ဆန်ချီ

ဆန်ချီရှိ ဗုဒ္ဓဘာသာဆိုင်ရာ အထိမ်းအမှတ်အဆောက်အဦးများ*
UNESCO ကမ္ဘာ့အမွေအနှစ်နေရာများ
တည်ရှိသည့် နိုင်ငံ	အိန္ဒိယ
အမျိုးအစား	ယဉ်ကျေးမှု
ရွေးချယ်သည့်စံနှုန်း	i, ii,iii, iv, vi
ကိုးကား	၅၂၄
ဒေသ**	အာရှ-ပစိဖိတ်
သတ်မှတ်ခြင်း မှတ်တမ်း
စတင်သတ်မှတ်ခြင်း	၁၉၈၉  (၁၃ ကြိမ်)
* ယူနက်စကိုကမ္ဘာ့အမွေခံစာရင်းတွင် ရေးထိုးထားသောအမည် ** ယူနက်စကိုမှ ခွဲခြားသတ်မှတ်ထားသောဒေသ

ဆန်ချီသည် အိန္ဒိယနိုင်ငံအလယ်ပိုင်း ဗိုပါးစီရင်စု၊ ဗိုပါး မြို့၏ အရှေ့မြောက် ၂၃ မိုင်အကွာတွင်တည်ရှိသော ရွာကလေး တစ်ရွာဖြစ်သည်။ ယင်းဆန်ချီရွာကလေးသည် ရှေးခေတ် အိန္ဒိယယဉ်ကျေးမှုနှင့် ဆက်စပ်လျက်ရှိပေသည်။ သီရိဓမ္မာသောကမင်း (ဘီစီ ၂၇၃-၂၃၂) သည် ကလိင်္ဂ တိုင်းကို အောင်မြင်ပြီးနောက်၊ အသက်အိုးအိမ် စည်းစိမ်ဥစ္စာ အမြောက်အမြား ဆုံးရှုံးပျက်စီးကြရသည်ကို မြင်၍၊ တရား သံဝေဂရယူကာ စစ်ဖြင့်အောင်နိုင်ခြင်းကိုစွန့်လွှတ်လျက်၊ တရား ဓမ္မဖြင့် အောင်နိုင်ခြင်းသို့ ရှေးရှုခဲ့လေသည်။ ထိုမှစ၍ အိန္ဒိယ နိုင်ငံတော်အဝှန်း၌ ရေတွင်းရေကန် တူးခြင်း၊ ဘုရားပုထိုးစေတီ ဂူကျောင်းတည်ဆောက်ခြင်းအစရှိသော ဗုဒ္ဓဘာသာနှင့် စပ်လျဉ်း သည့်အမှုများကိုပြုလုပ်ခဲ့၏။ ဗုဒ္ဓသာသနာသည်လည်း မင်းကြီး ၏လက်ထက်၌ တိုးတက်ထွန်းကား၍ လာခဲ့လေသည်။ ယင်း သို့ ဗုဒ္ဓဘာသာထွန်းကား တိုးတက်ခဲ့သည်နှင့်အမျှ၊ ဗုဒ္ဓမြတ်စွာ နှင့် ဗုဒ္ဓသာသနာကို ကြည်ညိုစိတ်ထက်သန်သော သူတို့သည် အိန္ဒိယနိုင်ငံအဝှန်း၌ များစွာပေါ်ပေါက်ခဲ့လေသည်။ မြတ်စွာဘုရား ပရိနိဗ္ဗာန်ပြုပြီးသည့်နောက်တွင်ကား၊ ဗုဒ္ဓ အယူဝါဒီတို့သည် ဘုရား၏ဓာတ်တော် မွေတော်များကို ခိုင်ခံ့ လုံခြုံသော ထူပါရုံစေတီတော်ကြီးများ၌ ဌာပနာကြ၏။ ယင်း ထူပါရုံ စေတီတော်ကြီးများကို လည်း ကြည်ညိုဖွယ်ဖြစ်အောင် အဆန်းတကြယ် တည်ထားဆောက်လုပ်ခဲ့ကြလေသည်။ ဤသို့ ဖြင့် သီရိဓမ္မာသောကမင်း၏ ခေတ်လောက်မှစ၍ ထူပါရုံစေတီ တော်ကြီးများသည် ဆန်ချီရွာတစ်ဝှန်း၌ ပေါ်ထွန်းခဲ့ကြရာ ထို အကြောင်းကိုမှီ၍ ဆန်ချီရွာသည် ရာဇဝင်တွင် ထင်ရှားကျော် စော၍လာခဲ့ပေသည်။ ထူပါရုံစေတီတော်ကြီးများကို ဗီတွာမြစ်၏ လက်ဝဲဘက် ကမ်း၊ ပေ ၃ဝဝ အမြင့်ရှိသော သဲကျောက်တောင်ကုန်းငယ် တစ်ခုတွင် တည်ထားဆောက်လုပ်ခဲ့ကြသည်။ ဆန်ချီတောင်ကုန်း ပေါ်၌ကား ထူပါရုံစေတီတော်ကြီးပေါင်း ၁ဝ ဆူမျှ ရှိခဲ့လေ သည်။ ယင်းတို့အနက် စေတီတော်ကြီးတစ်ဆူမှာ အချင်းအား ဖြင့် ၁ဝ၃ ပေခန့်ရှိ လျက်၊ ဉာဏ်တော်အားဖြင့် ၄၂ ပေခန့် ရှိ၏။

ပုံပန်းမှာ အခြေ၌ ပစ္စယာ အဆင့်ဆင့်ခံထား၏။ ပစ္စယာ ပေါ်၌ ဥသဏ္ဌာန်စေတီပုံတည်၍၊ အထက်ဆုံး၌ အချင်း ၃၄ ပေရှိသော ပလ္လင်နှင့် ထီးတို့ရှိလေသည်။ ပစ္စယာသို့ လှေကား ဖြင့်တက်ရ၏။ ပစ္စယာပတ်လည်တွင်လည်း ကျောက်လက်ရန်း ရှိလေသည်။ ထူပါရုံစေတီတော်ကြီး တစ်ခုလုံး၏ပတ်လည် ၌ကား အရံတံတိုင်းရှိ၏။ ယင်းတံတိုင်းလေးမျက်နှာတွင် ၁၈ ပေစီရှိသော မုတ်ပေါက်လေးပေါက်ရှိ၍၊ မုတ်ပေါက်တိုင်းတွင် တုရိုဏ်တစ်ခုစီရှိလေသည်။ ယင်းမုတ်ပေါက်နှင့် ကျောက်လက် ရန်းများ၌ကား၊ ဗုဒ္ဓမြတ်စွာ၏ ဖြစ်စဉ်များ၊ နိပါတ်တော်များကို ပန်းတမော့ပညာ လက်ရာမြောက်စွာဖြင့် ကျောက်ရုပ်ကျောက် ပန်းများထု၍၊ ကျောက်စာများကိုလည်း ရေးထိုးမော်ကွန်းတင် ထားရစ်ခဲ့ကြလေသည်။ အဆိုပါထူပါရုံစေတီတော်ကြီးများအနက် ထူပါရုံတစ်ခု၏ ဌာပနာတိုက်အတွင်းမှ ရှင်သာရိပုတ္တရာနှင့် ရှင်မောဂ္ဂလာန်တို့၏ ဓာတ်တော်များကို ၁၈၅၁ ခုနှစ်တွင် တူးဖော်ရရှိသည်။ ထိုသို့ ရရှိသောဓာတ်တော်တို့ကို ဗြိတိသျှအစိုးရတို့က လန်ဒန်မြို့သို့ ပင့်ဆောင်၍ သွားလေသည်။ အိန္ဒိယနိုင်ငံလွတ်လပ်ရေးရသော အခါ ဗြိတိသျှအစိုးရသည် ထိုဓာတ်တော်တို့ကို အိန္ဒိယနိုင်ငံသို့ ပြန်ပို့သဖြင့် အိန္ဒိယနိုင်ငံအစိုးရသည် ၁၉၅၂ ခုနှစ် နိုဝင်ဘာလ ၃ဝ ရက်နေ့တွင် မူလထူပါရုံအနီး၌ တည်ဆောက်ထားသော ဝိဟာရအသစ်၌ ဓာတ်တော် တို့ကို ပြန်လည်ဌာပနာလေသည်။