Aqbeż għall-kontentut

Politika

Immodifika l-ħoloq
Minn Wikipedija, l-enċiklopedija l-ħielsa
Din hija reviżjoni antika ta' din il-paġna, hekk kif ġiet modifikata minn InternetArchiveBot (diskussjoni | kontribuzzjonijiet) nhar 03:17, 23 Diċembru 2023. Din tista' tvarja mir-reviżjoni attwali.
(diff) ←Reviżjoni eqdem | Ara l-verżjoni attwali (diff) | Reviżjoni iġded→ (diff)
Avveniment politiku fl-1935 biex juri lin-nisa kif jivvutaw

Il-politika (mill-Grieg: Πολιτικά, politiká, jiġifieri "l-affarijiet tal-bliet") hija sett ta' attivitajiet assoċjati mat-teħid tad-deċiżjonijiet fi gruppi, jew forom oħra ta' relazzjonijiet tal-poter bejn l-individwi, bħad-distribuzzjoni tar-riżorsi jew l-istatus. Il-fergħa tax-xjenza soċjali li tistudja l-politika u l-gvern tissejjaħ xjenza politika.

It-terminu jista' jintuża b'mod pożittiv fil-kuntest ta' "soluzzjoni politika", jiġifieri s-sejbien ta' kompromess mingħajr l-użu tal-vjolenza[1], jew b'mod deskrittiv bħala "l-arti jew ix-xjenza tal-governanza", iżda spiss ikollha konnotazzjoni negattiva.[2] Pereżempju, l-abolizzjonista Wendell Phillips iddikjara li "aħna ma nilagħbux il-logħba tal-politika; it-tneħħija tal-jasar għalina mhix ċajta".[3] Il-kunċett ġie definit b'diversi modi, u approċċi differenti għandhom fehmiet li jvarjaw b'mod fundamentali dwar jekk għandhiex tintuża b'mod estensiv jew limitat, empirikament jew normattivament, u jekk il-kunflitt jew il-kooperazzjoni humiex iktar essenzjali għaliha.

Fil-politika jintużaw sensiela ta' metodi, fosthom il-promozzjoni tal-fehmiet politiċi individwali fost in-nies, in-negozjar ma' suġġetti politiċi oħra, it-tfassil tal-liġijiet, u l-eżerċitar tal-forza, inkluż il-gwerra kontra l-avversarji jew l-għedewwa.[4][5][6][7][8] Il-politika tiġi eżerċitata f'firxa wiesgħa ta' livelli soċjali, mill-klans u t-tribujiet tas-soċjetajiet tradizzjonali, għall-gvernijiet lokali moderni, il-kumpaniji u l-istituzzjonijiet, sal-istati sovrani u l-livell internazzjonali. Fin-nazzjonijiet moderni, in-nies spiss jiffurmaw partiti politiċi biex jirrappreżentaw l-ideat tagħhom. Il-membri ta' partit sikwit jaqblu li jieħdu l-istess pożizzjoni fuq ħafna kwistjonijiet u jaqblu li jappoġġaw l-istess bidliet fil-liġi u l-istess mexxejja. Elezzjoni s-soltu tkun kompetizzjoni bejn partiti differenti.

Sistema politika hija qafas li jiddefinixxi metodi politiċi aċċettabbli fi ħdan soċjetà. L-istorja tal-ħsieb politiku tmur lura sa żmien il-qedem, b'xogħlijiet kruċjali bħar-Repubblika ta' Platun u l-Politika ta' Aristotli fil-Punent, u l-manuskritti politiċi ta' Konfuċju u l-Arthashastra u ċ-Chanakya Niti ta' Chanakya fil-Lvant.[9]

Etimoloġija

[immodifika | immodifika s-sors]
Platun (xellug) u Aristotli (lemin), minn dettall ta' L-Iskola ta' Ateni, affresk ta' Raffaello. Ir-Repubblika ta' Platun u l-Politika ta' Aristotli wasslu biex iż-żewġ filosfi Griegi jsiru tnejn mill-iktar filosfi politiċi influwenti.

It-terminu "politika" joriġina mix-xogħol Klassiku ta' Aristotli msejjaħ Politiká, li introduċa t-terminu Grieg politiká (Πολιτικά, jiġifieri "l-affarijiet tal-bliet"). F'nofs is-seklu 15, il-komponiment ta' Aristotli ġie tradott bħala Polettiques bl-Ingliż Modern Bikri[10], li mbagħad saret Politics bl-Ingliż Modern attwali, jiġifieri politika.

It-terminu politika jirreferi għall-kunċett ġenerali jew inkella għal qasam partikolari ta' politika fis-singular, li fil-plural jiġi politiki. Din it-tieni tifsira dehret għall-ewwel darba fl-Ingliż fl-1430 bis-singular politic, li oriġinat mill-Franċiż Nofsani politique—li min-naħa tagħha oriġinat minn politicus, li kienet Latinizzazzjoni tal-Grieg πολιτικός (politikos) minn πολίτης (polites, jiġifieri "ċittadin") u πόλις (polis, jiġifieri "belt").[11][12]

Definizzjonijiet

[immodifika | immodifika s-sors]
  • Fil-fehma ta' Harold Lasswell, il-politika hija dwar "min jieħu xiex, meta u kif".[13]
  • Għal David Easton, il-politika għandha x'taqsam mal-"allokazzjoni awtoritattiva tal-valuri għal soċjetà".[14]
  • Għal Vladimir Lenin, "il-politika hija l-iktar espressjoni kkonċentrata tax-xjenza ekonomika".[15]
  • Bernard Crick argumenta li l-"politika hija forma distintiva ta' governanza fejn in-nies jiġbdu ħabel wieħed flimkien permezz ta' proċeduri istituzzjonalizzati biex isibu tarf id-differenzi, jikkonċiljaw l-interessi u l-valuri differenti, u jfasslu politiki pubbliċi għall-ġid komuni".[16]
  • Skont Adrian Leftwich:

Il-Politika tinkludi l-attivitajiet kollha ta' kooperazzjoni, ta' negozjar u ta' kunflitt fi ħdan is-soċjetajiet u bejniethom, fejn in-nies jagħmlu ħilithom biex jorganizzaw l-użu, il-produzzjoni jew id-distribuzzjoni tar-riżorsi umani, tar-riżorsi naturali jew ta' riżorsi oħrajn fil-produzzjoni u fil-produzzjoni mill-ġdid tal-ħajja bijoloġika u soċjali tagħhom.[17]

Approċċi

[immodifika | immodifika s-sors]

Hemm diversi modi kif l-approċċ għall-politika ġie miġbur f'kunċett.

Approċċ estensiv u limitat

[immodifika | immodifika s-sors]

Adrian Leftwich iddistingwa l-fehmiet politiċi abbażi ta' kemm hija estensiva jew limitata l-perċezzjoni tagħhom dwar x'jaqa' taħt l-ambitu "politiku".[18] L-approċċ estensiv iqis il-politika bħala preżenti fl-isfera tar-relazzjonijiet soċjali umani, filwaqt li l-approċċ limitat jirrestrinġiha għal ċerti kuntesti biss. Pereżempju, b'approċċ iktar restrittiv, il-politika tista' titqies primarjament bħala governanza[19], filwaqt li perspettiva femminista tista' targumenta li siti li tradizzjonalment ġew ikkunsidrati li mhumiex politiċi, tabilħaqq għandhom jitqiesu bħala politiċi wkoll.[20] Dan il-ħsieb tal-aħħar huwa inkorporat fl-islogan li "dak li huwa personali huwa politiku", li jmur kontra d-distinzjoni bejn kwistjonijiet privati u pubbliċi. Minflok, il-politika tista' tiġi definita mill-użu tal-poter, kif argumenta Robert A. Dahl.[21]

Moraliżmu u realiżmu

[immodifika | immodifika s-sors]

Xi perspettivi dwar il-politika jħarsu lejha empirikament bħala eżerċizzju tal-poter, filwaqt li oħrajn iħarsu lejha bħala funzjoni soċjali b'bażi normattiva.[22] Din id-distinzjoni ġiet spjegata bħala d-differenza bejn il-moraliżmu politiku u r-realiżmu politiku.[23] Għall-moralisti, il-politika għandha rabta sfiqa mal-etika, u fl-estrem tagħha hija parti mill-ħsieb utopiku. Pereżempju, skont Hannah Arendt, il-fehma ta' Aristotli kienet li "biex xi ħaġa tkun politika…kienet tfisser li kollox kien jiġi deċiż bil-kliem u bil-persważjoni u mhux bil-vjolenza"[24]; filwaqt li skont Bernard Crick "il-politika hija l-mod li bih is-soċjetajiet ħielsa jiġu ggvernati. Il-politika hija l-politika u forom oħra ta' governanza huma xi ħaġa oħra".[25] B'kuntrast ma' dan, għar-realisti, irrappreżentati minn nies bħal Niccolò Machiavelli, Thomas Hobbes, u Harold Lasswell, il-politika hija bbażata fuq l-użu tal-poter, ikunu xi jkunu l-finijiet.[26]

Kunflitt u kooperazzjoni

[immodifika | immodifika s-sors]

L-agoniżmu jargumenta li l-politika essenzjalment hija l-kunflitt bejn interessi f'kunflitt ma' xulxin. Ix-xjenzat politiku Elmer Schattschneider argumenta li "l-għerq tal-politika hija l-lingwa universali tal-kunflitt"[27], filwaqt li għal Carl Schmitt l-essenza tal-politika hija d-distinzjoni bejn "ħabib" u "avversarju".[28] Dan huwa f'kuntrast dirett mal-fehmiet iktar kooperattivi tal-politika ta' Aristotli u Crick. Madankollu, fehma iktar imħallta bejn dawn l-estremi tingħata mix-xjenzat politiku Irlandiż Michael Laver, li nnota li:

Il-politika għandha x'taqsam mat-taħlita karatteristika tal-kunflitt u tal-kooperazzjoni li tista' tinstab spiss fl-interazzjonijiet umani. Il-gwerra hija kunflitt pur. L-imħabba ta' vera hija kooperazzjoni pura. Il-politika hija taħlita tat-tnejn.[29]

Ara wkoll

[immodifika | immodifika s-sors]

Referenzi

[immodifika | immodifika s-sors]
  1. ^ Leftwich, Adrian (2015). What is politics? : the activity and its study. Polity Press, p. 68, ISBN 978-0-7456-9852-6.
  2. ^ Hague, Rod; Harrop, Martin (2013). Comparative Government and Politics: An Introduction. Macmillan International Higher Education. p. 1. ISBN 978-1-137-31786-5.
  3. ^ Johnston, Alexander; Woodburn, James Albert (1903) [1903]. American Orations: V. The Anti-Slavery Struggle. G. P. Putnam and Sons. p. 233.
  4. ^ Hammarlund, Bo (1985). Politik utan partier: studier i Sveriges politiska liv 1726–1727. Almqvist & Wiksell International. ISBN 978-91-22-00780-7. p. 8.
  5. ^ Brady, Linda P. (2017). The Politics of Negotiation: America's Dealings with Allies, Adversaries, and Friends. University of North Carolina Press. p. 47. ISBN 978-1-4696-3960-4. p. 47.
  6. ^ Hawkesworth, Mary; Kogan, Maurice (2013). Encyclopedia of Government and Politics: 2-volume Set. London: Routledge. ISBN 978-1-136-91332-7. p. 299.
  7. ^ Taylor, Steven L. (2012). 30-Second Politics: The 50 most thought-provoking ideas in politics, each explained in half a minute. Icon Books Limited. p. 130. ISBN 978-1-84831-427-6. p. 130.
  8. ^ Blanton, Shannon L.; Kegley, Charles W. (2016). World Politics: Trend and Transformation, 2016–2017. Cengage Learning. ISBN 978-1-305-50487-5. p. 199.
  9. ^ Kabashima, Ikuo; White III, Lynn T., eds. (1986). Political System and Change: A World Politics Reader. Princeton University Press. ISBN 978-0-691-61037-5.
  10. ^ Buhler, C. F., ed. 1961 [1941]. The Dictes and Sayings of the Philosophers. London: Early English Text Society, Original Series No. 211.
  11. ^ Lewis, Charlton T.; Short, Charles (1879). "pŏlītĭcus". A Latin Dictionary. Clarendon Press.
  12. ^ "Henry George Liddell, Robert Scott, A Greek-English Lexicon, πολι_τ-ι^κός". web.archive.org. 2015-09-24. Arkivjat mill-oriġinal fl-2015-09-24. Miġbur 2021-07-17.Manutenzjoni CS1: BOT: url-oriġinali status mhux magħruf (link)
  13. ^ Lasswell, Harold D. (1963) [1958]. Politics: who gets what, when how. : With postscript. World.
  14. ^ Easton, David (1981). The political system: an inquiry into the state of political science (3rd ed.). University of Chicago Press. ISBN 978-0-226-18017-5.
  15. ^ Lenin, Vladimir I. (1965). Collected works. September 1903 – December 1904.
  16. ^ Crick, Bernard (1972). In defence of politics. University of Chicago Press. ISBN 0-226-12064-3.
  17. ^ Leftwich, Adrian (2004). What is politics? : the activity and its study. Polity. ISBN 0-7456-3055-3.
  18. ^ Leftwich, Adrian (2004). What is politics? : the activity and its study. Polity. ISBN 0-7456-3055-3. pp. 14-15.
  19. ^ Leftwich, Adrian (2004). What is politics? : the activity and its study. Polity. ISBN 0-7456-3055-3. p. 23.
  20. ^ Leftwich, Adrian (2004). What is politics? : the activity and its study. Polity. ISBN 0-7456-3055-3. p. 119.
  21. ^ Dahl, Robert A. (2003). Modern political analysis. Prentice Hall. ISBN 0-13-049702-9. pp. 1-11.
  22. ^ Morlino, Leonardo (2017). Political science. Sage Publications Inc. ISBN 978-1-4129-6213-1. p. 2.
  23. ^ Atkinson, Sam (2013). The politics book. DK. pp. 1–5. ISBN 978-1-4093-6445-0. pp. 1-5.
  24. ^ Leftwich, Adrian (2004). What is politics? : the activity and its study. Polity. ISBN 0-7456-3055-3. p. 73.
  25. ^ Leftwich, Adrian (2004). What is politics? : the activity and its study. Polity. ISBN 0-7456-3055-3. p. 16.
  26. ^ Morlino, Leonardo (2017). Political science. Sage Publications Inc. ISBN 978-1-4129-6213-1. p. 3.
  27. ^ Schattschneider, Elmer Eric (1960). The semisovereign people : a realist's view of democracy in America. Dryden P., p. 2., ISBN 0-03-013366-1.
  28. ^ Mouffe, Chantal (1999). The Challenge of Carl Schmitt. Verso. ISBN 978-1-85984-244-7.
  29. ^ van der Eijk, Cees (2018). "What Is Politics?". The Essence of Politics. Amsterdam: Amsterdam University Press. pp. 11, 29.
Miksub minn "https://mt.wikipedia.org/w/index.php?title=Politika&oldid=299603"