Lihat sumber bagi Al-Andalus

{{Coord|41|31|N|2|49|W|region:ES-SO_type:city_source:dewiki|display=title}}
{{dablink|Rencana ini adalah berkenaan lingkungan sejarah. Untuk wilayah masa sekarang, silat lihat [[Andalusia]].}}
::'''''Al Andalus''' juga merujuk kepada suatu daerah di [[Kuwait]]''.

{{History of al-Andalus}}[[File:Spain Andalusia Granada BW 2015-10-25 17-22-07.jpg|thumb|300px|Taman Islam di [[Amiriah Granada|Granada]], Al-Andalus]]

'''Al-Andalus''' ({{lang-ar|الأندلس}}; {{lang-es|Al-Ándalus}}; {{lang-pt|Al-Andalus}}; {{lang-ca|Al-Àndalus}}), atau juga dikenali sebagai ''Iberia Moor'', merupakan sebuah negeri [[Islam]] pada [[Zaman Pertengahan]] yang merangkumi beberapa wilayah negeri-negeri [[Sepanyol]], [[Portugal]] dan [[Perancis]] masa kini. Secara amnya nama "Al-Andalus" menggambarkan bahagian-bahagian [[Semenanjung Iberia]] dan [[Septimania]] yang diperintah orang Islam (dikenali dengan nama generik [[Moor]]) di antara tahun 711 dan 1492 CE, walaupun sempadannya sentiasa berubah akibat peperangan dengan negeri-negeri Kristian.<ref>{{cite journal|quote=Para los autores árabes medievales, el término Al-Andalus designa la totalidad de las zonas conquistadas&nbsp;— siquiera temporalmente — por tropas arabo-musulmanas en territorios actualmente pertenecientes a Portugal, España y Francia ("Untuk para penulis Arab, al-Andalus meragkumi kesemua kawasan yang ditakluki oleh tentera Arab-Muslim — termasuk yang sementara — yang kini dimiliki Portugal, Sepanyol dan Perancis.")|author=[[:es:José Ángel García de Cortázar|José Ángel García de Cortázar]]|title=''V Semana de Estudios Medievales: Nájera, 1 al 5 de agosto de 1994''|place=Gobierno de La Rioja|publisher=Instituto de Estudios Riojanos|year=1995|page=52}}</ref><ref>{{cite book|quote="Los arabes y musulmanes de la Edad Media aplicaron el nombre de Al-andalus a todas aquellas tierras que habian formado parte del reino visigodo : la Peninsula Ibérica y la Septimania ultrapirenaica." ("Orang Arab dan Muslim zaman Pertengahan menggunakan nama al-Andalus untuk merujuk kepada kesemua tanah yang dahulunya sebahagian daripada kerajaan Visigoth: Semenanjung Iberia dan Septimania."|author=[[:es:Eloy Benito Ruano|Eloy Benito Ruano]]|title=Tópicos y realidades de la Edad Media|publisher=Real Academia de la Historia|year=2000|page=79}}.</ref><ref>{{cite encyclopedia|title=Andalus, al-|work=Oxford Dictionary of Islam|author=John L. Esposito, Ed.|publisher=Oxford University Press|year=2003|via=Oxford Reference Online|accessdate=12 Jun 2006}}</ref>

Al-Andalus dibahagikan kepada lima unit pentadbiran berikutan penaklukan Hispania oleh [[Kerajaan Bani Umayyah|Kekhalifahan Umayyah]] yang lebih kurang setanding dengan [[Andalusia]], [[Galicia (Sepanyol)|Galicia]] and [[Portugal]], [[Castilla]] dan [[Kerajaan Leon|Leon]], [[Aragon]] dan [[Catalonia]], dan [[Septimania]].<ref>[[Joseph F. O'Callaghan]], ''A History of Medieval Spain'', Cornell University Press, 1983, p.142</ref> Sebagai domain politik, ia berturutan menjadi wilayah [[Kerajaan Bani Umayyah|Kekhalifahan Umayyah]], diasaskan oleh Khalifah [[Al-Walid I]] (711–750); [[Amiriah Cordoba]] (c. 750–929); Pemerintahan [[Khilafah Cordoba|Kekhalifahan Cordoba]] (929–1031); dan kerajaan-kerajaan ''[[taifa]]'' (pengganti) Kekhalifahan Cordoba. Pemerintahan di bawah kerajaan-kerajaan ini menyaksikan peningkatan pertukaran budaya dan kerjasama di antara orang Islam dan Kristian. Di bawah pimpinan Kekhalifahan Cordoba, Al-Andalus menjadi pusat pendidikan, dan bandar [[Cordoba]] menjadi satu daripada pusat budaya dan ekonomi termaju dalam [[dunia Islam]] dan [[Lembangan Mediterranean]].

Dalam kurun-kurun berikutnya, Al-Andalus menjadi wilayah dinasti Islam [[Berber]] [[Al-Murabitun]] (''Almoravid'') dan [[Al-Muwahhidun]] (''Almohad''), dan kemudiannya berpecah kepada beberapa negeri-negeri kecil, yang termasyhur di antaranya [[Amiriah Granada]]. Selepas membantu mematahkan serangan [[Alfonso VI]] ke atas wilayah itu, pihak Al-Murabitun, dengan sokongan penduduk tempatan, berjaya menjatuhkan raja-raja Islam taifa lain. Dikatakan pertukaran budaya dan sosial (dengan pihak Kristian) merosot di bawah pemerintahan Al-Murabitun dan Al-Muwahhidun.

Dalam sebahagian besar tempoh kewujudannya, Al-Andalus bersengketa dengan kerajaan-kerajaan [[Agama Kristian|Kristian]] di utaranya yang pada akhirnya berjaya mengalahkan jiran Muslim mereka. Dalam tahun 1085, [[Alfonso VI dari Leon dan Castilla]] menawan [[Toledo]], satu peristiwa yang menjadi detik permulaan kemerosotan pemerintahan Islam sehinggalah dengan kejatuhan [[Cordoba]] pada tahun 1236, [[Amiriah Granada]] menjadi wilayah tunggal Islam di dalam apa yang disebut sebagai [[Sepanyol]]. ''[[Reconquista]]'' [[Portugis]] berakhir dengan penaklukan [[Algarve]] oleh [[Afonso III]] dalam tahun 1249. Pada tahun 1238, Amiriah Granada dengan rasminya menjadi [[negeri ufti]] atau negeri vasal kepada mahkota [[Castilla|Kerajaan Castilla]<!--'Kingdom of Castile' nomenclature refers to another era-->, yang pada masa itu diperintah [[Ferdinand III dari Castilla|Ferdinand III]]. Akhirnya pada Januari 2, 1492, [[Muhammad XII dari Granada|Amir Muhammad XII]] menyerahkan Amiriah Granada kepada Ratu [[Isabella I dari Castilla|Isabella]], yang bersama-sama suaminya [[Ferdinand II dari Aragon|Ferdinand II]] dikenali sebagai "[[Raja-raja Katolik]]." Penyerahan kalah ini mengakhiri kewujudan Al-Andalus sebagai satu entiti politik kendatipun beberapa aspek pemerintahan Islam masih terdapat di wilayah tersebut.

==Etimologi==
[[File:Almoravid dinar 1138 631905.jpg|350px|thumb|[[Dinar]] emas yang ditempa di Al-Andalus]]

Asal-usul nama ''Al-Andalus'' masih dipertikaikan. Penggunaan "Al-Andalus" sebagai nama untuk Iberia mula-mula dijumpai pada duit syiling yang ditempa pemerintah Islam di Iberia lebih kurang pada tahun 715 M. Tahun sebenar tidak dapat dipastikan kerana syiling itu dwibahasa,  yakni mempunyai bahasa Arab dan Latin, dan terdapat tarikh tempaan yang berlainan padanya. 

Para sarjana sejarah Barat mengusulkan tiga etimologi dan berpendapat nama tersebut diwujudkan selepas zaman pemerintahan Romawi. Ahli-ahli linguistik pula berpendapat sebaliknya dan menyatakan nama tersebut wujud sebelum pemerintahan Romawi.

==Wilayah Pemerintahan Khalifah==

''Maklumat lanjut:'' [[Penaklukan Hispania oleh Kekhalifahan Umayyah|Penaklukan Hispania oleh Kekhalifahan Umaiyah]]

[[File:Map of expansion of Caliphate.svg|225px|thumb|left|Zaman [[Khalifah]] {{legend|#a1584e|Nabi Muhammad (saw), 622–632 M}} {{legend|#ef9070|[[Kekhalifahan al-Rasyidin]], 632–661 M}} {{legend|#fad07d|[[Kekhalifahan Umaiyah]], 661–750 M}}]]

[[File:Map Iberian Peninsula 750-es.svg|225px|thumb|left|Wilayah al-Andalus, c.720 M]]

Dalam tempoh pemerintahan [[Kekhalifahan Umaiyah|Khalifah Umaiyah]]  [[Al-Walid I]], panglima Berber [[Tariq ibn Ziyad|Tariq bin Ziyad]] mengetuai angkatan kecil yang mendarat di [[Gibraltar]] pada April 30, 711 M, diminta untuk membantu dan campur tangan dalam perang saudara [[Visigoth]]. Selepas kemenangan muktamad terhadap  [[Roderic]] di [[Pertempuran Guadalete]] pada Julai 19, 711, Tariq bin Ziyad, bersama-sama gabenor Arab [[Ifrikiyyah]], [[Musa bin Nusayr]], menakluk sebahagian besar negeri Visigoth selepas menjalankan kempen peperangan selama tujuh tahun. Mereka menyeberang [[banjaran Pyrene]] dan menakluk [[Septimania]], wilayah Visigoth di selatan Perancis.

Sebahagian besar semenanjung Iberia menjadi wilayah pemerintahan [[Kerajaan Bani Umayyah|Umaiyah]] yang disebut ''al-Andalus''. Wilayah yang ditakluk diatur sebagai wilayah di bawah pengelolaan Ifrikiyya; justeru, dalam dekad-dekad awal, [[Senarai Gabenor Al-Andalus Umaiyah|gabenor-gabenor al-Andalus]] dilantik oleh Amir di [[Kairouan]] dan bukannya Khalifah di [[Damsyik]]. Ibu negeri wilayah terletak di [[Cordoba]], dan anak tanah jajahan terawal bertaburan di beberapa tempat &ndash; kolonis atau peneroka [[Arab]] ditempatkan di bahagian selatan dan timur, sementara peneroka [[bangsa Berber|Berber]] ditempatkan di bahagaian barat dan tengah. Pembesar-pembesar Visigoth yang tunduk kepada pertuanan Islam dibenarkan untuk mengekalkan pegangan tanah feudal masing-masing (terutamanya di Murcia, Galicia dan Lembah Ebro). Visigoth yang menentang pemerintahan Muslim berlindung di tanah tinggi [[Cantabria]], di mana mereka menubuhkan kerajaan [[Asturias]], negeri pemerintahan saki-baki Visigoth.

Pada tahun 720-an, gabenor-gabenor al-Andalus melancarkan beberapa pencerobohan ''sa'ifa'' terhadap [[Aquitaine]]. Duke [[Odo Agung]] dari Aquitaine merayu kepada [[Charles Martel]] datuk bandar [[Frank|bangsa Frank]], agar membantu dan menawarkan untuk meletakkan dirinya di bawah kedaulatan ''Carolingian''.  Charles Martell mengalahkan pasukan penceroboh al-Andalus dalam [[Pertempuran Tours|Pertempuran Poitiers]] pada tahun 732. Pada tahun 734, al-Andalus melancarkan serangan ke arah timur, menawan [[Avignon]] dan [[Arles]] dan menakluki sebahagian besar wilayah [[Provence]]. Pada tahun 737, mereka merentasi lembah [[Rhone]] sehingga ke ilayah [[Burgundy (kawasan)|Burgundy]]. Charles Martel dengan bantuan Raja [[Liutprand, Raja orang Lombard|Liutprand]] dari [[Lombard]], menyerang Burgundy dan  Provence dan berjaya mengusir para penceroboh dalam tahun 739. 

[[File:Spain Andalusia Cordoba BW 2015-10-27 13-54-14.jpg|thumb|left|300px|Ruang dalaman [[Katedral-Masjid Córdoba|Katedral Cordoba]], sebelumnya Masjid Agung Cordoba. Katedral ini merupakan contoh seni bina Islam dalam gaya Umaiyah yang terunggul. Sebuah masjid dibina di atas tapak basilika (gereja) ''Saint Vincent'' Visigoth Kristian pada tahun 742 M. Bangunan kemudiannya ditakluk kembali pihak Kristian sebagai ''Catedral de Nuestra Señora de la Asunción'' pada tahun 1236 M.]]

Cabaran daripada pihak [[Kerajaan Bani Abbasiyyah|Abbasiyah]] di timur empayar mengalih perhatian khalifah-khalifah Umaiyah (semasa itu di Damsyik) dan dengan itu wilayah-wilayah Islam di bahagian barat, iaitu Maghreb dan al-Andalus, terabai. Bermula dari tahun 745 M, puak [[Fihri]], merampas kuasa di wilayah-wilayah barat dan memerintah seolah-olah wilayah-wilayah tersebut empayar persendirian keluarga &mdash; [[Abdul Rahman bin Habib al-Fihri]] di Ifrikkiya dan [[Yusuf bin Abdul Rahman al-Fihri|Yusuf al-Fihri]] di al-Andalus. Puak Fihri mengalu-alukan kejatuhan Umaiyah di timur Empayar Islam pada tahun 750 M, dan mencuba untuk mendapatkan persefahaman dengan pihak Abbasiyah dengan harapan mereka (al-Fihri) dapat mengekalkan pemerintahan di barat. Namun, Kekhalifahan Abbasiyah menolak cadangan itu dan sebaliknya menuntut al-Fihri berserah kepada mereka. Dengan itu pihak al-Fihri mengisytiharkan kemerdekaan dan menjemput (mungkin kerana ingin menyakitkan hati Abbasiyah) saki-baki Umaiyah yang telah dijatuhkan untuk berselindung di tanah-tanah jajahan mereka. Keputusan bersejarah itu kemudiannya membawa padah kerana sebagai anak dan cucu para khalifah, tuntutan pertuanan pihak Umaiyah lebih kuat daripada pihak al-Fihri. Pembesar-pembesar tempatan yang tawar hati dengan pemerintahan autokratik al-Fihri berkomplot dengan pihak Umaiyah yang berada dalam buangan untuk merampas kuasa daripada pihak al-Fihri.

== Amiriah Umaiyah dan Kekhalifahan Cordoba ==

Pada tahun 756 M, raja dalam buangan Umaiyah [[Abdul Rahman I]] (diberi panggilan ''Al-Dakhil'', yakni "Pendatang") menggulingkan Yusuf Al-Fihri dan menjadikan dirinya  [[Amir]] [[Amiriah Cordoba|Cordoba]]. Beliau enggan tunduk kepada Khalifah [[Kerajaan Bani Abbasiyyah|Abbasiyah]] yang telah membunuh kebanyakan ahli keluarganya. Dalam lingkungan masa pemerintahan selama 30 tahun, beliau menguasai [sungguhpun agak lemah] sebahagian besar wilayah Al-Andalus, dengan menewaskan penyokong-penyokong kedua-dua keluarga Al-Fihri dan Khalifah Abbasiyah.<ref>Roger Collins, "The Arab Conquest of Spain, 710-797", pp. 113-140 & 168-182.</ref>

Sepanjang satu setengah kurun berikutannya, para warisnya menjadi amir Cordoba yang menguasai Al-Andalus dan bahagian barat Afrika Utara. Dalam kebanyakan masa, penguasaan amir-amir Cordoba ke atas Al-Andalus, khususnya kawasan bersempadan wilayah Kristian, agak lemah dan turun-naik bergantung kepada keupayaan amir. Sesungguhnya, kuasa amir [[Abdallah ibni Muhammad]] (c. 900 M) terbatas kepada sempadan Cordoba sahaja.

Namun cucu Amir Abdallah, [[Abdul Rahman III]], yang menggantinya dalam tahun 912 M, tidak sahaja memulihkan kuasa Umaiyah di seluruh Al-Andalus, malah melebarkannya ke wilayah barat Afrika Utara. Pada ahun 929 M beliau mengisytiharkan dirinya sebagai [[Khilafah Cordoba|Khalifah]] Cordoba, sekaligus menaik taraf dirinya dan amiriah tersebut bagi menyaingi darjat Khalifah [[Kerajaan Bani Abbasiyyah|Abbasiyah]] di [[Baghdad]] dan juga Khalifah [[Syiah]] di [[Tunis]] yang menandinginya dalam perebutan kuasa ke atas Afrika Utara.

Zaman Kekhalifahan dilihat sebagai zaman keemasan Al-Andalus. Sektor pertanian di Cordoba dan kawasan-kawasan berdekatannya menjadi yang termaju di Eropah dengan pengeluaran tanaman dengan bantuan sistem saliran serta makanan yang diimport dari Timur Tengah. Di bawah pemerintahan Kekhalifahan Umaiyah, Cordoba dengan jumlah penduduk lebih kurang 500,000 orang, akhirnya mengatasi [[Constantinople]] sebagai bandar yang paling besar dan makmur di seluruh Eropah.<ref name="Chandler">Tertius Chandler. ''Four Thousand Years of Urban Growth: An Historical Census'' (1987), St. David's University Press ([http://www.etext.org/Politics/World.Systems/datasets/citypop/civilizations/citypops_2000BC-1988AD etext.org]). ISBN 0-88946-207-0.</ref> Dalam dunia Islam pula, Cordoba muncul sebagai satu pusat budaya terunggul. Karya-karya ahli falsafah dan sains (khususnya [[Abu Al-Qasim Al-Zahrawi|Al-Zahrawi]] (''Abulcasis'') dan [[Ibnu Rushd]] (''Averroes'') amat berpengaruh terhadap kehidupan intelektual Eropah.   

Orang Islam dan juga yang bukan Islam berkunjung ke Cordoba dari seberang laut untuk belajar di perputakaan-perpustakaan dan universiti-universiti Al-Andalus selepas penaklukan Toledo dalam tahun 1085 M. Yang paling ternama ialah [[Michael Scot]] (c. 1175 ke c. 1235 M), yang membawa karya-karya [[Ibnu Rushd]] dan [[Ibnu Sina]] (''Avicenna'') ke [[Itali]]. Penyebaran ini memberi kesan yang amat tinggi terhadap pembentukan [[Zaman Pembaharuan]] Eropah.   

[[Image:Al_Andalus_-_2.png|thumb|Kekhalifahan Cordoba c. 1000 M pada zaman puncak [[Al-Mansur Ibn Abi Aamir|Al-Mansur]]]]


==Masyarakat==
[[Image:AndalusQuran.JPG|thumb|left|Halaman manuskrip [[Quran|Al-Qur'an]] dalam skrip yang dicipta di Al-Andalus, abad ke-12]]
{{Pie chart
|thumb = right
|caption = Agama di Al-Andalus pada abad ke-5 Hijriah, greogorian ke-11
|label1 = [[Islam]] 
|value1 = 80
|color1 = Darkgreen
|label2 = [[Kristian]]
|value2 = 15
|color2 = Darkblue
|label3 = [[Agama Yahudi|Yahudi]]
|value3 = 5
|color3 = Lightblue
}}

Masyarakat Al-Andalus terdiri daripada tiga golongan utama: Kristian, Islam dan Yahudi. Orang Islam, kendatipun bersama dalam agama, terbahagi kepada beberapa kumpulan etnik, yang terbesar di antaranya kumpulan etnik [[Berber]] dan [[Arab]]. Orang [[Mozarab]] merupakan Kristian yang telah lama tinggal di bawah pemerintahan Islam dan telah mengguna pakai banyak adat, seni dan perkataan Arab, tetapi masih mengamalkan agama Kristian dan [[bahasa-bahasa Romawi]] mereka.  Setiap kumpulan masyarakat ini tinggal di kawasan-kawasan tertentu di bandar-bandar. Pemelukan Islam besar-besaran dilakukan masyarakat Kristian dalam abad ke-10. Pada abad ke-11, ''[[Muwallad (Muladi)|muwallad]]'' (Muslim daripada kumpulan etnik Iberia) bersama-sama Arab dan Berber menjadi lapan puluh peratus penduduk Al-Andalus.{{sfn|Glick|1999|loc=Chapter 5: Ethnic Relations}}<ref>"The rate of conversion is slow until the tenth century (less than one-quarter of the eventual total number of converts had been converted); the explosive period coincides closely with the reign of 'Abd al-Rahmdn III (912-961); the process is completed (eighty percent converted) by around 1100. The curve, moreover, makes possible a reasonable estimate of the religious distribution of the  population. Assuming that there were seven million Hispano-Romans in the peninsula in 711 and that the numbers of this segment of the population remained level through the eleventh century (with population growth balancing out Christian migration to the north), then by 912 there would have been approximately 2.8 million indigenous Muslims (muwalladûn) plus Arabs and Berbers. At this point Christians still vastly outnumbered Muslims. By 1100, however, the number of indigenous Muslims would have risen to a majority of 5.6 million.", (Glick 1999, Chapter 1: At the crossroads of civilization)</ref>
[[Image:Higueruela.jpg|thumb|Gambar terkemudian menunjukkan <br/>tentera Yahudi berjuang di samping angkatan Sultan [[Nasri]] [[Granada]] dalam [[Pertempuran La Higuruela]] tahun 1431 CE]] 
Orang Berber yang merupakan bangsa terbesar di kalangan para penyerang, tinggal di wilayah tanah tinggi yang sekarang kawasan utara [[Portugal]], dan ''[[Meseta Central]]'' Sepanyol moden, sementara orang Arab tinggal di wilayah selatan dan Lembah Ebro di kawasan timur laut semenanjung Iberia. Orang yahudi kebanyaknnya bekerja sebagai penguti cukai, sebagai pedagang, atau sebagi doktor atau duta. Pada penghujung abad ke-15 terdapat lebih kurang 50,000 orang [[Yahudi]] in Granada dan lebih kurang 100,000 orang di seluruh Iberia Islam.<ref>Wasserstein, 1995, p. 101.</ref>

==Kebudayaan==

[[Image:Atauriques.jpg|thumb|right|Perincian seni ''[[Seni Islam|Arabesque]]'' pada [[Alhambra]] yang disiapkan pada akhir pemerintahan Islam di Sepanyol, pada zaman [[Yusuf I]] (1333–1353 CE) dan [[Muhammed V, Sultan Granada]] (1353–1391 CE). [[Alhambra]] mencerminkan kebudayaan abad-abad terakhir pemerintahan [[Moor]] di Al-Andalus yang kini merosot menjadi [[Amiriah Granada]].]] 

Terdapat banyak bangsa, suku bangsa dan agama di Al-Andalus, dan masing-masing menyumbang kepada kekayaan intelek wilayah itu. Kadar celik huruf di Al-Andalus jauh lebih tinggi dari mana-mana daerah di Eropah pada masa itu.<ref>Previte-Orton (1971), vol. 1, pg. 377</ref>

Dari awal lagi pihak Umayyah mahu dilihat sebagai pesaing intelek yang setanding dengan [[Kerajaan Bani Abbasiyyah|Abbasiyyah]], dan supaya Cordoba memiliki perpustakaan dan institusi pelajaran yang setanding dengan Baghdad. Walaupun terdapat persaingan jelas di antara pemerintah Al-Andalus dan Baghdad, perjalanan di antara kedua-dua kekhalifahan itu dibenarkan dan dengan peredaran masa, ini membawa kepada penyebaran idea-idea baharu serta inovasi dan ciptaan baharu.

===Falsafah===

====Falsafah Al-Andalus====
''Lihat juga:'' [[Falsafah awal Islam]]

[[Image:AverroesColor.jpg|thumb|[[Ibnu Rushd]], pengasas aliran falsafah ''[[Averroism]]'', yang berpengaruh dalam kemunculan pemikiran [[sekular]] di Eropah.]] 

Ahli sejarah [[Said Al-Andalusi]] menulis bahawa Khalifah [[Abd ar-Rahman III|Abd Al-Rahman III]] mengumpul banyak buku dan menjadi penaung kepada sarjana-sarjana [[perubatan]] dan "ilmu sains kuno". Kemudian, ''Al-Mustansir'' ([[Al-Hakam II]]) menambah kepada usaha tersebut dengan membina universiti dan perpustakaan-perpustakaan di Cordoba.  Dengan usaha-usaha ini Cordoba menjadi satu daripada pusat perubatan dan perdebatan falsafah terunggul di dunia.

===Warisan Saintifik===

=== Institusi saintifik ===
<!-- dipetik daripada artikel BM "sains pada zaman pertengahan Islam -->
''Maklumat lanjut: [[Madrasah]], [[Bimaristan]] dan [[Astronomi|Ilmu falak Islam]]

Terdapat beberapa institusi penting yang tidak wujud dalam zaman kuno diasaskan dalam dunia Islam Zaman Pertengahan: contoh-contoh  utama termasuklah [[hospital awam]] (yang menggantikan [[kuil penyembuhan]] dan [[kuil tidur]])<ref name=Barrett/> dan [[hospital psikiatri]],<ref>Ibrahim B. Syed PhD, "Islamic Medicine: 1000 years ahead of its times", ''Journal of the International Society for the History of Islamic Medicine'', 2002 (2), p. 2-9 [7-8].</ref> [[Perpustakaan awam]] dan [[perpustakaan pinjaman]], [[universiti]] yang mengurniakan ijazah, dan [[balai cerap]] [[astronomi]] yang berfungsi sebagai institut penyelidikan<ref name="Barrett">[[Peter Barrett]] (2004), ''Science and Theology Since Copernicus: The Search for Understanding'', p. 18, [[Continuum International Publishing Group]], ISBN 0-567-08969-X.</ref> (berlainan dengan [[pos pemerhatian]] peribadi yang terdapat dalam zaman kuno),<ref>{{citation|last=Micheau|first=Francoise|contribution=The Scientific Institutions in the Medieval Near East|pages=992–3}}, in {{Harv|Morelon|Rashed|1996|pp=985-1007}}</ref> dan [[Waqf]].<ref>{{Harv|Gaudiosi|1988}}</ref><ref>{{Harv|Hudson|2003|p=32}}</ref>

Universiti-universiti pertama yang mengeluarkan diploma ialah hospital-universiti [[Bimaristan]] alam Islam dalam Zaman Pertengahan. institusi-institusi ini mengurniakan diploma perubatan kepada penuntut-penuntut [[perubatan Islam]] yang layak menjadi pengamal [[Doktor Perubatan|perubatan]] dalam kurun ke-9. Sir [[John Bagot Glubb]] menulis:<ref>[[John Bagot Glubb]] ([[cf.]] [http://www.cyberistan.org/islamic/quote2.html Quotations on Islamic Civilization])</ref>

{{quote|"Sekolah-sekolah perubatan sangat aktif di Baghdad setibanya zaman [[Al-Ma'mun|Ma'mun]]. Hospital awam percuma pertama dibuka di Baghdad pada zaman pemerintahan [[Kekhalifahan|Khalifah]] [[Harun al-Rashid|Harun Al-Rashid]]. Dengan pembangunan sistem ini, para pakar perubatan dan pembedahan dilantik sebagai pensyarah kepada penuntut perubatan dan mengurniakan diploma kepada mereka yang dikira layak menjadi pengamal perubatan. Hospital pertama di Mesir dibuka pada tahun 872 CE dan selepas itu hospital-hospital awam dibuka di seluruh empayar Islam, dari Al-Andalus dan [[Maghreb]] hinggalah ke wilayah [[Parsi]]."}} 

[[Universiti_Al-Karaouine]] di [[Fez]], Maghribi, yang ditubuhkan pada tahun 859 CE diiktiraf [[Buku Rekod Dunia Guinness]] sebagai universiti tertua di dunia.<ref>''The Guinness Book Of Records'', Published 1998, ISBN 0-553-57895-2, P.242 </ref> [[Universiti Al-Azhar]] yang ditubuhkan di Kaherah, Mesir pada abad ke-10, menawarkan beberapa ijazah akademik termasuklah [[ijazah pascasiswazah]], dan dianggap universiti penuh yang pertama. 

Beberapa ciri tersendiri perpustakaan moden diperkenalkan di dalam dunia Islam. Perpustakaan bukan sahaja merupakan kumpulan manuskrip lama seperti pada zaman kuno, tetapi juga berfungsi sebagai perpustakaan awam dan pinjaman, pusat pendidikan dan penyebaran sains dan idea, tempat mesyuarat dan muzakarah, dan kadangkala sebagai rumah pertumpangan para sarjana atau murid. Konsep [[katalog perpustakaan]] juga diperkenalkan di dalam perpustakaan Islam Zaman Pertengahan, dan buku-buku disusun mengikut [[genre]] dan kategori tertentu.<ref>{{citation|last=Micheau|first=Francoise|contribution=The Scientific Institutions in the Medieval Near East|pages=988–991}} in {{Harv|Morelon|Rashed|1996|pp=985-1007}}</ref>


==== Ilmu alam dan pengembaraan ====

Perjalanan jauh menimbulkan keperluan bagi pemetaan, dan para musafir sering menyediakan maklumat bagi tugas tersebut. Mahupun perjalanan jauh di Zaman Pertengahan berbahaya, orang Islam tetap berjalan jauh. Satu sebab ialah ibadat [[Haji]]. Orang Islam berangkat menuju [[Makkah]] di [[Semenanjung Arab]] dari  Al-Andalus, [[Parsi]], [[Afrika]], dan [[India]]. Satu lagi sebab ialah perdagangan. Orang Islam berdagang dengan orang Eropah, India dan China, dan para pedagang Islam berkembara jauh kerana ingin berdagang.<ref name = ESS116>Edson and Savage-Smith (2004), pp. 113–6</ref>

Keazalian kapal ''[[caravel]]'' yang digunakan Portugis bagi pengembangan wilayah mereka pada kurun ke-15, bermula dengan kapal ''[[Cog (ship)|Cog]]'', ''[[Hulk (ship)|Holk]]'' dan kapal [[Dromon]], tetapi juga kapal jenis ''qarib'' yang digunakan pengembara dari Al-Andalus dalam abad ke-13.<ref name="Hobson">John M. Hobson (2004), ''The Eastern Origins of Western Civilisation'', p. 141, [[Cambridge University Press]], ISBN 0-521-54724-5.</ref>

==== Perubatan ====
''Maklumat lanjut: [[Perubatan Islam sewaktu zaman pertengahan]] dan [[Psikologi Islam pada zaman pertengahan]]

Doktor-doktor Islam dari Al-Andalus membuat sumbangan besar dalam kajian perubatan, termasuklah dalam bidang  [[anatomi]] dan [[fisiologi]]. Tokoh-tokoh utama zaman ini termasuk [[Abu Al-Qasim Al-Zahrawi|Al-Zahrawi]] ('Abulcasis'), penulis ''[[Al-Tasrif|Kitab Al-Tasrif]]'' ("Buku Konsesi"), suatu [[ensiklopedia]] sebesar 30 jilid, dan [[Ibnu Zuhr]] ('Avenzoar'), yang membuat kemajuan penting dalam bidang [[pembedahan]].

Al-Zahrawi, yang dianggap bapa pembedahan moden, membangunkan bahan dan teknik pembedahan yang masih digunakan di dalam [[pembedahan neuro]]. Ibnu Zuhr memberikan gambaran tepat yang terawal penyakit [[neurologi]], termasuk [[meningitis]], [[tromboflebitis]] intrakranium (di dalam ruang tengkorak), dan    [[tumor]] [[sel germa]] [[mediastinum]]. Beliau juga menyumbang kepada [[farmakologi neuro]] moden.  Ibnu Rushd pula membayangkan kemungkinan terdapatnya [[Penyakit Parkinson|penyakit Parkinson]] dan menyatakan  bahawa [[retina]] memiliki sifat [[sel fotopenerima]]. [[Maimonides]], seorang Yahudi, menulis tentang gangguan [[neuropsikiatri]] dan memberikan gambaran tentang penyakit [[rabies]] dan keracunan [[belladonna]].<ref name=Araguz>Martin-Araguz, A.; Bustamante-Martinez, C.; Fernandez-Armayor, Ajo V.; Moreno-Martinez, J. M. (2002). "Neuroscience in al-Andalus and its influence on medieval scholastic medicine", ''Revista de neurología'' '''34''' (9), pp. 877–892.</ref>

==== Sosiologi ====

[[Said Al-Andalusi]] (1029–1070 CE) menyatakan bahawa manusia dari semua pelusuk dunia mempunyai asal-usul yang sama, tetapi berbeza satu dari yang lain dalam beberapa segi: "[[Etika Islam|Etika]], penampilan, seni taman, dan bahasa." Beliau menganggap sejarah [[Mesir]] sebagai sebahagian daripada [[sejarah]] manusia  sejagat dan memautkan Mesir dan [[Sudan]] dengan sejarah bangsa [[Arab]] melalui leluhur yang sama.<ref name=Daly-17>{{citation|title=Egyptology: The Missing Millennium: Ancient Egypt in Medieval Arabic Writings|first=Okasha|last=El Daly|publisher=[[Routledge]]|year=2004|isbn=1-84472-063-2|page=17|ref=}}</ref> Sejarah yang terpaut ini menghubungkan Mesir kuno dengan [[sejarah Islam]] melalui Hajar, isteri Nabi Ibrahim (as) dan ibu kepada Nabi Ismail (as) moyang bangsa Arab, sekaligus menjadikan Hajar ibu kepada bangsa Arab.<ref name=Daly-17/> <ref name=Daly-18>{{citation|title=Egyptology: The Missing Millennium: Ancient Egypt in Medieval Arabic Writings|first=Okasha|last=El Daly|publisher=[[Routledge]]|year=2004|isbn=1-84472-063-2|page=18}}</ref>

=== Warisan Kebudayaan ===

==== Seni bina ====

Pemerintah-pemerintah Islam telah memperkenalkan gaya seni bina yang bersifat Arab yang pada akhir zaman pemerintahan mereka juga mengandungi unsur-unsur seni bina Arab, [[Empayar Byzantine|Byzantine]] dan [[Visigoth]]. Ciri-ciri ini kenal berpengaruh di semenanjung Iberia mahupun selepas [[Reconquista]]. Beberapa contoh sumbangan seni bina yang berkekalan di bawah pemerintahn ta'ifa termasuk [[Katedral-Masjid Córdoba|Masjid Agung Cordoba]] dan estat istana Cordoba [[Al-Rustafa]]. Orang Kristian dan Yahudi meniru unsur-unsur seni bina Arab untuk gereja dan ''synagogue'' (kuil) mereka. Gaya ini kemudiannya dikenali sebagai gaya ''[[Mozarabic]].'' Gaya seni bina  Mozarabic termasuklah ketiadaan hiasan luaran, kepelbagaian pelan lantai, penggunaan gerbang bentuk ladam dalam gaya Islam, dan penggunaan tiang sebagai penyokong dengan kepala tiang dihias dengan unsur-unsur tanaman.

==== Masakan ====

[[Restoran]]-restoran di Al-Andalus menghidangkan makanan tiga sajian, yang diperkenalkan oleh [[Ziryab]] pada kurun kesembilan: Ziryab berkeras bahawa makannan harus dihidang dalam tiga sajian termasuk [[sup]], [[sajian utama]], dan [[pencuci mulut]].<ref name="Marin">Salma Khadra Jayyusi and Manuela Marin (1994), ''The Legacy of Muslim Spain'', p. 117, [[Brill Publishers]], ISBN 90-04-09599-3</ref>

==== Linguistik dan kesusasteraan ====

''Lihat juga: [[Kesusasteraan Arab]]''
[[Image:Maler der Geschichte von Bayâd und Riyâd 002.jpg|thumb|left|[[Ziryab]] memperkenalkan alat  [[Guitar|Lute]] di Al-Andalus, (''[[Kisah Bayad dan Riyad]]'').]]

Pada kurun ke-12, ahli falsafah dan penulis novel Arab Andalus, [[Ibn Tufail]] (dikenali sebagai 'Abubacer' atau 'Ebn Tophail' di Barat) mula-mula menunjukkan teori [[tabula rasa]] Ibnu Sina sebagai satu [[eksperimen pemikiran]] dalam [[Novel Arab|novel Arab]]nya bertajuk ''[[Hayy ibn Yaqzan]]''. Di dalam novel ini Ibn Tufail menggambarkan pembetukan minda seorang kanak-kanak [[feral]] (kanak-kanak liar) dari "tabula rasa sehinggalah menjadi minda dewasa, dalam keadaan pengasingan sempurna dari masyarakat, di sebuah pulau pulau yang tidak berpenghuni. Terjemahan [[Latin]] karya ini dalam tahun 1671 CE, dengan tajuk ''Philosophus Autodidactus'', terbitan ''Edward Pococke the Younger'', mempengaruhi perumusan tabula rasa oleh [[John Locke]] di dalam ''[[Esei tentang Pemahaman Manusia]]'',<ref name="Russell">G. A. Russell (1994), ''The 'Arabick' Interest of the Natural Philosophers in Seventeenth-Century England'', pp. 224–262, [[Brill Publishers]], ISBN 90-04-09459-8.</ref> yang kemudiannya menjadi satu daripada sumber utama  [[Empirisisme|empiricisme]] dalam falsafah moden, dan telah mempengaruhi ramai para ahli falsafah [[Zaman Kesedaran]] seperti [[David Hume]] dan [[George Berkeley]]. 

''[[Kisah Bayad dan Riyad|Hadith Bayad wa Riyad]]'' ("Kisah Bayad dan Riyad") merupakan kisah cinta Arab abad ke-13 yang tertulis di Al-Andalus. Watak-watak utama ialah Bayad, anak seorang pedagang dari [[Damsyik]], dan Riyad anak gadis yang berpendidikan, ahli dewan seorang [[Hajib]] ([[wazir]] ataupun menteri) Al-Andalus yang dikenali hanya sebagai "Puan". Dipercayai manuskrip ''Hadith Bayad wa Riyad'' merupakan satu-satunya manuskrip bergambar yang wujud daripada kehadiran selama lapan ratus tahun orang Islam dan Arab di Sepanyol.

==== Penterjemahan ====

''Maklumat lanjut: [[Sumbangan Islam kepada Eropah Zaman Pertengahan]]'' 

Karya-karya ramai sarjana Islam, yang pada awalnya hanya boleh dirujuk oleh orang Islam khususnya di Al-Andalus dan [[Sicily Islam]] tersebar ke dalam sains Eropah hasil usaha para penterjemah [[Sekolah Terjemahan Toledo]], yang telah diasaskan selepas penaklukan Toledo oleh pihak Kristian pada tahun 1085 CE.<ref>C. H. Haskins, ''Studies in Mediaeval Science'', pp. 8–10</ref> Para sarjana ini menterjemahkan teks-teks baharu berkaitan sains dan falsafah daripada bahasa Arab ke dalam bahasa Latin. 

Seorang daripada ahli penterjemah yang banyak menghasilkan penterjemahan di Castilla ialah [[Gerard dari Cremona]]. Gerard menterjemahkan 87 buku dari bahasa Arab ke Latin, termasuklah karya-karya Al-Khawarizmi, [[Al-Kindi]], [[Ibnu Kathir Al-Farghani]], [[Al-Farabi]], [[Al-Razi]], dan karya-karya [[Al-Zarqali]], [[Jabir ibn Aflah]], [[Banu Musa]], [[Abu Kamil Shuja ibn Aslam]], [[Al-Zahrawi]] dan [[Ibn Al-Haytham]]. 

Dengan kejatuhan [[Amiriah Granada]] pada tahun 1492 CE, langkah utama saintifik dan teknologi dunia Islam diwarisi orang Eropah dan seterusnya menjadi landasan [[Zaman Pembaharuan]] dan [[Revolusi Saintifik]] Eropah.<ref name="Grant">[[Edward Grant]] (1996), ''The Foundations of Modern Science in the Middle Ages: Their Religious, Institutional, and Intellectual Contexts'', Cambridge: [[Cambridge University Press]]</ref>

== Nota kaki ==
{{reflist|2}}

[[Kategori:Al-Andalus]]
[[Kategori:Sejarah Sepanyol]]
[[Kategori:Sejarah Portugal]]
[[Kategori:Subbahagian Khilafah Umaiyah]]
[[Kategori:Penubuhan abad ke-8 dalam Khilafah Umaiyah]]
[[Kategori:Dunia Islam zaman pertengahan]]