Civitas
Di Rom Kuno, istilah Latin civitas (sebutan bahasa Latin: [ˈkiːwɪtaːs]; jamak civitates), menurut Cicero pada zaman Republik Rom lewat, adalah badan sosial cives, atau warganegara, yang disatukan oleh undang-undang (concilium coetusque hominum jure sociati). Undang-undanglah yang mengikat mereka bersama, memberikan mereka tanggungjawab (munera) di satu pihak dan hak kewarganegaraan di pihak yang lain. Perjanjian itu (concilium) mempunyai kehidupannya sendiri, mewujudkan res publica atau "entiti awam" (sinonim dengan civitas), di mana individu dilahirkan atau diterima, dan dari mana mereka mati atau dikeluarkan. Civitas bukan hanya badan kolektif semua warganegara, ia adalah kontrak yang mengikat mereka semua bersama-sama, kerana setiap daripada mereka adalah civis.[1]
Civitas adalah abstrak yang terbentuk daripada civis. Claude Nicolet[2] mengesan perkataan dan konsep pertama untuk warganegara di Rom kepada contoh pertama yang diketahui hasil daripada synoecism Rom dan Sabine yang dibentangkan dalam legenda Kerajaan Rom. Menurut Livy,[3] kedua-dua orang itu menyertai upacara penyatuan yang selepas itu mereka dinamakan Quirites sempena bandar Sabine, Cures. Kedua-dua kumpulan itu menjadi curiae pertama, perhimpunan bawahan, daripada co-viria ("sesama wakil rakyat", di mana vir adalah "lelaki", kerana hanya lelaki yang mengambil bahagian dalam kerajaan). Kaum Quirite ialah co-viri. Kedua-dua orang telah memperoleh satu status. Bahasa Latin untuk Sabine Quirites ialah cives, yang dalam satu analisis berasal dari Indo-Eropah *kei-, "baring" dalam erti kata penyandang, ahli rumah yang sama. Perkataan city, civic, dan civil semuanya berasal dari akar ini. Dua orang kini berada di bawah bumbung yang sama, boleh dikatakan.[4]
Civitas ialah perkataan yang popular dan digunakan secara meluas di Rom purba, dengan refleks pada zaman moden. Selama berabad-abad penggunaannya meluas menjadi spektrum makna yang dipetik oleh kamus Latin yang lebih besar:[5] ia boleh bermakna sebagai tambahan kepada kewarganegaraan yang ditetapkan oleh perlembagaan negara kota yang sah, atau res publica, populasi res publica itu (bukan orang sebagai orang tetapi orang sebagai warganegara), mana-mana negara bandar sama ada sesuai atau seperti negeri, malah ideal, atau (terutamanya di bawah empayar) bandar fizikal, atau urbs. Di bawah maksud terakhir itu beberapa tempat mengambil nama, civitas, atau memasukkannya ke dalam nama mereka, dengan civita atau civida yang kemudiannya sebagai refleks.
Jenis-jenis civitates
[sunting | sunting sumber]Apabila empayar berkembang, penduduk wilayah Rom terpencil sama ada akan dikelaskan sebagai dediticii, yang bermaksud "penyerah kalah", atau dianggap sebagai negara pelanggan dengan beberapa kemerdekaan yang dijamin melalui perjanjian. Terdapat tiga kategori komuniti peribumi autonomi di bawah pemerintahan Rom: yang tertinggi, civitates foederatae ("negara bersekutu"), dibentuk dengan bandar-bandar bebas dan sama secara rasmi, dan dimeterai oleh perjanjian bersama (foedus); seterusnya muncul civitates liberae ("bandar bebas"), yang menunjukkan komuniti yang telah diberikan keistimewaan khusus oleh Rom, selalunya dalam bentuk kekebalan cukai (oleh itu liberae et immunes); yang terakhir, dan kumpulan yang paling biasa, adalah civitates stipendariae ("negeri ufti"), yang sementara mengekalkan autonomi undang-undang dalaman mereka diwajibkan membayar cukai.
Penempatan berprestij dan penting dari segi ekonomi seperti Massilia dan Messana adalah contoh wilayah yang diduduki yang diberikan separa autonomi semasa Republik Rom. Pulau Malta telah diberikan status ini sebagai ganjaran untuk kesetiaan kepada Rom semasa Perang Punic Kedua. Penempatan bandar Rom baru bagi puak pelanggan ini juga dipanggil sivitas dan biasanya diasaskan semula berhampiran dengan tapak ibu kota lama sebelum Rom. Di Cirencester, sebagai contoh, orang Rom menggunakan pangkalan tentera yang pada asalnya menyelia puakan oppidum berdekatan untuk mencipta civitas.
Semasa empayar kemudian, istilah ini digunakan bukan sahaja untuk suku asli yang mesra dan bandar mereka tetapi juga kepada bahagian kerajaan tempatan di wilayah aman yang menjalankan pentadbiran awam. Tanah yang ditakdirkan untuk menjadi sivitas telah dibahagikan secara rasmi, sebahagiannya diberikan kepada penduduk tempatan dan sebahagian lagi dimiliki oleh kerajaan awam. Grid jalan asas akan ditinjau tetapi pembangunan civitas dari sana diserahkan kepada penduduk walaupun sekali-sekala geran empayar untuk bangunan awam baharu akan dibuat.
Tacitus menerangkan bagaimana orang-orang Romano-Briton menerima pusat bandar baharu: "Mereka bercakap tentang kebaharuan seperti 'tamadun', sedangkan ini sebenarnya hanya satu ciri perhambaan mereka." (Agricola, 21)
Civitates berbeza daripada vici berkurang terancang yang membesar secara sembarangan di sekitar garison tentera; coloniae, yang merupakan penempatan tentera yang telah bersara; dan municipia, entiti politik formal yang diwujudkan daripada penempatan sedia ada. Civitates itu adalah bandar pasar serantau yang lengkap dengan basilika dan kompleks forum yang menyediakan tumpuan pentadbiran dan ekonomi. Civitates mempunyai tujuan utama untuk merangsang ekonomi tempatan untuk menaikkan cukai dan menghasilkan bahan mentah. Semua aktiviti ini ditadbir oleh ordo atau curia, sebuah majlis civitas yang terdiri daripada lelaki yang berpangkat sosial yang mencukupi untuk dapat menjawat jawatan awam.
Langkah-langkah pertahanan adalah terhad di civitates, jarang lebih daripada kerja tanah berpalisa pada masa-masa kesusahan, walaupun begitu. Menjelang penghujung empayar, militia tempatan civitates sendiri, yang diketuai oleh decurion, mungkin menjadi satu-satunya pasukan pertahanan di kawasan terpencil Rom yang diancam oleh orang gasar. Terdapat bukti bahawa sesetengah bandar mengekalkan beberapa tahap Romanisasi dan berkhidmat sebagai pusat penduduk di luar pengunduran rasmi Rom, walaupun dengan sumber yang terhad.
Kumpulan Civitates khusus terselamat sebagai kumpulan puak yang berbeza walaupun selepas kejatuhan Empayar Rom, terutamanya di Britain dan utara Sepanyol.
Lihat juga
[sunting | sunting sumber]Nota
[sunting | sunting sumber]- ^ Smith, William (1875). "CIVITAS (ROMAN)". A Dictionary of Greek and Roman Antiquities. London: John Murray. m/s. 291–293.
- ^ Nicolet, Claude (1980) [1976]. The world of the citizen in republican Rome. P.S. Falla (trans.). Berkeley and Los Angeles: University of California Press. m/s. 21–23.
- ^ History of Rome I.13.4.
- ^ Partridge, Eric (1983). "city". Origins: A Short Etymological Dictionary of Modern English. Now York: Greenwich House.
- ^ Lewis, Charlton T.; Short, Charles (2007) [1879]. "Civitas". A Latin Dictionary. Oxford; Medford: Clarendon Press; Perseus Digital Library.