoniaceae
Geslacht
Cladonia P.Browne (1756)
Kopjesbekermos (Cladonia fimbriata)
Kronkelheidestaartje (Cladonia subulata)
Rood bekermos (Cladonia coccifera)
Afbeeldingen op Wikimedia Commons
Cladonia op Wikispecies
Portaal    Biologie Schimmels

Cladonia wordt gekenmerkt doordat de vertakkingen zich hebben ontwikkeld uit sporenproducerende structuren. De vertakkingen zijn hol en hebben meestal een afwijkend gekleurd uiteinde.

In de Amerikaanse staat Florida wordt de beschermde en uiterst zeldzame Cladonia perforata gevonden; er zijn slechts 27 vindplaatsen van deze soort bekend.

Fylogenetische indeling

Een groep Finse en Zweedse wetenschappers heeft in 2002 een uitgebreid onderzoek naar de fylogenie van Cladonia gepubliceerd, op basis van morfologische, moleculaire en chemische gegevens. Zij verdelen Cladonia in drie hoofdgroepen, die elk weer een eigen onderverdeling kennen. Speciale aandacht schenken zij aan Cladina (rendiermos), wat door sommige auteurs als apart geslacht wordt gezien. De conclusie van de onderzoekers is dat Cladina wel monofyletisch is, en de groepnaam Cladinae krijgt, maar dat het in zijn geheel ondergebracht moet worden in een van de drie hoofdgroepen.

Cladonia

• Hoofdgroep I,
  • Cladonia onder andere
    • C. wainioi
• Hoofdgroep II
  • Cladonia, onder andere
    • Kronkelheidestaartje (C. subulata),
    • Gevorkt heidestaartje (C. furcata),
    • C. cariosa
  • Graciles, onder andere
    • Girafje (C. gracilis)
• Hoofdgroep III
  • Perviae, onder andere
    • C. cenotea,
    • Hamerblaadje (C. strepsilis)
  • Cocciferae, onder andere
    • Rood bekermos (C. coccifera)
  • Miniatae, onder andere
    • C. miniata
  • Crustaceae
  • Amaurocraeae, onder andere
    • C. amaurocraea
  • Divaricatae, onder andere
    • C. divaricata
  • Unciales, onder andere
    • Varkenspootje (C. uncialis)
  • Borya, onder andere
    • C. boryi
  • Cladinae (rendiermos) onder andere
    • Echt rendiermos (C. rangiferina),
    • Sierlijk rendiermos (C. ciliata)
  • Impexae, onder andere
    • Open rendiermos (C. portentosa)

Nederlandse soorten

In Nederland komen de volgende soorten voor:

Botanische naam	Triviale naam	Chemische reacties
Cladonia arbuscula	gebogen rendiermos	C–, K–, KC+ (geel), P+ (roestrood, zelden geel), UV–
Cladonia berghsonii	valse heidelucifer	C-, K- of zelden K+ (geel), KC-, P- of zelden P+ (geel), UV- of zelden UV+ (blauwig).
Cladonia borealis	plomp bekermos	C-, KC+ (geel), P-, UV- of UV+ (zwak blauw-wit)
Cladonia botrytes	dennenbekermos	C-, K-, KC+ (gelig) of KC-, P-, UV-
Cladonia brevis	kort heidestaartje	C–, K–, KC–, P+ (geel), UV-
Cladonia caespiticia	greppelblaadje	C-, K-, KC-, P+ (snel rood), UV-
Cladonia callosa	breekbaar heidestaartje	C–, K–, KC–, P–, UV+ (sterk blauwviolet)
Cladonia cariosa	knobbelig heidestaartje	C-, K+ (geel naar bruin, of blijvend geel), KC-, P+ (donker geel zelden naar geel), UV-
Cladonia carneola	sponsbekermos	C-, K-, KC+ (geel), P-, UV-
Cladonia cenotea	hagelschotbekermos	C–, K–, KC–, P–, UV+ (wit)
Cladonia cervicornis	gewoon stapelbekertje	C-, K- of K+ (geel), KC-, P+ (oranjerood), UV-
Cladonia chlorophaea	fijn bekermos	C-, K- of K+ (groezelig geelbruin), KC-, P+ (rood), UV-
Cladonia ciliata	sierlijk rendiermos	C-, K-, KC- of KC+ (geel), P+ (rood), UV-
Cladonia coccifera	rood bekermos	C-, K-, KC+ (geel), P- en UV-
Cladonia coniocraea	smal bekermos	C–, K–, KC–, P+ (oranje tot roestrood), UV–
Cladonia cornuta	gevlekt heidestaartje	C-, K- of K+ (bruinachtig), P+ (rood), UV-
Cladonia crispata	open heidestaartje	C-, K– of K+ (donker geel), P- of P+ (oranje), UV+ (wit)
Cladonia cyathomorpha	geaderd bekermos	C-, K-, KC-, P+ (rood), UV-
Cladonia deformis	fraai bekermos	C–, K–, KC+ (geel), P–, UV–
Cladonia digitata	vertakt bekermos	C-, K+ (geel), KC-, P+ (oranje), UV–
Cladonia fimbriata	kopjesbekermos	C–, K–, KC–, P+ (oranje-rood), UV-
Cladonia floerkeana	rode heidelucifer	C-, K- of zelden K+ (geel), KC-, P- of zelden P+ (geel), UV- of zelden UV+ (blauwig).
Cladonia foliacea	zomersneeuw	C-, K- or K+ (geel), KC+ (gelig), P+ (rood), UV-
Cladonia furcata	gevorkt heidestaartje	C-, K- of K+ (groezelig geel tot groezelig bruin), KC-, P+ (rood op medulla), UV-
Cladonia glauca	bruin heidestaartje	C-, K-, KC-, P-, UV+ (blauwig wit)
Cladonia gracilis	girafje	C–, K–, KC–, P+ (rood), UV–
Cladonia grayi	bruin bekermos	C-, K-, KC-, P- of P+ (rood), UV+ (ijsblauw)
Cladonia humilis	frietzakbekermos	C-, K+ (geel), KC-, P+ (steenrood), UV-
Cladonia incrassata	turflucifer	C-, K-, KC- of KC+ (geel), P-, UV+ (wit)
Cladonia luteoalba	geelwit bekermos	C–, K–, KC+ (geel), Pd–, UV± (wit)
Cladonia macilenta	dove heidelucifer	C- of C+ (kanariegeel), K- of K+ (permanent geel), KC- of KC+ (kanariegeel), P- of P+ (oranje)
Cladonia monomorpha	wrattig bekermos	C-, K-, KC-, P-, UV-
Cladonia parasitica	koraalblaadje	C–, K+ (geel), KC–, P+ (geel), UV–
Cladonia peziziformis	bol heidestaartje	C-, K- of K+ (groezelig bruin), KC-, P+ (rood), UV-
Cladonia phyllophora	randstapelbekertje	C-, K-, KC-, P+ (roo), UV-
Cladonia pocillum	duinbekermos	C-, K- of K+ (geel), KC-, P+ (rood), UV-
Cladonia polydactyla	sterheidestaartje	C-, K+ (geel), C-, KC-, P+ (geel), UV-
Cladonia portentosa	open rendiermos	C–, K–, KC± (geel), P– or P+ (rood), UV+ (licht blauw-wit)
Cladonia pulvinata	slank stapelbekertje	C-, K-, KC-, P+ (licht geel) of zelen P+ (rood), UV-
Cladonia pyxidata	grof bekermos	C-, KC-, UV- Type I: K-, P+ (rood) Type II: K+ (geel), P+ (rood) Type III: K-, P+ (rood) Type IV: K+ (geel), P+ (rood)
Cladonia ramulosa	rafelig bekermos	C–, K–, KC–, P+ (rood), UV-
Cladonia rangiferina	echt rendiermos	C-, K+ (licht geel), KC-, P+ (rood), UV-
Cladonia rangiformis	vals rendiermos	C–, K+ (bleek geel), KC-, P- of P+ (rood), UV-
Cladonia rei	vals kronkelheidestaartje	C–, K–, KC–, P– of P+ (langzaam geel-oranje), UV± (wit)
Cladonia scabriuscula	ruw heidestaartje	C-, K+ (geel tot bruin), KC–, P+ (rood), UV–
Cladonia squamosa	doornig heidestaartje	C-, K- of K+ (geel), KC- of K+ (geel), P- of P+ (geel), UV+ (ijsblauw) of UV-
Cladonia stellaris	kerststukjesrendiermos	C-, K-, KC+ (geel), P-, UV+ (bleek blauw)
Cladonia strepsilis	hamerblaadje	C+ (blauw tot helder smaragdgroen), K–, KC–, P+ (geel), UV+ (wittig)
Cladonia subcervicornis	rotsbekermos	C–, K+ (geel), KC–, P+ (rood), UV–
Cladonia subulata	kronkelheidestaartje	C-, K-, KC-, P+ (rood), UV-
Cladonia sulphurina	geel bekermos	C-, K-, KC- of KC+ (gelig), P-, UV+ (wit)
Cladonia symphycarpia	kalkblaadje	C–, K+ (geel->rood of geel), KC-, P+ (geel), UV–
Cladonia uncialis	varkenspootje	C-, K-, KC+ (geel), P-, UV- (zelden UV+ wit)
Cladonia verticillata	stuifzandstapelbekertje	C–, K–, KC–, P+ (rood), UV–
Cladonia zopfii	ezelspootje	C–, K-, KC- of KC+ (geel), P-, UV–

Externe links en bronnen

• Stenroos, S., J. Hyvönen, L. Myllys, A. Thell, T. Ahti (2002) Phylogeny of the Genus Cladonia s. lat. (Cladoniaceae, Ascomycetes) Inferred from Molecular, Morphological, and Chemical Data Cladistics 18, 237–278.
• Florida Perforate Cladonia
• A. Aptroot, C.M. van Herk, L.B. Sparrius (2011) Veldgids korstmossen van duin, heide en stuifzand. BLWG (Veldgids met Cladonia-determinatiesleutel)
• BLWG Verspreidingsatlas korstmossen Open rendiermos op Verspreidingsatlas.nl als voorbeeld van een rendiermos

Mediabestanden

Mediabestanden die bij dit onderwerp horen, zijn te vinden op de pagina Cladonia op Wikimedia Commons.

Bronnen, noten en/of referenties