Преглед на кодот на Малта

{{Инфокутија Држава
|conventional_long_name      = Република Малта
|native_name                 = {{native name|mt|Repubblika ta' Malta}}
|common_name                 = Малта
|image_flag                  = Flag of Malta.svg
|image_coat                  = Coat_of_arms_of_Malta.svg
|image_map = EU-Malta.svg
|map_caption = {{map_caption |location_color=темнозелена |region=[[Европа]] |region_color=темносива |subregion=[[Европска Унија]] |subregion_color=зелена |legend=EU-Malta.svg}}
|national_motto              =
|national_anthem             = {{јаз|mt|''[[L-Innu Malti]]''}}<br/>{{small|''Малтешка химна''}} [[File:Malta National Anthem.ogg|center]]
|national_language         = [[Малтешки јазик|малтешки]],
|official_languages          = [[малтешки јазик|малтешки]], [[англиски јазик|англиски]]
|demonym                     = [[Малтежани]]
|ethnic_groups               = 
|capital                     = [[Валета]] (''[[де факто]]'')
|latd=35 |latm=53 |lats=42 |latNS=N |longd=14 |longm=30 |longs=36 |longEW=E
|largest_city                = 
|government_type             = [[парламентарен систем|парламентарна република]]
|leader_title1               = [[Претседател на Малта|Претседател]]
|leader_name1                = [[Џорџ Вела]]
|leader_title2               = [[Премиер на Малта|Премиер]]
|leader_name2                = [[Роберт Абела]]
|accessionEUdate             = 1 мај 2004
|area_rank                   = 200-та
|area_km2                    = 316
|area_sq_mi                  = 121
|percent_water               = 0,001
| population_estimate        = {{nowrap|475,700<ref name="Estimated">{{Наведена мрежна страница |title=Eurostat: Population on 1 January |url=http://ec.europa.eu/eurostat/documents/2995521/9063738/3-10072018-BP-EN.pdf |publisher=[[Eurostat]] |date=14 June 2018 }}</ref>}}
| population_census          = 416,055<ref name="nso.gov.mt">[https://web.archive.org/web/20131203033602/http://www.nso.gov.mt/site/page.aspx?pageid=588 Census 2011]. National Statistics Office, Malta</ref>
| population_estimate_year   = 2018
| population_estimate_rank   = 171-ва <!--rank based on sovereign states only-->
| population_census_year     = 2011
| population_density_km2     = 1,457<ref name="nso.gov.mt"/>
| population_density_sq_mi   = 4,077 <!--Do not remove per [[WP:MOSNUM]]-->
| population_density_rank    = 7-ма <!--rank based on sovereign states only--> 
| GDP_PPP                = {{increase}} $36.870 милјарди<ref name="IMFWEO.MT">{{cite web |url=https://www.imf.org/en/Publications/WEO/weo-database/2024/April/weo-report?c=181,&s=NGDPD,PPPGDP,NGDPDPC,PPPPC,&sy=2023&ey=2025&ssm=0&scsm=1&scc=0&ssd=1&ssc=0&sic=0&sort=country&ds=.&br=1 |title=Report for Selected Countries and Subjects: April 2024 (Malta)|publisher=[[International Monetary Fund]]|website=imf.org}}</ref>
| GDP_PPP_year           = 2024
| GDP_PPP_rank           = 140-та
| GDP_PPP_per_capita     = {{increase}} $67,682<ref name="IMFWEO.MT" />
| GDP_PPP_per_capita_rank = 20-та
| GDP_nominal            = {{increase}} $22.737 милјарди<ref name="IMFWEO.MT" />
| GDP_nominal_year       = 2024
| GDP_nominal_rank       = 118-та
| GDP_nominal_per_capita = {{increase}} $41,738<ref name="IMFWEO.MT" />
| GDP_nominal_per_capita_rank = 25-та
| HDI                        = 0.918 <!--number only, between 0 and 1-->
| HDI_year                   = 2021<!-- Please use the year to which the data refers, not the publication year-->
| HDI_change                 = increase<!--increase/decrease/steady-->
| HDI_ref                    = <ref name="UNHDR">{{cite web|url=https://hdr.undp.org/system/files/documents/global-report-document/hdr2021-22pdf_1.pdf|title=Human Development Report 2021/2022|language=en|publisher=[[United Nations Development Programme]]|date=8 September 2022|access-date=8 September 2022}}</ref>
| HDI_rank                   = 23та
|sovereignty_type            = [[Независност]]
|established_event1          = од Обединетото Кралство
|established_date1           = 21 септември 1964
|established_event2          = Прогласена република
|established_date2           = 13 декември 1974
|currency                    = [[Евро]] ([[€]])<sup>2</sup>
|currency_code               = EUR
|country_code                = MLT
|time_zone                   = [[средноевропско време|CET]]
|utc_offset                  = +1
|time_zone_DST               = [[средноевропско летно време|CEST]]
|utc_offset_DST              = +2
|drives_on                   = лево
|cctld                       = [[.mt]] <sup>3</sup>
|calling_code                = 356
|religion                    = [[католицизам]]
|percent_religion            = 98
|national_bird               = [[модар дрозд]]
|footnotes                   = 
}}
'''Малта''' ({{lang-mt|Malta}}) е мала и густо населена [[Островски држави|островска држава]] која ја сочинува архипелаг во средината на [[Средоземно Море|Средоземното Море]]. Трите најголеми и населени острови се: [[Малта (остров)|Малта]], [[Гоцо]] и [[Комино]], додека помалите како Филфа, Коминото и др. се ненаселени. Иако Малта геофизички е дел на [[Северна Африка]] (лежи на африканската континентална плоча, на југ од [[Сицилија]], источно од [[Тунис]] и северно од [[Либија]]) ова земја геополитички се наоѓа во [[Јужна Европа]]. Малтешкиот е единствениот [[семитски јазици|семитски јазик]] од афроазиската група на јазици кој се говори во една европска држава. Малта е членка на [[Комонвелт]]от, а од [[1 мај]] [[2004]] г. членува и во [[Европска Унија|Европската Унија]]. Како таква најмала по површина и број на население во таа организација.

== Историја ==
Малта е населена од околу 5200 п.н.е., по доаѓањето на доселениците од островот Сицилија. [36] Значајна праисториска неолитска култура обележана со мегалитички структури, кои датираат од в. 3600 п.н.е., постоеле на островите, како што се гледа од храмовите на Мнајдра, Гантија и други. Феникијците колонизирале Малта помеѓу 800-700 п.н.е., со својот семитски јазик и култура. [37] Тие ги користеле островите како извор од каде што ги проширија морските истражувања и трговијата со Медитеранот, додека нивните наследници, Картагинците, биле соборени од Римјаните во 216 п.н.е., со помош на жителите на Малтес, под кои Малта станала муниципија [38]. ]

По периодот на византиското владеење (4 до 9 век) и веројатно вреќа од страна на вандалите [39], островите биле нападнати од Агхалаби во 870 г. н.е. Судбината на населението по арапската инвазија е нејасна, но се чини дека островите можеби биле целосно депопулирани и најверојатно биле повторно населени на почетокот на вториот милениум од страна на доселеници од арапска власт, Сицилија, која зборувала на сикуло-арапски. [40]
Муслиманското владеење било прекинато од страна на нормандите кои го освоиле островот во 1091 година. Островите биле целосно рекривизирани до 1249 година. [41] Островите биле дел од Кралството Сицилија до 1530 година, и на кратко биле контролирани од страна на Капетанската куќа Анжу. Во 1530 година Чарлс I од Шпанија ги дал малтеските острови на Орден на витези од болницата на Свети Јован Ерусалим во вечен закуп.

* околу [[6 милениум п.н.е.|5200 п.н.е.]] - прво населување на островите.
* околу [[3600 п.н.е.]] - почеток на храмскиот период.
* околу [[2500 п.н.е.]] - крај на храмскиот период.
* [[400 п.н.е.]] - земјата е под власта на [[Картагина]].
* [[218 п.н.е.]] - земјата е во состав на [[Римско Царство|Римското Царство]].
* [[870]] - со Малта завладејуваат [[Маври]]те
* [[1091]] - грофот Рожер I воведува [[Нормани|норманска]] власт.
* [[1127]] - [[христијанство]]то се враќа во Малта.

=== Витезите Болничари ===
[[File:Malta - Mdina - Pjazza San Pawl + St. Paul's Cathedral ex 01 ies.jpg|thumb|Катедралата Св. Павле во [[Имдина]]|лево]]
На 23 март 1530,<ref>Denaro, Victor F. (1963). [http://www.melitensiawth.com/incoming/Index/Melita%20Historica/MH.03(1960-63)/MH.3(1963)4/orig02.pdf ''Yet More Houses in Valletta ''] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160302135025/http://www.melitensiawth.com/incoming/Index/Melita%20Historica/MH.03(1960-63)/MH.3(1963)4/orig02.pdf |date=2 March 2016 }}. Melita Historica. p. 22.</ref> [[Карло V (Свето Римско Царство)|Карло V, светиот римски император]], ги дал островите на [[Витези Болничари|Витезите Болничари]] под водство на [[Филип Виље де Лиљ-Адам]],<ref>de Vertot, Abbe (1728) ''The History of the Knights of Malta'' vol. II (facsimile reprint Midsea Books, Malta, 1989).</ref><ref name="autogenerated2">{{Cite web |title=Malta History |url=http://www.jimdiamondmd.com/malta_history.htm  |archive-url=https://web.archive.org/web/20120308000224/http://www.jimdiamondmd.com/malta_history.htm |archive-date=8 March 2012 |access-date=12 October 2008 |website=Jimdiamondmd.com}}</ref> во постојан закуп за кој тие плаќале годишен данок од еден малтешки [[Соколи|сокол]].<ref name="autogenerated6">{{Cite web |title=Malta History 1000 AD–present |url=http://www.carnaval.com/malta/history/knights/  |archive-url=https://web.archive.org/web/20120204113517/http://www.carnaval.com/malta/history/knights/ |archive-date=4 February 2012 |access-date=12 October 2008 |website=Carnaval.com}}</ref><ref name="odonnel">{{Cite news |title=La cesión de Malta a los Caballeros de San Juan a través de la cédula del 4 de marzo de 1530 |website=orderofmalta.int |url=http://www.orderofmalta.int/wp-content/uploads/archive/pubblicazioni/La_cesion_de_Malta.pdf  |access-date=12 March 2016 |archive-url=https://web.archive.org/web/20150924074926/http://www.orderofmalta.int/wp-content/uploads/archive/pubblicazioni/La_cesion_de_Malta.pdf |archive-date=24 September 2015}}</ref><ref name="perez">{{Cite news |title=LA SOBERANA ORDEN DE MALTA A TRAVÉS DE DIEZ SIGLOS DE HISTORIA Y SU RELACIÓN CON LA ACCIÓN HUMANITARIA |website=uma.es |url=http://riuma.uma.es/xmlui/bitstream/handle/10630/4735/TESIS%20ORDEN%20DE%20MALTA%20%20A%20TRAV%C3%89S%20DE%20DIEZ%20SIGLOS.pdf?sequence=1  |access-date=12 March 2016 |archive-url=https://web.archive.org/web/20160304023615/http://riuma.uma.es/xmlui/bitstream/handle/10630/4735/TESIS%20ORDEN%20DE%20MALTA%20%20A%20TRAV%C3%89S%20DE%20DIEZ%20SIGLOS.pdf?sequence=1 |archive-date=4 March 2016}}</ref><ref name="elpais">[http://elpais.com/diario/2005/08/14/revistaverano/1123970413_850215.html El halcón maltés regresará a España dos siglos después] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160303224914/http://elpais.com/diario/2005/08/14/revistaverano/1123970413_850215.html |date=3 March 2016 }}. ''El Pais'' (14 August 2005). Retrieved 1 May 2017.</ref><ref name="tc1">{{Cite news |title=La verdadera historia del halcón maltés |url=http://www.trofeocaza.com/noticia/1154/Entrevistas/La-verdadera-historia-del-halcon-maltes.html  |archive-url=https://web.archive.org/web/20160530023226/http://www.trofeocaza.com/noticia/1154/Entrevistas/La-verdadera-historia-del-halcon-maltes.html |archive-date=30 May 2016}}</ref><ref name="tc2">{{Cite news |date=22 October 2014 |title=El halcón y el mar |website=trofeocaza.com |url=http://www.trofeocaza.com/noticia/545/Reportajes/El-halcon-y-el-mar.html  |archive-url=https://web.archive.org/web/20160530023233/http://www.trofeocaza.com/noticia/545/Reportajes/El-halcon-y-el-mar.html |archive-date=30 May 2016}}</ref><ref name="abc">{{Cite news |title=El Rey volverá a tener otro halcón maltés en primavera |url=http://www.abc.es/20111011/contraportada/abcp-ignacio-palomo-alvarez-volvera-20111011.html |url-status=live |access-date=12 March 2016 |archive-url=https://web.archive.org/web/20151222084608/http://www.abc.es/20111011/contraportada/abcp-ignacio-palomo-alvarez-volvera-20111011.html |archive-date=22 December 2015}}</ref> Овие витези, воен религиозен ред познат и како Редот на Свети Јован, а подоцна и како Малтешки витези, биле истерани од [[Родос]] од страна на [[Османлиска Империја|Османлиите]] во 1522.<ref>{{Cite web |title=Hospitallers – religious order |url=https://www.britannica.com/topic/Hospitallers |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20170801180607/https://www.britannica.com/topic/Hospitallers |archive-date=1 August 2017 |access-date=3 July 2017}}</ref>

[[Витези Болничари|Витезите Болничари]] владееле со Малта и Гозо помеѓу 1530 и 1798.<ref name="Devrim. 2008">{{Cite book |last=Devrim. |first=Atauz, Ayse |title=Eight thousand years of Maltese maritime history: trade, piracy, and naval warfare in the central Mediterranean |date=2008 |publisher=University Press of Florida |isbn=978-0-8130-3179-8}}</ref> Во овој период, стратешкото и военото значење на островот значително се зголемило бидејќи малата, но сепак ефикасна флота на [[Витези Болничари|Редот на Свети Јован]] ги започнувала своите напади од оваа нова база насочени кон морските патишта на Осмалиите во Средоземното Море.<ref name="Devrim. 2008" /><ref>{{Cite journal |last=McManamon |first=John |date=June 2003 |title=Maltese seafaring in mediaeval and post-mediaeval times |journal=Mediterranean Historical Review |volume=18 |issue=1 |pages=32–58 |doi=10.1080/09518960412331302203 |s2cid=153559318 |issn=0951-8967}}</ref>

Во 1551, населението на островот [[Гозо]] (околу 5,000 жители) биле однесени во ропство од страна на [[берберски пирати]] во Северна Африка.<ref>{{Cite book |last=Niaz |first=Ilhan |url=https://books.google.com/books?id=aU4sAwAAQBAJ&pg=PA399 |title=Old World Empires: Cultures of Power and Governance in Eurasia |date=2014 |publisher=Routledge |isbn=978-1-317-91379-5 |page=399 |access-date=3 March 2019 |archive-date=18 April 2024 |archive-url=https://web.archive.org/web/20240418064923/https://books.google.com/books?id=aU4sAwAAQBAJ&pg=PA399#v=onepage&q&f=false |url-status=live }}</ref>

[[File:Matteo Perez d' Aleccio (1547-1616) - The Siege of Malta, Attack on the Post of the Castilian Knights, 21 August 1565 - BHC0257 - Royal Museums Greenwich.jpg|thumb|Опсадата на Малта|лево]]
Витезите, предводени од [[Жан Паризо де Валет]], успешно ја одбил [[Опсада на Малта (1565)|Големата опсада на Малта]] од страна на Османлиите во 1565.<ref name="autogenerated2" /> Витезите, со помош на португалски, шпански и малтешки сили, го одбиле нападот.<ref>{{Cite book |last=Angelo Castillo, Dennis |url=https://books.google.com/books?id=i5ns5LNtoiUC&pg=PA55 |title=The Maltese Cross: A Strategic History of Malta |publisher=Greenwood Publishing Group |year=2006 |isbn=978-0-313-32329-4 |page=55 |access-date=1 July 2015 |archive-url=https://web.archive.org/web/20150906192001/https://books.google.com/books?id=i5ns5LNtoiUC&pg=PA55 |archive-date=6 September 2015 |url-status=live}}</ref><ref>Braudel, Fernand (1995) ''The Mediterranean and the Mediterranean World in the Age of Philip II'', vol. II. University of California Press: Berkeley.{{page}}</ref> По опсадата тие одлучиле да ги зголемат [[Утврдување|утврдувањата]] на Малта, особено во областа на внатрешното пристаниште, каде што бил изграден нов град и наречен [[Валета]], во чест на Валет. Биле изградени и стражарници покрај брегот – кулите на Вињакур, Ласкарис и Де Редин&nbsp;– наречени по Големите мајстори кои ја нарачале нивната изградба. За време на присуството на Витезите на островот, тој доживеал изградба на многу архитектноски и културни проекти, како што е обновата на градот Виториоза (денешен [[Биргу]]) и изградбата на нови градови како Рохан (денешен [[Зебуџ]]). Сепак, до крајот на 1700-те моќта на Витезите опаднала и Редот станал непопуларен помеѓу локалното население.

===Францускиот период и освојувањето на Британците===
[[File:Napoleonbonapartemalta.jpg|thumb|upright=0.7|Биста на Бонапарта во [[Палацо Паризио]] во Валета]]
Владеењето на Витезите завршило кога [[Наполеон Бонапарт|Наполеон]] ја освоил Малта на пат кон [[Египет]] за време на [[Француски револуционерни војни|Француските револуционерни војни]] во 1798. Во периодот од 12–18 јуни 1798, Наполеон престојувал во [[Палацо Паризио]] во Валета.<ref>{{Cite web |title=Palazzo Parisio |url=https://foreignaffairs.gov.mt/en/Pages/Palazzo-Parisio.aspx  |archive-url=https://web.archive.org/web/20180106024002/https://foreignaffairs.gov.mt/en/Pages/Palazzo-Parisio.aspx |archive-date=6 January 2018 |access-date=21 August 2015 |website=gov.mt}}</ref><ref>{{Cite web |title=Napoleon's bedroom at Palazzo Parisio in Valletta! |url=http://blog.maltaweathersite.com/2014/01/napoleons-bedroom-at-palazzo-parisio-in-valletta/  |archive-url=https://web.archive.org/web/20160304195826/http://blog.maltaweathersite.com/2014/01/napoleons-bedroom-at-palazzo-parisio-in-valletta/ |archive-date=4 March 2016 |access-date=21 August 2015 |website=maltaweathersite.com}}</ref><ref>{{Cite web |last=Stagno-Navarra, Karl |date=24 January 2010 |title=Leaving it in neutral |url=http://archive.maltatoday.com.mt/2010/01/24/interview.html  |archive-url=https://web.archive.org/web/20151016010540/http://archive.maltatoday.com.mt/2010/01/24/interview.html |archive-date=16 October 2015 |access-date=21 August 2015 |website=MaltaToday}}</ref> Тој ја реформирал националната администрација со создавање на Владина комисија, дванаесет општини, управа за јавни финансии, ги укинал сите феудални права и привилегии, го укинал ропството и доделил слобода на сите турски и еврејски робови.<ref>{{Cite news |title=This day, May 15, in Jewish history |work=Cleveland Jewish News |url=http://www.clevelandjewishnews.com/cjnconnect/blogs/article_057a78b4-3f44-5375-a20d-a850a62b2194.html |archive-url=https://web.archive.org/web/20140519165352/http://www.clevelandjewishnews.com/cjnconnect/blogs/article_057a78b4-3f44-5375-a20d-a850a62b2194.html |archive-date=19 May 2014}}</ref><ref name="stbenedict">{{Cite web |last=Sciberras |first=Sandro |title=Maltese History – F. The French Occupation |url=http://www.stbenedictcollege.org/stlucija/files/Sandro%20Sciberras/Form%203%20Option%20Maltese%20History/Unit%20F_%20Malta%20under%20the%20French%20+%20WS%2012p.pdf  |archive-url=https://web.archive.org/web/20150503090732/http://www.stbenedictcollege.org/stlucija/files/Sandro%20Sciberras/Form%203%20Option%20Maltese%20History/Unit%20F_%20Malta%20under%20the%20French%20+%20WS%2012p.pdf |archive-date=3 May 2015 |access-date=23 November 2014 |publisher=St Benedict College}}</ref> Потоа отпловил за Египет, оставајќи значителен гарнизон во Малта.<ref>{{Cite journal |last=Shosenberg |first=J.W. |date=April 2017 |title=NAPOLÉON'S EGYPTIAN RIDDLE |journal=Military History |volume=34 |issue=1 |page=25 |via=Ebsco}}</ref>

Останатите француски сили станале непопуларни кај Малтежаните, особено поради нивното непријателство кон католицизмот и ограбувањето на локалните цркви за финансирање на воените походи. Француската финансиска и религиозна политика толку ги налути Малтежаните што тие се побуниле, принудувајќи ги Французите да го напуштат островот. Велика Британија, заедно со [[Кралство Неапол|Кралството Неапол]] и [[Кралство Сицилија|Кралството Сицилија]], испратиле муниција и помош на Малтежаните, а Британија испратила и [[Кралска воена морнарица|морнарица]], која ги блокирала островите.<ref name=stbenedict/>

На 28 октомври 1798, капетанот Сер [[Александар Бол]] успешно ги завршил преговорите со францускиот гарнизон на Гозо за предавање и трансфер на островот на Британија. Британците го предале островот на локалците истиот ден, кој бил администриран од [[Саверио Касар]] во име на [[Фердинанд I од Двете Сицилии|Фердинанд III од Сицилија]]. Гозо останал независен до 1801 кога Касар бил отстранет од Британците.<ref>{{Cite book |last=Schiavone |first=Michael J. |title=Dictionary of Maltese Biographies A-F |date=2009 |publisher=Publikazzjonijiet Indipendenza |isbn=978-99932-91-32-9  |pages=533–534}}</ref>

Генералот [[Клод-Анри Белгранд де Вобоа]] ги предал своите француски сили во 1800.<ref name= stbenedict/> Малтешките лидери побарале од Сер Александар Бел островот да стане британски [[доминион]]. Малтежаните создале [[Декларација за правата]] во која тие се согласиле да бидат „под заштита и суверенитет на Кралот на слободниот народ, Неговото Височество и Крал на Обединетото Кралство на Велика Британија и Северна Ирска“. Во Декларацијата исто така се наведува дека „неговото Височество нема право да ги отстапи овие острови на било која власт...ако одбери да ја повлече својата заштита, и да се откаже од својот суверенитет, правото на избор на друг суверен, или на управување со овие острови, ни припаѓа само нам, жителите и староседелците.“<ref name="stbenedict" /><ref name="1940-43">{{Cite book |last=Holland |first=James |url=https://archive.org/details/fortressmaltaisl00holl |title=Fortress Malta An Island Under Siege 1940–43 |publisher=Miramax |year=2003 |isbn=978-1-4013-5186-1}}</ref>

===Британската империја и Втората светска војна===
Во 1814, со [[Париски договор (1814)|Парискиот договор]],<ref name="stbenedict" /><ref name="DIC_11">{{Harvnb|Rudolf|Berg|2010|p=11}}</ref> Малта официјално станала дел од Британската империја и се користела како поморска станица и седиште на флота. Со отворањето на [[Суецки Канал|Суецкиот Канал]] во 1869, положбата на Малта на половина пат помеѓу [[Гибралтарски Проток|Гибралтарскиот Проток]] и Египет се покажала како нејзина главна предност, и се сметала за важна станица на патот кон Индија, централна трговска рута за Британците.

[[Турски воени гробишта]] по нарачка на [[Абдул Азис|султанот Абдул Азис]] биле изградени помеѓу 1873 и 1874 за паднатите османлиски војници во [[Опсада на Малта (1565)|Големата опсада на Малта]].

Помеѓу 1915 и 1918, за време на [[Прва светска војна|Првата светска војна]], Малта станала позната како ''Медицинската сестра на Медитеранот'' поради големиот број на ранети војници кои се лекувале таму.<ref>{{Cite news |last=Galea |first=Michael |date=16 November 2014 |title=Malta earns the title 'nurse of the Mediterranean' |work=[[The Times (Malta)|The Times]] |url=http://www.timesofmalta.com/articles/view/20141116/life-features/Malta-earns-the-title-nurse-of-the-Mediterranean-.544455 |archive-url=https://web.archive.org/web/20160206134215/http://www.timesofmalta.com/articles/view/20141116/life-features/Malta-earns-the-title-nurse-of-the-Mediterranean-.544455 |archive-date=6 February 2016}}</ref> Во 1919, британските трупи пукале во толпа кои протестирале против новите такси, убивајќи четворица. Овој настан, познат како [[Sette Giugno|''Sette Giugno'']] ("7 јуни"), се одбележува секоја година и е еден од петте национални празници.<ref>{{Cite encyclopedia |title=Malta definition of Malta in the Free Online Encyclopedia. |encyclopedia=Free Online Encyclopedia – List of Legal Holidays |url=http://encyclopedia2.thefreedictionary.com/Malta |access-date=8 July 2013 |archive-url=https://web.archive.org/web/20130617220624/http://encyclopedia2.thefreedictionary.com/Malta |archive-date=17 June 2013 |url-status=live}}</ref><ref>{{Cite web |title=SETTE GIUGNO |url=http://www.visitmalta.com/en/event-details/2013-06/sette-giugno-6533  |archive-url=https://web.archive.org/web/20140130231035/http://www.visitmalta.com/en/event-details/2013-06/sette-giugno-6533 |archive-date=30 January 2014 |access-date=8 July 2013 |website=Visitmalta – The official tourism website for Malta, Gozo and Comino }}</ref> До [[Втора светска војна|Втората светска војна]], во малтешката политика доминирало [[Јазично прашање (Малта)|јазичното прашање]] за кое се спротивставиле [[Италофон|италофонските]] и [[Англофон|англофонските]] партии.<ref>{{Cite web |title=Independence |url=http://www.maltavoyager.com/history_independence.html  |archive-url=https://archive.today/20120906002153/http://www.maltavoyager.com/history_independence.html |archive-date=6 September 2012}}</ref>

[[File:BombDamageMalta.jpg|thumb|Тешко бомбардираната Валета за време на опсадата на Малта, 1942|лево]]Пред Втората светска војна, Валета била седиште на Медитеранската флота на Кралската морнарица; сепак, и покрај приговорите на [[Винстон Черчил]],<ref name="BJandCS-p36">{{Cite book |last1=Bierman, John |url=https://archive.org/details/battleofalameint00bier/page/36 |title=The Battle of Alamein: Turning Point, World War II |last2=Smith, Colin |publisher=Viking |year=2002 |isbn=978-0-670-03040-8 |page=[https://archive.org/details/battleofalameint00bier/page/36 36]}}</ref> командата била преместена во [[Александрија]], Египет, во 1937 од страв дека била премногу подложна на воздушни напади од Европа.<ref name="BJandCS-p36" /><ref>{{Cite book |last=Titterton, G. A. |title=The Royal Navy and the Mediterranean, Volume 2 |publisher=Psychology Press |year=2002 |isbn=978-0-7146-5179-8 |page=xiii}}</ref><ref name="ElliottP--pxx">{{Cite book |last=Elliott, Peter |title=The Cross and the Ensign: A Naval History of Malta, 1798–1979 |publisher=Naval Institute Press |year=1980 |isbn=978-0-87021-926-9}}</ref> За време на војната Малта одиграла важна улога за [[Сојузници во Втората светска војна|Сојузниците]]; како британска колонија, сместена блиску до Сицилија и морските траси на [[Сили на Оската|Оската]], Малта била бомбардирана од италијанските и германските воздушни сили. Малта била користена од Британците за напади врз италијанската морнарица и имала база за подморници. Се користела и како место за прислушување, пресретнувајќи ги германските радио пораки.<ref name="CP-p42-44">{{Cite book |last=Calvocoressi, Peter |title=Top Secret Ultra – Volume 10 of Ballantine Espionage Intelligence Library |publisher=Ballantine Books |year=1981 |isbn=978-0-345-30069-0 |edition=reprint |pages=42, 44}}</ref> Храброста на малтешкиот народ за време на втората [[Опсада на Малта (Втора светска војна)|опсада на Малта]] било причина за [[Џорџ VI|кралот Џорџ VI]] да го додели Крстот на Свети Георги на колективна основа на 15 април 1942.<ref>{{Cite web |title=The Siege of Malta in World War Two |url=https://www.bbc.co.uk/history/worldwars/wwtwo/siege_malta_06.shtml |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20071229015847/http://www.bbc.co.uk/history/worldwars/wwtwo/siege_malta_06.shtml |archive-date=29 December 2007 |access-date=15 April 2007}}</ref> Приказ на Крстот на Свети Георги денес се наоѓа на [[Знаме на Малта|знамето]] и [[Грб на Малта|грбот]] на Малта.

=== Независност и Република ===
[[File:Maglio gardens.jpg|thumb|Споменик на независноста на Малта во [[Флориана]]]]Малта се здобила со независност како [[Држава Малта]] на 21 септември 1964 ([[Ден на независноста на Малта|Ден на независноста]]). Според Уставот од 1964, Малта првично ја задржала кралицата [[Елизабета II]] како [[Кралица на Малта]], а со тоа и шеф на државата, при што [[генерал-губернатор]] ја извршувал власта во нејзино име. Во 1971, [[Лабуристичка партија (Малта)|Лабуристичката партија]] предводена од [[Дом Минтоф]] победила на изборите, што резултирало со прогласување на република на 13 декември 1974 ([[Ден на републиката (Малта)|Денот на републиката]]) во рамките на [[Комонвелт на нации|Комонвелтот]]. Договорот за одбрана кој бил потпишан набргу по независноста, и бил репреговаран во 1972, истекол на 31 март 1979 ([[Freedom Day (Malta)|Ден на слободата]]).<ref>{{Cite book |last=Wolf |first=Eric R. |title=Religion, Power and Protest in Local Communities: The Northern Shore of the Mediterranean |date=1984 |isbn=978-3-11-086116-7 |page=206|publisher=Walter de Gruyter GmbH & Co KG }}</ref> По истекот, британската база била затворена и земјиштето претходно контролирано од Британците и било доделено на малтешката влада.<ref>{{Cite journal |last=Fenech |first=Dominic |date=February 1997 |title=Malta's external security |url=https://archive.org/details/sim_geojournal_1997-02_41_2/page/n58 |journal=GeoJournal |volume=41 |issue=2 |pages=153–163 |doi=10.1023/A:1006888926016 |bibcode=1997GeoJo..41..153F |s2cid=151123282 }}</ref> 

По заминувањето на преостанатите британски трупи во 1979, земјата го интензивирала своето учество во [[Движење на неврзаните|Движењето на неврзаните]]. Малта прогласила политика на [[неутралност]] во 1980.<ref>{{Cite book |last=Breacher |first=Michael |title=A Study of Crisis |publisher=University of Michigan Press |year=1997 |isbn=978-0-472-10806-0 |page=611}}</ref> Истата година, три локалитети, вклучивајќи го и главниот град [[Валета]], биле впишани во листата на [[Светско наследство на УНЕСКО]]. Во 1989, во Малта се одржал [[Малтешки самит|самит]] помеѓу американскиот претседател [[Џорџ Х. В. Буш]] и советскиот лидер [[Михаил Горбачов]], нивна прва средба лице в лице, што го сигнализирал крајот на [[Студена војна|Студената војна]].<ref>{{Cite news |date=3 December 1989 |title=1989: Malta summit ends Cold War |work=BBC: On This Day |url=http://news.bbc.co.uk/onthisday/hi/dates/stories/december/3/newsid_4119000/4119950.stm |url-status=live |access-date=1 October 2014 |archive-url=https://web.archive.org/web/20181003190017/http://news.bbc.co.uk/onthisday/hi/dates/stories/december/3/newsid_4119000/4119950.stm |archive-date=3 October 2018}}</ref> [[Меѓународен аеродром Малта|Меѓународниот аеродром Малта]] бил отворен и станал целосно оперативен на 25 март 1992, што ја поттикнало авионската и туристичката индустрија. Референдум за придружување на Европската Унија бил одржан на 8 март 2003, при што 53.65% од гласовите биле за.<ref>{{Cite news |date=9 March 2003 |title=Malta votes 'yes' to EU membership |publisher=CNN |url=http://www.cnn.com/2003/WORLD/europe/03/09/malta.yes/ |access-date=1 October 2014 |archive-url=https://web.archive.org/web/20030313220750/http://www.cnn.com/2003/WORLD/europe/03/09/malta.yes/ |archive-date=13 March 2003}}</ref> Малта се придужила на [[Европска Унија|Европската Унија]] на 1 мај 2004<ref>{{Cite web |title=The History of the European Union&nbsp;– 2000–today |url=http://europa.eu/abc/history/2000_today/index_en.htm  |archive-url=https://web.archive.org/web/20071011051104/http://europa.eu/abc/history/2000_today/index_en.htm |archive-date=11 October 2007 |access-date=12 October 2007}}</ref> и на [[Еврозона|Еврозоната]] на 1 јануари 2008.<ref>{{Cite web |date=16 May 2007 |title=Cyprus and Malta set to join eurozone in 2008 |url=http://www.euractiv.com/en/euro/cyprus-malta-set-join-eurozone-2008/article-163836 |archive-url=https://web.archive.org/web/20090130041939/http://www.euractiv.com/en/euro/cyprus-malta-set-join-eurozone-2008/article-163836 |archive-date=30 January 2009 |access-date=12 October 2007|work=Euractiv}}</ref>

== Географија и клима ==
{{Главна|Географија на Малта}}
[[Податотека:General map of Malta mk.svg|мини|лево|Топографска карта на Малта]]

Малта е мала и густо населена островска држава која ја сочинува архипелаг во средината на [[Средоземно Море|Средоземното Море]]. Климата во Малта е средоземномна. Малта е расположена на трите најголеми и населени острови се: [[Малта (остров)|Малта]], [[Гоцо]] и [[Комино]], додека помалите како [[Филфа]], [[Коминото]] и др. се ненаселени. Островот се наоѓа на околу 90 километри јужно од [[Сицилија]] и на 250 километри од [[Северна Африка]]. Најголемиот остров Малта има 245,7 км<sup>2</sup>, долг е 27 км а широк 14,5 км. Должината на неговата крајбрежна линија изнесува 137 километри. Брегот на островот е скалест. Малта нема езера ниту реки, но сепак 50% од нејзината почва е обработлива. Слатка вода на островот се добива со преработка на [[солена вода|солената морска вода]].

== Политички систем ==

== Административна поделба ==
{{Главна|Административна поделба на Малта}}
[[Податотека:Malta - administrative division.svg|мини|десно|300п|Карта на општините во Малта]]
Малта е поделена на [[општини во Малта|68 општини]], наречени „месни совети“ (''kunsilli lokali''). Општините се единствената [[административна единица]] во земјата. Шесте окрузи и трите региони служат само за статистички цели.

== Стопанство ==
{{Главна|Економија на Малта}}
Малта е класифицирана како [[напредна економија]] заедно со 32 други земји од страна на Меѓународниот Монетарен Фонд (ММФ).<ref>{{Наведена мрежна страница|url=http://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2010/02/index.htm |title=IMF World Economic Outlook (WEO)&nbsp;– Recovery, Risk, and Rebalancing, October 2010&nbsp;– Table of Contents |publisher=Imf.org |date=6 October 2010 |accessdate=1 June 2011}}</ref> До 1800 Малта зависела од производството на памук, тутун и изградба на бродови.

== Сообраќај ==
Во оваа држава сообраќајот се одвива на лева страна, како и во [[Обединето Кралство|Велика Британија]]. Земајќи ја предвид големината на државата, бројот на автомобили е прилично голем; четврта држава во [[Европска Унија|Европската Унија]]. Во 1990 година, во државата биле регистрирани 182.254 автомобили, што претставува 582 автомобили на километар квадратен. На Малта има 2.254 километри пат, од кои 1.972 км (87,5%) е асфалтиран, а 282 км е неасфалтиран.

Главно превозно средство во државата е автобусот, кое е прилично евтино превозно средство. Најголем број од автобусите тргнуваат од централниот терминал во [[Валета]]. Автобусите возат на островот уште од 1905 година, па денес таму претставуваат туристичка атракција. Но сепак денес традиционалните автобуси се заменуваат со модерни. Во минатото автобусите биле обоени според рутата која ја возеле, после што биле обоени сите во зелена боја. Денес сите автобуси се обоени во жолта боја, со портокалова или пак со црвена црта.

[[Податотека:9H-AEP A320 Air Malta (14806272801).jpg|мини|десно|[[Ербас А320 семејство|Ербас А320]] на ''Air Malta'']]
Денес низ Малта се возат околу 500 автобуси, од кои поголемиот дел се во сопственост на самите возачи. Автобусите возат спрема единствен распоред кој е одреден од државните институции. Статистички гледано, со малтешките автобуси се превезуваат 31 милион патници годишно. Половина од автобусите возат за јавниот превоз, додека другата половина служат за приватен и училиштен превоз.

== Население, јазик и религија ==
=== Религија ===
[[Податотека:St John's Co-Cathedral, Valletta 001.jpg|мини|лево|Катедралата Св. Јован во Валета]]
==== Христијанство ====

{{bar box
|float=right
|title=Верници во Малта
|barwidth=200px
|bars=
{{Столбен постоток|Католици|yellow|97.00}}
{{Столбен постоток|Евреи|red|0.2}}
{{Столбен постоток|Муслимани|green|0.8}}
{{Столбен постоток|Други|orange|2}}
}}

Црквата во Малта е опишана во книгата на [[Апостолски дела|Апостолските дела]],<ref>Дела 27:39-42 и Дела 28:1-11</ref> според која таа била основана од страна на Свети [[Апостол Павле]] и [[Свети Публиј]], како нејзин прв епископ.<ref>{{нмс | author=Кендал, Џејмс | year=1910| title= Малта| work= Католичка енциклопедија, Том IX | url=http://www.newadvent.org/cathen/09574a.htm| accessdate=18 јуни 2006}} {{en}}</ref> Се верува дека Свети Павле престојувал на островот во [[60]] г., по што оттаму заминал за Рим. Денеска постојат неколку [[катакомба|катакомби]] кои го потврдуваат ранохристијанскиот карактер на Малта. Според преданијата, римскиот управник на Малта, Публиј, во времето на Свети Павле, станал првиот епископ на Малта по неговото преобратување во христијанство.

Додека малтешките острови биле под власта на витешкиот ред [[Болничари]] ([[XV век|XV]] - крај на [[XVIII век]]), [[Голем мајстор|Големиот мајстор]] имал статус на управител на [[католичката црква]], и уживал посебни односи со [[папа]]та. Со текот на годините, моќта и власта на витешкиот ред се намалила, за на крај да заврши со доаѓањето на [[Наполеон Бонапарт]] на островот (1798), на патот кон неговиот поход на [[Египет]].

Во [[1814]] година, Малта станала дел од [[Британска Империја|Британската Империја]] во согласност со Парискиот договор. Британското владеење траело вкупно 150 години, до 1964 г. кога Малта стекнала независност. Британска власт на островот ги донела првите протестантски односно [[англиканство|англикански]] мисионери, но римокатолицизмот и понатаму останал доминантен како традиционална вероисповед во историјата на земјата.

==== Други религии ====

[[Евреи|Еврејското]] население на Малта била една од најголемите верски организации во средниот век во времето на [[Нормани]]те. Во 1479 г, Малта и Сицилија потпаднале под власта на [[Кралство Арагон|Арагон]] и, според указот издаден од страна на шпанските власти (1492), сите Евреи биле принудени да ја напуштат земјата. Неколку малтешки Евреи биле христијанизирани со цел да можат да останат.

Во земјата опстојуваат и други верски организации, како протестанти, Јеховини сведоци, баптисти, муслимани итн.

== Музика во Малта ==

== Спорт во Малта ==

== Поврзано ==
* [[Малтежани]]

== Наводи ==
{{наводи}}

== Надворешни врски ==
* [http://www.gov.mt Службен портал на владата на Малта] {{en}}

{{GeoCompass
|hub  = Малта
|type = ex
|С   = [[Средоземно Море]] <br /> ({{ИТА}}) 
|СЗ   = 
|СИ   = 
|З   = [[Средоземно Море]]
|И   = [[Средоземно Море]]
|Ј   = [[Средоземно Море]] <br /> ({{ТУН}}) 
|ЈЗ   = 
|ЈИ   =
}}

{{Острови на Малта}}
{{Држави на Европскиот континент}}

{{ЕУ}}

{{Нормативна контрола}}

[[Категорија:Малта| ]]
[[Категорија:Јужна Европа]]
[[Категорија:Држави во Европа]]
[[Категорија:Поранешни колонии на Британија]]
[[Категорија:Средоземни земји]]
[[Категорија:Островски земји]]
[[Категорија:Феникиски колонии]]
[[Категорија:Држави и територии настанати во 1964 година]]
[[Категорија:Членки на Комонвелтот]]