کهکشون: نسخه‌ئون ِفرق
جز r2.7.3) (ربوت بیشتن: lez:Галактика |
Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.3 |
||
| (۱۷ میونی نسخه که ۱۰ کارور دچینه ره سٮراق ندا) | |||
| ۳۵ بند: | ۳۵ بند: | ||
== گتی، خصوصیات، ریخت شناسی، طبقه بندی == |
== گتی، خصوصیات، ریخت شناسی، طبقه بندی == |
||
[[پرونده:BH_LMC.png|انگشتدان|250px|عکس شبیه سازی بَیی اتا سیوچاله جه]] |
[[پرونده:BH_LMC.png|انگشتدان|250px|عکس شبیه سازی بَیی اتا سیوچاله جه]] |
||
ایسم کهکشون به انگلیسی: Galaxy بَیته از ریشه [[یونانی]] وه Galaxias به معنی شیری هسته و [[کهکشون راه شیری]] به انگلیسی: Milky Way galaxy ماخذ این نوم هسته. کهکشونئون از لحاظ گتی و تعداد اساره‌ئون خله فرق دارنه، کهکشونای کوتوله حدود 10 میلیون اساره <ref>^ "پرده برداری از رموز کهکشون ویرگو دورف". ESO. 2000-05-03. http://www.eso.org/outreach/press-rel/pr-2000/pr-12-00.html. Retrieved 2007-01-03. |
ایسم کهکشون به انگلیسی: Galaxy بَیته از ریشه [[یونانی]] وه Galaxias به معنی شیری هسته و [[کهکشون راه شیری]] به انگلیسی: Milky Way galaxy ماخذ این نوم هسته. کهکشونئون از لحاظ گتی و تعداد اساره‌ئون خله فرق دارنه، کهکشونای کوتوله حدود 10 میلیون اساره <ref>^ "پرده برداری از رموز کهکشون ویرگو دورف". ESO. 2000-05-03. https://archive.is/20120729/http://www.eso.org/outreach/press-rel/pr-2000/pr-12-00.html. Retrieved 2007-01-03.</ref>و کهکشونای غول آسا تا سقف 100 تریلیون اساره <ref>Wilford, John Noble (1990-10-26). "Sighting of Largest Galaxy Hints Clues on the Clustering of Matter". نیویورک تایمز. http://www.nytimes.com/1990/10/26/us/sighting-of-largest-galaxy-hints-clues-on-the-clustering-of-matter.html. Retrieved 2010-05-06. |
||
</ref>دارنه،<ref>"Hubble's Largest Galaxy Portrait Offers a New High-Definition View". NASA. 2006-02-28. http://www.nasa.gov/mission_pages/hubble/science/hst_spiral_m10.html. Retrieved 2007-01-03.</ref> همه‌ی اساره‌ئون اتا کهکشون ِدله درنه و اتا [[مدار]] میون قرار دارنه و به دور مرکز تراکم کهکشون گردنّه. کهکشونئون ممکن هسته از چندین سامانه اساره‌یی، خوشه‌ئون اساره‌یی و ابرئون میون اساره‌یی جورواجور تشکیل بَی بائِن. [[خورشید]] اتا از اساره‌ئون کهکشون راه شیری هسته. شکل کهکشونئون بر اساس شیوه‌ی طبقه بندی وانه که طبق شیوه طبقه بندی اساره شناس آمریکایی ، [[ادوین هابل]] (1953- 1986) ، شکل بَیته. در مورد تکامل کهکشونئون اطلاعات قطعی کمی دست دله دَره. تنها مطلب مورد اطمینان اینتا هست که کهکشونئون میلیاردا سال پیش به شکل توده‌یی از ابرئون گازی و غباری بوجود بی‌یمونه. از لحاظ تاریخی و پیشینه، کهکشونئون با توجه به شکل ظاهریشون طبقه بندی وانه که معمولا" این کار با بررسی ظاهر و ریخت شناسی وشون انجام بَیته. شکل متعارف کهکشونئون بیضی شکل هسته <ref>Hoover, Aaron (2003-06-16). "اساره شناسون یو اف: کائنات کمی آسونتر از اونچه انتظار شونه!!!". Hubble News Desk. Archived from the original on February 25, 2007. https://web.archive.org/web/20070225064443/http://www.napa.ufl.edu/2003news/galaxies.htm. Retrieved 2007-02-05.</ref>که برش مقطع عرضی وشون شبیه اتا بیضی نورانی هسته. کهکشونای مارپیچی سطح مقطعی شبیه اتا صفحه مدور هستنه که این صفحات توسط بازوئون پرگرد وغبار همدیگه پَلی گروهی دیگه از کهکشهونون اشکال نا منظم و غیر معمول دارنه که به کهکشونای بی قاعده معروف هستنه. منظم نَیّن وشون معمولا" بخاطر کشش گرانشی کهکشونایی هسته که همسایگی وشون قرار دارنه.این قبیل واکنشایی که میون کهکشونای مجاور رخ دِنه، ممکن هسته نهایتا" به ادغام و ترکیب وشون تموم بواشه و به صورت ضمنی، به طور قابل مولاحظه‌یی باعث ویشته‌بیّن تشکیل و صف آرایی مجموعه اساره‌ئونی وانه که کهکشاونای اساره پاش نامیده وانّه. همینتی بَنشنه کهکشونای اساره پاش ره که اتا ساختار منسجم ندارنه ره، به کهکشونای بی‌قاعده هم نسبت هدائن.<ref>Jarrett, T. H.. "Near-Infrared Galaxy Morphology Atlas". California Institute of Technology. http://www.ipac.caltech.edu/2mass/gallery/galmorph/. Retrieved 2007-01-09. |
|||
</ref>و کهکشونای غول آسا تا سقف 100 تریلیون اساره <ref>Wilford, John Noble (1990-10-26). "Sighting of Largest Galaxy Hints Clues on the Clustering of Matter". نیویورک تایمز. http://www.nytimes.com/1990/10/26/us/sighting-of-largest-galaxy-hints-clues-on-the-clustering-of-matter.html. Retrieved 2010-05-06. |
|||
</ref>دارنه،<ref>"Hubble's Largest Galaxy Portrait Offers a New High-Definition View". NASA. 2006-02-28. http://www.nasa.gov/mission_pages/hubble/science/hst_spiral_m10.html. Retrieved 2007-01-03.</ref> همه‌ی اساره‌ئون اتا کهکشون ِدله درنه و اتا [[مدار]] میون قرار دارنه و به دور مرکز تراکم کهکشون گردنّه. کهکشونئون ممکن هسته از چندین سامانه اساره‌یی، خوشه‌ئون اساره‌یی و ابرئون میون اساره‌یی جورواجور تشکیل بَی بائِن. [[خورشید]] اتا از اساره‌ئون کهکشون راه شیری هسته. شکل کهکشونئون بر اساس شیوه‌ی طبقه بندی وانه که طبق شیوه طبقه بندی اساره شناس آمریکایی ، [[ادوین هابل]] (1953- 1986) ، شکل بَیته. در مورد تکامل کهکشونئون اطلاعات قطعی کمی دست دله دَره. تنها مطلب مورد اطمینان اینتا هست که کهکشونئون میلیاردا سال پیش به شکل توده‌یی از ابرئون گازی و غباری بوجود بی‌یمونه. از لحاظ تاریخی و پیشینه، کهکشونئون با توجه به شکل ظاهریشون طبقه بندی وانه که معمولا" این کار با بررسی ظاهر و ریخت شناسی وشون انجام بَیته. شکل متعارف کهکشونئون بیضی شکل هسته <ref>Hoover, Aaron (2003-06-16). "اساره شناسون یو اف: کائنات کمی آسونتر از اونچه انتظار شونه!!!". Hubble News Desk. Archived from the original on February 25, 2007. http://web.archive.org/web/20070225064443/http://www.napa.ufl.edu/2003news/galaxies.htm. Retrieved 2007-02-05. |
|||
</ref>که برش مقطع عرضی وشون شبیه اتا بیضی نورانی هسته. کهکشونای مارپیچی سطح مقطعی شبیه اتا صفحه مدور هستنه که این صفحات توسط بازوئون پرگرد وغبار همدیگه پَلی گروهی دیگه از کهکشهونون اشکال نا منظم و غیر معمول دارنه که به کهکشونای بی قاعده معروف هستنه. منظم نَیّن وشون معمولا" بخاطر کشش گرانشی کهکشونایی هسته که همسایگی وشون قرار دارنه.این قبیل واکنشایی که میون کهکشونای مجاور رخ دِنه، ممکن هسته نهایتا" به ادغام و ترکیب وشون تموم بواشه و به صورت ضمنی، به طور قابل مولاحظه‌یی باعث ویشته‌بیّن تشکیل و صف آرایی مجموعه اساره‌ئونی وانه که کهکشاونای اساره پاش نامیده وانّه. همینتی بَنشنه کهکشونای اساره پاش ره که اتا ساختار منسجم ندارنه ره، به کهکشونای بی‌قاعده هم نسبت هدائن.<ref>Jarrett, T. H.. "Near-Infrared Galaxy Morphology Atlas". California Institute of Technology. http://www.ipac.caltech.edu/2mass/gallery/galmorph/. Retrieved 2007-01-09. |
|||
</ref> بیشتر از 170 میلیارد کهکشون کائناتی که توسط بشر قابل موشاهده هسته دله، وجود داردنه.<ref>Gott, J. Richard, III; et al. (May 2005). "نقشه ای از [[کائنات]]". The Astrophysical Journal 624 (2): 463–484. doi:10.1086/428890. Bibcode: 2005ApJ...624..463G</ref> |
</ref> بیشتر از 170 میلیارد کهکشون کائناتی که توسط بشر قابل موشاهده هسته دله، وجود داردنه.<ref>Gott, J. Richard, III; et al. (May 2005). "نقشه ای از [[کائنات]]". The Astrophysical Journal 624 (2): 463–484. doi:10.1086/428890. Bibcode: 2005ApJ...624..463G</ref> |
||
اکثر کهکشهونون قطری بین 1000 تا 100،000 پارسک دارنه <ref>Mackie, Glen (2002-02-01). "To see the Universe in a Grain of Taranaki Sand". Swinburne University. http://astronomy.swin.edu.au/~gmackie/billions.html. Retrieved 2006-12-20. |
اکثر کهکشهونون قطری بین 1000 تا 100،000 پارسک دارنه <ref>Mackie, Glen (2002-02-01). "To see the Universe in a Grain of Taranaki Sand". Swinburne University. http://astronomy.swin.edu.au/~gmackie/billions.html. Retrieved 2006-12-20. |
||
</ref>(هر پارسک موعادل 31 تریلیون [[کیلومتر]] می باشد). کهکشونون معمولا" با فاصله میلیون‌ئون پارسک و حتی مگاپارسک از ات‌دیگر سِوا بَینه. <ref>Gilman, D.. "کهکشون ئون و مجمع جزایر ستارگان". NASA WMAP. http://www.hq.nasa.gov/office/pao/History/EP-177/ch4-7.html. Retrieved 2006-08-10.</ref> فضای بین کهکشون ئون با گاز پر بَیی‌یه البته با چگالی متوسط کمته از اتا اتم در متر مکعب! درصد بالایی از کهکشون ئون به صورت سلسله مراتبی از اساره ئون مرتبط هستنه و به ظاهری خوشه شکل سازماندهی وانّه و نتیجتا" [[خوشه‌ئون اساره‌یی]] غول آسا ره تشکیل دنّه.این ساختارای غول آسا عموما" به غالب صفحات و رشته‌ئونی قرار بَیتنه که اطراف وشون ره [[خلاء]] لایتناهی دَپوشنی‌یه. <ref>"Galaxy Clusters and Large-Scale Structure". University of Cambridge. http://www.damtp.cam.ac.uk/user/gr/public/gal_lss.html. Retrieved 2007-01-15.</ref>درک این موضوع که ماده تاریک 90 درصد جرم اکثر کهکشهونون ره تشکیل دنه، آسون نی‌یه. نتایج و اطلاعات بصری گانّه این موضوع هسته که سیاهچاله‌ئون ابرغول و فرابزرگ ممکن هسته مرکز ویشتر (نه همه) کهکشهونون وجود داشت‌بائن ، این سیاهچاله‌ئون گت و پر رمز و راز دلایل اساسی و ابتدایی واکنشای فعال هسته برخی کهکشهونون هستنه. اساره شناسون بر این باورنه حداقل اتا سیاهچاله میون مرکز کهکشون راه شیری جاخوش هکرد بائه.<ref>Finley, D.; Aguilar, D. (2005-11-02). "نگاه نزدیکتر اساره شناسون به راه شیری Mysterious Core". National Radio Astronomy Observatory. http://www.nrao.edu/pr/2005/sagastar/. Retrieved 2006-08-10.</ref> |
</ref>(هر پارسک موعادل 31 تریلیون [[کیلومتر]] می باشد). کهکشونون معمولا" با فاصله میلیون‌ئون پارسک و حتی مگاپارسک از ات‌دیگر سِوا بَینه. <ref>Gilman, D.. "کهکشون ئون و مجمع جزایر ستارگان". NASA WMAP. https://archive.ph/20120802/http://www.hq.nasa.gov/office/pao/History/EP-177/ch4-7.html. Retrieved 2006-08-10.</ref> فضای بین کهکشون ئون با گاز پر بَیی‌یه البته با چگالی متوسط کمته از اتا اتم در متر مکعب! درصد بالایی از کهکشون ئون به صورت سلسله مراتبی از اساره ئون مرتبط هستنه و به ظاهری خوشه شکل سازماندهی وانّه و نتیجتا" [[خوشه‌ئون اساره‌یی]] غول آسا ره تشکیل دنّه.این ساختارای غول آسا عموما" به غالب صفحات و رشته‌ئونی قرار بَیتنه که اطراف وشون ره [[خلاء]] لایتناهی دَپوشنی‌یه. <ref>"Galaxy Clusters and Large-Scale Structure". University of Cambridge. http://www.damtp.cam.ac.uk/user/gr/public/gal_lss.html. Retrieved 2007-01-15.</ref>درک این موضوع که ماده تاریک 90 درصد جرم اکثر کهکشهونون ره تشکیل دنه، آسون نی‌یه. نتایج و اطلاعات بصری گانّه این موضوع هسته که سیاهچاله‌ئون ابرغول و فرابزرگ ممکن هسته مرکز ویشتر (نه همه) کهکشهونون وجود داشت‌بائن ، این سیاهچاله‌ئون گت و پر رمز و راز دلایل اساسی و ابتدایی واکنشای فعال هسته برخی کهکشهونون هستنه. اساره شناسون بر این باورنه حداقل اتا سیاهچاله میون مرکز کهکشون راه شیری جاخوش هکرد بائه.<ref>Finley, D.; Aguilar, D. (2005-11-02). "نگاه نزدیکتر اساره شناسون به راه شیری Mysterious Core". National Radio Astronomy Observatory. http://www.nrao.edu/pr/2005/sagastar/. Retrieved 2006-08-10.</ref> |
||
== انواع کهکشون از لحاظ ریخت شناسی == |
== انواع کهکشون از لحاظ ریخت شناسی == |
||
| ۶۵ بند: | ۶۳ بند: | ||
== کهکشون راه شیری == |
== کهکشون راه شیری == |
||
[[پرونده:Milky Way IR Spitzer.jpg|بندانگشتی|چپ|۲۵۰px||عکس سرخ ِمادون هسته مرکزی کهکشون راه شیری]] |
[[پرونده:Milky Way IR Spitzer.jpg|بندانگشتی|چپ|۲۵۰px||عکس سرخ ِمادون هسته مرکزی کهکشون راه شیری]] |
||
[[پرونده: |
[[پرونده:Artist's impression of the Milky Way (updated - annotated).jpg|250px|thumb|عکسی بازوئون کهکشون راه شیری جه]] |
||
کهکشون راه شیری کهکشونی هسته که زمینیا ونه دله زندگی کانّه. این کهکشون به شکل نوار درخشونی که [[آسمون]] ره دور زنده و با استوای سماوی ۶۳ درجه زاویه سازنه. تاریک شوئون دله بدون ماه با چشم غیر مسلح بدی‌یه وانه. ضخامت این نوار که در حقیقت مقطع کهکشون از دید خورشید هسته نامنظم و مقدار پهنای وه بین ۳ تا ۳۰ درجه موتفاوت هسته. روشنایی و پهنای نوار کهکشون سمت صورت فلکی [[قوس]] ویشتر هسته و تابستون شوئون ویشتر خودنمایی کانده دلیل این مسئله این هسته که مرکز کهکشون راه شیری این سمت دله دره و زمونی که به صورت فلکی قوس نگاه کامبی در واقع به قسمتای درونی وه نگاه کامبی که تعداد اساره‌ئون و سحابی‌ئون وه ویشتر هسته. کهکشون راه شیری اتا [[کهکشون مارپیچی|مارپیچی کهکشون]] ِچن‌بازوئه هسته. حتی اتا خورد [[تلسکوپ]] جه بنشنه میلیون‌ئون [[اساره]] وه ره بدی‌ین که البته این اساره‌ئون همه متعلق به [[بازوی جبار]] هستنه. بی‌نظمی‌ئونی که کهکشون دله ویمبی ناشی از وجود ابرئون گازی و غباری تیره کوننده (سحابی تاریک) هستنه. کهکشون راه شیری به همراه دِ کهکشون مارپیچی [[آندرومدا]] و [[کهکشون مثلثی]] و حدود سی [[کهکشون کوتوله]] خوشه محلی کهکشونی ره تشکیل دنّه. کهکشونای کوتوله حول سه‌تا گتِ کهکشون مجموعه چرخش کانّه ودر حقیقت اقمار این کهکشهونون به حساب انّه. [[خورشید]] به همراه منظومه خادش با فاصله حدود ۲۴۰۰۰ تا ۲۸۰۰۰ سال نوری از مرکز کهکشون قرار دانّه و هر ۲۵۰ میلیون سال ات بار حول مرکز وه چرخنه. با بررسی ۲۸ اساره که نزدیکی مرکز کهکشون قرار دارنه مشخص بیّه که [[سیوچاله]]یی با [[جرم]] حدود ۴ میلیون برابر جرم خورشید اونجه دَره. با توجه به قانون سوم کپلر درباره دِ جسمی که دور هم چرخنّه که ونه دله بائوته وانه جرم جسم گت‌تر (که اینجه همون کهکشون راه شیری هسته) بر حسب جرم خورشید برابر هسته با حاصل تقسیم توان سوم اندازه مدار جسم خوردتر (که اینجه خورشید هسته) بر حسب واحد نجومی بر توان دوم دوره چرخشی وه بر حسب سال و با توجه به اینکه خورشید با فاصله حدود ۸۰۰۰ پارسکی از مرکز کهکشون قرار دانّه و دوره چرخش وه به دور مرکز کهکشون حدود ۲۲۵ میلیون سال هسته، جرم کهکشون حدود ۹۰ میلیارد برابر جرم خورشید به دست انه. این عدد با متمرکز هاکردن جرم تموم موادی کهکشون جه که درون مدار خورشید قرار دارنه مرکز کهکشون بدست بموئه. طبیعی هسته که مقداری از جرم کهکشون هم بیرون از مدار خورشید قرار دانّه. یعنی این عدد، جرم این مواد ره نشان ندنه. برای اندازه گیری جرم کل کهکشون از اندازه گیری سرعت اساره و گازونی مرکز ِنیشنگاء جه دورِنه استفاده وانه. دانشمندا متوجه بَینه که مؤثرترین راه اندازه گیری جرم کهکشون موطالعات طول موج‌ئون رادیویی جه هسته چون این امواج کمته تحت تاثیر گازون و غبارون کهکشونی دله هستنه و با موطالعه وشون بَنشنه به موشاهده مواد دورتری دَس‌بزوئن. با این روش دانشمندا بتونستنه به نموداری از جرم موادی که مرکز ِکهکشون جه فاصله دارنه ره دَس پیدا هاکنن.این نمودار با ایسم نمودار چرخشی بِشناسته وانه. با کومک این نمودار معلوم بیّه که جرم کهکشون محدوده ۱۵۰۰۰ پارسکی از مرکز کهکشون حدود ۲۰ میلیارد برابر جرم خورشید هسته. این خوشه‌ئون کروی و بازوئون کهکشون ره هم شه ورگنّه.ممکنه تصور هاکنین اجرامی که فاصله وشون تا مرکز کهکشون از این فاصله ویشتر بائه مطابق اونچی منظومه شمسی دله رخ دِنه سورعت وشون رو به کاهش بائه. به اساس اندازه گیری‌ئون موشخص بیّه که اینطور نی‌یه، یعنی سورعت این اجرام از اونچی که پیش بینی بی‌یه ویشتر هسته بنابراین ونه جرم گت‌تری فاصله‌ئون دورتر از ۱۵۰۰۰ پارسکی مرکز خورشید جه وجود دارِن.اِسا این جرم به وجود اتا هاله تاریک (Dark halo) نسبت هداءبونه. |
کهکشون راه شیری کهکشونی هسته که زمینیا ونه دله زندگی کانّه. این کهکشون به شکل نوار درخشونی که [[آسمون]] ره دور زنده و با استوای سماوی ۶۳ درجه زاویه سازنه. تاریک شوئون دله بدون ماه با چشم غیر مسلح بدی‌یه وانه. ضخامت این نوار که در حقیقت مقطع کهکشون از دید خورشید هسته نامنظم و مقدار پهنای وه بین ۳ تا ۳۰ درجه موتفاوت هسته. روشنایی و پهنای نوار کهکشون سمت صورت فلکی [[قوس]] ویشتر هسته و تابستون شوئون ویشتر خودنمایی کانده دلیل این مسئله این هسته که مرکز کهکشون راه شیری این سمت دله دره و زمونی که به صورت فلکی قوس نگاه کامبی در واقع به قسمتای درونی وه نگاه کامبی که تعداد اساره‌ئون و سحابی‌ئون وه ویشتر هسته. کهکشون راه شیری اتا [[کهکشون مارپیچی|مارپیچی کهکشون]] ِچن‌بازوئه هسته. حتی اتا خورد [[تلسکوپ]] جه بنشنه میلیون‌ئون [[اساره]] وه ره بدی‌ین که البته این اساره‌ئون همه متعلق به [[بازوی جبار]] هستنه. بی‌نظمی‌ئونی که کهکشون دله ویمبی ناشی از وجود ابرئون گازی و غباری تیره کوننده (سحابی تاریک) هستنه. کهکشون راه شیری به همراه دِ کهکشون مارپیچی [[آندرومدا]] و [[کهکشون مثلثی]] و حدود سی [[کهکشون کوتوله]] خوشه محلی کهکشونی ره تشکیل دنّه. کهکشونای کوتوله حول سه‌تا گتِ کهکشون مجموعه چرخش کانّه ودر حقیقت اقمار این کهکشهونون به حساب انّه. [[خورشید]] به همراه منظومه خادش با فاصله حدود ۲۴۰۰۰ تا ۲۸۰۰۰ سال نوری از مرکز کهکشون قرار دانّه و هر ۲۵۰ میلیون سال ات بار حول مرکز وه چرخنه. با بررسی ۲۸ اساره که نزدیکی مرکز کهکشون قرار دارنه مشخص بیّه که [[سیوچاله]]یی با [[جرم]] حدود ۴ میلیون برابر جرم خورشید اونجه دَره. با توجه به قانون سوم کپلر درباره دِ جسمی که دور هم چرخنّه که ونه دله بائوته وانه جرم جسم گت‌تر (که اینجه همون کهکشون راه شیری هسته) بر حسب جرم خورشید برابر هسته با حاصل تقسیم توان سوم اندازه مدار جسم خوردتر (که اینجه خورشید هسته) بر حسب واحد نجومی بر توان دوم دوره چرخشی وه بر حسب سال و با توجه به اینکه خورشید با فاصله حدود ۸۰۰۰ پارسکی از مرکز کهکشون قرار دانّه و دوره چرخش وه به دور مرکز کهکشون حدود ۲۲۵ میلیون سال هسته، جرم کهکشون حدود ۹۰ میلیارد برابر جرم خورشید به دست انه. این عدد با متمرکز هاکردن جرم تموم موادی کهکشون جه که درون مدار خورشید قرار دارنه مرکز کهکشون بدست بموئه. طبیعی هسته که مقداری از جرم کهکشون هم بیرون از مدار خورشید قرار دانّه. یعنی این عدد، جرم این مواد ره نشان ندنه. برای اندازه گیری جرم کل کهکشون از اندازه گیری سرعت اساره و گازونی مرکز ِنیشنگاء جه دورِنه استفاده وانه. دانشمندا متوجه بَینه که مؤثرترین راه اندازه گیری جرم کهکشون موطالعات طول موج‌ئون رادیویی جه هسته چون این امواج کمته تحت تاثیر گازون و غبارون کهکشونی دله هستنه و با موطالعه وشون بَنشنه به موشاهده مواد دورتری دَس‌بزوئن. با این روش دانشمندا بتونستنه به نموداری از جرم موادی که مرکز ِکهکشون جه فاصله دارنه ره دَس پیدا هاکنن.این نمودار با ایسم نمودار چرخشی بِشناسته وانه. با کومک این نمودار معلوم بیّه که جرم کهکشون محدوده ۱۵۰۰۰ پارسکی از مرکز کهکشون حدود ۲۰ میلیارد برابر جرم خورشید هسته. این خوشه‌ئون کروی و بازوئون کهکشون ره هم شه ورگنّه.ممکنه تصور هاکنین اجرامی که فاصله وشون تا مرکز کهکشون از این فاصله ویشتر بائه مطابق اونچی منظومه شمسی دله رخ دِنه سورعت وشون رو به کاهش بائه. به اساس اندازه گیری‌ئون موشخص بیّه که اینطور نی‌یه، یعنی سورعت این اجرام از اونچی که پیش بینی بی‌یه ویشتر هسته بنابراین ونه جرم گت‌تری فاصله‌ئون دورتر از ۱۵۰۰۰ پارسکی مرکز خورشید جه وجود دارِن.اِسا این جرم به وجود اتا هاله تاریک (Dark halo) نسبت هداءبونه. |
||
{{wide image|Milkyway |
{{wide image|Milkyway pan.jpg|1200px|کهکشون راه شیری ات پَلی جه.}} |
||
| ۱۷۸ بند: | ۱۷۶ بند: | ||
== ویشته بگردستن == |
== ویشته بگردستن == |
||
* [[مسیه اجرام لیست |
* [[مسیه اجرام لیست]] |
||
* [[کهکشونئون لیست]] |
* [[کهکشونئون لیست]] |
||
* [[تلسکپوپ|تلسکوپ‌ئون]] |
* [[تلسکپوپ|تلسکوپ‌ئون]] |
||
[[رج:کهکشون| ]] |
|||
[[رج:فضا]] |
[[رج:فضا]] |
||
[[رج:فیزیک]] |
|||
{{Link FA|en}} |
|||
{{Link FA|eo}} |
|||
{{Link FA|fa}} |
|||
{{Link FA|it}} |
|||
{{Link FA|ml}} |
|||
{{Link FA|ru}} |
|||
{{Link FA|th}} |
|||
{{Link GA|fa}} |
|||
{{Link GA|sv}} |
|||
[[af:Sterrestelsel]] |
|||
[[an:Galaxia]] |
|||
[[ar:مجرة]] |
|||
[[arz:جالاكسى]] |
|||
[[ast:Galaxa]] |
|||
[[az:Qalaktika]] |
|||
[[bat-smg:Galaktėka]] |
|||
[[be:Галактыка]] |
|||
[[be-x-old:Галяктыка]] |
|||
[[bg:Галактика]] |
|||
[[bn:ছায়াপথ]] |
|||
[[br:Galaksienn]] |
|||
[[bs:Galaksija]] |
|||
[[ca:Galàxia]] |
|||
[[ce:Голакхтигал]] |
|||
[[ckb:کاکێشان]] |
|||
[[cs:Galaxie]] |
|||
[[cv:Галактика]] |
|||
[[cy:Galaeth]] |
|||
[[da:Galakse]] |
|||
[[de:Galaxie]] |
|||
[[el:Γαλαξίες]] |
|||
[[eml:Galâsia]] |
|||
[[en:Galaxy]] |
|||
[[eo:Galaksio]] |
|||
[[es:Galaxia]] |
|||
[[et:Galaktika]] |
|||
[[eu:Galaxia]] |
|||
[[fa:کهکشان]] |
|||
[[fi:Galaksi]] |
|||
[[fiu-vro:Tsirgurada (tähetiidüs)]] |
|||
[[fr:Galaxie]] |
|||
[[fy:Stjerrestelsel]] |
|||
[[ga:Réaltra]] |
|||
[[gl:Galaxia]] |
|||
[[he:גלקסיה]] |
|||
[[hi:आकाशगंगा]] |
|||
[[hif:Tara ke samundar]] |
|||
[[hr:Galaktika]] |
|||
[[ht:Galaksi]] |
|||
[[hu:Galaxis]] |
|||
[[ia:Galaxia]] |
|||
[[id:Galaksi]] |
|||
[[io:Galaxio]] |
|||
[[is:Stjörnuþoka]] |
|||
[[it:Galassia]] |
|||
[[ja:銀河]] |
|||
[[jbo:barda tarci bo girzu]] |
|||
[[jv:Galaksi]] |
|||
[[ka:გალაქტიკა]] |
|||
[[kk:Галактика]] |
|||
[[kn:ನಕ್ಷತ್ರಕೂಟ]] |
|||
[[ko:은하]] |
|||
[[ku:Galaksî]] |
|||
[[la:Galaxias]] |
|||
[[lb:Galaxis]] |
|||
[[lez:Галактика]] |
|||
[[li:Starestèlsel]] |
|||
[[lt:Galaktika]] |
|||
[[lv:Galaktika]] |
|||
[[mg:Vondron-kintana]] |
|||
[[mk:Галаксија]] |
|||
[[ml:താരാപഥം]] |
|||
[[mn:Галактик]] |
|||
[[mr:दीर्घिका]] |
|||
[[ms:Galaksi]] |
|||
[[mwl:Galáxia]] |
|||
[[my:ဂယ်လက်ဆီ]] |
|||
[[nds:Galaxie]] |
|||
[[ne:तारापुञ्ज]] |
|||
[[nl:Sterrenstelsel]] |
|||
[[nn:Galakse]] |
|||
[[no:Galakse]] |
|||
[[nov:Galaxie]] |
|||
[[oc:Galaxia]] |
|||
[[pam:Galaxy]] |
|||
[[pl:Galaktyka]] |
|||
[[pnb:گیلکسی]] |
|||
[[pt:Galáxia]] |
|||
[[qu:Ñuñu warani]] |
|||
[[rm:Galaxia]] |
|||
[[ro:Galaxie]] |
|||
[[ru:Галактика]] |
|||
[[rue:Ґалаксія]] |
|||
[[sah:Галаактика]] |
|||
[[scn:Galassia]] |
|||
[[sh:Galaksija]] |
|||
[[si:චක්රාවාට]] |
|||
[[simple:Galaxy]] |
|||
[[sk:Galaxia]] |
|||
[[sl:Galaksija]] |
|||
[[sq:Galaktika]] |
|||
[[sr:Галаксија]] |
|||
[[su:Galaksi]] |
|||
[[sv:Galax]] |
|||
[[sw:Galaksi]] |
|||
[[ta:விண்மீன் பேரடை]] |
|||
[[te:గేలక్సీ]] |
|||
[[th:ดาราจักร]] |
|||
[[tk:Galaktika]] |
|||
[[tl:Galaksiya]] |
|||
[[tr:Galaksi]] |
|||
[[tt:Галактика]] |
|||
[[uk:Галактика]] |
|||
[[ur:کہکشاں]] |
|||
[[vec:Gałasia]] |
|||
[[vi:Thiên hà]] |
|||
[[war:Galaxiya]] |
|||
[[yi:גאלאקסיע]] |
|||
[[zh:星系]] |
|||
[[zh-min-nan:Gîn-hô]] |
|||
[[zh-yue:星系]] |
|||
اِسایی نسخه تا ۱ مارس ۲۰۲۳، ساعت ۰۹:۰۸
.jpg)
کهکشونا جائون خله گت و با حد و سامونی موشخص هستنه که اساره‌ئون ، بقایای شبه اساره‌ئون ماده تاریک و گاز و گرد غبارای بین اساره‌یی جه که نیروی گرانشی جه همدیگه دور جمع بَینه، تشکیل پیدا هاکردنه. خوردترین کهکشونا عرضی برابر با چن صد سال نوری ، شامل حدود ۱۰۰۰۰۰ میلیارد اساره هستنه. گت‌ترین کهکشونا تا ۳ میلیون سال نوری عرض دارنه و شامل ویش از ۱۰۰۰ میلیارد اساره هستنه. ماده تاریک اخترشناسی و کیهونشناسی دله، ماده‌یی فرضی هسته که چون از خادش نور (امواج الکترومغناطیسی) گسیل یا بازتاب نکانده، نَوانه وه ره موستقیما" بَدی‌ین اما از اثرات گرانشی موجود به روی اجسام مرئی، مثل اساره‌ئون و کهکشونا، بَنشنه بفهمستن که وه وجود دانّه. درک و تجسم ماده تاریک آسان نی‌یه اما دانش اساره شناسی دله حائز اهمیت هسته.[۱] [۲] [۳] [۴] [۵]
گتی، خصوصیات، ریخت شناسی، طبقه بندی
[دچی‌ین]
ایسم کهکشون به انگلیسی: Galaxy بَیته از ریشه یونانی وه Galaxias به معنی شیری هسته و کهکشون راه شیری به انگلیسی: Milky Way galaxy ماخذ این نوم هسته. کهکشونئون از لحاظ گتی و تعداد اساره‌ئون خله فرق دارنه، کهکشونای کوتوله حدود 10 میلیون اساره [۶]و کهکشونای غول آسا تا سقف 100 تریلیون اساره [۷]دارنه،[۸] همه‌ی اساره‌ئون اتا کهکشون ِدله درنه و اتا مدار میون قرار دارنه و به دور مرکز تراکم کهکشون گردنّه. کهکشونئون ممکن هسته از چندین سامانه اساره‌یی، خوشه‌ئون اساره‌یی و ابرئون میون اساره‌یی جورواجور تشکیل بَی بائِن. خورشید اتا از اساره‌ئون کهکشون راه شیری هسته. شکل کهکشونئون بر اساس شیوه‌ی طبقه بندی وانه که طبق شیوه طبقه بندی اساره شناس آمریکایی ، ادوین هابل (1953- 1986) ، شکل بَیته. در مورد تکامل کهکشونئون اطلاعات قطعی کمی دست دله دَره. تنها مطلب مورد اطمینان اینتا هست که کهکشونئون میلیاردا سال پیش به شکل توده‌یی از ابرئون گازی و غباری بوجود بی‌یمونه. از لحاظ تاریخی و پیشینه، کهکشونئون با توجه به شکل ظاهریشون طبقه بندی وانه که معمولا" این کار با بررسی ظاهر و ریخت شناسی وشون انجام بَیته. شکل متعارف کهکشونئون بیضی شکل هسته [۹]که برش مقطع عرضی وشون شبیه اتا بیضی نورانی هسته. کهکشونای مارپیچی سطح مقطعی شبیه اتا صفحه مدور هستنه که این صفحات توسط بازوئون پرگرد وغبار همدیگه پَلی گروهی دیگه از کهکشهونون اشکال نا منظم و غیر معمول دارنه که به کهکشونای بی قاعده معروف هستنه. منظم نَیّن وشون معمولا" بخاطر کشش گرانشی کهکشونایی هسته که همسایگی وشون قرار دارنه.این قبیل واکنشایی که میون کهکشونای مجاور رخ دِنه، ممکن هسته نهایتا" به ادغام و ترکیب وشون تموم بواشه و به صورت ضمنی، به طور قابل مولاحظه‌یی باعث ویشته‌بیّن تشکیل و صف آرایی مجموعه اساره‌ئونی وانه که کهکشاونای اساره پاش نامیده وانّه. همینتی بَنشنه کهکشونای اساره پاش ره که اتا ساختار منسجم ندارنه ره، به کهکشونای بی‌قاعده هم نسبت هدائن.[۱۰] بیشتر از 170 میلیارد کهکشون کائناتی که توسط بشر قابل موشاهده هسته دله، وجود داردنه.[۱۱] اکثر کهکشهونون قطری بین 1000 تا 100،000 پارسک دارنه [۱۲](هر پارسک موعادل 31 تریلیون کیلومتر می باشد). کهکشونون معمولا" با فاصله میلیون‌ئون پارسک و حتی مگاپارسک از ات‌دیگر سِوا بَینه. [۱۳] فضای بین کهکشون ئون با گاز پر بَیی‌یه البته با چگالی متوسط کمته از اتا اتم در متر مکعب! درصد بالایی از کهکشون ئون به صورت سلسله مراتبی از اساره ئون مرتبط هستنه و به ظاهری خوشه شکل سازماندهی وانّه و نتیجتا" خوشه‌ئون اساره‌یی غول آسا ره تشکیل دنّه.این ساختارای غول آسا عموما" به غالب صفحات و رشته‌ئونی قرار بَیتنه که اطراف وشون ره خلاء لایتناهی دَپوشنی‌یه. [۱۴]درک این موضوع که ماده تاریک 90 درصد جرم اکثر کهکشهونون ره تشکیل دنه، آسون نی‌یه. نتایج و اطلاعات بصری گانّه این موضوع هسته که سیاهچاله‌ئون ابرغول و فرابزرگ ممکن هسته مرکز ویشتر (نه همه) کهکشهونون وجود داشت‌بائن ، این سیاهچاله‌ئون گت و پر رمز و راز دلایل اساسی و ابتدایی واکنشای فعال هسته برخی کهکشهونون هستنه. اساره شناسون بر این باورنه حداقل اتا سیاهچاله میون مرکز کهکشون راه شیری جاخوش هکرد بائه.[۱۵]
انواع کهکشون از لحاظ ریخت شناسی
[دچی‌ین]- کهکشون نامنظم
کهکشونای نامنظم یا بی قاعده هیچ شکل یا ساختار منظمی ندارنه، وشون جرم ویشتری از کهکشونای دیگه دارنه و ویشتر اساره‌ئون موجود در وشون دارای طول عمر کم و درخشون هستنه. با وجود اینکه خله از کهکشونای نا منظم نواحی تابان گازی دارنه که اساره‌ئون وشون دله شکل گنّه، ویشتر گاز میون اساره‌یی کهکشهونون بایستی متراکم بائه تا اساره‌ئون ِجدیدی بوجود بِئِن. حدود پنج درصد از هزار کهکشون درخشون ره کهکشونای نامنظم تشکیل دنّه. این در حالی هسته که 1/4کهکشونای بشناسی‌یه هم کهکشونای نامنظم هستنه.
- کهکشون مارپیچی
کهکشونای مارپیچی بازوئونی دارنِه که شکل مارپیچی اطراف وه برآمدگی مرکزی یا هسته ، قرصی ایجاد کانده که چرخش هسته با چرخش بازوئون وه همراه وانه. جوون‌ترین اساره‌ئون کهکشونای مارپیچی بازوئون کم توده دله دَرنه و اساره‌ئون کوهن اکثرا هسته متراکم دله جا دارنه. کوهن‌ترین اساره‌ئون هاله‌ئون کروی دله پراکنده قرار بَیتنه و اطراف قرص کهکشونی ره فرا بَیتنه. بازوئون مذکور همینتی غبار و گاز فراوونی دارنه که منجر به تشکیل اساره‌ئون جدید وانه.
- کهکشون مارپیچی میله‌یی
اتا کهکشون مارپیچی میله‌یی اتا هسته برآمدگی مرکزی دله دکشی‌یه بیّه و میله‌یی شکل هسته. همزمون با چرخش هسته این طور به نظر رسنه که هر سوی هسته اتا بازو هم چرخنه. برخی اساره شناسون عقیده دارنه کهکشون راه شیری هم اتا کهکشون مارپیچی میله‌ای هسته. شکل کهکشونای مارپیچی و کهکشونای مارپیچی میله‌یی از کهکشونای با برآمدگیای مرکزی گت با بازوئون به هم ناپیوسته تا کهکشونای با برآمدگی‌ئون مرکزی پچیک و بازوئون آزاد متغیر هسته. گرچه کهکشونای مارپیچی و مارپیچی میله‌یی پیش از این به عونوان دِ نوع کهکشون فرق‌دار طبقه بندی بینه، ولی امروزه اساره شناسون وشون ره شبیه هم دونّه.
- کهکشون بیضوی
کهکشونای بیضوی از نظر شکل ، از شکل بیضی‌گون (شبیه توپ راگبی) تا شکل کروی متغیر هستنه و شکلای بین این دِتا هم پیدا وانه. بر خلاف کهکشونای دیگه که نور آبی بَپته اساره‌ئون جه منعکس وانه، کهکشونای بیضوی زرد رنگ بنظر رسنّه. علت اینتا توقف شکل گیری اساره‌ئون اینتا کهکشهونون دله هسته که در نتیجه تقریبا" تموم نور وشون اساره‌ئون غول سرخ جه که طول عمر زیاد دارنه جه تأمین وانه. [۱۶]
ریشه شناسی واژه کهکشون (Galaxy)
[دچی‌ین]کلمه galaxy از کلمه galaktikos یا kyklos یا galaxias بَیته بیّه و معنای وه مسیر منحنی شیری رنگ هسته. اینتا کلمه به خاطر شیری رنگ بی‌ین راه شیری شو دله هسته. این ریشه شناسی کلمه از اتا افسانه قدیمی یونانی بَیته بیّه، زئوس اتا وچه ره که فناپذیر بی‌یه ره بی‌یشته شه زنای کشه دله این وچه که هرکول ایسم داشته هرایِ(همون زنا) شیر ره خانّه ، هر وقتی خو جه راست وانه وچه ره دست جه پرت کانده بِنه و ونه شیر فوااره زنده و راه شیری دِرِست وانه.[۱۷] ادبیات دله واژه Galaxy با حرف G به تعبیر کهکشون راه شیری هسته، تا أمه کهکشون ره از میلیاردئون کهکشون دیگه مجزا هکنه. عبارت راه شیری (Milky Way) اولین بار مجموعه شعری به نوم خانه شهرت سال 1380 میلادی توسط اتا شاعر انگلیسی به نوم Chaucer به کار بَورده بیّه. [۱۸] زمونی که ویلیام هرسچل لیست هاکردن اجرام آسمانی ره شروع هاکرده، وه از عبارت ابر مارپیچی کهکشون ام-31 وسّه استفاده هکرده. این اجرام بعدأ با عونوان "ممالک بی کرون هزارگونه اساره‌ئون" تعبیر بَینه و وقتی فاصله نجومی و باورنکاردنی این اجرام درخشون معین بیّه لقب "جزائر کائنات" به وشون هدائه بیّه. البته چون کائنات به کل عالم و تمومی اجرامی که ونه دله قرار دارنه بائوته وانه و همینتی تمومی این کائنات بشناسی‌یه نینه، لذا عبارت "جزائر کائنات" به کهکشون تغییر نوم هدائه. [۱۹]
کهکشون راه شیری
[دچی‌ین]
.jpg)
کهکشون راه شیری کهکشونی هسته که زمینیا ونه دله زندگی کانّه. این کهکشون به شکل نوار درخشونی که آسمون ره دور زنده و با استوای سماوی ۶۳ درجه زاویه سازنه. تاریک شوئون دله بدون ماه با چشم غیر مسلح بدی‌یه وانه. ضخامت این نوار که در حقیقت مقطع کهکشون از دید خورشید هسته نامنظم و مقدار پهنای وه بین ۳ تا ۳۰ درجه موتفاوت هسته. روشنایی و پهنای نوار کهکشون سمت صورت فلکی قوس ویشتر هسته و تابستون شوئون ویشتر خودنمایی کانده دلیل این مسئله این هسته که مرکز کهکشون راه شیری این سمت دله دره و زمونی که به صورت فلکی قوس نگاه کامبی در واقع به قسمتای درونی وه نگاه کامبی که تعداد اساره‌ئون و سحابی‌ئون وه ویشتر هسته. کهکشون راه شیری اتا مارپیچی کهکشون ِچن‌بازوئه هسته. حتی اتا خورد تلسکوپ جه بنشنه میلیون‌ئون اساره وه ره بدی‌ین که البته این اساره‌ئون همه متعلق به بازوی جبار هستنه. بی‌نظمی‌ئونی که کهکشون دله ویمبی ناشی از وجود ابرئون گازی و غباری تیره کوننده (سحابی تاریک) هستنه. کهکشون راه شیری به همراه دِ کهکشون مارپیچی آندرومدا و کهکشون مثلثی و حدود سی کهکشون کوتوله خوشه محلی کهکشونی ره تشکیل دنّه. کهکشونای کوتوله حول سه‌تا گتِ کهکشون مجموعه چرخش کانّه ودر حقیقت اقمار این کهکشهونون به حساب انّه. خورشید به همراه منظومه خادش با فاصله حدود ۲۴۰۰۰ تا ۲۸۰۰۰ سال نوری از مرکز کهکشون قرار دانّه و هر ۲۵۰ میلیون سال ات بار حول مرکز وه چرخنه. با بررسی ۲۸ اساره که نزدیکی مرکز کهکشون قرار دارنه مشخص بیّه که سیوچاله‌یی با جرم حدود ۴ میلیون برابر جرم خورشید اونجه دَره. با توجه به قانون سوم کپلر درباره دِ جسمی که دور هم چرخنّه که ونه دله بائوته وانه جرم جسم گت‌تر (که اینجه همون کهکشون راه شیری هسته) بر حسب جرم خورشید برابر هسته با حاصل تقسیم توان سوم اندازه مدار جسم خوردتر (که اینجه خورشید هسته) بر حسب واحد نجومی بر توان دوم دوره چرخشی وه بر حسب سال و با توجه به اینکه خورشید با فاصله حدود ۸۰۰۰ پارسکی از مرکز کهکشون قرار دانّه و دوره چرخش وه به دور مرکز کهکشون حدود ۲۲۵ میلیون سال هسته، جرم کهکشون حدود ۹۰ میلیارد برابر جرم خورشید به دست انه. این عدد با متمرکز هاکردن جرم تموم موادی کهکشون جه که درون مدار خورشید قرار دارنه مرکز کهکشون بدست بموئه. طبیعی هسته که مقداری از جرم کهکشون هم بیرون از مدار خورشید قرار دانّه. یعنی این عدد، جرم این مواد ره نشان ندنه. برای اندازه گیری جرم کل کهکشون از اندازه گیری سرعت اساره و گازونی مرکز ِنیشنگاء جه دورِنه استفاده وانه. دانشمندا متوجه بَینه که مؤثرترین راه اندازه گیری جرم کهکشون موطالعات طول موج‌ئون رادیویی جه هسته چون این امواج کمته تحت تاثیر گازون و غبارون کهکشونی دله هستنه و با موطالعه وشون بَنشنه به موشاهده مواد دورتری دَس‌بزوئن. با این روش دانشمندا بتونستنه به نموداری از جرم موادی که مرکز ِکهکشون جه فاصله دارنه ره دَس پیدا هاکنن.این نمودار با ایسم نمودار چرخشی بِشناسته وانه. با کومک این نمودار معلوم بیّه که جرم کهکشون محدوده ۱۵۰۰۰ پارسکی از مرکز کهکشون حدود ۲۰ میلیارد برابر جرم خورشید هسته. این خوشه‌ئون کروی و بازوئون کهکشون ره هم شه ورگنّه.ممکنه تصور هاکنین اجرامی که فاصله وشون تا مرکز کهکشون از این فاصله ویشتر بائه مطابق اونچی منظومه شمسی دله رخ دِنه سورعت وشون رو به کاهش بائه. به اساس اندازه گیری‌ئون موشخص بیّه که اینطور نی‌یه، یعنی سورعت این اجرام از اونچی که پیش بینی بی‌یه ویشتر هسته بنابراین ونه جرم گت‌تری فاصله‌ئون دورتر از ۱۵۰۰۰ پارسکی مرکز خورشید جه وجود دارِن.اِسا این جرم به وجود اتا هاله تاریک (Dark halo) نسبت هداءبونه.
ویشترین جرم کهکشون همین تاریک هاله وسّه هسته. در نظر دارین کلمه‌ی تاریک به این معنا هسته که این مواد کل محدوده طیفی(از گاما تا رادیویی) دله بَدی‌یه نوانّه. تنها به دلیل اثرات گرانشی وشون هسته که به وجود وشون اعتقاد دارمی. این ماده تاریک نه از مولکول‌ئون هیدروژن و نه از مواد اساره‌یی معمولی تشکیل بَیی‌یه. سیوچاله‌ئون با جرم اساره‌یی،اجرام ماکو(MACHO) که شامل کوتوله‌ئون قهوه‌یی (اساره‌ئونی که به خاطر جرم کم نتونستنه واکنشای هسته‌یی ره شروع هاکنن)، اسپه‌کوتوله‌ئون و ضعیف کوتوله‌ئون و کم جرم سرخ خستنه از کاندیدائون مورد نظر هستنه. در حال حاضر گوزینه ذرات زیر اتمی هم به لیست مواد تشکیل دهنده ماده تاریک اضافه بَیی‌یه. این ذرات ونه جرم دارِن ولی برهم کنش خله ناچیزی با مواد معمولی داشت بائن. اتا رج از این مواد با ایسم ذرات جرم دار با برهمکنش ضعیف بِشناسته وانپبه. امه‌اجداد هم هزارون سال پیش به وجود این نوار نقره‌یی رنگ آسمون دله پِیی بَورد بینه. خله از اقوام باستان بر این باور بینه که این نوار رایی هسته که گذشتگون با عبور از وه به جهون دیگه شونّه. اقوامی دیگه اعتقاد داشتنه که این نوار ، پدیده‌یی الهی هسته که شوئون خادش ره محافظت از مردم وسّه جهون ِسر کَشنه. [۲۰]راه شیری اتا گت ِمجموعه ویشتر از ۲۰۰ میلیارد اساره ، سیاره ، خوشه و گرد و غبار هسته. خورشید و منظومه شمسی هم بخشی از این کهکشون هستنه. راه شیری اتا کهکشون مارپیچی هسته، از نظر هابل نوع وه اس-بی یا اس-سی و اتا از اعضا گروهی محلی ، هسته که این گروه خادش شامل کهکشون راه شیری ، ابرئون ماژلانی، آندرومدا و خله دیگه از کهکشونای پچیک هسته. رصدئون اخیر نشون دنّه که راه شیری، اتا کهکشون ِگت ِمارپیچی با جرمی ویشتر از ۷۵۰ میلیارد برابر جرم منظومه شمسی و قطری با حدود ۱۰۰،۰۰۰ سال نوری هسته. اساره شناسون استرالیایی اتا بازوی کیهونی اضافی ره کهکشون راه شیری دله کشف هاکردنه که مثل اتا گازی‌سامون ِضخیم دور این کهکشون بَکشی‌یه بَیی‌یه. این اساره شناسون امیدوارنه که این یافته‌ئون باعث بوّن که اتا عکس ِبهتر کهکشون ِراه‌شیری جه بَیرِن. این گازی‌سامون که ۶۵۰۰ سال نوری ضخامت دانّه نشون دنه که ساختار کهکشون راه شیری مشابه با سایر کهکشهونون هسته. این کهکشهونون دارای بازوئون مارپیچی گازی هستنه که فراسوی بازوئون مارپیچی اساره‌ئی مرکزی گسترده بینه. به اعتقاد اساره شناسون کهکشون راه شیری ۴ بازوی متشکل از هیدروژن، گردوغبار و اساره‌ئون هسته که بیرون از مرکز وه چرخ گیرنه. این گازی‌سامون که اخیراً کشف بَیّه ۶۰۰۰۰ سال نوری از مرکز کهکشون راه شیری فاصله دانّه. گاز اطراف این کهکشون وجود دانّه؛ اما اتا ساختار گازی ونه نقطه دله وجود ندانّه. این گازی‌سامون دوردست‌ترین نقطه کهکشون دله دره و آخرین چیزی هسته که پیش از ناپدیدبیّن کهکشون قابل موشاهده هسته. این محققون درحال تحقیق روی گاز هیدروژن صفحه یا دیسک کهکشون راه شیری بینه که با این بازوی اضافی مواجه بینه. به اعتقاد پژوهشگرون این بازوی به تازگی کشف بَیی با اتا از بازوئون مرکزی اساره‌یی کهکشون مرتبط هسته. [۲۱] دموکریتوس فیلسوف یونانی (زندگی ۳۷۰ تا ۴۵۰ قبل از میلاد) بر این باور بود که نوار درخشان و نام آشنای راه شیری، که آسمون شو دله پیدا وانه، احتمالا" از اساره‌ئون با فاصله خله زیاد تشکیل بَیی‌یه. [۲۲] ارسطو (زندگی 322 تا 384 قیل از میلاد) معتقد بی‌یه که راه شیری احتراق و انفجار گازئون تصاعدی و تشی گروه بیشماری از اساره‌ئون غول آسا و نزدیک به ات‌دیگر ایجادبَیی‌یه و همینتی این احتراق بخش ماوراء جو ناحیه‌یی از کیهون به همراه فعل و انفعالات سماوی رخ هدائه.[۲۳] اولین بار ابن هیثم اساره شناس عرب (زندگی965 تا 1037 میلادی) اختلاف منظر (دید گشت) راه شیری ره اندازه گیری و موشاهده هاکرده.[۲۴]
کهکشون آندروما
[دچی‌ین]کهکشون آندرومدا-M۳۱ گت‌ترین کهکشون گروه کهکشونای محلی هسته و لیست چارلز مسیه M۳۱ ایسم هایته. این کهکشون فاصله ۲٬۵۵۵٬۰۰۰ سال نوری قرار دانّه. گروه کهکشون محلی شاملM۳۱ ،M۳۲ ،M۳۳ ،M۱۱۰ و کهکشون راه شیری هسته. این جرم آسمونی با چشم غیرمسلح بَدی‌یه نوانه. برای اولین بار توسط عبدالرحمن الصوفی به ایسم خورد ِابر (Little Cloud) بشناسی‌یه بیّه، در حالی که چارلز مسیه وه ره ۱۳ آگوست سال ۱۷۶۴ شه کاتالوگ دله ثبت هاکرده. تا مدت زیادی تصور کاردنه که آندرومدا نزدیکترین کهکشون به زمین هسته، حتی ویلیام هرشل هم این اشتباه ره هکرده. جرم این کهکشون حدود ۳۰۰-۴۰۰ میلیارد برابر جرم خورشید هسته. نظریه‌ئون در مورد آندرومدا زمونی تغییر هاکردنه که ادوین هابل ، اساره شناس معروف، با تلسکوپ ۱۰۰ اینچی بساته‌بَیی سال ۱۹۱۷ نزدیک لس انجلس بتونسته اولین بار وسّه اساره مشخصی ره بازوئون این کهکشون دله پیدا هاکنه. این اساره‌ئون مثل اساره‌ئون ِفراوونی هستنه که کهکشون راه شیری دله بَنشنه پیداهاکردن اما وشون خله کم نور بینه. ادوین هابل همینتی سه اسارهٔ متغیر ره پیدا هاکرده که اتا از وشون جزء متغیرون قیفاووسی بی‌یه، متغیرونی که تغییرات درخشندگی وشون قابل پیش بینی بینه. این اساره‌ئون و متغیرون پیدا بَیی توسط ادوین هابل وه ره به این فکر بَرسنی‌یه که این کهکشون نتونده اتا خوشهٔ اساره‌یی امه کهکشون بائه ، بلکه این اتا کهکشون خله دور از اما هسته.[۲۵]
کهکشونای فعال و غیر عادی
[دچی‌ین]از تموم کهکشهونون میزان مشخصی تشعشع الکترومغناطیسی ساطع وانه. بعضی کهکشهونون ، به طرز غیرعادی ، مقادیر زیادی تشعشع تابش کانّه. این کهکشهونون ، کهکشونای فعال ایسم دارنه. انرژی وشون از منبعی با جرم خله زیاد اما به هم فشرده که مرکز کهکشون فعال قرار دانّه جه تأمین وانه. انرژی ویشتروقتا به صورت اشعه ایکس ، موج رادیویی و همینتی نور هسته و میزان انرژی آزاد بَیی به قدری زیاد هسته که ننشنه تصور هاکردن اساره‌ئون وه ره به وجود بی‌یارد بائن. اساره شناسون به این عقیده دارنه که تنها جسمی که قادر هسته این مقدار انرژی ره آزاد هاکنه اتا حفره ِسیو ِفوق‌العاده پر جرم هسته. بنابرین، علت اینکه بعضی کهکشهونون از جومله کهکشون خودمون انرژی نسبتا" کمی آزاد کانده این هسته که حفره سیو مرکزی کوچکی ره شه میون بَیته. [۲۶]
کوازارئون (شبه اساره‌ئون)
[دچی‌ین]به نظر رسنه که کوازارون (شبه اساره‌ئون) هسته فعال کهکشونئون دور دست بائن. وشون درخشان‌ترین ، سریع‌ترین و دورترین اجرام بِشناسته ِ جهون هستنه. کوازارون مثل اساره‌ئون سطح زمین جه به مثابه اتا نقطه نورانی خله ریز بدی‌یه وانّه. بااینکه کوازارون فقط به اندازه منظومه شمسی هستنه، نور بعضی از وشون مسافتی حدود ۱۰ میلیارد سال نوری ره طی کانده تا به اِما برسه. اما برای اینکه بتونیم چنین اجرام دوری ره شناسایی هاکنیم نیاز به تابش زیاد نور وشون دارمی. تشعشع انرژی بعضی از کوازارئون حدود ۱۰۰ برابر تشعشع کهکشونای عظیم هسته. با گت بیّن جهون کوازارئون که لبه خارجی درنه به سرعت زمین جه فاصله گیرنه. دورترین کوازارئونی که قابل رویت حدود ۱۲ میلیارد سال نوری جهت انتهای قابل مشاهده جهان قرار دارنه. به خاطر زمون زیادی که طول کشنه تا نور کوازارئون به زمین بَرسه، این کهکشهونون اساره شناسان ره قادر کانده تا جهون ره اولین مراحل شکل گیری ، مورد موطالعه قرار هادن. کوازارئون فوق العاده درخشون و در عین حال خله مهم فشرده هستنه. موقایسه با گوستره کهکشون راه شیری که ۱۰۰٬۰۰۰ سال نوری هسته، کوازارئون قطری موعادل چن روز یا هفته نوری ره تشکیل دنّه.[۲۷]
کهکشونای رادیویی
[دچی‌ین]تمامی کهکشهونون ، موج رادیویی ، نور قابل بدی‌ین و انواع تشعشع از خادشون تولید کانّه. انرژی رادیویی اتا کهکشون رادیویی خیلی موتراکم‌تر از انرژی کهکشونای معمولی هسته. این انرژی از دِ قطعه خله گت ، یا ابرون عظیم‌الجثه متشکل از ذرات در حال دور روشن از کهکشهونون تشتشع دنّه. این گت ِابرون از فورون‌ئون گازی که از مرکز کهکشون با سرعتی موعادل ات پنجم سرعت نور خارج وانّه، آسمون دله شکل گیرنه. به نظر رسنه که فورون این انرژی عظیم توسط اتا حلقه پیوستگی صورت گنّه که اتا حفره سیو خله متراکم ره در بر گنّه و مرکز کهکشون دله دره. از هر ات میلیون کهکشون فقط اتا از وشون ات کهکشون رادیویی دانّه. [۲۸]
تصادم کهکشهونون
[دچی‌ین]ویشتر کهکشهونون از کهکشونای همسایه خادشون صد هزار سال نوری فاصله دارنه. به هر حال، بعضی از کهکشهونون تا اندازه‌یی به ات‌دیگر نزدیک وانّه که نیروی جاذبه دِ طرفه وشون اشیاء موجود کهکشهونون دیگه ره به اطراف خادش کشنه و این امر باعث بوجود بموئن توده‌ئونی به ایسم دمباله‌ئون کشندی وانه، که این دمباله‌ئون پــِل ِواری کهکشهونون ره به یکات‌دیگر وصل کانّه. نزدیکی ویشته از حد کهکشهونون ممکن اهسته، همراه با تصادم وشون بواشه و به دمبال این عمل اتا تغییر شکل بنیادی شکل ظاهری وشون دله صورت هایره. [۲۹]
خوشه‌ئون کهکشونی
[دچی‌ین]ویشتر کهکشهونون جزو خوشه‌ئون یا گروه‌ئون کهکشونی هستنه که توسط نیروی جاذبه کنار هم باقی موندنّه. کهکشون راه شیری جزو اتا خورد ِخوشه و با شکل نامنظم هسته که گروه محلی بخوندسته وانه. خوشه‌ئون نامنظم شامل تعدادی متغیری از چن کهکشون یا چن‌هزار کهکشون از انواع موختلف هستنه. خوشه منظم شامل حدود ۱۰۰۰ کهکشون هسته که به صورت فشرده‌یی گرد بمونه و شکل تقریبأ کروی ، به وجود بی‌یاردنه، ویشتر این کهکشهونون بیضوی هستنه. حتی چنین گروه به هم فشرده‌یی ، کهکشهونون از ات‌دیگر صدها هزار سال نوری فاصله دارنه. خوشه‌ئونی که موجاورت هم دیگه قرار دارنه، ساختارون گت‌تری به ایسم ابرخوشه تشکیل دنّه. دورترین شیء قابل رویت با چشم غیرمسلح جهون دله صورت فلکی آندرومدا هسته. این کهکشون فاصله‌یی برابر ۲٫۲ میلیون سال نوری زمین جه قرار دانّه. نزدیکترین کهکشهونون به کهکشون راه شیری ابرون ماژلونی گت و خورد هستنه که به ترتیب فاصله‌یی حدود ۱۷۰٬۰۰۰ و ۱۹۰٬۰۰۰ سال نوری زمین جه قرار دارنه. [۳۰]
گروه محلی
[دچی‌ین]امه کهکشون جزو خوشه کوچکی موتشکل از 30 کهکشون هسته که گروه محلی ایسم دارنه. این گروه عضو مرکزی ندارنه، اما گت‌ترین کهکشهونون که دارای جرم ویشتری هستنه یعنی امه کهکشون و کهکشون آندرومدا مراکز دِ زیر گروه هستنه. پس از این دِ کهکشون گت‌ترین کهکشون این گروه ، کهکشون مارپیچی M33 و ابر ماژلانی گت هستنه. اعضای دیگر گروه کهکشونای خورد کم نور بیضوی یا کهکشونای نامنظم هستنه. این گروه شاید اعضای دیگری هم داره که به دلیل کم نور بی‌ین تا به حال بدی‌یه نَینه.[۳۱]
ابر خوشه‌ئون
[دچی‌ین]ابر خوشه‌ئون به چن‌تا خوشه‌ئون کهکشونی بائوته‌بونه که ردیف گت‌ترین ساختارون جهون دله قرار دارنه. هر ابر خوشه ممکن هسته شامل ۱۰ خوشه پر کهکشون بائه که شکل رشته درخشون مارپیچ یا نواری به خادشون بَیتنه. این ساختار شاید تا صد میلیون سال نوری طول داره، خوشه‌یی که اِما جزء وه هستمی. یعنی گروه محلی ، بخشی از ابر خوشه محلی هسته. این ابر خوشه شامل چن‌صد خوشه کهکشون وانه. نوارون ابر خوشه سامون خلأ میون ابر خوشه‌ئون ره تشکیل دنّه. اساره‌شناساون موفق به کشف ساختاری بَینه که حتی ابر خوشه‌ئون جه هم گت‌تر هستنه، این ساختار دیوار کبیر ایسم دانّه. دیوار کبیر متشکل از ابر خوشه‌ئون و گت ِخوشه‌ئون پراکنده بکشی‌یه‌وانه. ساختار مذکور حجمی حدود ۲۶۰ در ۷۳۰ در ۳۰ میلیون سال نوری ره اشغال کانده. به گامون اساره‌شناسون جهون شامل تعداد زیادی از چنین دیوارونی هسته که عرضی از خلأ برابر با ۴۰۰ میلیون سال نوری دله پراکنده بَینه.
کهکشونخواری
[دچی‌ین]ویشتر قسمت مرکزی خوشه‌یی که خله از کهکشهونون ونه دله درنه، اتا گت ِکهکشون بیضوی قرار دانّه. حجیم‌ترین کهکشونای بشناسی‌یه مراکز چنین خوشه‌ئونی دله پیدا وانّه. موشاهدات خاطر نشون کانّه که حجیم‌ترین کهکشونای چنین خوشه‌ئونی به کهکشون عظیم مرکزی ملحق وانّه. به این فرآیند ، کهکشونخواری گانّه. کهکشونخوار ممکن هسته ویشته از اتا هسته داشت‌بائه.
خوشه دوشیزه (سنبله)
[دچی‌ین]
خوشه نامنظم ِدوشیزه یا سنبل که حداقل ۱۰۰۰ کهکشون جه تشکیل بیّه، ۶ میلیون سال نوری عرض و ۶۰ میلیون سال نوری طول دانّه.[۳۲]
شکل بعضی کهکشهونون و فاصله وشون تا کهکشون راه شیری
[دچی‌ین]| کهکشون | فاصله | نوع | |
|---|---|---|---|
| راه شیری | صفر | مارپیچی | |
| ماژلانی ِپچیک ِمیاه | ۱۷۰٬۰۰۰ | نامنظم مارپیچی | |
| ماژلانی ِپچیک ِمیاه | ۱۹۰٬۰۰۰ | بی قائده (نامنظم) | |
| ایژدها | ۳۰۰٬۰۰۰ | بیضوی | |
| جمال | ۳۰۰٬۰۰۰ | بیضوی | |
| حجاز | ۳۰۰٬۰۰۰ | بیضوی | |
| السدس | ۳۰۰٬۰۰۰ | بیضوی | |
| دب اصغر | ۳۰۰٬۰۰۰ | بیضوی | |
| کوزه | ۵۰۰٬۰۰۰ | بیضوی | |
| اسد ۱ | ۶۰۰٬۰۰۰ | بیضوی | |
| اسد ۲ | ۶۰۰٬۰۰۰ | بیضوی | |
| ان.جی.سی ۶۸۲۲ | ۱٬۸۰۰٬۰۰۰ | بی قائده (نامنظم) | |
| آی.سی ۵۱۵۲ | ۲٬۰۰۰٬۰۰۰ | بی قائده (نامنظم) | |
| دبلیو . ال .ام | ۲٬۰۰۰٬۰۰۰ | بی قائده (نامنظم) | |
| آندروما | ۲٬۲۰۰٬۰۰۰ | مارپیچی | |
| آندروما۱ | ۲٬۲۰۰٬۰۰۰ | بیضوی | |
| آندروما۲ | ۲٬۲۰۰٬۰۰۰ | بیضوی | |
| آندروما۳ | ۲٬۲۰۰٬۰۰۰ | بیضوی | |
| ام ۳۲ | ۲٬۲۰۰٬۰۰۰ | بیضوی | |
| ان.جی.سی ۱۴۷ | ۲٬۲۰۰٬۰۰۰ | بیضوی | |
| ان.جی.سی ۱۸۵ | ۲٬۲۰۰٬۰۰۰ | بیضوی | |
| ان.جی.سی ۲۰۵ | ۲٬۲۰۰٬۰۰۰ | بیضوی | |
| ام ۳۳ مثلث | ۲٬۴۰۰٬۰۰۰ | مارپیچی | |
| آی سی ۱۶۱۳ | ۲٬۵۰۰٬۰۰۰ | بی قائده (نامنظم) | |
| دی.دی.او ۲۱ | ۳٬۰۰۰٬۰۰۰ | بی قائده (نامنظم) | |
| حوت | ۳٬۰۰۰٬۰۰۰ | بی قائده (نامنظم) | |
| جی.آر۸ | ۴٬۰۰۰٬۰۰۰ | بی قائده (نامنظم) | |
| آی.سی ۱۰ | ۴٬۰۰۰٬۰۰۰ | بی قائده (نامنظم) | |
| قوس | ۴٬۰۰۰٬۰۰۰ | بی قائده (نامنظم) | |
| اسب بالدار | ۵٬۰۰۰٬۰۰۰ | بی قائده (نامنظم) | |
| اسد (آ) | ۵٬۰۰۰٬۰۰۰ | بی قائده (نامنظم) |
منابع
[دچی‌ین]- ↑ "ماده تاریک چیست>؟". هارشی‌یه بیی ۶ اوت ۲۰۰۹ گادِر.
- ↑ «Classical Dark Matter» (PDF). ۲۰۰۷.
- ↑ "ماده تاریک چیست؟".}}
- ↑ اسپارکل ال اس. کهکشونا کائنات دله. Gallagher III, J. S. چاپ 2000، کمبریج: کمبریج، 2000، 0-521-59704-4..
- ↑ Hupp, E.; Roy, S.; Watzke, M. یافته های مستقیم و دلایل مثبته برای ماده تاریک. ناسا، 2006.
- ↑ ^ "پرده برداری از رموز کهکشون ویرگو دورف". ESO. 2000-05-03. https://archive.is/20120729/http://www.eso.org/outreach/press-rel/pr-2000/pr-12-00.html. Retrieved 2007-01-03.
- ↑ Wilford, John Noble (1990-10-26). "Sighting of Largest Galaxy Hints Clues on the Clustering of Matter". نیویورک تایمز. http://www.nytimes.com/1990/10/26/us/sighting-of-largest-galaxy-hints-clues-on-the-clustering-of-matter.html. Retrieved 2010-05-06.
- ↑ "Hubble's Largest Galaxy Portrait Offers a New High-Definition View". NASA. 2006-02-28. http://www.nasa.gov/mission_pages/hubble/science/hst_spiral_m10.html. Retrieved 2007-01-03.
- ↑ Hoover, Aaron (2003-06-16). "اساره شناسون یو اف: کائنات کمی آسونتر از اونچه انتظار شونه!!!". Hubble News Desk. Archived from the original on February 25, 2007. https://web.archive.org/web/20070225064443/http://www.napa.ufl.edu/2003news/galaxies.htm. Retrieved 2007-02-05.
- ↑ Jarrett, T. H.. "Near-Infrared Galaxy Morphology Atlas". California Institute of Technology. http://www.ipac.caltech.edu/2mass/gallery/galmorph/. Retrieved 2007-01-09.
- ↑ Gott, J. Richard, III; et al. (May 2005). "نقشه ای از کائنات". The Astrophysical Journal 624 (2): 463–484. doi:10.1086/428890. Bibcode: 2005ApJ...624..463G
- ↑ Mackie, Glen (2002-02-01). "To see the Universe in a Grain of Taranaki Sand". Swinburne University. http://astronomy.swin.edu.au/~gmackie/billions.html. Retrieved 2006-12-20.
- ↑ Gilman, D.. "کهکشون ئون و مجمع جزایر ستارگان". NASA WMAP. https://archive.ph/20120802/http://www.hq.nasa.gov/office/pao/History/EP-177/ch4-7.html. Retrieved 2006-08-10.
- ↑ "Galaxy Clusters and Large-Scale Structure". University of Cambridge. http://www.damtp.cam.ac.uk/user/gr/public/gal_lss.html. Retrieved 2007-01-15.
- ↑ Finley, D.; Aguilar, D. (2005-11-02). "نگاه نزدیکتر اساره شناسون به راه شیری Mysterious Core". National Radio Astronomy Observatory. http://www.nrao.edu/pr/2005/sagastar/. Retrieved 2006-08-10.
- ↑ Set Cookies
- ↑ Koneãn˘, Lubomír. "Emblematics, Agriculture, and Mythography in The Origin of the Milky Way" (PDF). Academy of Sciences of the Czech Republic. http://www.udu.cas.cz/collegium/tintoretto.pdf. Retrieved 2007-01-05.
- ↑ ^ "واژه نومه لاتین ریشه شناسی". http://www.etymonline.com/index.php?term=galaxy. Retrieved 2007-01-03
- ↑ "Explore the Archer's Realm". space.com. 2005-09-02. http://www.space.com/spacewatch/050902_teapot.html. Retrieved 2007-01-03.
- ↑ www.haftaseman.irسایت هفت آسمون
- ↑ باشگاه الکترونیکی نجوم
- ↑ Burns, Tom (2007-07-31). "Constellations reflect heroes, beasts, star-crossed lovers". The Dispatch. http://www.dispatch.com/live/content/now/stories/2007/07/stars.html. Retrieved 2008-03-18.
- ↑ Montada, Josep Puig (September 28, 2007). "Ibn Bajja". استانفورد، دانشنامه فلاسفه. http://plato.stanford.edu/entries/ibn-bajja. Retrieved 2008-07-11.
- ↑ محمد مهایینی (2000). گت ِریاضیدونایِ ایسلام. Penerbit UTM. pp. 49–50. ISBN 983-52-0157-9. OCLC 48759017.
- ↑ www.persianstar.comسایت نجوم پرشین استار
- ↑ ویکی پدیا انگلیسی
- ↑ سایت آفتاب (خورون)
- ↑ ویکی پدیا ایتالیایی
- ↑ خورون بی‌بی‌سی فارسی
- ↑ بی‌بی‌سی
- ↑ خورون الجزیره انگلیسی
- ↑ مجله استرونومی