Jump to content

Берлин: Засвар хоорондын ялгаа

Холбоос засах
Википедиа — Чөлөөт нэвтэрхий толь
Browse history interactively
← Өмнөх өөрчлөлтДараагийн ялгаа →
Content deleted Content added
VisualWikitext
б Bot: Migrating 214 interwiki links, now provided by Wikidata on d:q64 (translate me)
Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5
(38 дундын хувилбарууд 10 хэрэглэгчид харагдахгүй)
Мөр 1: Мөр 1:
{{Инфобокс суурин
{{Нутаг
|нэр = Берлин хот
| name = Берлин
|ямар_янзын_нутаг = муж
| subdivision_type = Улс
| subdivision_name = Герман
|албан_нэр = Берлин муж
| subdivision_type1 = [[Германы мужууд|Муж]]
|анхаарах_нэр =
| subdivision_name1 = [[Берлиний дүүрэг ба хорооллууд|Берлин]]
|image_flag = Flag of Berlin.svg
| settlement_type = Нийслэл, [[Германы муж улс|муж]] ба [[Германы хотын захиргаанууд|хотын захиргаа]]
|flag_size = 140px
|image_seal = Coat of arms of Berlin.svg
| image_skyline = {{Photomontage|position=center
| photo1a = Siegessaeule Aussicht 10-13 img4 Tiergarten.jpg
|seal_size = 70px
| photo2a = Brandenburger Tor abends.jpg
|image_skyline = Cityscape Berlin.jpg
| photo2b = Berliner Dom, Westfassade, Nacht, 160309, ako.jpg
|image_caption =
| photo3a = Schloss Charlottenburg (233558373).jpeg
|image_map = Locator map Berlin in Germany.svg
| photo3b = Berlin_Museumsinsel_Fernsehturm.jpg
|mapsize = 150px
| photo4a = Siegessäule-Berlin-Tiergarten.jpg
|map_caption = Герман орон дахь Берлиний байршил
| photo4b = Hochhäuser am Potsdamer Platz, Berlin, 160606, ako.jpg
|хоч_нэр =
| photo5a = Reichstag Berlin Germany.jpg
|улс_эсвэл = Улс орон
|аль_улс_эсвэл = {{flag|Герман}}
| color_border = white
| color = white
|нэгдүгээр_зэргийн_нэгж = Муж
| spacing = 2
|нэгдүгээр_зэргийн_нутаг = '''Берлин'''
| size = 270
|хоёрдугаар_зэргийн_нэгж = Дүүрэг (12)
| foot_montage = '''Дээд талаас, зүүнээс баруун''': [[Тиргартен, Берлин|Тиргартений]] тэнгэрийн хаяа; [[Бранденбургийн хаалга]]; [[Берлиний катедрал сүм]]; [[Шлосс Шарлоттенбург|Шарлоттенбург ордон]]; [[Музейн арал]] ба [[Берлиний ТВ цамхаг]]; [[Берлиний ялалтын багана|Ялалтын багана]]; [[Потсдамын талбай]]; ба [[Рейхстаг]]
|хоёрдугаар_зэргийн_нутаг = Нэр бүхий 12 дүүрэг
}}
|гуравдугаар_зэргийн_нэгж =
| image_shield = Coat of arms of Berlin.svg
|гуравдугаар_зэргийн_нутаг =
| shield_link = Берлины Сүлд
|нутгийн_төвийг_юу_гэх =
|нутгийн_төв =
| shield_size = 70px
|газар_нутаг = 891.85 км²
| pushpin_map = Germany
|газрын_байц = д.т.д. 34-130 м
| pushpin_relief = yes
| pushpin_map_caption = Берлиний байршил
|хүн_ам = 2011 онд 3,479,740 хүн
| coordinates = {{coord|52|31|12|N|13|24|18|E|format=dms|display=inline,title}}
|хүн_ам_тоол =
|хүн_ам_тооц =
| image_flag = Flag_of_Berlin.svg
| flag_link = Берлины Туг
|хүн_ам_бөөгнөрөл =
| image_map = {{maplink|frame=y|plain=yes|frame-align=center|type=shape<!--line-->|fill=#ffffff|fill-opacity=0|stroke-color=|stroke-width=2|frame-width=250|frame-height=300}}
|нягт_сийрэг = 3900 хүн/км²
|ард_түмэн =
| total_type = Хот/Муж
|цугаараа = Берлинийхэн
| area_total_km2 = 891.7
| area_urban_km2 = 3,743
|даргыг_юу_гэх = Хотын дарга
| area_metro_km2 = 30,546
|даргын_нэр = Клаус Воверайт
| area_footnotes = <ref name="statoffice">{{cite web |access-date=2 May 2019 |title=Amt für Statistik Berlin Brandenburg – Statistiken |url=https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/Statistiken/inhalt-statistiken.asp |website=[[Amt für Statistik Berlin-Brandenburg]] |language=de |archive-date=8 March 2021 |archive-url=https://web.archive.org/web/20210308125331/https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/Statistiken/inhalt-statistiken.asp |url-status=dead }}</ref>
|түүхэн_он =
|түүхэн_үйл =
| population_total = 3769495
| population_footnotes = <ref name="pop-detail"/>
|цагийн_бүс = Төв Европын цаг
|utc_offset = +1
| population_as_of = 2020 оны 12 сарын 31
|утасны_томъёо = +49 30
| population_urban = 4473101
| population_urban_footnotes = <ref name="citypopulation_urban">{{cite web|url=https://citypopulation.de/en/germany/urbanareas/|author=citypopulation.de quoting Federal Statistics Office|title=Germany: Urban Areas|access-date=2021-01-28|archive-url=https://web.archive.org/web/20200603133151/https://citypopulation.de/en/germany/urbanareas/|archive-date=2020-06-03|url-status=live}}</ref>
|шуудангийн_томъёо = 10001—14199
|автомашин_дугаар = B
| population_metro = 6144600
| population_metro_footnotes = <ref>{{cite web |url=https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/pms/2019/19-02-08.pdf |archive-url=https://web.archive.org/web/20210827224549/https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/pms/2019/19-02-08.pdf |url-status=dead |archive-date=27 August 2021 |title=Bevölkerungsanstieg in Berlin und Brandenburg mit nachlassender Dynamik |date=8 February 2019 |website=statistik-berlin-brandenburg.de |publisher=Amt für Statistik Berlin-Brandenburg |access-date=24 November 2019}}</ref>
|website = [http://berlin.de/ berlin.de] (германаар)
|тэмдэглэл =
| elevation_m = 34
| population_demonyms = Берлинчүүд<br/>Berliner (эр), Berlinerin (эм) (Германаар)
| blank_name_sec1 = [[Бүс нутгийн нийт бүтээгдэхүүн|ДНБ (нийт)]]
| blank_info_sec1 = €155 тэрбум (2020)<ref>{{cite web|url = https://www.statistikportal.de/en/node/649|title = Bruttoinlandsprodukt – in jeweiligen Preisen – 1991 bis 2020|website = www.statistikportal.de|access-date = 1 April 2021|archive-date = 1 April 2021|archive-url = https://web.archive.org/web/20210401011816/https://www.statistikportal.de/en/node/649|url-status = live}}</ref>
| blank1_name_sec1 = ДНБ нэг хүнд ноогдох
| blank1_info_sec1 = €41,000 (2020)
| blank2_name_sec2 = [[Хүний хөгжлийн илтгэцүүр|ХХИ]] (2018)
| blank2_info_sec2 = 0.964<ref name="GlobalDataLab">{{Cite web|url=https://hdi.globaldatalab.org/areadata/shdi/|title=Sub-national HDI – Area Database – Global Data Lab|website=hdi.globaldatalab.org|language=en|access-date=13 September 2018|archive-date=23 September 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20180923120638/https://hdi.globaldatalab.org/areadata/shdi/|url-status=live}}</ref><br/>{{color|green|маш өндөр}} · [[Германы мужуудын жагсаалт (Хүний хөгжлийн индексээр)|2-р байр]]
| timezone1 = [[Төв Европын Цаг|CET]]
| utc_offset1 = +01:00
| timezone1_DST = [[Төв Европын Зуны Цаг|CEST]]
| utc_offset1_DST = +02:00
| blank_name_sec2 = [[GeoTLD]]
| blank_info_sec2 = [[.berlin]]
| website = {{URL|www.berlin.de/en/}}
| governing_body = [[Берлиний Төлөөлөгчдийн танхим]]
| leader_title = [[Берлин хотын захирагч|Хотын захирагч]]
| leader_party = СДН
| leader_title2 = [[Бундесрат|Бундесратын санал]]
| leader_name2 = 4 (69-өөс)
| leader_title3 = [[Бундестаг|Бундестагын суудал]]
| leader_name3 = [[2021 оны Германы холбооны сонгуулийн үр дүн#Берлин|29 (736-аас)]]
| leader_name = [[Франциска Гиффай]]
| geocode = [[Статистикийн Нутаг Дэвсгэрийн Нэгжийн Нэршил|NUTS бүс]]: DE3
| area_code = [[Германы утасны дугааруудын жагсаалт#030 – Берлин|030]]
| registration_plate = B
| iso_code = DE-BE
| official_name = <center>Berlin</center>
}}
}}


'''Берлин''' ({{lang-de|Berlin}}) нь [[Герман]]ы [[нийслэл]] бөгөөд 16 мужийнх нь нэг юм. 3.4 сая хүн амтай бөгөөд Германы хамгийн том хот юм. [[Европын холбоо]]ны хотууд дотор хүн амаараа хоёрт, суурин газруудад есөд жагсдаг. Зүүн хойд Германд байрлах бөгөд Берлин-Бранденбург метрополи нутаг дэвсгэрт хамаарагдана. Энэ нутаг дэвсгэрт 180 гаруй орны 5 сая иргэн амьдардаг ажээ.
'''Берлин''' ({{lang-de|Berlin}}) нь [[Герман]]ы [[нийслэл]] бөгөөд холбооны нэгдсэн 16 улсын нэг гэж тооцдог. 3.4 сая хүн амтай бөгөөд Германы хамгийн том хот юм. [[Европын холбоо]]ны хотууд дотор хүн амаараа хоёрт, суурин газруудад есөд жагсдаг. Зүүн хойд Германд байрлах бөгөөд Берлин-Бранденбург метрополи нутаг дэвсгэрт хамаарагдана. Энэ нутаг дэвсгэрт 180 гаруй орны 5 сая иргэн амьдардаг ажээ.


13-р зуунд Берлиныг анх дурьдсан байдаг бөгөөд дараалан тус тус [[Пруссын эзэнт гүрэн|Пруссын эзэнт гүрний]] (1701-1918), [[Германы эзэнт гүрэн|Германы эзэнт гүрний]] (1871-1918), [[Веймарын бүгд найрамдах улс]]ын (1919-1933), [[Гурав дахь рейх]]ийн (1933-1945) нийслэлүүд байжээ. [[Дэлхийн хоёрдугаар дайн]]ы дараа Берлин нь хуваагдсан; [[Зүүн Берлин]] нь [[Зүүн Герман]]ы нийслэл болсон бол [[Баруун Берлин]] нь 1961-1989 он хүртэл [[Берлины хана]]ар хашигдаж, [[Баруун Герман|Барууны]] хэсэг болсон байна. 1990 онд Герман улс дахин нэгдсэний дараа дахин бүх Германы нийслэл болжээ.
13-р зуунд Берлинийг анх дурьдсан байдаг бөгөөд дараалан тус тус [[Пруссийн Хант Улс]]ын (1701-1918), [[Германы эзэнт гүрэн|Германы эзэнт гүрний]] (1871-1918), [[Ваймарын Бүгд Найрамдах Улс]]ын (1919-1933), [[Гуравдугаар райх]]ын (1933-1945) нийслэлүүд байжээ. [[Дэлхийн хоёрдугаар дайн]]ы дараа Берлин нь хуваагдсан; [[Зүүн Берлин]] нь [[Зүүн Герман]]ы нийслэл болсон бол [[Баруун Берлин]] нь 1961-1989 он хүртэл [[Берлиний хана]]ар хашигдаж, [[Баруун Герман|Барууны]] хэсэг болсон байна. 1990 онд Герман улс эргэн нэгдсэний дараа дахин бүх Германы нийслэл болжээ.


Берлин нь [[Европ]]ын [[улс төр]], [[соёл урлаг]], [[мэдээлэл]], [[шинжлэх ухаан]]ы томоохон төв юм. Мөн тивийнх нь [[агаарын тээвэр|агаар]], [[төмөр замын тээвэр]] голчлон төвлөрдөг хотуудын нэг юм. Хотын эдийн засаг нь голдуу [[үйлчилгээний салбар]]т төвлөрдөг бөгөөд үүнд, бүтээлийн аж үйлдвэр, мэдээллийн байгууллагууд, байгаль орчны үйлчилгээ, хурал цуглаан явуулах газрууд зэрэг орно. Берлин нь ирдэг [[аялал жуулчлал|жуулчдынхаа тоогоор]] Европын холбоонд гуравт жагсдаг. Мөн тээврийн инжинерчлэл, оптоэлектроник, IT, машины үйлдвэрлэл, эрүүлийг хамгаалах, биоэмчилгээний инжинерчлэл, биотехнологи зэрэг аж үйлдвэр үйл ажиллагаагаа явуулдаг.
Берлин нь [[улс төр]], [[соёл урлаг]], [[мэдээлэл]], [[шинжлэх ухаан]]ы томоохон төвд тооцогдох [[дэлхийн хот]]уудын нэг юм.<ref name="GPCI2011">[http://www.mori-m-foundation.or.jp/english/research/project/6/pdf/GPCI2011_English.pdf Global Power City Index 2011] (PDF; 1,3&nbsp;MB) Abgerufen am 3.&nbsp;Juli 2013.</ref><ref>[http://edition.cnn.com/2010/BUSINESS/04/10/cities.dominate.world/?hpt=C2 Revealed: ''Cities that rule the world – and those on the rise''.] CNN (englisch), abgerufen am 14.&nbsp;April 2010.</ref><ref>[http://www.lboro.ac.uk/gawc/rb/rb146.html#t5 Leading cities in cultural globalisations/Media] (englisch), GaWC, abgerufen am 14.&nbsp;April 2010.</ref><ref>[http://www.luise-berlin.de/bms/bmstxt00/0004prol.htm ''Berlin – Stadt der Nobelpreisträger''.] luise-berlin.de, abgerufen am 3.&nbsp;September 2015.</ref> Мөн тивийнх нь [[агаарын тээвэр|агаар]], [[төмөр замын тээвэр]] голчлон төвлөрдөг хотуудын нэг юм. Хотын эдийн засаг нь голдуу [[үйлчилгээний салбар]]т төвлөрдөг бөгөөд үүнд, бүтээлийн аж үйлдвэр, мэдээллийн байгууллагууд, байгаль орчны үйлчилгээ, хурал цуглаан явуулах газрууд зэрэг орно. Берлин нь ирдэг [[аялал жуулчлал|жуулчдынхаа тоогоор]] Европын холбоонд гуравт жагсдаг. Мөн тээврийн инженерчлэл, оптоэлектроник, мэдээллийн технологи, машины үйлдвэрлэл, эрүүлийг хамгаалах, биоэмчилгээний инженерчлэл, биотехнологи зэрэг аж үйлдвэр үйл ажиллагаагаа явуулдаг.


Берлин нь дэлхийд алдартай олон [[их сургууль]], судалгааний институт, [[спорт]]ын үйл явдал, [[найрал хөгжим]], [[музей]], хүмүүстэй. Берлинд хотын төрх байдал, түүхийн өв уламжлал зэргээс шалтгаалж олон улсын [[кино]] бүтээл ихээр хийгддэг. Мөн [[фестиваль]], өвөрмөц [[архитектур]], [[шөнийн амьдрал]], соёл урлагаараа алдартай бөгөөд чөлөөт амьдрал, шинэ үеийн сэтгэлгээ, амьдралын өртөг бага зэрэгт нь хүмүүс ихээр татагддаг.
Берлин нь дэлхийд алдартай олон [[их сургууль]], судалгааний институт, [[спорт]]ын үйл явдал, [[найрал хөгжим]], [[музей]], хүмүүстэй. Берлинд хотын төрх байдал, түүхийн өв уламжлал зэргээс шалтгаалж олон улсын [[кино]] бүтээл ихээр хийгддэг. Мөн [[фестиваль]], өвөрмөц [[архитектур]], [[шөнийн амьдрал]], соёл урлагаараа алдартай бөгөөд чөлөөт амьдрал, шинэ үеийн сэтгэлгээ, амьдралын өртөг бага зэрэгт нь хүмүүс ихээр татагддаг.

==Түүх==
{{Гол|Берлиний түүх}}

===Хотын нэр===
Берлин хэмээх нэр нь магад [[Славян хэл|славян хэлний]] ''br’lo'' буюу ''berlo'' (''орч.'' намаг, чийглэг газар эсвэл чийглэг газарт байх хэсэгхэн хуурай газар) гэх үг болон мөн славян хэлний газар нутгийн нэрний төгсгөлд ихэнхдээ бичигдэх -in төгсгөлөөс уламжлан бий гэж үздэг.<ref name="cobbers14">Arnt Cobbers: ''Kleine Berlin-Geschichte. Vom Mittelalter bis zur Gegenwart'' Auflage 2. aktualisierte, Berlin 2008 ISBN 978-3-89773-142-4, Seiten 14</ref>

Хотын нэр нь тус хотыг үндэслэгч Альбрехт ден Баерен болон Берлиний сүлд тэмдэгний дүрстэй огт хамаагүй (Берлин = Баер). Харин сүлдний нэр нь хотын нэрнээс гаралтай аж.<ref>[http://www.luise-berlin.de/historie/topographie/woher_schw.htm ''Zur Herkunft der Namen der Doppelstadt»„Berlin“ und „Cölln“''.] luise-berlin.de</ref>

=== Гүнгийн эзэмшлийн үе ===
[[Шпрээ арал]] дээр орших [[Кёллн]] хот нь хамгийн анх 1237 онд баримтанд дурдагдсан байдаг.<ref>H.G. Gengler: ''Regesten und Urkunden zur Verfassungs- und Rechtsgeschichte der deutschen Städte im Mittelalter.'' Erlangen 1863, [http://books.google.de/books?id=NdkcAAAAMAAJ&pg=PA181 S. 181–196].</ref> 1244 оны баримтад Шпрее голын зүүн хойд хэсэгт орших хотын хэсгийг (Алт-: "хуучин") Берлин хэмээн дурдсан байдаг. Сүүлд хийгдсэн археологийн олдворуудаас харвал 12-р зууны хоёрдугаар хагасаас голын хоёр талд нь суурин байсныг гэрчлэх баримт нотолгоо олдсон байна.<ref>[http://www.welt.de/kultur/history/article109967041/Die-deutsche-Hauptstadt-altert-um-Jahrzehnte.html ''Die deutsche Hauptstadt altert um Jahrzehnte''.]'welt.de, 18. Oktober 2012</ref>

===Хун тайжийн үе===
[[Зураг:Memhardt Grundriß der Beyden Churf. Residentz Stätte Berlin und Cölln 1652 (1888).jpg|thumb|right|Эртний Берлин хотын газрын зураг, 1652 он]]

==Газар зүй==
===Уур амьсгал===
{{Уур амьсгалын хүснэгт
| TABELLE =
| DIAGRAMM TEMPERATUR = rechts
| DIAGRAMM NIEDERSCHLAG = deaktiviert
| DIAGRAMM NIEDERSCHLAG HÖHE = 200
| QUELLE = DWD, Daten: 1971–2000<ref>[http://worldweather.wmo.int/016/c00059.htm ''Klimainformationen Berlin''] Deutscher Wetterdienst: World Meteorological Organization, 2013-01-04</ref>
| Überschrift =
| Ort = Берлин
<!-- durchschnittliche Höchsttemperatur für den jeweiligen Monat in °C -->
| hmjan = 2.9 | hmfeb = 4.2 | hmmär = 8.5 | hmapr = 13.2 | hmmai = 18.9 | hmjun = 21.6 | hmjul = 23.7 | hmaug = 23.6 | hmsep = 18.8 | hmokt = 13.4 | hmnov = 7.1 | hmdez = 4.4
<!-- durchschnittliche Niedrigsttemperatur für den jeweiligen Monat in °C -->
| lmjan = −1.9 | lmfeb = −1.5 | lmmär = 1.3 | lmapr = 4.2 | lmmai = 9.0 | lmjun = 12.3 | lmjul = 14.3 | lmaug = 14.1 | lmsep = 10.6 | lmokt = 6.4 | lmnov = 2.2 | lmdez = −0.4
<!-- durchschnittliche Niederschlagsmenge für den jeweiligen Monat in mm -->
| nbjan = 42.3 | nbfeb = 33.3 | nbmär = 40.5 | nbapr = 37.1 | nbmai = 53.8 | nbjun = 68.7 | nbjul = 55.5 | nbaug = 58.2 | nbsep = 45.1 | nbokt = 37.3 | nbnov = 43.6 | nbdez = 55.3
<!-- durchschnittliche Regentage für den jeweiligen Monat in d -->
| rdjan = 10.0 | rdfeb = 8.0 | rdmär = 9.1 | rdapr = 7.8 | rdmai = 8.9 | rdjun = 9.8 | rdjul = 8.4 | rdaug = 7.9 | rdsep = 7.8 | rdokt = 7.6 | rdnov = 9.6 | rddez = 11.4
}}

==Хотын дүр төрх==
=== Зургийн цомог ===
{{Том зураг|Reichstag Panorama - Berlin - Germany.jpg|800|Рейхстаг, Берлин}}


== Мөн үзэх ==
== Мөн үзэх ==
* [[Германы том хотын жагсаалт]]
* [[Герман улсын 20 том хот]]


== Гадаад холбоос ==
== Цахим холбоос ==
* {{commons|Berlin|Берлин}}
* [http://www.berlin.de/english/index.html Албан ёсны сайт]
* [http://www.berlin-tourist-information.com/index.en.php Албан ёсны аялал, жуулчлалын мэдээлэл]
* [https://web.archive.org/web/20070125093738/http://www.berlin.de/english/index.html Албан ёсны сайт]
* [http://www.berlin-tourist-information.com/index.en.php Албан ёсны аялал, жуулчлалын мэдээлэл]{{Dead link|date=Есдүгээр сар 2023 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}
* [http://www.alt-berlin.info/ 1738 оноос одоо хүртэлх газрын зургууд]
* [http://www.alt-berlin.info/ 1738 оноос одоо хүртэлх газрын зургууд]
* [http://www.3d-stadtmodell-berlin.de/3d/en/seite0.jsp Берлины 3D загвар]
* [http://www.3d-stadtmodell-berlin.de/3d/en/seite0.jsp Берлины 3D загвар]
* [http://www.berlin.ucla.edu/ Берлины интерактив газрын зураг]
* [https://web.archive.org/web/20080214101342/http://www.berlin.ucla.edu/ Берлины интерактив газрын зураг]

* {{commons|Berlin}}

==Зүүлт тайлбар==
<references />


[[Ангилал:Германы хотууд]]
{{Германы хот}}
{{Загвар:Германы муж улс}}
[[Ангилал:Европын нийслэлүүд]]
{{Загвар:Германы мужийн нийслэл хот}}
[[Ангилал:Берлин]]
[[Ангилал:Европын холбооны нийслэл хотууд]]
[[Ангилал:Сая ба түүнээс дээш хүн амтай хотууд]]
[[Ангилал:Германы их сургуультай хотууд]]
[[Ангилал:Дотроо боомттой хотууд]]


[[Ангилал:Берлин| ]]
{{Link FA|af}}
[[Ангилал:Германы нийслэл]]
{{Link FA|la}}
[[Ангилал:Германы муж улс]]
{{Link FA|sk}}
[[Ангилал:Германы коммун]]
{{Link FA|vi}}
[[Ангилал:Германы хот]]
[[Ангилал:Германы их сургуулийн хот]]
[[Ангилал:Европын нийслэл]]
[[Ангилал:Саятан хот]]
[[Ангилал:Германы мужийн нийслэл]]
[[Ангилал:Германы харьяа тойроггүй хот]]
[[Ангилал:Дотоодын боомттой суурин]]
[[Ангилал:Ханзе хот]]
[[Ангилал:Шпрээ голын суурин]]

03:20, 14 Дөрөвдүгээр сар 2024-ий байдлаарх засвар

Берлин
Нийслэл, муж ба хотын захиргаа
Berlin
Берлин далбаа
Далбаа
Берлин сүлд
Сүлд
Map
Берлин is located in Герман
Берлин
Берлин
Берлиний байршил
Солбицол: 52°31′12″N 13°24′18″E / 52.52000°N 13.40500°E / 52.52000; 13.40500Солбицол: 52°31′12″N 13°24′18″E / 52.52000°N 13.40500°E / 52.52000; 13.40500
УлсГерман
МужБерлин
Засаг захиргаа
 • БиетБерлиний Төлөөлөгчдийн танхим
 • Хотын захирагчФранциска Гиффай (СДН)
 • Бундесратын санал4 (69-өөс)
 • Бундестагын суудал29 (736-аас)
Газар нутаг
[1]
 • Хот/Муж891.7 км2 (344.3 бээр2)
 • Хотын нутаг
3,743 км2 (1,445 бээр2)
 • Бөөгнөрөл
30,546 км2 (11,794 бээр2)
Өндөр
34 м (112 фут)
Хүн ам
 (2020 оны 12 сарын 31)[2]
 • Хот/Муж3,769,495
 • Хотын нутаг
[3]
4,473,101
 • Бөөгнөрөл
[4]
6,144,600
Иргэдийн нэршилБерлинчүүд
Berliner (эр), Berlinerin (эм) (Германаар)
Цагийн бүсUTC+01:00 (CET)
 • Зун (ЗЦ)UTC+02:00 (CEST)
Бүсийн дугаар030
ГеодугаарNUTS бүс: DE3
ISO 3166 кодDE-BE
Улсын дугаарB
ДНБ (нийт)€155 тэрбум (2020)[5]
ДНБ нэг хүнд ноогдох€41,000 (2020)
GeoTLD.berlin
ХХИ (2018)0.964[6]
маш өндөр · 2-р байр
Вэб сайтwww.berlin.de/en/

Берлин (Герман: Berlin) нь Германы нийслэл бөгөөд холбооны нэгдсэн 16 улсын нэг гэж тооцдог. 3.4 сая хүн амтай бөгөөд Германы хамгийн том хот юм. Европын холбооны хотууд дотор хүн амаараа хоёрт, суурин газруудад есөд жагсдаг. Зүүн хойд Германд байрлах бөгөөд Берлин-Бранденбург метрополи нутаг дэвсгэрт хамаарагдана. Энэ нутаг дэвсгэрт 180 гаруй орны 5 сая иргэн амьдардаг ажээ.

13-р зуунд Берлинийг анх дурьдсан байдаг бөгөөд дараалан тус тус Пруссийн Хант Улсын (1701-1918), Германы эзэнт гүрний (1871-1918), Ваймарын Бүгд Найрамдах Улсын (1919-1933), Гуравдугаар райхын (1933-1945) нийслэлүүд байжээ. Дэлхийн хоёрдугаар дайны дараа Берлин нь хуваагдсан; Зүүн Берлин нь Зүүн Германы нийслэл болсон бол Баруун Берлин нь 1961-1989 он хүртэл Берлиний ханаар хашигдаж, Барууны хэсэг болсон байна. 1990 онд Герман улс эргэн нэгдсэний дараа дахин бүх Германы нийслэл болжээ.

Берлин нь улс төр, соёл урлаг, мэдээлэл, шинжлэх ухааны томоохон төвд тооцогдох дэлхийн хотуудын нэг юм.[7][8][9][10] Мөн тивийнх нь агаар, төмөр замын тээвэр голчлон төвлөрдөг хотуудын нэг юм. Хотын эдийн засаг нь голдуу үйлчилгээний салбарт төвлөрдөг бөгөөд үүнд, бүтээлийн аж үйлдвэр, мэдээллийн байгууллагууд, байгаль орчны үйлчилгээ, хурал цуглаан явуулах газрууд зэрэг орно. Берлин нь ирдэг жуулчдынхаа тоогоор Европын холбоонд гуравт жагсдаг. Мөн тээврийн инженерчлэл, оптоэлектроник, мэдээллийн технологи, машины үйлдвэрлэл, эрүүлийг хамгаалах, биоэмчилгээний инженерчлэл, биотехнологи зэрэг аж үйлдвэр үйл ажиллагаагаа явуулдаг.

Берлин нь дэлхийд алдартай олон их сургууль, судалгааний институт, спортын үйл явдал, найрал хөгжим, музей, хүмүүстэй. Берлинд хотын төрх байдал, түүхийн өв уламжлал зэргээс шалтгаалж олон улсын кино бүтээл ихээр хийгддэг. Мөн фестиваль, өвөрмөц архитектур, шөнийн амьдрал, соёл урлагаараа алдартай бөгөөд чөлөөт амьдрал, шинэ үеийн сэтгэлгээ, амьдралын өртөг бага зэрэгт нь хүмүүс ихээр татагддаг.

Түүх

Үндсэн өгүүлэл: Берлиний түүх

Хотын нэр

Берлин хэмээх нэр нь магад славян хэлний br’lo буюу berlo (орч. намаг, чийглэг газар эсвэл чийглэг газарт байх хэсэгхэн хуурай газар) гэх үг болон мөн славян хэлний газар нутгийн нэрний төгсгөлд ихэнхдээ бичигдэх -in төгсгөлөөс уламжлан бий гэж үздэг.[11]

Хотын нэр нь тус хотыг үндэслэгч Альбрехт ден Баерен болон Берлиний сүлд тэмдэгний дүрстэй огт хамаагүй (Берлин = Баер). Харин сүлдний нэр нь хотын нэрнээс гаралтай аж.[12]

Гүнгийн эзэмшлийн үе

Шпрээ арал дээр орших Кёллн хот нь хамгийн анх 1237 онд баримтанд дурдагдсан байдаг.[13] 1244 оны баримтад Шпрее голын зүүн хойд хэсэгт орших хотын хэсгийг (Алт-: "хуучин") Берлин хэмээн дурдсан байдаг. Сүүлд хийгдсэн археологийн олдворуудаас харвал 12-р зууны хоёрдугаар хагасаас голын хоёр талд нь суурин байсныг гэрчлэх баримт нотолгоо олдсон байна.[14]

Хун тайжийн үе

Эртний Берлин хотын газрын зураг, 1652 он

Газар зүй

Уур амьсгал

Берлин
Уур амьсгалын диаграмм
123456789101112
 
 
42
 
3
-2
 
 
33
 
4
-2
 
 
41
 
9
1
 
 
37
 
13
4
 
 
54
 
19
9
 
 
69
 
22
12
 
 
56
 
24
14
 
 
58
 
24
14
 
 
45
 
19
11
 
 
37
 
13
6
 
 
44
 
7
2
 
 
55
 
4
0
Температур °C,  Тунадас мм
Эх сурвалж: DWD, Daten: 1971–2000[15]
Сарын дундаж температур болон хур тунадасны хэмжээ: Берлин
1-р сар 2-р сар 3-р сар 4-р сар 5-р сар 6-р сар 7-р сар 8-р сар 9-р сар 10-р сар 11-р сар 12-р сар
Маx. Температур (°C) 2.9 4.2 8.5 13.2 18.9 21.6 23.7 23.6 18.8 13.4 7.1 4.4 Ø 13.4
Мин. Температур (°C) −1.9 −1.5 1.3 4.2 9.0 12.3 14.3 14.1 10.6 6.4 2.2 −0.4 Ø 5.9
Тунадас (мм) 42.3 33.3 40.5 37.1 53.8 68.7 55.5 58.2 45.1 37.3 43.6 55.3 Σ 570.7
Бороотой өдөр (d) 10.0 8.0 9.1 7.8 8.9 9.8 8.4 7.9 7.8 7.6 9.6 11.4 Σ 106.3
Т
е
м
п
е
р
а
т
у
р
2.9
−1.9
4.2
−1.5
8.5
1.3
13.2
4.2
18.9
9.0
21.6
12.3
23.7
14.3
23.6
14.1
18.8
10.6
13.4
6.4
7.1
2.2
4.4
−0.4
1-р сар 2-р сар 3-р сар 4-р сар 5-р сар 6-р сар 7-р сар 8-р сар 9-р сар 10-р сар 11-р сар 12-р сар
Хур тунадас
Х
у
р

т
у
н
а
д
а
с 		42.3
33.3
40.5
37.1
53.8
68.7
55.5
58.2
45.1
37.3
43.6
55.3
  1-р сар 2-р сар 3-р сар 4-р сар 5-р сар 6-р сар 7-р сар 8-р сар 9-р сар 10-р сар 11-р сар 12-р сар
Эх сурвалж: DWD, Daten: 1971–2000[15]

Хотын дүр төрх

Зургийн цомог

Томруулах
Рейхстаг, Берлин

Мөн үзэх

Цахим холбоос


Зүүлт тайлбар

  1. ↑ "Amt für Statistik Berlin Brandenburg – Statistiken". Amt für Statistik Berlin-Brandenburg (герман хэлээр). Archived from the original on 8 March 2021. Татаж авсан: 2 May 2019.
  2. ↑ Иш татахад гарсан алдаа: Invalid <ref> tag; no text was provided for refs named pop-detail
  3. ↑ citypopulation.de quoting Federal Statistics Office. "Germany: Urban Areas". Архивласан огноо 2020-06-03. Татаж авсан: 2021-01-28.
  4. ↑ "Bevölkerungsanstieg in Berlin und Brandenburg mit nachlassender Dynamik" (PDF). statistik-berlin-brandenburg.de. Amt für Statistik Berlin-Brandenburg. 8 February 2019. Archived from the original (PDF) on 27 August 2021. Татаж авсан: 24 November 2019.
  5. ↑ "Bruttoinlandsprodukt – in jeweiligen Preisen – 1991 bis 2020". www.statistikportal.de. Архивласан огноо 1 April 2021. Татаж авсан: 1 April 2021.
  6. ↑ "Sub-national HDI – Area Database – Global Data Lab". hdi.globaldatalab.org (англи хэлээр). Архивласан огноо 23 September 2018. Татаж авсан: 13 September 2018.
  7. ↑ Global Power City Index 2011 (PDF; 1,3 MB) Abgerufen am 3. Juli 2013.
  8. ↑ Revealed: Cities that rule the world – and those on the rise. CNN (englisch), abgerufen am 14. April 2010.
  9. ↑ Leading cities in cultural globalisations/Media (englisch), GaWC, abgerufen am 14. April 2010.
  10. ↑ Berlin – Stadt der Nobelpreisträger. luise-berlin.de, abgerufen am 3. September 2015.
  11. ↑ Arnt Cobbers: Kleine Berlin-Geschichte. Vom Mittelalter bis zur Gegenwart Auflage 2. aktualisierte, Berlin 2008 ISBN 978-3-89773-142-4, Seiten 14
  12. ↑ Zur Herkunft der Namen der Doppelstadt»„Berlin“ und „Cölln“. luise-berlin.de
  13. ↑ H.G. Gengler: Regesten und Urkunden zur Verfassungs- und Rechtsgeschichte der deutschen Städte im Mittelalter. Erlangen 1863, S. 181–196.
  14. ↑ Die deutsche Hauptstadt altert um Jahrzehnte.'welt.de, 18. Oktober 2012
  15. ↑ Klimainformationen Berlin Deutscher Wetterdienst: World Meteorological Organization, 2013-01-04
"https://mn.wikipedia.org/w/index.php?title=Берлин&oldid=774645"-с авсан