Döns
Döns oder ünner anner Dornse sünd Naams för een heetboren Ruum in welken Tyyps vun oolen Buurnhüüs, in Börgerhüüs, Raadhüüs, Slöter, Borgen, Spitälern, Herbergen usw. De Naam kümmt ut de slawischen Spraak dwornitze, turnitza un bedüdet so veel as Füersteed, Deenstlüüdruum.
Synonymbegrepen un anner Schrievwiesen
Döns, Doens, Dönse, Dönsk, Dornse, Dönz’’, Dörnsch,[2] för de Frunsgemacker in Borgen: Kamenate[3] - in Hoochdüütsch meist: Dürnitz, in anner Spraken meist: Dornse
Geschicht
Een eersten Born gifft dat för Düütschland ut de 12. Johrhunnert för Regensborg. Dort weer de caumata turnitza de Badstuuv wesen. Af üm un bi 1300 gifft dat Döns in Middeldüütschland in Städer as Halle (Saale), Hilmessen un Brunswiek, af üm un bi 1400 in Noorddüütschland un de Oostseeruum vun Bremen bit Riga un ok in noordwestdüütschen Städer as Düörpm.
Dönsen in Buurnhüüs
Tyypen vun Buurnhüüs mit Dönsen sünd ünner anner dat Geestharrenhuus, dat Neddersassenhuus un dat Uthlandfreesenhuus. Binah ümmer weer dort de beheetboren Ruum nich de Pesel (de „Gode Stuuv“) wesen - de Döns weer sotoseggen mehrst een Extrawahnruum neven de Köök wesen. In een Döns hett de Lüüd dunn eeten, deelwies (vör allens de Frunslüüd) arbeeten un in de in Twüschenwannen vörhannen Alkoven slapen.
Af de 16. Johrhunnert wurr de Dönsen mit Bilegger hitten. Dat weern Oven, de vun de Kaakstell - in düsse Tied opene Heerden - mitheet wurrn. De Katschur in een Buurnhuus-Döns is een schreeg Deel inne Böön un is dörch die Bowies vun düssen Huustyyps utlööst.
Dönsen in anner Bowarken
In Lübeeker Börgerhüüs un ok in anner Städer hett de Döns meist glieks bi de Huusingang leggen; in welke Städer aver ok hoffwarts. De Döns weer de best utstatten Ruum vun een Huus. Hitten wurr meist mit een Kacheloven, mitünner ok mit een Kamin oder mit Füerpann. Een Wahnung ahn Döns weer schon - tomindest in Lübeek - üm 1530 nich denkbor.[4]
Ut Lübeek gifft dat ok een Hinwies, dat dort tomindst eenmal een Festruum als Döns oder Dornse nöömt worrn weer. In de Lübeeker Hilligengeist-Spital weern de Dönsen Ophollenrüüm - een för de Manns- un een för de Frunslüüd.
Literatur
- Max Hasse, Dornse (Dürnitz), in: Reallexikon zur Deutschen Kunstgeschichte, Bd. IV (1955), Sp. 326–332; in: RDK Labor, online mit Fotos
Kiek ok
Footnoten
- ↑ Gemeen Risum-Lindholm
- ↑ tosammenstellt na:
- Döns in: Das grosse Kunstlexikon von P.W. Hartmann, online,
- Dornse in: Das grosse Kunstlexikon von P.W. Hartmann, online,
- Max Hasse, Dornse (Dürnitz), in: Reallexikon zur Deutschen Kunstgeschichte, Bd. IV (1955), Sp. 326–332; in: RDK Labor, online,
- deutsch-plattdeutsch.de
- ↑ Kamenate in: Das grosse Kunstlexikon von P.W. Hartmann, online]
- ↑ Johann Bugenhagen, Lübeckische Kirchenordnung von 1531, Nieutgave, Lübeek 1877, S. 23