Берлин хуудасны эх кодыг харах

{{Инфобокс суурин
| name                     = Берлин
| subdivision_type         = Улс
| subdivision_name         = Герман
| subdivision_type1        = [[Германы мужууд|Муж]]
| subdivision_name1        = [[Берлиний дүүрэг ба хорооллууд|Берлин]]
| settlement_type          = Нийслэл, [[Германы муж улс|муж]] ба [[Германы хотын захиргаанууд|хотын захиргаа]]
| image_skyline            = {{Photomontage|position=center
| photo1a = Siegessaeule Aussicht 10-13 img4 Tiergarten.jpg
| photo2a = Brandenburger Tor abends.jpg
| photo2b = Berliner Dom, Westfassade, Nacht, 160309, ako.jpg
| photo3a = Schloss Charlottenburg (233558373).jpeg
| photo3b = Berlin_Museumsinsel_Fernsehturm.jpg
| photo4a = Siegessäule-Berlin-Tiergarten.jpg
| photo4b = Hochhäuser am Potsdamer Platz, Berlin, 160606, ako.jpg
| photo5a = Reichstag Berlin Germany.jpg 
| color_border              = white
| color                     = white
| spacing = 2
| size = 270
| foot_montage = '''Дээд талаас, зүүнээс баруун''': [[Тиргартен, Берлин|Тиргартений]] тэнгэрийн хаяа; [[Бранденбургийн хаалга]]; [[Берлиний катедрал сүм]]; [[Шлосс Шарлоттенбург|Шарлоттенбург ордон]]; [[Музейн арал]] ба [[Берлиний ТВ цамхаг]]; [[Берлиний ялалтын багана|Ялалтын багана]]; [[Потсдамын талбай]]; ба [[Рейхстаг]]
}}
| image_shield             = DEU Berlin COA.svg
| shield_link              = Берлины Сүлд
| shield_size              = 70px
| pushpin_map              = Germany
| pushpin_relief           = yes
| pushpin_map_caption      = Берлиний байршил
| coordinates              = {{coord|52|31|12|N|13|24|18|E|format=dms|display=inline,title}}
| image_flag               = Flag_of_Berlin.svg
| flag_link                = Берлины Туг
| image_map                = {{maplink|frame=y|plain=yes|frame-align=center|type=shape<!--line-->|fill=#ffffff|fill-opacity=0|stroke-color=|stroke-width=2|frame-width=250|frame-height=300}}
| total_type               = Хот/Муж
| area_total_km2           = 891.7
| area_urban_km2           = 3,743
| area_metro_km2           = 30,546
| area_footnotes           = <ref name="statoffice">{{cite web |access-date=2 May 2019 |title=Amt für Statistik Berlin Brandenburg – Statistiken |url=https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/Statistiken/inhalt-statistiken.asp |website=[[Amt für Statistik Berlin-Brandenburg]] |language=de |archive-date=8 March 2021 |archive-url=https://web.archive.org/web/20210308125331/https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/Statistiken/inhalt-statistiken.asp |url-status=dead }}</ref>
| population_total         = 3769495
| population_footnotes     = <ref name="pop-detail"/>
| population_as_of         = 2020 оны 12 сарын 31
| population_urban         = 4473101
| population_urban_footnotes = <ref name="citypopulation_urban">{{cite web|url=https://citypopulation.de/en/germany/urbanareas/|author=citypopulation.de quoting Federal Statistics Office|title=Germany: Urban Areas|access-date=2021-01-28|archive-url=https://web.archive.org/web/20200603133151/https://citypopulation.de/en/germany/urbanareas/|archive-date=2020-06-03|url-status=live}}</ref>
| population_metro         = 6144600
| population_metro_footnotes = <ref>{{cite web |url=https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/pms/2019/19-02-08.pdf |archive-url=https://web.archive.org/web/20210827224549/https://www.statistik-berlin-brandenburg.de/pms/2019/19-02-08.pdf |url-status=dead |archive-date=27 August 2021 |title=Bevölkerungsanstieg in Berlin und Brandenburg mit nachlassender Dynamik |date=8 February 2019 |website=statistik-berlin-brandenburg.de |publisher=Amt für Statistik Berlin-Brandenburg |access-date=24 November 2019}}</ref>
| elevation_m              = 34
| population_demonyms      = Берлинчүүд<br/>Berliner (эр), Berlinerin (эм) (Германаар)
| blank_name_sec1          = [[Бүс нутгийн нийт бүтээгдэхүүн|ДНБ (нийт)]]
| blank_info_sec1          = €155 тэрбум (2020)<ref>{{cite web|url = https://www.statistikportal.de/en/node/649|title = Bruttoinlandsprodukt – in jeweiligen Preisen – 1991 bis 2020|website = www.statistikportal.de|access-date = 1 April 2021|archive-date = 1 April 2021|archive-url = https://web.archive.org/web/20210401011816/https://www.statistikportal.de/en/node/649|url-status = live}}</ref>
| blank1_name_sec1         = ДНБ нэг хүнд ноогдох
| blank1_info_sec1         = €41,000 (2020)
| blank2_name_sec2         = [[Хүний хөгжлийн илтгэцүүр|ХХИ]] (2018)
| blank2_info_sec2         = 0.964<ref name="GlobalDataLab">{{Cite web|url=https://hdi.globaldatalab.org/areadata/shdi/|title=Sub-national HDI – Area Database – Global Data Lab|website=hdi.globaldatalab.org|language=en|access-date=13 September 2018|archive-date=23 September 2018|archive-url=https://web.archive.org/web/20180923120638/https://hdi.globaldatalab.org/areadata/shdi/|url-status=live}}</ref><br/>{{color|green|маш өндөр}} · [[Германы мужуудын жагсаалт (Хүний хөгжлийн индексээр)|2-р байр]]
| timezone1                = [[Төв Европын Цаг|CET]]
| utc_offset1              = +01:00
| timezone1_DST            = [[Төв Европын Зуны Цаг|CEST]]
| utc_offset1_DST          = +02:00
| blank_name_sec2          = [[GeoTLD]]
| blank_info_sec2          = [[.berlin]]
| website                  = {{URL|www.berlin.de/en/}}
| governing_body           = [[Берлиний Төлөөлөгчдийн танхим]]
| leader_title             = [[Берлин хотын захирагч|Хотын захирагч]]
| leader_party             = СДН
| leader_title2           = [[Бундесрат|Бундесратын санал]]
| leader_name2            = 4 (69-өөс)
| leader_title3           = [[Бундестаг|Бундестагын суудал]]
| leader_name3            = [[2021 оны Германы холбооны сонгуулийн үр дүн#Берлин|29 (736-аас)]]
| leader_name              = [[Франциска Гиффай]]
| geocode                  = [[Статистикийн Нутаг Дэвсгэрийн Нэгжийн Нэршил|NUTS бүс]]: DE3
| area_code                = [[Германы утасны дугааруудын жагсаалт#030 – Берлин|030]]
| registration_plate       = B
| iso_code                 = DE-BE
| official_name            = <center>Berlin</center>
}}

'''Берлин''' ({{lang-de|Berlin}}) нь [[Герман]]ы [[нийслэл]] бөгөөд холбооны нэгдсэн 16 улсын нэг гэж тооцдог. 3.4 сая хүн амтай бөгөөд Германы хамгийн том хот юм. [[Европын холбоо]]ны хотууд дотор хүн амаараа хоёрт, суурин газруудад есөд жагсдаг. Зүүн хойд Германд байрлах бөгөөд Берлин-Бранденбург метрополи нутаг дэвсгэрт хамаарагдана. Энэ нутаг дэвсгэрт 180 гаруй орны 5 сая иргэн амьдардаг ажээ.

13-р зуунд Берлинийг анх дурьдсан байдаг бөгөөд дараалан тус тус [[Пруссийн Хант Улс]]ын (1701-1918), [[Германы эзэнт гүрэн|Германы эзэнт гүрний]] (1871-1918), [[Ваймарын Бүгд Найрамдах Улс]]ын (1919-1933), [[Гуравдугаар райх]]ын (1933-1945) нийслэлүүд байжээ. [[Дэлхийн хоёрдугаар дайн]]ы дараа Берлин нь хуваагдсан; [[Зүүн Берлин]] нь [[Зүүн Герман]]ы нийслэл болсон бол [[Баруун Берлин]] нь 1961-1989 он хүртэл [[Берлиний хана]]ар хашигдаж, [[Баруун Герман|Барууны]] хэсэг болсон байна. 1990 онд Герман улс эргэн нэгдсэний дараа дахин бүх Германы буюу Холбооны Бүгд Найрамдах Герман Улсын нийслэл болжээ. 

Берлин хот нь дэлхийн [[улс төр]], [[урлаг]], [[мэдээлэл]], [[шинжлэх ухаан]]ы томоохон төвд тооцогдох хот юм.<ref name="GPCI2011">[http://www.mori-m-foundation.or.jp/english/research/project/6/pdf/GPCI2011_English.pdf Global Power City Index 2011] (PDF; 1,3&nbsp;MB) Abgerufen am 3.&nbsp;Juli 2013.</ref><ref>[http://edition.cnn.com/2010/BUSINESS/04/10/cities.dominate.world/?hpt=C2 Revealed: ''Cities that rule the world – and those on the rise''.] CNN (englisch), abgerufen am 14.&nbsp;April 2010.</ref><ref>[http://www.lboro.ac.uk/gawc/rb/rb146.html#t5 Leading cities in cultural globalisations/Media] (englisch), GaWC, abgerufen am 14.&nbsp;April 2010.</ref><ref>[http://www.luise-berlin.de/bms/bmstxt00/0004prol.htm ''Berlin – Stadt der Nobelpreisträger''.] luise-berlin.de, abgerufen am 3.&nbsp;September 2015.</ref>  Мөн Европ тивийн [[агаарын тээвэр|агаар]], [[төмөр замын тээвэр]]<nowiki/>ийн зангилаа хотуудын нэг юм. Хотын эдийн засаг нь голдуу [[үйлчилгээний салбар]]т төвлөрдөг бөгөөд үүнд, бүтээлийн аж үйлдвэр, мэдээллийн байгууллагууд, байгаль орчны үйлчилгээ, хурал цуглаан явуулах газрууд зэрэг орно. Берлин нь ирдэг [[аялал жуулчлал|жуулчдынхаа тоогоор]] Европын холбоонд гуравт жагсдаг. Мөн тээврийн инженерчлэл, оптоэлектроник, мэдээллийн технологи, машины үйлдвэрлэл, эрүүлийг хамгаалах, биоэмчилгээний инженерчлэл, биотехнологи зэрэг аж үйлдвэр үйл ажиллагаагаа явуулдаг.

Берлин нь дэлхийд алдартай олон [[их сургууль]], судалгааний институт, [[спорт]]ын үйл явдал, [[найрал хөгжим]], [[музей]], хүмүүстэй. Берлинд хотын төрх байдал, түүхийн өв уламжлал зэргээс шалтгаалж олон улсын [[кино]] бүтээл ихээр хийгддэг. Мөн [[фестиваль]], өвөрмөц [[архитектур]], [[шөнийн амьдрал]], соёл урлагаараа алдартай бөгөөд чөлөөт амьдрал, шинэ үеийн сэтгэлгээ, амьдралын өртөг бага зэрэгт нь хүмүүс ихээр татагддаг.

==Түүх==
{{Гол|Берлиний түүх}}

===Хотын нэр===
Берлин хэмээх нэр нь магад [[Славян хэл|славян хэлний]] ''br’lo'' буюу ''berlo'' (''орч.'' намаг, чийглэг газар эсвэл чийглэг газарт байх хэсэгхэн хуурай газар) гэх үг болон мөн славян хэлний газар нутгийн нэрний төгсгөлд ихэнхдээ бичигдэх -in төгсгөлөөс уламжлан бий гэж үздэг.<ref name="cobbers14">Arnt Cobbers: ''Kleine Berlin-Geschichte. Vom Mittelalter bis zur Gegenwart'' Auflage 2. aktualisierte, Berlin 2008 ISBN 978-3-89773-142-4, Seiten 14</ref>

Хотын нэр нь тус хотыг үндэслэгч Альбрехт ден Баерен болон Берлиний сүлд тэмдэгний дүрстэй огт хамаагүй (Берлин = Баер). Харин сүлдний нэр нь хотын нэрнээс гаралтай аж.<ref>[http://www.luise-berlin.de/historie/topographie/woher_schw.htm ''Zur Herkunft der Namen der Doppelstadt»„Berlin“ und „Cölln“''.] luise-berlin.de</ref>

=== Гүнгийн эзэмшлийн үе ===
[[Шпрээ арал]] дээр орших [[Кёллн]] хот нь хамгийн анх 1237 онд баримтанд дурдагдсан байдаг.<ref>H.G. Gengler: ''Regesten und Urkunden zur Verfassungs- und Rechtsgeschichte der deutschen Städte im Mittelalter.'' Erlangen 1863, [http://books.google.de/books?id=NdkcAAAAMAAJ&pg=PA181 S. 181–196].</ref> 1244 оны баримтад Шпрее голын зүүн хойд хэсэгт орших хотын хэсгийг (Алт-: "хуучин") Берлин хэмээн дурдсан байдаг. Сүүлд хийгдсэн археологийн олдворуудаас харвал 12-р зууны хоёрдугаар хагасаас голын хоёр талд нь суурин байсныг гэрчлэх баримт нотолгоо олдсон байна.<ref>[http://www.welt.de/kultur/history/article109967041/Die-deutsche-Hauptstadt-altert-um-Jahrzehnte.html ''Die deutsche Hauptstadt altert um Jahrzehnte''.]'welt.de, 18. Oktober 2012</ref> 

===Хун тайжийн үе===
[[Зураг:Memhardt Grundriß der Beyden Churf. Residentz Stätte Berlin und Cölln 1652 (1888).jpg|thumb|right|Эртний Берлин хотын газрын зураг, 1652 он]]

==Газар зүй== 
===Уур амьсгал=== 
{{Уур амьсгалын хүснэгт
| TABELLE =
| DIAGRAMM TEMPERATUR = rechts
| DIAGRAMM NIEDERSCHLAG = deaktiviert
| DIAGRAMM NIEDERSCHLAG HÖHE = 200
| QUELLE = DWD, Daten: 1971–2000<ref>[http://worldweather.wmo.int/016/c00059.htm ''Klimainformationen Berlin''] Deutscher Wetterdienst: World Meteorological Organization, 2013-01-04</ref>
| Überschrift =
| Ort = Берлин
<!-- durchschnittliche Höchsttemperatur für den jeweiligen Monat in °C -->
| hmjan = 2.9 | hmfeb = 4.2 | hmmär = 8.5 | hmapr = 13.2 | hmmai = 18.9 | hmjun = 21.6 | hmjul = 23.7 | hmaug = 23.6 | hmsep = 18.8 | hmokt = 13.4 | hmnov = 7.1 | hmdez = 4.4
<!-- durchschnittliche Niedrigsttemperatur für den jeweiligen Monat in °C -->
| lmjan = −1.9 | lmfeb = −1.5 | lmmär = 1.3 | lmapr = 4.2 | lmmai = 9.0 | lmjun = 12.3 | lmjul = 14.3 | lmaug = 14.1 | lmsep = 10.6 | lmokt = 6.4 | lmnov = 2.2 | lmdez = −0.4
<!-- durchschnittliche Niederschlagsmenge für den jeweiligen Monat in mm -->
| nbjan = 42.3 | nbfeb = 33.3 | nbmär = 40.5 | nbapr = 37.1 | nbmai = 53.8 | nbjun = 68.7 | nbjul = 55.5 | nbaug = 58.2 | nbsep = 45.1 | nbokt = 37.3 | nbnov = 43.6 | nbdez = 55.3
<!-- durchschnittliche Regentage für den jeweiligen Monat in d -->
| rdjan = 10.0 | rdfeb = 8.0 | rdmär = 9.1 | rdapr = 7.8 | rdmai = 8.9 | rdjun = 9.8 | rdjul = 8.4 | rdaug = 7.9 | rdsep = 7.8 | rdokt = 7.6 | rdnov = 9.6 | rddez = 11.4
}}

==Хотын дүр төрх==
=== Зургийн цомог ===
{{Том зураг|Reichstag Panorama - Berlin - Germany.jpg|800|Рейхстаг, Берлин}}
[[Зураг:Berlin Reichstag2.jpg|thumb|right|Рейхстаг 1945]]

== Мөн үзэх ==
* [[Германы том хотын жагсаалт]]

== Цахим холбоос ==
* {{commons|Berlin|Берлин}}
* [https://web.archive.org/web/20070125093738/http://www.berlin.de/english/index.html Албан ёсны сайт]
* [http://www.berlin-tourist-information.com/index.en.php Албан ёсны аялал, жуулчлалын мэдээлэл]{{Dead link|date=Есдүгээр сар 2023 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}
* [http://www.alt-berlin.info/ 1738 оноос одоо хүртэлх газрын зургууд]
* [http://www.3d-stadtmodell-berlin.de/3d/en/seite0.jsp Берлины 3D загвар]
* [https://web.archive.org/web/20080214101342/http://www.berlin.ucla.edu/ Берлины интерактив газрын зураг]


==Зүүлт тайлбар==
<references />

{{Германы хот}}
{{Загвар:Германы муж улс}}

[[Ангилал:Берлин| ]]
[[Ангилал:Германы нийслэл]]
[[Ангилал:Германы муж улс]]
[[Ангилал:Германы коммун]]
[[Ангилал:Германы хот]]
[[Ангилал:Германы их сургуулийн хот]]
[[Ангилал:Европын нийслэл]]
[[Ангилал:Саятан хот]]
[[Ангилал:Германы мужийн нийслэл]]
[[Ангилал:Германы харьяа тойроггүй хот]]
[[Ангилал:Дотоодын боомттой суурин]]
[[Ангилал:Ханзе хот]]
[[Ангилал:Шпрээ голын суурин]]