Преглед на кодот на Чанакја

{{Infobox person
| image                     = Chanakya_artistic_depiction.jpg
| caption                   = Чанакја
| other_names               = Каутилја, Вишнугупта
| occupation                = советник на [[Чандрагупта]]
| known_for                 = основоположник на [[Маурја]]
| notable_works             = ''[[Артхашастра]]'', ''Чанакја Нити''
}}
'''Чанакја''' (IAST: ''Cāṇakya''; околу IV век п.н.е<ref>{{Наведена книга|url=https://books.google.com/books?id=_e9c-IJHCksC&pg=PA61|title=Military Assistance: An Operational Perspective|last=William H. Mott|publisher=Greenwood|year=1999|isbn=978-0-313-30729-4|page=61}}</ref>) - индиски државник и филозоф, главен советник и прв министер на индискиот цар [[Чандрагупта]], прв владетел на царството [[Маурја]].<ref name=":0">{{Наведени вести|url=https://www.ancient.eu/Kautilya/|title=Chanakya|work=Ancient History Encyclopedia|access-date=2018-03-03}}</ref> Тој традиционално се идентификува како '''Каутилија''' или '''Вишнугупта''', авторот на староиндиската политичка расправа, ''[[Артхашастра]]''.<ref name="Mabbett">{{Наведено списание|last=Mabbett|first=I. W.|year=1964|title=The Date of the Arthaśāstra|journal=Journal of the American Oriental Society|publisher=American Oriental Society|volume=84|issue=2|pages=162–169|doi=10.2307/597102|issn=0003-0279|jstor=597102}}</ref> Како таков, тој се смета за пионер на полето на [[Политички науки|политичките науки]] и економијата во Индија, и неговото дело се смета за значаен предвесник на класичната економија.<ref>L. K. Jha, K. N. Jha (1998). "Chanakya: the pioneer economist of the world", ''International Journal of Social Economics'' '''25''' (2–4), p. 267–282.</ref><ref name="bss.sfsu.edu">Waldauer, C., Zahka, W.J. and Pal, S. 1996. [http://online.sfsu.edu/mbar/ECON605/Arthashastra.pdf Kauṭilya's Arthashastra: A neglected precursor to classical economics]. ''Indian Economic Review'', Vol. XXXI, No. 1, pp. 101–108.</ref><ref>Tisdell, C. 2003. [http://espace.library.uq.edu.au/view/UQ:84337 A Western perspective of Kauṭilya's Arthashastra: does it provide a basis for economic science?] ''Economic Theory, Applications and Issues Working Paper No. 18''. Brisbane: School of Economics, The University of Queensland.</ref><ref>Sihag, B.S. 2007. Kauṭilya on institutions, governance, knowledge, ethics and prosperity. ''Humanomics'' 23 (1): 5–28.</ref> Каутилија припаѓал на [[Браман|браманската каста]] (свештеничка класа), со потекло од Северна Индија и професор по политички науки и економија на Универзитетот Таксила. Тој ги познавал [[Веди]]те и се верува дека имал познавања од [[Зороастризам|зороастризмот]]<ref name=":0" />.

Неговите трудови биле изгубени кон крајот на царството [[Гупта]] и откриени дури на почетокот на XX век.

Чанакја му помогнал на првиот [[Маурја|маурјански цар]] [[Чандрагупта]] при неговиот подем на власт. Тој изиграл важна улога во основањето на царството Маурја. Чанакја бил главен советник и [[гуру]] на царот, но и на син му [[Биндусара]].

== Историски контекст ==

===  Падот на Магада и подемот на Маурјанската династијата  ===
[[Податотека:MauryanRingstone.JPG|мини|Маурјански камен прстен, со божица што стои. Северозападен [[Пакистан]]. III век п.н.е. Британски музеј.]]Во времето на Чанакја, [[Индија]] во најголем дел била составена од неколку мали независни држави, со исклучок на кралството [[Магада]], во кое доминирала династијата [[Нанда (династија)|Нанда]]. Славата на Чанакја е во падот на царството Магада и подемот на Маурјанската династија. Бил сојузник и верен поданик на [[Чандрагупта]], благородник од кастата [[кшатрија]] (каста на воинствени кнезови), која била поврзана со семејството Нанда.<ref name=":0" /> Пред да стане содружник на Чандрагупта, Чанакја се запознал со царот [[Нанда]], кој го навредил. Каутилија ја одврзал својата ''[[сикха]]'' (врзување на косата кај машките [[Хиндуизам|Хиндуси]]) и се заколнал ќе ја врзе косата назад само кога династијата Нанда ќе биде уништена.

Чанакја и Чандрагупта имале мала војска која немала доволна воена сила за директно да ја преземе [[Магада]]. Затоа, лукавите стратегии на Чанакја биле од корист: [[Чандрагупта]] влегол во главниот град на кралството Магада, [[Паталипутра]], каде што предизвикал граѓанска војна со разузнавачката мрежа на Чанакја. Во 322&nbsp;г. п.н.е., Чандрагупта конечно го зазедол престолот, ставајќи крај на [[Нанда (династија)|династијата Нанда]] и ја основајќи ја Маурјанската династија, која владеела со [[Индија]] до 185 година п.н.е. По оваа победа, [[Чандрагупта]] се борел и ги поразил војсководците на [[Александар III Македонски|Александар Македонски]] кои се наоѓале во [[Гандара]], денешен [[Авганистан]]. По овие успешни походи, Чандрагупта бил сметан за храбар водач кој ги победил дел од странските напаѓачи и го прекинал корумпираното владеење на Нанда и на тој начин добил широка јавна поддршка.
[[Податотека:Kautilya.jpg|лево|мини|Каутилија (Чанакја) на замислен портрет]]

=== Идентификација со Каутилија или Вишнугупта  ===
Голем број научници делото ''Артхашастра'' традиционално му го припишуваат на Чанакја. ''Артхашастра'' го идентификува авторот со името Каутилија, освен во еден стих кој го назначува со името Вишнугупта.<ref>Trautmann 1971:5 "the very last verse of the work&nbsp;... is the unique instance of the personal name Vishnugupta rather than the ''gotra'' name Kautilya in the ''Arthashastra''.</ref> Каутилија веројатно било името на кланот (''готра'') на авторот.<ref>Trautmann 1971:10 "while in his character as author of an ''Arthashastra'' he is generally referred to by his ''[//en.wikipedia.org/wiki/Gotra gotra]'' name, Kautilya."</ref>

Едно од најстарите книжевни дела на [[санскрит]] кое го идентификува Чанакја со Вишнугупта било ''[[Панчататра]]'' во III век п.н.е. на [[Вишну Шарма]]<ref>Mabbett 1964: "References to the work in other Sanskrit literature attribute it variously to Vishnugupta, Chanakya and Kautilya. The same individual is meant in each case. The Panchatantra explicitly identifies Chanakya with Vishnugupta."</ref>
== Живот и дело ==
Чанакја му бил учител на царот Чандрагупта од Маурјанската династија. Тој бил во служба и на Чандрагупта и на син му Биндусара.{{Sfn|Mookerji|1988}} Според Џорџ Моделски, Чанакја бил впрочем Каутилија, [[Браман]]от кој служел како Главен министер на Чандрагупта, основоположникот на Маурја.<ref>{{Наведено списание|last=Modelski|first=George|year=1964|title=Kautilya: Foreign Policy and International System in the Ancient Hindu World|journal=American Political Science Review|publisher=Cambridge University Press|volume=58|issue=03|pages=549–560|doi=10.2307/1953131|issn=0003-0554}}; Quote: "Kautilya is believed to have been Chanakya, a Brahmin who served as Chief Minister to Chandragupta (321–296 B.C.), the founder of the Mauryan Empire."</ref><ref name=":1">{{Наведена книга|author=Thomas R. Trautmann|title=Arthashastra: The Science of Wealth|url=https://books.google.com/books?id=hrPzapOaUwgC|year=2012|publisher=Penguin|isbn=978-0-670-08527-9|pages=21–22}}, Quote: "We can confirm from other texts that Kautilya (or Kautalya - the name varies) is a Brahmin gotra name. (...) This Kautilya, author of [//en.wikipedia.org/wiki/Arthashastra Arthashastra], is identified with Chanakya, minister to the first Mauryan king, Chandragupta, and depicted in stories as the brains behind Chandragupta's takeover of the empire of the Nandas in about 321 BCE. The adventures of Chanakya and Chandragupta are told in a cycle of tales preserved in Hindu, Buddhist and Jain books."</ref> Тој му помогнал на Чандрагупта да ја претвори Маурја во една од најмоќните царства во тоа време. [[Паталипутра]] останал царски град, а почетната територија контролирана од Чандрагупта се проширила низ цела Северна Индија од реката [[Инд]] на запад до [[Бенгалски Залив|Бенгалскиот Залив]] на исток. Подоцна во 305&nbsp;г. п.н.е., Маурја се стекнала со власт над [[Пенџаб (Индија)|Пенџаб]], што денес е дел од северна Индија и источен Пакистан, област која била под контрола на [[Античка Македонија|Македонците]].<ref name=":0" />[[Податотека:Arthashastra.jpg|мини|[[Артхашастра]]]]Политичките мисли на Чанакја (Каутилија) се сумирани во книгата што ја напишал, на [[санскрит]] позната како ''[[Артхашастра]]'', која е преведена како "''Наука за материјалната добивка''". Книгата била изгубена со векови и копија од неа била повторно откриена во [[Индија]] во 1904 година. Артхашастра е прирачник за ефикасно водење на царството и содржи детални информации за специфични теми. Дипломатијата и [[војна]]та се две теми што се третираат подетално од било кои други, а исто така вклучува и препораки за правото, затворите, оданочувањето, утврдувањата, монетите, производството, трговијата, администрациите и шпионите.

Идеите изразени во ''Артхашастра'' се прагматични и бесчувствителни. Каутлија отворено пишувал за контроверзни теми како што се [[атентат]]и, кога да убијат членови на семејството, како да управуваат со тајните агенти, кога е корисно да се прекршат договорите и кога да се шпионираат министрите. Поради ова, тој често се споредува со [[Николо Макијавели|Макијавели]]. Тој исто така пишувал и за моралната должност на кралот која ја резимирал со зборовите: "Радоста на поданиците е среќа за кралот; нивната благосостојба е негова. Неговото задоволство не е негово богатство, туку задоволството на неговите поданици е неговото богатство". Некои научници во идеите на Каутилија виделе комбинација на кинескиот [[конфуцијанство]] и легализам.<ref name=":0" />

== Смрт  ==
Не е сосема јасно како умрел Чанакја. Некои извештаи велат дека [[Глад|се изгладнувал]] себеси до смрт, вообичаена практика во [[Џаинизам|џаинизмот]]. Други верзии велат дека тој починал како резултат на дворски заговор. Она што сигурно го знаеме е дека неговата смрт се случила кога [[Биндусара]], вториот владетел на Маурја, бил на власт.<ref name=":0" />

Чанакја (Каутилија) бил пионер во дипломатијата и владината администрација. Неговата заслуга не беше само да излезе со многу важни практични совети за владеењето, туку и да ги организира на систематски и логичен начин. Дури и денес, Артхашастра е класично дело број еден во дипломатијата на Индија. Неговата визија за обединета Индија ќе стане реалност за време на [[Ашока]], третиот владетел на Маурјанската династија.

== Извори на информации ==
Постојат малку вистински историски информации за Чанакја. Повеќето од нив се легенди. [[Томас Траутман]] идентификувал четири различни легенди (''катха'') поврзани со Чанакја и Чандрагупта:<ref name="Namita2008">{{Наведена книга|url=https://books.google.com/books?id=8bdULPF4gNYC&pg=PA88|title=Between the Patterns of History: Rethinking Mauryan Imperial Interaction in the Southern Deccan|last=Namita Sanjay Sugandhi|publisher=ProQuest|year=2008|isbn=978-0-549-74441-2|pages=88–89|access-date=2012-06-06}}{{Мртва_врска|date=January 2023 |bot=InternetArchiveBot |fix-attempted=yes }}</ref>
{| class="wikitable" style="margin-bottom: 28px;"
! Верзија на легендата
!Текстови
|-
| [[Будизам|Будистичка верзија]]
| ''[[Махавамса]]'' и нејзиниот коментар (на пали јазик)
|-
| [[Џаинизам|Џаинска верзија]]
| ''[[Паришиштапарван]]'' од [[Ашарија Хемашандра|Хемашандра]]
|-
| Кашмирска верзија
| ''[[Катхасаритсагара]]'' од Сомадева, ''Брихаткатхаманџари'' од Ксемендра
|-
|Верзија на Вишакхадата
| ''Мудраракшаса'', пиеса на санскрит од [[Вишакхадата]]
|}
Во сите четири верзии, Чанакја се чувствува навреден од страна на царот Нанда и дава ветување дека ќе го уништи.

== Легенди ==
[[Податотека:Nanda_Empire,_c.325_BCE.png|десно|мини|Нандското Царство, околу 323 п.н.е]]

=== Будистичка верзија ===
[[Податотека:Chandragupta Maurya Empire c.290 BCE.png|мини|Царството на Чандрагупта (290 п.н.е)]]
Легендата за Чанакја и Чандрагупта е детално објаснета на пали јазик во Будистичките хроники на [[Шри Ланка]]. Таа не се споменува во ''Дипавамса'', најстарата од овие хроники.<ref name=":2">Thomas R. Trautmann (1971) Kauṭilya and the Arthaśāstra: a statistical investigation of the authorship and evolution of the text</ref> Најстар будистички извор каде се споменува легендата е [[Махавамса|М''ахавамса'']], која генерално е датирана помеѓу V и VI век. ''Вамсатхапакасини ''(познат и како ''Махвамса Тика''), коментарот на ''Махавамса,'' дава повеќе детали за легендата. Авторот е непознат, и се датира различно од VI до XIII век. Некои други текстови обезбедуваат дополнителни детали за легендата. На пример, ''Махабодхивамса'' и ''Атаката'' даваат имиња на 9 нандански цареви, кои наводно му претходеле на [[Чандрагупта]].

Според будистичката легенда, кралевите Нанда "кои му претходеле на Чандрагупта биле разбојници претворени во владетели. Чанакја бил [[Брамани|браман]] од [[Такасила]]. Тој знаел три [[Веди]] и политика. Имал кучешки заби, за кои се верувало дека се знак на припадност на кралско семејство. Неговата мајка се плашела дека тој ќе ја заборави откако ќе стане крал. За да ја утеши, Чанакја си ги скршил заби.<ref name=":2" />
[[Податотека:Two Gold coins of Chandragupta II.jpg|мини|Две златни монети од периодот на Чандрагупта]]
Чанакја бил грд, имал скршени заби и искривени нозе. Еден ден, кралот Дана Нанда организирал церемонија за давање милостина на [[браман]]ите. Чанакја отишол во Пупапура (Пушпапура) да присуствува на оваа церемонија. Згрозен од неговиот грд изглед, царот наредил да го исфрлат надвор. Чанакја тогаш фрлил проклетството на кралот кој наредил неговото апсење, но Чанакја побегнал. Се здружил со Пабата, синот на Дананада кого го поттикнал да го освои престолот. Со помош на еден прстен што му го дал принцот, Чанакја побегнал од палатата преку некаква тајна врата. Во шумата тој направил 800 милиони [[Монета|златници]] (''кахапанас'') користејќи тајна техника кој му овозможувала 1 монета да ја претвора во 8 монети. Откако ги сокрил парите, тој почнал да бара човек достоен да го замени Дана Нанда. Еден ден, видел група на деца како си играат: младиот [[Чандрагупта]] ја играл улогата на кралот, додека другите момчиња глумеле вазали, министри или разбојници. "Разбојниците" биле изведени пред Чандрагупта, кој наредил да им бидат отсечени екстремитетите, но потоа чудесно повторно им ги прикачил. Чандрагупта е роден во кралско семејство, но бил одгледан од некој ловец откако неговиот татко бил убиен од страна на узурпатор, а ''деватите'' ја натерале неговата мајка да се откаже од него. Зачуден од неговата чудотворна моќ, Чанакја му платил 1000 златници на неговиот старател и го зел момчето со себе ветувајќи му дека ќе го научи на [[трговија]].

Чанакја сега имал два можни наследника на Дана Нанда: Пабата и Чандрагупта. Тој на секој од нив дал по една амајлија да ја носат околу вратот. Еден ден, одлучил да ги тестира. Додека Чандрагупта спиел, тој побарал од Пабата да ја отстрани амајлијата на Чандрагупта без да го разбуди. Пабата не успеал да ја изврши задачата. Некое време подоцна, кога Пабата спиел, Чанакја му рекол на Чандрагупта да ја заврши истата задача. Чандрагупта ја извршил задачата со отсекување на главата на Пабата. Следните 7 години, Чанакја го обучувал Чандрагупта за кралските обврски. Кога Чандрагупта станал полнолетен, Чанакја го откопал неговото скриено богатство на златни монети и собрал војска.

Војската на Чандрагупта и Чанакја го нападнала царството на Дана Нанда, но се соочила со тешки порази. Додека талкале преправени, двајцата го слушнале разговорот помеѓу некоја жена и нејзиниот син. Детето јадело од средината на тортата и ги фрлало крајчињата. Жената го искарала, велејќи му дека ја јаде храната како Чандрагупта, кој наместо прво да ги освои граничните села, го нападнал царството од средината. Чанакја и Чандрагупта ја сфатиле нивната грешка. Тие составиле нова војска и започнале со освојување на граничните села. Постепено, напреднале кон престолнината [[Паталипутра]] каде што го убиле кралот Дана Нанда. Чанакја му наредил на рибарот да го најде местото каде што Дана Нанда го имал скриено неговото богатство. Кога рибарот му ја кажал информацијата Чанакја веднаш го убил. Чанакја потоа го назначил Чандрагупта за нов цар и го задолжил еден човек по име Панјатапа да ги отстрани бунтовниците и разбојниците од кралството.{{Sfn|Trautmann|1971}}

Чанакја почнал да става мали дози на отров во јадењето на новиот крал за да го направи имун на обидите на труење од страна на непријателите. Чандрагупта, кој не бил свесен за тоа, еднаш ја поделил храната со неговата бремена кралицата, која за седум дена требала да се породи. Чанакја пристигнал дури откако кралицата го изела отровниот залак. Сфаќајќи дека таа ќе умре, Чанакја одлучил да го спаси нероденото дете. Тој ја отсекол главата на кралицата и ѝ го отворил стомакот со меч да го земе фетусот. Во текот на следните седум дена, тој го ставал фетусот секој ден во стомакот на свежо убиена коза. По седум дена, синот на Чандрагупта бил "роден". Тој беше именуван [[Биндусара]], затоа што на телото имал капки ("''бинду''") на козја крв.

Најстарите будистички легенди не го споменуваат Чанакја во нивниот опис на Маурјанската династија после ова. Коментарот на Дхамапала за ''Терагата'', сепак, ја споменува легендата за Чанакја и браманот по име Субанду. Според овој запис, Чанакја се плашел дека мудриот Субанду ќе го надмине на дворот на Чандрагупта. Така, тој влијаел Чандрагупта да го затвори Субанду, чиј син Текичакани избегал и станал будистички монах.{{Sfn|Trautmann|1971}} Тибетскиот будистички автор од XVI век, Тараната го споменува Чанакја како еден од "големите господари" на Биндусара. Според него, Чанакја уништил благородници и кралевите на 16 градови и го направил Биндусара господар на цела територијата меѓу источните и западните морињата ([[Арапско Море|Арапското Море]] и [[Бенгалски Залив|Бенгалскиот Залив]]).

=== Џаинска верзија ===
Легендата за Чандрагупта и Чанакја е спомната во неколку коментари на канонот [[Шветамбара]]. Повеќето познати верзија на [[Џаинизам|џаинската легенда]] се содржани во ''Стхавиравали-Чарита'' или ''Паришишта-Парван'', напишано од [[Ачарија Хемачандра|Хемачандра]] во XII век.<ref>Trautmann (1971)</ref> Записите нна Хемачандра се засноваат на [[Пракрит]] ''катханака'' книжевноста (легенди и анегдоти) помеѓу крајот на I век и во средината на VIII век. Овие легенди се содржани во коментарите (''чурнис'' и ''тикас'') на канонските текстови како што се ''Утарадхијана'' и ''Авашјака Нирјукти''. Томас Траутман верува дека џаинската верзија е постара и поконзистентна од будистичката верзија на легендата.

Според [[Џаинизам|џаинската верзија]], Чанакја е роден од двајца џаини (''шравака'') по име Чанин и Чанешвари. Неговото родно место било селото Чанака во Гола ''вишаја'' (регион). Идентитетот на "Гола" не е одреден, но Хемачандра наведува дека Чанакја бил [[Дравиди|Драмила]], што укажува дека тој е роден во Јужна [[Индија]].

Чанакја е роден со сите заби. Според монасите, ова било знак дека во иднина ќе стане цар. Чанин не сакал неговиот син да стане горделив, па му ги скршил  забите на Чанакја. Монасите, тогаш прорекнале дека бебето ќе биде силата зад престолот. Чанакја пораснал во учен ''шравака'', и се оженил со [[Брамани|браманска жена]]. Нејзините роднини ѝ се смееле дека се омажила за сиромав човек. Ова го натерало Чанакја да отиде во [[Паталипутра]] и да бара донација од кралот Нанда, кој бил познат по неговата великодушност кон браманите. Додека го чекал кралот во кралскиот двор, Чанакја седнал на кралскиот престол. Слугата учтиво го замолил Чанакја да седне на друго место, но Чанакја таму го ставил својот [[камандал]] и останал да седи на престолот. Слугата, тогаш понудил четири други места, но секој пат, тој на истите ставал различни предмети, одбивајќи да се мрдне од престолот. Најпосле, слугата на сила го избркал од престолот. Налутениот Чанакја тогаш дал ветување дека ќе го уништи Нанда и целото негово царство, како "голем што ветер откорнува дрво".
[[Податотека:Saptamatrika (seven mothers) in Panchalingeshvara Temple at Govindanahalli.jpg|мини|263п|Септаматрика („седумте мајки“) во храм во Говинданахали]]
Чанакја знаел ѕа пророштвото дека ќе биде ''силата зад престолот''. Тој ја започнал својата потрага по човек достоен да биде крал. Додека скитал ѝ направил услуга на бремената ќерка на селскиот кмет, под услов нејзиното дете да би му припаѓа на него. Чандрагупта е роден од оваа жена. Кога Чандрагупта пораснал, Чанакја дошол до неговото село и го видел како си игра "крал" со група на момчиња. За да го тестира, Чанакја го замолил нешто да му даде. Момчето му кажало на Чанакја да ги земе кравите во близина, велејќи му дека никој не би се осудил да не ја почитува неговата наредба. Овој приказ на моќ го убедил Чанакја дека Чандрагупта е достоен да биде крал.

Чанакја потоа го земал Чандрагупта со себе да го освојат Паталипутра, главниот град на Нанда. Тој собрал војска со богатството кое го стекнал со [[алхемија]] (''дхатувада-висарадан''). Војска претрпела тежок пораз, а Чанакја и Чандрагупта морале да побегнат од бојното поле. Додека ги гонел непријателот, стигнале до некое езеро. Чанакја му рекол Чандрагупта да скокне во езерото и се преправил себеси во аскет кој медитира. Кога непријателскиот војник стигнал до езерото, го прашал "аскетот" дали го видел Чандрагупта. Чанакја покажал кон езерото. Кога овој го тргнал оклопот и се погдотвувал да скокне во езерото, Чанакја го зел мечот и го убил. Кога Чандрагупта излегол од водата, Чанакја го прашал, "Што се ти помина низ умот кога на непријателот му кажав каде се наоѓаш?" Чандрагупта му одговорил дека тој верувал оти учителот го знаел најдоброто решение.

Еден ден, Чанкја и Чандрагупта слушнале жена како му зборува на синот. На детето прстот му бил изгорен бидејќи се обидел да јаде од средината на жешкиот сад. Жената му рекла на синот дека не почнувајќи од краевите, постапил глупаво како Чанакја, кој го нападнал главниот пред освојување на граничните региони. Чанакја ја сфатил грешката и направил нов план за да го порази нанда. Тој формирал сојуз со Парватака, кралот на едно планинско царство кое се нарекува Химаваткута, нудејќи му половина од царството на Нанда. Со помошта на парватака, Чанакја и Чандрагупта започнале да заземаат градови освен Паталипутра. 
[[Податотека:Damayanti prays to gods to recognize Nala.jpg|мини|Свајамвара (традиција за избор на сопруг)
]]
Еден град пружил силен отпор. Чанакја влегол во овој град се маскирани како [[Шиваизам|шиваистички просјак]] и изјавил дека опсадата би завршила ако идолите на [[Септаматрика|седумте мајки]] бидат отстранети од градскиот храм. Кога суеверните бранители ги отстраниле идолите од храмот, Чанакја наредил војската да стави крај на опсадата. Кога бранителите почнале да ја слават нивната победа, војската на Чанакја ги изненадила со напад и го освоиле градот.

Постепено, Чанакја и Чандрагупта ги покориле сите региони надвор од главниот град. Конечно, тие го освоиле и Паталипутра и Чандрагупта станал цар. Тие му дозволиле на кралот Нанда да оди во егзил, со сето богатство кое можел да го натовари на количка. Кога Нанда и неговото семејство го напуштале градот со количката, неговата ќерка го видела Чандрагупта и се вљубила во новиот цар. По ''[[свајамвара]]'' традицијата, таа го одбрала за сопруг. Кога рипнала од количката, 9 жици на тркалото на количката се скршиле. Толкувајќи го ова како предзнак, Чанакја изјавил дека династија на Чандрагупта ќе трае 9 генерации.

Во меѓувреме, Парватака се вљубил во некоја ''[[виша канја]]'' ([[санскрит]]: विष कन्या; отровна девојка) на Нанда. Чанакја го одобрил бракот а Парватака паднал кога ја допрел девојка за време на свадбата. Чанакја му рекол на Чандрагупта да не вика помош. Откако Парватака умрел Чандрагупта станал единствен владетел на териториите на Нанда.

Чанакја потоа почнал да ја зацврстува моќта преку елиминирање на приврзаниците на Нанда. Наскоро, кралството било ослободено од бунтовниците. Чанакја користел мали дози на отров во храната на царот за да го направи имун на обидите да го отрујат. Кралот дознал за ова дури откако не сакајќи ја отрул својата бремена кралица. Чанакја го расекол стомакот на мртвата кралица и го извадил бебето. Бебето било наречено [[Биндусара]].

Откако Чандрагупта се откажал од престолот да стане џаински монах, Чанакјаго назначил Биндусара за нов цар. Чанакја му рекол Биндусара да назначи еден човек по име Субанду како еден од неговите министри. Сепак, Субанду сакал да стане поголем министер и имал љубомора кон Чанакја. Затоа му кажал на Биндусара дека Чанакја бил виновен за смртта на мајка му. На Биндусара ова му го потврдиле и бабиците, кои му кажале дека Чанакја го отворил стомакот на неговата мајка. Налутен Биндусара почнал да го мрази Чанакја. Поради тоа, Чанакја, кој веќе бил многу стар на тоа време, се повлекол и одлучил да се изгладне до смрт. Во меѓувреме, Биндусара ги дознал детални околностите на неговото раѓање, и го замолил Чанакја да се врати на министерската должност. Откако не успеал да го смири Чанакја, царот му наредил на Субанду да го убеди Чанакја да се откаже од неговиот самоубиствен план. Субанду, наместо да го смири, го изгорел до смрт. Субанду потоа му го присвоил домот на Чанакја. Чанакја го очекувал ова, и пред да се повлече, поставил клетва за Субанду. Зад себе оставил ковчег со сто клуча. Субанду ги скршил катанците, надевајќи се да најде скапоцени камења. Нашол сладок мирис и веднаш го вдишал. Но, тогаш ѕдогледал [[Документи на кора од бреза|белешка]] со напишаната клетва. Белешката кажувала дека секој кој ќе го помириса овој мирис мора или да стане монах или да се соочи со смртта. Субанду одбрал да стане монах за да ја избегне смртта.<ref name="Rosalind_1993">{{Наведена книга|url=https://books.google.com/books?id=Po9tUNX0SYAC&pg=PA204|title=The Clever Adulteress and Other Stories: A Treasury of Jaina Literature|last=Motilal Banarsidass|year=1993|editor-last=[[Phyllis Granoff]]|pages=204–206|translator-last=Rosalind Lefeber|chapter=The Minister Cāṇakya, from the Pariśiṣtaparvan of Hemacandra}}</ref><ref name="HJ_1891">{{Наведена книга|url=https://books.google.co.in/books?id=iSFCAQAAMAAJ|title=Sthavir̂aval̂i charita, or, Pariśishtaparvan|last=Hemachandra|publisher=Asiatic Society|year=1891|location=Calcutta|pages=67–68|translator-last=[[Hermann Jacobi]]}}</ref>

Според еден друг [[Џаинизам|џаински текст]] – Р''аџавали-Катха'' – Чанакја го придружувал Чандрагупта кој се повлекол во шумата, откако Биндусара станал цар.<ref>{{Наведена книга|title=Epigraphia Carnatica: Rev. ed Volume 2 of Epigraphia Carnatica, Benjamin Lewis Rice Mysore archaeological series|last=Lewis Rice|first=Benjamin|publisher=Mysore Government Central Press, 1889|year=|isbn=|location=|pages=}}</ref>

=== Кашмирска верзија ===
''Брихаткатха-Манџари'' од Кшемендра и ''Катхасаритсагара'' од Сомадева се две збирки на легенди од XI  век напишани на [[кашмир]]ски [[санскрит]]. И двете се засноваат на сегаизгубениот јазик [[Пракрит]] ''Брихаткатха-Сарит-Сагара'', кој пак самиот се заснова на сега веќе изгубениот јазик пајшачи  ''Брихаткатха'' од ''Гунадија''. Легендата за Чанакја и Чандрагупта во овие збирки всушност се фокусира на друг лик име Шакатала (IAST: Śakaṭāla).

Кашмирската верзија на легендата е следнава: Вараручи (идентификуван со Катјајана), Индрадата и Вјади биле тројца ученици на мудрецот Варша. Еднаш, во име на нивниот [[гуру]] Варша, тие отпатувале за Ајодија да бараат ''гурудакшина'' (надомест за гуру) од кралот Нанда. Како пристигнале да се сретнат со Нанда, кралот умрел. Користејќи ги својата [[Јога|јогистички]] моќи, Индрадата влегол во телото на Нанда, и го одобрил готово барањето на Вараручи во износ од 10 милиони динари (златници). Кралскиот министерот Шакатала сфатил што се случува, и му го изгорел телото на Индрадата. Но, пред тој да може да преземе каква било акција против лажниот цар (Инградата бил во телото на Нанда), царот го уапсил. Шакатала и неговите 100 синови биле заробени со храна доволна само за еден. Стоте сина на Шакатала гладувале до смрт а нивниот татко потоа живеел само за да се одмазди.

Во меѓувреме, лажниот цар го назначил Вараручи како неговиот министер. Но карактерот на царот станувал се полош па Вераручи се повлекол во шумата да живее аскетски. Шакатала тогаш бил вратен како министер, и тој продолжил да ја планира неговата одмазда. Еден ден, Шакатала наишол на Чанакја, Браман кој ја откорнал целата трева на некоја патека бидејќи една тревка го исекла по ногата. Шакатала сфатил дека ваквиот одмазднички човек може да го искористи за да го уништи лажниот цар. Тој го поканил Чанакја на кралското собрание, ветувајќи му 100,000 златници доколку изведе една ритуална церемонија.

Шакатала го примил Чанакја во својот дом, со голема почит. Но, дента кога Чанакја стигнал во царскиот двор, Шакатала добил уште еден Браман по име Субанду за да претседава во тек на церемонијата. Чанакја се навредил, но Шакатала го обвинил кралот за ова посрамотување. Чанакја потоа ја одврзал косата (сикха), и ветил дека нема да ја врзе додека кралот не биде уништен. Царот наредил да се уапси, но тој побегнал во куќата на Шакатала. Таму, користел средства кои му ги дал Шакатала, за да изврши магиски ритуал кој го разболел кралот. Кралот починал од треска по 7 дена. Шакатала потоа го погубил Хиранјагупта, синот на лажниот крал. Го назначил Чандрагупта, синот на вистинскиот крал нанда, како нов крал (во верзијата на Кшемендра, Чанакја го поставил Чандрагупта за нов крал). Шакатала го назначил Чанакја за кралски свештеник (пурохита) Откако ја успеал одмаздата, се повлекол во шумата за да живее аскетски живот.

=== Верзијата на Вишакхадата ===
''[[Мудраракшаса]]'' ("печат-прстенот на Ракшаса") е санскритска пиеса на Вишакхадата. Датумот не се знае, но се споменуваат [[Хуни]], кои го нападнале северниот дел на Индија за време на [[Гупта|Гупта период]]. Затоа, тоа не можело да биде пред Гупта ера. Се датира различно од крајот на IV до VIII век. Легендата во ''Мидраракшаса'' содржи раскази кои не се најдени во други верзии на легендата за Чанакја-Чандрагупта. Затоа, поголемиот дел од неа е чиста фикција, без никаква историска основа.

Според оваа верзија, кралот Нанда еднаш го избркал Чанакја од "првото седиштето на кралството" (ова најверојатно се однесува на протерувањето на Чанакја од кралското собрание). Заради тоа, Чанакја ветил дека нема да ја врзува косата (''сикха'') до целосното уништување на Нанда. Чанакја направил план да го тргне Нанда од престолот, и да го замени со Чандрагупта, негов син со помалку важната кралица. Чанакја смислил Чандрагупта да влезе во сојуз со уште еден моќен крал Парватешвара (или Парвата) кои се согласиле да си го поделат кралството на Нанда. Војската го нападнала паталипутра (Кусумапура) и ја поразила Нанданската династија.{{Sfn|Trautmann|1971}} Некои историчари Парвата го идентификуваат со [[Пор|кралот Пор]].<ref>Varadpande (2005)</ref>

Нанданскиот првминистер Ракшаса избегал од паталипутра, и продолжил да се спротивставува на напаѓачите. Тој испрати ''вишаканја'' (отровна девојка) да го убие Чандрагупта. Чанакја средил оваа девојка наместо Чандрагупта да го убие парвата, и за тоа да биде обвинет Ракшаса. Меѓутоа, синот на парвата Малајакету ја дознал вистината за смртта на неговиот татко и побегнал на страната на Ракшаса.

Ракшаса продолжил да ја планира смртта на Чандрагупта, но сите негови планови биле откриени од страна на Чанакја. Тој пресретнал атентат врз чандрагупта благодарение на мравките за што атентаторите биле потоа изгорени до смрт.

Во меѓувреме, братот на парвата Ваиродхака станал владетел на неговото царство. Чанакја го убедил дека Ракшаса бил одговорен за убиството на неговиот брат, и се согласил да споделат половина на царството Нанда. Тајно, сепак, Чанакја работел на тоа Ваиродхака да биде убиен а потоа и за ова убиство да го обвини Ракшаса.

Малајакету и Ракшаса потоа формирале сојуз со пет кралеви: Чираварман на Каулута (Кулу), Мегхакша на [[Иран|Парасика]], Нарасимха на Малаја, Пушкаракша на Кашмир, и Синдхусена на Саиндхава.

Во Паталипутра, Чанакја бил информиран од страна на некој шпион дека тројца поддржувачи на Ракшаса останале во престолнината: џаинскиот монах Џивасиди, писарот Шакатадаса и изработувачот на накит Чанданадаса. Од нив, Џивасиди всушност бил шпион на Чанакја, непознат за другите негови шпиони. Чанданадаса ѝ давал засолниште на сопругата на Ракшаса, на која некогаш без да знае ѝ паднал печат-прстенот (''мудра'') на нејзиниот сопруг. Шпионот на Чанакја овој прстен му го однел на чанакја. Со помош на прстенот, Чанакја му испратил писмо на Малајакету со предупредување дека неговите сојузници се предавници.

Подоцна, Ракшаса го испрати својот шпион преправен како музичар во дворот на Чандрагупта. Но Чанакја знаел за сите планови на Ракшаса благодарение на своите шпиони. Пред шпионите на Ракшаса, Чанакја и Чандрагупта глумеле лажна расправија. Чандрагупта наводно сакал да го разреши Чанакја, велејќи дека Ракшаса би бил подобар министер. Во меѓувреме  Бхагурајана кој бил шпион на Чанакја му кажал на Малајакету дека Ракхсака го мразел само Чанакја и дека тој не би имал ништо против да му служи на синот на Нанда Чандрагупта. По кратко време, гласник дошол во куќата на Ракшаса да го информира дека Чандрагупта го отпуштил Чанакја и дека искажал пофалби за него. Ова го убедило Малајакету дека не треба да има доверба во Ракшаса.

Малајету потоа одлучил да го нападне Паталипутра без Ракшаса на негова страна. Тој го консултирал џаинскиот монах Џивасидхи да одлучи кога е среќно време за почетокот на походот. Џивасидхи, шпион на Чанакја, му кажал дека да започне веднаш. По серија сплетки Малајакету се убедил во предавничкиот план против него. Тој ги убил петте сојузници на брутален начин. Другите сојузници од страв го напуштиле а Ракшаса успеал да побегне но бил пронајден од шпионите на Чанакја. На крајот Ракшаса се предал и ветил верност кон Чандрагупта.

== Дела ==
Две книги му се припишуваат на Чанакја: ''[[Артхашастра]]'' и ''Чанакја Нити'', исто така позната како ''Чанакја Нитишастра''.<ref name="Miles1981">{{Наведена книга|url=http://www.hinduism.co.za/chanakya.htm|title=Sri Chanakya Niti-shastra; the Political Ethics of Chanakya Pandit Hardcover|publisher=Ram Kumar Press|year=1981|access-date=2014-08-15|archive-url=https://web.archive.org/web/20140716182652/http://www.hinduism.co.za/chanakya.htm|archive-date=16 July 2014|url-status=dead|df=dmy-all}}</ref>
* Во ''Артхашастра'' се дискутира за [[Монетарна политика|монетарни]] и [[Фискална политика|фискални]] политики, [[меѓународни односи]] и [[Воена стратегија|воените стратегии]]. Текстот исто така ги наведува и обврските на еден владетел.<ref>Paul Halsall. [http://www.saylor.org/site/wp-content/uploads/2012/06/ECON301-1.3.pdf Indian History Sourcebook: Kautilya: from the Arthashastra c. 250 BC] Retrieved 19 June 2012</ref> Некои веруваат дека ''Артхашастра'' е всушност збир на голем број на претходни текстови напишани од страна на разни автори, а Чанакја можеби бил ''еден'' од овие автори (види [[Чанакја#Идентификација со Каутилија или Вишнугупта|погоре]]).
* ''Чанакја Нити'' е колекција од афоризми.

== Наследство ==
Дипломатската енклава во [[Њу Делхи]] е именуван Чанакјапури во чест на Чанакја.<ref>{{Наведена книга|url=https://books.google.co.in/books?id=5APECQAAQBAJ&lpg=PP1&pg=PA8#v=onepage&q&f=false|title=Chanakya's Views on Administration|last=Yelegaonkar|first=Dr Shrikant|publisher=Lulu.com|isbn=9781329082809|pages=8|language=en}}</ref>

=== Театар ===
Неколку современи адаптации на легендата на Чанакја ја раскажуваат својата приказна во полуфиктивна форма. Во ''Чандрагупта'' (1911), пиеса на Двиџендралал Реј, кралот Нанда го прогонил својот полубрат Чандрагупта, кој се приклучил на војската на [[Александар III Македонски|Александар Велики]]. Подоцна, со помош од Чанакја и Катјајан (поранешен прв министер на Магадха), Чандрагупта го поразил Нанда, кој бил осуден на смрт од страна на Чанакја.<ref name="sourcessukumar">{{Наведена книга|title=Dwijendralaler Chandragupta|last=Ray|first=Dwijendralal|publisher=Modern Book Agency|year=1969|editor-last=Bandyopadhyay|editor-first=Sukumar|edition=4|location=[[Kolkata]]|pages=Preface-10–14|language=Bengali|trans-title=Chandragupta by Dwindralal|chapter=Bhumika: Aitihasikata|trans-chapter=Preface: Historic References}}</ref>

=== Филм и телевизија ===
* Приказната на Чанакја и Чандрагупта била раскажана во телугу филмот од 1977 година под наслов ''Чанакја Чандрагупта''..<ref>{{Наведување|title=Chanakya Chandragupta (1977)|url=http://www.imdb.com/title/tt0259242/|accessdate=2017-05-24}}</ref>
* Во 1991 година, ТВ серија ''Чанакја'' го раскажува животот и времето на Чанакја, и се заснова на ''Мудраракшаса''.
* ''Чандрагупта Маурја'', (2011) ТВ серија за животот на Чандрагупта и Чанакја.

=== Книги  ===
** Книгата со наслов ''Чанакја за управувањето'' ([[Англиски јазик|англиски:]] ''Chanakya on Management'' ) содржи 216 сутри од која секоја е преведена и коментирана.
** Книга од Ратан Лал Басу и Раџкумар Сен се занимава со економските концепти споменати во Артхашастра и нивното значење во модерниот свет.<ref>Ratan Lal Basu & Rajkumar Sen: ''Ancient Indian Economic Thought, Relevance for Today'', {{ISBN|81-316-0125-0}}, Rawat Publications, New Delhi, 2008</ref>
** ''Чанакја'' (2001) од Б. К. Чатурведи<ref name="BKChaturvedi20012">{{Наведена книга|author=B. K. Chaturvedi|title=Chanakya|url=https://books.google.com/books?id=ArAaNTn7FwIC|accessdate=2012-06-06|year=2001|publisher=Diamond Pocket Books|isbn=978-81-7182-143-3}}</ref>
** Во 2009, многу еминентни експерти дискутирале за разните аспекти на мислата на каутилија на Интернационалната конференција на Ориенталниот истражувачки институт во [[Мајсур]] (Индија) во чест на одбележувањето на стогодишнината од наоѓањето на ракописот на [[Артхашастра]].<ref>Raj Kumar Sen & Ratan Lal Basu (eds): ''Economics in Arthashastra'', {{ISBN|81-7629-819-0}}, Deep& Deep Publications Pvt. Ltd., New Delhi, 2006</ref><ref name="outlook2">{{наведени вести|last=Srinivasaraju|first=Sugata|title=Year of the Guru|url=http://www.outlookindia.com/article.aspx?250522|accessdate=8 March 2012|newspaper=Outlook India|date=27 July 2009|url-status=dead|archiveurl=https://web.archive.org/web/20121012211517/http://www.outlookindia.com/article.aspx?250522|archivedate=12 October 2012}}</ref>
** ''Песната на Чанакја'' од [[Ашвин Сангхи]] е фиктивно дело за животот на чанакја како политички стратег во [[древна Индија]]. Романот поврзува две паралелни приказни: онаа на Чанакја и онаа на еден модерен лик по име Гангасагар Миштра чија амбиција од едно сиромашно дете да направи иден Премиер на Индија.  
** ''Куртизана и Саду'' од Мајсур Н. Пракаш е историско-духовна новела за улогата на Каутилија во основањето на Маурја.<ref>''The Courtesan and the Sadhu, A Novel about Maya, Dharma, and God'', October 2008, Dharma Vision, {{ISBN|978-0-9818237-0-6}}, Library of Congress Control Number: 2008934274</ref>
** {{Наведена книга |title=Chanakya's Political Wisdom|publisher=Wisdom Village Publications Division|isbn=978-81-906555-0-7|author=Pavan Choudary}}, a political commentary on Chanakya
** {{citation |last=Sihag|first=Balbir Singh|title=Kautilya: The True Founder of Economics|year=2014|publisher=Vitasta Publishing Pvt.Ltd|isbn=81-925354-9-5}}

== Наводи ==
{{reflist|30em}}

=== Користена литература: ===
* Mookerji, Radha Kumud (1988) [first published in 1966], [https://books.google.com/books?id=i-y6ZUheQH8C ''Chandragupta Maurya and his times''] (4th ed.), Motilal Banarsidass ISBN 81-208-0433-3
*Rice, B. Lewis (1889), Epigraphia Carnatica, II: Inscriptions and Sravana Belgola, Bangalore: Mysore Government Central Press
*Singh, Upinder (2016), A History of Ancient and Early Medieval India: From the Stone Age to the 12th Century, Pearson Education, ISBN 978-93-325-6996-6
*Trautmann, Thomas R. (1971), Kauṭilya and the Arthaśāstra: a statistical investigation of the authorship and evolution of the text, Brill
*Varadpande, Manohar Laxman (2005), History Of Indian Theatre, Abhinav, ISBN 978-81-7017-430-1

== Надворешни врски ==
* [https://web.archive.org/web/20140716182652/http://www.hinduism.co.za/chanakya.htm Чанакја Нитишастра]: англиски превод од Мајлс Дејвис.
* [http://www.patheos.com/blogs/hindu2/2014/09/chanakya-niti-pdf-downloads/ Чанакја Нитишастра]: [[Санскрит]], [[Хинди]] и англиски верзии.

[[Категорија:Индиски политичари]]
[[Категорија:Древна Индија]]
[[Категорија:4 век п.н.е.]]