Преглед на кодот на 3 век

{{3 век}}
'''3 век''' започнал на [[1 јануари]] [[201]] год., а завршил на [[31 декември]] [[300]] год.

Во текот на овој век [[Римско Царство|Римското Царство]] се наоѓала во криза, што го означило почетокот на [[Доцна антика|доцната антика]].<ref name=":0">{{Наведена книга|title=Stari svet|last=Dušanić|first=Slobodan|publisher=Narodna knjiga, Vuk Karadzic, Rad|year=1983|isbn=|location=Beograd|pages=252-258}}</ref> Во [[Персија]], [[Партијска империја|Партијската империја]] била наследена од [[Сасанидско Царство|Сасанидското Царство]].<ref>{{Наведена книга|title=Stari svet|last=Dušanić|first=Slobodan|publisher=Narodna knjiga, Vuk Karadzic, Rad|year=1983|isbn=|location=Beograd|pages=295-298}}</ref> Во [[Древна Индија|Индија]], [[Кушанска империја|Кушанско Царство]] била заменета со империјата [[Гупта]].<ref>{{Наведена книга|title=Stari svet|last=Dušanić|first=Slobodan|publisher=Narodna knjiga, Vuk Karadzic, Rad|year=1983|isbn=|location=Beograd|pages=304-306}}</ref> Кина се наоѓала во периодот на [[Трите кралства]].<ref>{{Наведена книга|title=Stari svet|last=Dušanić|first=Slobodan|publisher=Narodna knjiga, Vuk Karadzic, Rad|year=1983|isbn=|location=Beograd|pages=308-315}}</ref> [[Хунну]] ја формирале државата [[Сја (држава)|Сја]] под водство на [[Лиу Кубеи]]. Во [[Корејски Полуостров|Кореја]] владееле [[Трите кралства на Кореја]]. [[Јапонија]] била во периодот [[Кофун]]. Во [[југоисточна Азија]] постоеле група на слабо поврзани држави, наречени со заедничко име [[Фунан]].

Во ова време во [[потсахарска Африка]], експанзијата на [[Банту-јазици|Банту]] племињата дошла до [[Јужна Африка (регион)|јужна Африка]].

Во [[преткокумбовска Америка]], културата [[Адена]] од долината на реката [[Охајо (река)|Охајо]] пропаднала, за на нејзино место да се развие [[Хоупвелска култура|Хоупвелската култура]]. Цивилизацијата на [[Маи]]те во [[Средна Америка]] навлегла во својата класична ера.
[[Податотека:World in 250 CE.png|мини|198x198px|Мапа на светот во 250 година.]]

== Римското Царство во 3 век ==
По смртта на царот [[Комод]] кон крајот на [[II век]], [[Римско Царство|Римското Царство]] била втурната во граѓанска војна.<ref name=":0" /> По завршетокот на војувањата, на престолот на империјата седнал царот [[Септимиј Север]] (193 – 211&nbsp;г.), кој бил основоположник на династијата [[Севери (династија)|Севери]].<ref name=":0" /> За разлика од претходните римски цареви, тој отворено ја користел армијата за да го зајакне својот авторитет, а за таа цел ги наградувал со високи плати. Како резултат на тоа, режимот што тој го создал е познат како [[Воена монархија]]. Системот се распаднал во [[230-ти]]те години, по што следел турбулентен педесетгодишен период познат како Воена анархија или [[Криза од трет век|Кризата од третиот век]]. Овој период започнал со атентатот на 28-годишниот император [[Александар Север]] (222 – 235&nbsp;г.) (последниот император на династијата Севери), а по него на власт се смениле дваесет цареви, од кои секој траел само неколку месеци. На мнозинството од овие цареви или им бил извршен атентат или биле убиени во тек на воени походи, а империјата речиси пропаднала под тежината на политичките нереди и зголемената персиска опасност на исток. Под новите [[Сасанидско Царство|Сасанидски]] владетели, Персија прераснала во соперничка велесила, па Рим морал да направи драстични реформи со цел подобро да се подготви за конфронтација со овој соперник. Овие реформи конечно биле реализирани кон крајот на 3 век, во текот на владеењето на царот [[Диоклецијан]] (284 – 305&nbsp;г.).<ref name=":0" /> Една од реформите била да се подели империјата на источна и западна половина, а секоја од нив да има посебен владетел.

== Настани ==
[[Податотека:Rome, Italy, The Baths of Caracalla.jpg|мини|375x375px|Бањите на Каракала во Рим]]

* Ран 3 век - Погребувањето во [[Катакомба|катакомби]] станало честа практика.
* [[208]]: Се одвивала кинеската поморска [[Битка кај црвените клифови]].
* [[211]] - [[217]]: Император на [[Римско Царство|Римското Царство]] е [[Каракала]].
* [[212]]: Со [[Едикт на Каракала|Едиктот на Каракала]] (Constitutio Antoniniana) им било доделено државјанство на сите слободни римски мажи.
* [[212]] - [[217]]: Биле изградени [[Бањи на Каракала|Бањите на Каракала]] во [[Рим]].
* [[220]]: Крајот на династијата [[Хан (династија)|Хан]] и воспоставувањето на Трите кралства на древна Кина.
* [[220]]-[[280]]: [[Период на Трите кралства|Периодот на Трите кралства]] во Кина.
* [[222]] - [[235]]: Владеењето на римскиот цар [[Александар Север]].
* [[224]]: [[Ардашир I]] од [[Сасаниди|сасанидската династија]] ја освоил [[Партијска империја|Партијската империја]] во [[Битката кај Хормиздеган]].
* [[230]] - [[232]]: Персиската сасанидска династија започнала војна за повторно освојување на териториите загубени од римските освојувања.
* [[234]]: [[Чуга Лианг]] умрел од болест при конфликтот на рамнините на Вучанг.
* [[235]] - [[284]]: Период на [[Криза од трет век|Кризата од третиот век]] во [[Римско Царство|Римското Царство]].
* [[244]]: [[Битка кај Ксингши|Битката кај Ксингши]] во Кина.
* [[250]] - [[538]]: Првиот дел од [[Период Кофун|периодот Кофун]] во [[Јапонија]].
* [[258]]: Масакарот на христијани по наредба на римскиот цар [[Валеријан (цар)|Валеријан I]].
* [[260]]: Римскиот цар [[Валеријан (цар)|Валеријан I]] бил заробен од [[Шапур I Персиски]].
* [[263]]: [[Као Веи]] го освоил кралството [[Шу Хан]].
* [[266]]: Била основана династијата [[Џин (династија)|Џин]] по соборувањето на династијата [[Као Веи (династија)|Као Веи]] од [[Сима Јан]].
* [[280]]: [[Џин (династија)|Џин]] династијата повторно ја обединила Кина под една империја по освојувањето на [[Источен Ву|Источниот Ву]].
* [[284]] - [[305]]: Владеењето на римскиот цар [[Диоклецијан]].
* [[291]] - [[306]]: Војната на осуммте принцови, граѓанска војна од кланот Сима во Кина.
* [[Сарнат]] станал центар на [[будистичка уметност]] во [[Индија]].
* [[Пченка]]та почнала да се користи како храна од народите на [[Северна Америка]], каде стигнала по пат на трговија со народите од [[Средна Америка]] и [[Мексико]].
* Кралството [[Фунан (кралство)|Фунан]] го достигнало својот зенит.
* [[Готи]]те се преселиле од Готисканца во [[Украина]], со што ја формирале [[Черњахивска култура|Черњахивската култура]].
* Била насликана ѕидната слика „Менора и ковчегот на заветот“ во еврејски катакомби, во [[Вила Торлониа]] (Рим).
* Започнал [[Коптски период|Коптскиот период]] во [[Египет]].
* Била насликана „Сидарта во палатата“, во [[Нагарџунаконда]], [[Андра Прадеш]], [[Индија]]. Делото сега се чува во [[Национален музеј на Њу Делхи|Националниот музеј на Њу Делхи]].
* Бил направен Magerius мозаикот во [[Тунис]].
*

== Личности ==
[[Податотека:Caracalla MAN Napoli Inv6033 n01.jpg|мини|195x195пкс|Царот Каракала]]
[[Податотека:Julia Domna (Julia Pia), inv. 2210, Roman - Braccio Nuovo, Museo Chiaramonti - Vatican Museums - DSC00897.jpg|мини|228x228пкс|Јулија Домна]]
[[Податотека:Alexander Severus Musei Capitolini MC471.jpg|мини|195x195пкс|Царот Александар Север]]
[[Податотека:5305 - Brescia - S. Giulia - Ritratto di Claudio II il Gotico - Foto Giovanni Dall'Orto, 25 Giu 2011.jpg|мини|220x220пкс|Царот Клавдиј II]]
[[Податотека:Probus Musei Capitolini MC493.jpg|мини|222x222пкс|Марко Аврелиј Проб, римски цар]]
[[Податотека:Istanbul - Museo archeol. - Diocleziano (284-305 d.C.) - Foto G. Dall'Orto 28-5-2006 (cropped enhanced).jpg|мини|195x195пкс|Царот Диоклецијан]]
[[Податотека:Plotinos.jpg|мини|174x174пкс|Плотин, римски филозоф]]

* [[Александар Север]], римски цар
* [[Ардашир I]], основач на [[Сасанидското Царство]]
* [[Артабан V]], последен владетел на [[Партијска империја|Партијската империја]]
* [[Аурелијан]], римски цар
* [[Валеријан (цар)|Валеријан]], римски цар
* [[Галиен]], римски цар
* [[Гуан Ју]], кинески генерал
* [[Денг Аи]], кинески генерал
* [[Диоклецијан]], римски цар
* [[Елагабал]], римски цар
* [[Жао Јун]], кинески генерал
* [[Зенобија]], кралица на [[Палмира]]
* [[Јулија Домна]], римска царевица
* [[Јулија Меса]], римска благородничка
* [[Каракала]], римски цар
* [[Кипријан Картагински]], епископ на [[Картагина]]
* [[Клавдиј II]], римски цар
* [[Климент Александриски]], христијански водач на Александриската катехетска школа    
* [[Констанциј I Хлор]], римски цар
* [[Корнелиј]], епископ на Рим
* [[Лиу Беи]], основач на [[Шу Хан]]
* [[Луциј Септимиј Оденат]], владетел на [[Палмира]]
* [[Мани]], основач на [[Манихејство]]то
* [[Марко Аврелиј|Марко Аврелиј Проб]], римски цар
* [[Максимин Трак]], римски цар
* [[Нагарјуна]], будистички монах
* [[Постум]], император на [[Галоримска империја|Галоримската империја]]
* [[Септимиј Север]], римски цар
* [[Сима Ши]], кинески генерал, политичар и регент
* [[Сима Јан]], основач на династијата [[Џин (династија)|Џин]]
* [[Сима Ји]], кинески генерал и државник
* [[Сима Жао]], кинески генерал и регент
* [[Сун Чун]], основач на Кралството Ву
* [[Тетрик I]], император на [[Галоримска империја|Галоримската империја]]
* [[Филип Арапски]], римски цар
* [[Цао Цао]], кинески државник
* [[Цао Пи]], основач на царството Веи
* [[Цао Руи]], цар на Цао Веи
* [[Чуга Лианг]], најголемиот стратег во периодот на Трите кралства во Кина
* [[Џанг Феи]], кинески генерал
* [[Џунг Хуи]], кинески генерал
* [[Шапур I]], крал на [[Сасанидското Царство]]
* [[Шри Гупта]], основач на династијата Гупта

=== Литература ===

* [[Диоген Лаертиј]], грчки биограф
* [[Иполит Римски]], римски христијански писател и теолог, прв Антипапа
* [[Клавдиј Елијан]], римски писател
* [[Лиу Линг]], кинески поет
* [[Мариј Максим]], римски биограф
* [[Ориген]], римски христијански писател и теолог
* [[Тертулијан]], римски христијански писател и теолог
* [[Уан Џи]], кинески поет
* [[Фу Ксуан]], кинески поет и писател
* [[Хелиодор|Хелиодор од Емеса]], грчки писател
* [[Цао Џи]], кинески поет и писател
* [[Цуо Си]], кинески поет и писател

=== Наука и филозофија ===

* [[Александар Афродизијски]], грчки филозоф
* [[Амониј Сакас]], грчки филозоф
* [[Ванг Би]], кинески филозоф
* [[Ванг Онг]], кинески научник
* [[Гај Јулиј Солин]], римски граматичар
* [[Дексип]], грчки историчар
* [[Диофант]], грчки математичар
* [[Емилиј Папинијан]], римски правник
* [[Јамблих]], сириски филозоф
* [[Јулиј Паул Прудантисим]], римски правник
* [[Касиј Дион]], римски историчар
* [[Касиј Лонгин]], грчки филозоф
* [[Лиу Хуи]], кинески математичар
* [[Ма Џун]], кинески инженер и изумител
* [[Папос Александриски]], грчки математичар
* [[Пеи Шиу]], кинески картограф и географ
* [[Плотин]], римски филозоф
* [[Порфириј Тирски]], феникијски филозоф
* [[Секст Јулиј Африкан]], римски историчар
* [[Уан Шиан]], кинески филозоф
* [[Херодијан]], грчки историчар
* [[Хуанфу Ми]], кинески научник и лекар
* [[Цензорин]], римски граматичар
* [[Чен Шу]], кинески историчар
* [[Џи Канг]], кинески филозоф
* [[Шан Тао]], кинески филозоф
* [[Шијанг Шиу]], кинески научник
*

== Откритија ==

* [[Кочија насочена кон југ|Кочијата насочена кон југ]], механички уред на тркала кој делува како компас за насока, била изум на кинескиот инженер [[Ма Јун]].
* [[Чуг Лианг]] го пронашол летечкиот фенер - мал балон направен од хартија, со отвор на дното каде гори слаб оган кој го крева балонот во воздух. Се смета дека на почетокот се користел за воено сигнализирање.
* [[Повторувачки самострел|Повторувачкиот самострел]] или полуавтоматскиот самострел била подобрена верзија на модел кој првпат се појавил за време на [[Период на завојувани држави|Периодот на завојуваните држави]].
* Според некои извори [[Чуг Лианг]] измислил примитивен модел на [[мина]].   

== Наводи ==
<references />

[[Категорија:3 век| ]]
[[Категорија:Векови|03]]
[[Категорија:1 милениум]]