Assisi

belt u komun fl-Italja

Assisi ([asˈsiːzi][1]; mil-Latin: Asisium) hija belt u komun tal-Italja fil-Provinċja ta' Perugia fir-Reġjun tal-Umbria, fuq in-naħa tal-Majjistral ta' Monte Subasio, b'popolazzjoni ta' 28,391 ruħ.[2]

Assisi
 Italja
Amministrazzjoni
PajjiżItalja
Region of ItalyUmbria
Provinċja tal-Italjaprovince of Perugia (en) Translate
Isem uffiċjali Assisi
Ismijiet oriġinali Assisi
Kodiċi postali 06081
Ġeografija
Koordinati 43°04′12″N 12°37′03″E / 43.07°N 12.6175°E / 43.07; 12.6175Koordinati: 43°04′12″N 12°37′03″E / 43.07°N 12.6175°E / 43.07; 12.6175
Assisi is located in Italy
Assisi
Assisi
Assisi (Italy)
Superfiċjenti 187.19 kilometru kwadru
Għoli 424 m
Fruntieri ma' Bastia Umbra (en) Translate, Cannara (en) Translate, Perugia, Valfabbrica (en) Translate, Bettona (en) Translate, Nocera Umbra (en) Translate, Spello (en) Translate, Valtopina (en) Translateu Gualdo Tadino (en) Translate
Demografija
Popolazzjoni 27,605 abitanti (1 Jannar 2023)
Informazzjoni oħra
Kodiċi tat-telefon 075
Żona tal-Ħin UTC+1u UTC+2
bliet ġemellati Betlem, Santiago de Compostela, San Francisco, Wadowice (en) Translate, Monte Sant'Angelo (en) Translate, Ripacandida (en) Translateu Bari
comune.assisi.pg.it

B'mod ġenerali titqies bħala l-post fejn twieled il-poeta Latin Properzju, li twieled lejn l-50-45 Q.K. Hija l-post fejn twieled San Franġisk, patrun tal-Italja li stabbilixxa l-ordni reliġjuża Franġiskana fl-1208, u fejn twieldet Santa Klara (Chiara d'Offreducci), il-fundatriċi tal-Ordni tas-Sorijiet Klarissi li ffurmaw wara mewta. Fis-seklu 19, f'Assisi twieled ukoll San Gabriel tad-Duluri/tal-Addolorata (Francesco Possenti).

Ġeografija fiżika

immodifika

Territorju

immodifika

Il-belt ta' Assisi tinsab fuq in-naħa tal-Majjistral ta' Monte Subasio, f'altitudni ħarira ogħla mill-kumplament tal-widien fit-Tramuntana tal-Umbria, u qiegħda xi 26 kilometru fix-Xlokk minn Perugia.

It-territorju tal-komun ta' Assisi fih partijiet bil-pjanura, partijiet bl-għoljiet u partijiet muntanjużi għalkemm mhux daqshekk għoljin. Il-belt, bis-saħħa tal-pożizzjoni fejn tinsab fuq għolja li tħares fuq il-widien kbar tal-Umbria, tgawdi klima pjaċevoli, imma ta' tranżizzjoni bejn iż-żona tal-pjanura fil-Punent u ż-żona iktar muntanjuża fil-Lvant. Is-sjuf ikunu sħan, iżda mhux b'wisq riħ isfel, u x-xtiewi inġenerali ma jkunux wisq kiefra. Madankollu, karatteristika tax-xitwa hija li l-kesħa kultant tinħass iktar ixxoqq l-għadam, minħabba r-riħ kiesaħ tat-Tramuntana li jonfoħ miż-żona muntanjuża ta' Monte Subasio. Xi darba jew darbtejn fis-sena tagħmel il-borra, iżda minħabba l-pożizzjoni kennija tal-belt, ma tantx tinżel bi kwantitajiet kbar. Fir-rebbiegħa u fil-ħarifa tinżel il-biċċa l-kbira tax-xita li tinżel matul is-sena.

Iż-żoni tat-territorju tal-komun qrib il-pjanura, min-naħa l-oħra, ikollhom klima bi sjuf ftit iktar sħan meta mqabbla mal-belt, u xi drabi x-xemx tinħass taħraq sew minħabba li jkun hemm iktar umdità, filwaqt li fil-ħarifa u fix-xitwa meta jinzerta bnazzi, spiss jifforma ċ-ċpar li ġieli jdum il-ġurnata kollha.

Fix-xitwa, ikun hemm il-ġlata kemm fil-belt, kif ukoll fil-widien tal-madwar, b'temperaturi li mal-lejl jinżlu sew taħt iż-żero gradi. It-territorju fit-Tramuntana tal-belt, lejn l-inħawi tal-komuni ta' Nocera Umbra, Gualdo Tadino u Valfabbrica, fih għoljiet u żoni muntanjużi baxxi, u għalhekk il-klima tkun simili għal dik tal-muntanji, bi sjuf mhux wisq sħan u li s-soltu jkunu biż-żiffa, filwaqt li x-xtiewi kultant ikunu kesħin ferm b'ħafna borra meta r-riħ mill-Grigal ikun jaqbel.

Mit-twaqqif sal-invażjoni tal-Barbari

immodifika
 
Xogħol intaljat tal-veduta panoramika ta' Assisi

L-iktar fdalijiet antiki li nstabu f'Assisi jmorru lura għal żmien in-Neolitiċi.

Madankollu, il-biċċa l-kbira tal-fdalijiet arkeoloġiċi li nstabu jindikaw li Assisi oriġinat minn villaġġ żgħir li kienu jgħixu fih l-Umbri fis-sekli IX-VIII Q.K. Mill-fdalijiet ħareġ ċar li l-Umbri kellhom relazzjonijiet kummerċjali importanti mal-Etruski li kienu jgħixu fil-qrib, fix-xatt tal-Punent tax-xmara Tevere, minkejja li kellhom lingwa u kultura differenti għalkollox.

Fis-sena 295 Q.K., fil-battalja ta' Sentino, ir-Rumani imponew id-dominju tagħhom b'mod definittiv anke fl-Italja Ċentrali. Il-belt ingħatat l-isem ta' Asisium u ġiet imsebbħa b'diversi monumenti mill-bidu tat-tieni seklu Q.K. Fis-sena 89 Q.K. saret municipium u kienet ċentru ekonomiku u soċjali importanti tal-Imperu Ruman. L-isem għandu oriġini ta' qabel żmien il-Latini, u għalkemm l-etimoloġija mhix ċerta, jiġi interpretat b'żewġ modi. Jew Belt il-bies jew Belt l-astun, jew inkella mil-latin ossa jiġifieri torrent jew ħamla b'referenza ċara għax-xmara Assino. Matul is-seklu III, bis-saħħa ta' għemil San Rufino, isqof u martri, jibda jinxtered il-Kristjaneżmu.

Bil-waqgħa tal-Imperu Ruman, Assisi wkoll għaddiet miż-żminijiet kiebja tal-invażjonijiet tal-Barbari, u fis-sena 545, il-Goti ta' Totila serqulha ħafna mir-rikkezzi tagħha. Ftit wara nħakmet mill-Biżantini, imbagħad ftit wara fis-sena 568 għaddiet taħt id-dominju tal-Longobardi u ġiet annessa mad-Dukat ta' Spoleto sal-bidu tas-seklu XII.

Mill-epoka komunali sar-Rinaxximent

immodifika
 
San Franġisk t'Assisi ta' Cimabue

Wara perjodu ta' gwerer, fl-1174 Assisi għaddiet minn assedju u nħakmet minn Federico Barbarossa, li ta r-riedni tal-belt lid-Duka Konrad ta' Lützen, magħruf ukoll bħala Konrad ta' Urslingen. Assisi ingħatat dimensjoni imperjali, iżda diversi rvelli tal-popolin fl-1198 wasslu malajr għall-epoka komunali, wara perjodu ta' kunflitti interni u gwerer mal-belt ta' Perugia. Bejn l-1181 u l-1182, f'Assisi jitwieled Franġisk – iben Pietro di Bernardone u Pica de Bourlemont – li sar qaddis magħruf mad-dinja kollha.

Fl-1198 il-poplu ta' Assisi, xeba' jissaporti l-prepotenzi tad-Duka ta' Lützen, u rribella kontrih u sakemm ġie mkeċċi. Lejn l-aħħar tal-ewwel nofs tas-seklu 13, il-belt ta' Assisi taħt il-Gwelfi għaddiet minn għadd ta' assedji min-naħa tat-truppi tas-Saraċini u tat-Tartari li kienu jagħmlu parti mill-eżerċtu kbir ta' Federiku II. It-truppi imperjali qerdu kemm-il darba l-kontea tal-madwar, iżda l-belt bis-saħħa tal-milizji tagħha u l-kariżma ta' Santa Klara rnexxielha tirreżisti. Fis-snin ta' wara, Assisi għaddiet minn taħt ir-riedni tal-Gwelfi u tal-Gibellini. Imbagħad il-belt għaddiet taħt id-dominju tal-Knisja, ta' Perugia, ta' Gian Galeazzo Visconti, tal-familja Montefeltro, ta' Braccio Fortebraccio da Montone, sad-dominju ta' Francesco Sforza.

F'Novembru 1442, Assisi taħt id-difiża ta' Alessandro Sforza, għaddiet mill-assedju min-naħa tat-truppi kkmandati minn Piccinino. Wara ħafna jiem li fihom it-truppi tal-assedju ma rnexxielhomx jgħaddu lil hinn mis-swar madwar il-belt, bis-saħħa tal-għajnuna ta' qassis traditur, fl-aħħar irnexxielhom jaslu sal-qalba tal-belt. Assisi ġiet devastata bil-kbir u serqulha diversi rikkezzi, iżda Piccinino kien kontra r-rieda ta' dawk li riedu jeqirdu il-belt għalkollox u rrifjuta 15,000 fjorin li offrewlu minn Perugia.[3] Il-fazzjonijiet marbuta mal-familji Nepis u Fiumi baqgħu jitqabdu sas-seklu XVI sa meta l-Umbria għaddiet taħt it-tmexxija tal-Papa Pawlu III u l-belt ta' Assisi gawdiet perjodu ta' paċi u ta' trankwillità.

Mill-epoka moderna sa dik kontemporanja

immodifika
 
Piazza del Comune, Assisi

Mill-bidu tas-seklu XVII, bis-saħħa tat-twaqqif tal-akkademji u tal-istituzzjonijiet edukattivi, reġgħet qabdet ġmielha l-attività kulturali sa ma ġiet interrotta mill-perjodu tal-gwerer ta' Napuljun fl-1799, meta t-truppi Franċiżi mmexxija minn Napuljun Bonaparte serqu diversi opri tal-arti mill-belt.

Fl-1860, b'unanimità, saret tifforma parti mill-Istat Taljan. L-unifikazzjoni wasslet biex il-belt kulma jmur tinfetaħ iktar, bis-saħħa wkoll tal-kostruzzjoni tal-linji tal-ferrovija. Permezz tas-sejbien mill-ġdid tal-katavri ta' San Franġisk fl-1818 u ta' Santa Klara fl-1850, Assisi saret destinazzjoni ewlenija tal-pellegrinaġġi, u t-turiżmu reliġjuż għen biex l-ekonomija lokali tqum fuq saqajha u tikber.

Waqt it-Tieni Gwerra Dinjija, wara t-8 ta' Settembru 1943 u l-perjodu tal-okkupazzjoni tal-Ġermaniżi, Assisi ġiet miżgħuda bir-refuġjati, u fosthom kien hemm madwar 300 li kienu Lhud. L-isqof monsinjur Giuseppe Placido Nicolini – bl-għajnuna tas-segretarju tiegħu, don Aldo Brunacci, u tal-gwardjan tal-Kunvent ta' San Damjan, il-patri Rufino Niccacci – ittrasforma l-belt ta' Assisi f'wieħed miċ-ċentri ewlenin tar-reżistenza ċivili Taljana kontra l-Olokawst. Il-Lhud, libsin taparsi ta' qassisin u sorijiet, moħbija taħt l-art u fil-kantini, jew qalb ir-refuġjati, b'dokumenti ffalsifikati, jirnexxielhom jibqgħu refuġjati f'Assisi, bis-saħħa tas-solidarjetà kbira mhux biss tal-belt iżda tar-reġjun kollu tal-Umbria.

Fost ir-refuġjati kien hemm nisa, tfal, anzjani u morda li kollha kienu jeħtieġu l-indukrar u l-għajnuna għall-bżonnijiet bażiċi ta' kuljum. Giet organizzata saħansitra skola fejn it-tfal Lhud setgħu jitgħallmu r-reliġjon tagħhom. Bis-saħħa tal-kompliċità tal-kurunell Ġermaniż Valentin Müller, li ddikjara li l-belt ta' Assisi kienet żona franka ta' sptar, l-ebda wieħed mil-Lhud ma ġie ddeportat.[4]

L-isqof Giuseppe Placido Nicolini, don Aldo Brunacci u l-patri Rufino Niccacci, wara l-gwerra ngħataw ġieħ bl-unuri bħala ġusti fost in-nazzjonijiet mill-Istitut Yad Vashem ta' Ġerusalemm, flimkien ma' Luigi u Trento Brizi li fiċ-ċokon tal-ħanut tat-tifkiriet turistiċi tagħhom ħdejn Pjazza Santa Klara, għenu fl-istampar ta' ħafna dokumenti tal-identità ffalsifikati.[5] Fl-1985 il film Assisi Underground ta' Alexander Ramati jirrakkonta l-ġrajjiet u l-protagonisti ta' dak iż-żmien. Fl-2004, Assisi ngħatat il-Medalja tad-Deheb ta' Valur Ċivili għall-impenn ċivili li kienet uriet il-popolazzjoni kollha. Il-belt ta' Assisi hija ġemellata ma' Bethlehem, Santiago de Compostela, Wadowice u San Francisco.[6]

Is-27 ta' Ottobru 1987, fuq stedina tal-Papa Ġwanni Pawlu II, ir-rappreżentanti prinċipali tar-reliġjonijiet fid-dinja ltaqgħu f'Assisi biex jitolbu f'isem San Franġisk, profeta tal-paċi kif kien iddefinih il-Papa stess.

 
Tabella tat-triq kif tasal qrib il-belt ta' Assisi

Sit ta' Wirt Dinji

immodifika

Fis-sena 2000 il-belt ta' Assisi, il-Bażilika Papali ta' San Franġisk, dik ta' Santa Marija tal-Anġli u siti Franġiskani oħra madwar il-belt, imxerrdin ma' kważi t-territorju kollu tal-komun, ġew iddikjarati bħala Sit ta' Wirt Dinji mill-UNESCO.[7]

Il-belt ta' Assisi tqieset li għandha valur universali straordinarju peress li kienet punt ta' riferiment fundamentali għall-iżvilupp tal-arti u tal-arkitettura Taljana u Ewropea. Dan bis-saħħa l-iktar tal-assoċjazzjoni tagħha max-xogħlijiet tal-artisti Medjevali l-kbar u l-kapulavuri tagħhom fosthom dawk ta' Cimabue, Pietro Lorenzetti, Simone Martini u Giotto.

 
Il-Bażilika ta' Assisi

L-iskrizzjoni tal-belt fil-lista tas-Siti ta' Wirt Dinji tal-UNESCO saret abbażi ta' saħansitra ħames kriterji tal-għażla li huma: il-kriterju (i) "Rappreżentazzjoni ta' kapulavur frott il-kreattività tal-bniedem", il-kriterju (ii) "Wirja ta' skambju importanti ta' valuri umani, tul perjodu ta' żmien jew fi ħdan żona kulturali fid-dinja, dwar l-iżviluppi fl-arkitettura jew it-teknoloġija, l-arti monumentali, l-ippjanar tal-bliet jew id-disinn tal-pajsaġġ", il-kriterju (iii) "Xhieda unika jew minn tal-inqas eċċezzjonali ta' tradizzjoni kulturali jew ta' ċivilizzazzjoni li għadha ħajja jew li għebet", il-kriterju (iv) "Eżempju straordinarju ta' tip ta' bini, ta' grupp ta' siti jew ta' pajsaġġ arkitettoniku jew teknoloġiku li joħroġ fid-dieher stadju/i sinifikanti fl-istorja tal-bniedem", u l-kriterju (vi) "Assoċjazzjoni diretta jew tanġibbli ma' avvenimenti jew ma' tradizzjonijiet ħajjin, ma' ideat jew ma' twemmin, jew ma' xogħlijiet artistiċi jew letterarji ta' valur universali straordinarju".

Referenzi

immodifika
  1. ^ Canepari, Luciano (2009). Il DiPI – Dizionario di pronuncia italiana (bit-Taljan). Assisi: Zanichelli. ISBN 978-88-08-10511-0.
  2. ^ "Dati ISTAT" (bit-Taljan). Istitut Nazzjonali Taljan tal-Istatistika. 2019. Miġbur 2021-02-13.
  3. ^ Arnaldo Fortini ASSISI NEL MEDIOEVO (Società internazionale degli studi francescani Edizioni Roma anno XVIII).
  4. ^ Joseph Raischl u André Cirino, Three Heroes of Assisi in World War II: Bishop Giuseppe Nicolini, Colonel Valentin Müller, Don Aldo Brunacci (Minerva, Assisi).
  5. ^ Israel Gutman, Bracha Rivlin u Liliana Picciotto, I giusti d'Italia: i non ebrei che salvarono gli ebrei, 1943-45 (Mondadori: Milano 2006).
  6. ^ "Documento Unico di Programmazione 2016-2021 – DUP" (PDF). comune.assisi.pg.it (bit-Taljan). Assisi. pp. 63, 78. Miġbur 2021-02-13.
  7. ^ "Assisi, the Basilica of San Francesco and Other Franciscan Sites" (bl-Ingliż). UNESCO. Miġbur 2021-01-13.