Медицина

Медицина е наука и пракса за одржување на здравјето и за проучување, превенција, дијагноза и третман на болести и повреди на луѓе. Традиционално е сметана и за уметност и за наука: терминот потекнува од латинските зборови ars medicina со значење уметноста на лечењето. Во пошироката смисла на зборот медицина, покрај хуманата медицина, се вклучува и ветеринарната медицина како наука и пракса за одржување на здравјето на животни.

Стапот на Ескулап, со својата единствена змија, е старогрчкиот симбол асоциран со медицина. Повеќе организации, меѓу кои и Светската здравствена организација, го прикажуваат стапот на Ескулап на нивните логоа или амблеми.

Модерната медицина применува здравстени науки, биомедицинско истражување и медицинска технологија во своја полза со цел да се дијагностицираат и лекуваат болестите и повредите, преку лекови или хирургија, но и со многубројни постапки како психотерапија, јонизирачко зрачење, употреба на протези и други.

Историја

Лекар лечи пациент. Музеј Лувр, Париз, Франција.

На почетокот медицина во повеќето култури се состоела во употреба на растенија (хербилизам), животински делови и минерали. Во повеќето случаи имало и религиозни, ритуални и магични ресурси. Во абориџинските општества има голем број на медицински системи поврзани со религијата, културно опстојување и природните суровини. Религиозните системи се состојат од: анимизам (верувањето дека неживите објекти имаат душа); спиритуализам (со значење да се комуницира со духовите на предците); шаманизам (доделувањето на мистични моќи на поединец); и дивинација (добивање на вистината преку магични обреди). Полето на медицинска антропологија ги проучува разните мецински системи и нивната интеракција со општеството, додека пак праисториската медицина се однесува на дијагнозата и третманите во праисториските времиња.

На почетокот, медицината била комбинација од емпиризам, суеверие и разни теории и хипотези, иако некои познати стари лекари (како Хипократ) покажувале големо критичко мислење и расудување. Постепено медицината се поставувала на солидни научни основи и се служела со сите природни науки (физика, хемија, математика итн.) како помошни средства. Во 19 и во 20 век медицината постигнала голем напредок и нејзината природа се угледувала во многубројните области, кои се однесувале не само на лечење на болестите, туку и на нивното спречување (превентивна медицина), но не само кај луѓето туку и кај животните (ветеринарна медицина).

Најстарите пишани документи се од старата медицина на индискиот полуостров, а тука се и античката египедска медицина, традиционалната медицина и античката грчка медицина. Грчкиот доктор Хипократ е наречен татко на медицината, а Гален ги поставил темелите на рационалниот пристап кон медицината. Во 750 година муслиманите ги превеле делата на Хипократ и Гален, а исламските физичари започнале важни медицински истражувања. Освен Хипократ други истакнати научници од полето на медицината се: Ависениј (Avicenna), кој исто како Хипократ е познат како татко на медицината, потоа Абулкасис (Abulcasis) кој е познат како татко на хирургијата, Авензоар (Аvenzoar) татко на екперименталната хирургија, Ал Нафис (al-Nafis) татко на циркулаторната физиологија и Раез (Rhazes) татко на педијатрија. Во четиринаесеттиот и петнаесеттиот век „црната смрт“ уништувала како низ Европа, така и низ средниот исток. Се смета дека западна Европа подобро се заштити од пандемијата за разлика од средниот исток. Во почетокот на модерната ера во Европа се појавуваат важни личности за медицината и анатомијата.

Во четиринаестиот и петнаесеттиот век за време на „црната смрт” главна промена во медицината беше одбивањето на традиционалниот пристап кон науката и медицината. Новите научни биометриски истражувања (каде што резултатите треба да се тестираат и да се проверат) почнаа да ги заменуваат западните традиции кои се базираа на хербализмот. Модерната ера започна во 1880 година со откритијата на Роберт Кох за пренесувањето на болестите со бактерии и секако откривањето на антибиотиците во 1900 година. Кон крајот на 18 век се појавија повеќе истражувачи од Европа. Од Германија и Австрија докторите Рудолф Вирхов (Rudolf Virchow), Вилхем Конрад Рентген (Wilchelm Conrad Rontgen), Карл Ландштајнер (Karl Landsteiner) и Ото Леви (Otto Loewi). За најпознати доктори од Велика Британија се сметаат: Александар Флеминг (Alexander Fleming), Џозеф Листер (Joseph Lister), Франсис Крик (Francis Crick) и Флоренс Најтингејл (Florence Nightingale). Од Австралија Морис Вилкинс (Maurice Wilkins), Хауард Флори (Howard Florey) и Френк Мекфарлејн Барнет (Frank Macfarlane Burnet) итн.

Во Европа сè до крајот на 18 век беа употребувани животински и растителни производи, но исто така и делови и течности од човековото тело.

Медицината заснована врз факти истовремено претставува движење за основање на најефективниот алгоритам на пракасата (начин да се направи нешто), преку воведување на систематски прегледи и анализи. Движењето со помош на глобалната информатичка наука овозможува сите факти да бидат да бидат собрани и анализирани во согласност со стандардите на протоколарите. Во 2001 година од вкупно 160 систематски прегледи 21.3 % одговориле дека нема доволно факти, 20 % одговориле дека нема влијание, а 22.5 % одговориле дека има позитивно влијание.

Клиничка пракса

Во клиничката пракса докторите лично го надгледуваат пациентот со цел да ги спречат болестите со помош на клиничка проценка. Врската помеѓу докторот и пациентот започнува со запишување на медицинска документација, по која следи и преглед. Се употребуваат основни медицински средства за дијагностицирање (на пример стетеоскоп). По прегледот и распрашувањето за симптоми докторот може да побара медицински тест (на пример преглед на крвта), да побара биоскопија, да му препиши лекарства на пациентот или други терапии. Различните методи за дијагностицирање помагаат да се открие состојбата на пациентот врз основа на дадените информации. Важен дел за врската и градењето на довербата е јасното информирање на пациентот за сите релевантни факти. Медицинската средба се документира во медицинската документација и претставува правен документ со судска надлежност.

Физичкиот преглед претставува преглед на пациентот со цел да се пронајдат знаци за болеста (пациентот зборува за „симптомите”, а докторот ги утврдува „знаците“). Здравственото лице ги користи сетилата за вид и слух. Се употребуваат четири главни методи: проверка, палпитација, допир (за одредување на резонантната одлика) и сетилото за мирис. Клиничката проверка вклучува:

• витални знаци вклучувајќи тежина, висина, температура на телото, крвен притискок, пулс
• општ изглед на пациентот и специфични показатели за болеста (на пример присуство на заразна жолтица, бледило итн.
• кожа
• глава, око, уво, нос и грло
• кардиоваскуларна проверка (срце и крвни садови)
• респираторна проверка (дишни патишта и бели дробови)
• абдомен и право црево (крајниот дел на дебелото црево)
• генеталии (и бременост доколку пациентката е бремена или доколку постои можност)
• мускулноскелетална проверка (ги вклучува ‘рбетот и екстремитетите)
• неврологика (свесноста, совесноста, мозокот, нервите)
• психијатрија (верувања, ментална состојба, присуство на абнормална перцепција)

Доколку е потребно можно е да бидат побарани и лабораториски испитувања. Процесот за медицинско донесување на одлуки вклучува анализи и синтези од сите претходно споменати податоци за да се добие листа со можни дијагнози и да се дефинира дијагноза со која ќе му се објасни проблемот на пациентот. Лекувањето вклучува дополнителни лабораториски тестови и испитувања, започнување со терапија, препраќање на специјалист или надгледување. Се препорачува следење на ситуацијата. Овој процес се користи од страна на примарната здравствена заштита, но исто така ја користат и специјалистите. Доколку проблемот е едноставен терапијата може да трае само неколку минути. Од друга страна може да трае со недели, а пациентот треба да се хоспитализира и да биде прегледан од повеќе специјалисти. Со последователни посети процесот треба да се повторува со цел да се откријат нови симптоми, физички наоди и лабалаториски резултати или консултации со специјалисти.

Институции

Современата медицина е управувана од системот за здравствена заштита. Правото, класифицирањето и финансиските рамки се основани од владите и повремено од меѓународните организации. Одликите на даден систем за здравствена заштита има големо значење врз начинот на овозможување на здравствената нега.

Развиените индустриски земји (со исклучок на Соединетите Американски Држави) и многу други земји во развој овозможуваат здравствени услуги преку системот за универзална здравствена заштита кој има за цел да гарантира за секој кој плаќа здравствено осигурување или има склучено приватно осигурување. Ова се прави со цел да се обезбеди населението да има пристап до медицинска нега.

Племенските општества, но исто така и некои комунистички земји (на пример Кина) и Соединетите Американски Држави не овозможуваат здравствена нега за населението како целина. Во ваквите општества здравствената заштита можат да си ја дозволат само оние кои можат да ја платат здравствената заштита или доколку самите се осигураат (посредно или како дел од договорот за вработување).

Транспарентноста на информациите е друг фактор во дефинирањето на системот. Пристапот до информациите за условите, третманот, квалитетот и цената имаат големо влијание во изборот на пациентите, а законодавството поттикнува поголема отвореност. Се забележува тензија помеѓу потребата за транспарентност и проблемот со дискрецијата на пациентот и можноста за злоупотреба во комерцијални цели.

Здравствена заштита

Обезбедувањето на здравствена заштита е класифицирано на: примарна, секундарна и терцијална здравствена заштита.

Услугите за примарната здравствена заштита ја овозможуваат физијатри, медицински сестри, практиканти и други здравствени работници кои имаат контакт со пациентот на кој му е потребен медицински третман или медицнска нега. Во клиники, поликлиники, амбуланти, училишта, домашни посети и на други места кои се во близина на пациентот. Околу 90 проценти од здравствените посети можат да бидат лекувани со примарната здравствена заштита. Оваа класификација ги вклучува акутните и хроничните болести, превентивната нега и здравственото образование.

Услугите за секундарната здравствена заштита ја овозможуваат специјалистите, клиниките, локалните општински болници за пациенти кои се препратени од примарната здравствена заштита и пациенти кои бараат експертиза од специјалист. Овде вклучуваме амбулантна нега, интензивна нега, хируршки услуги, физикална терапија, ендоскопски единици, дијагностичка лабораторија итн. Услугите за терцијалната здравствена заштита ја овозможуваат специјални болници или регионални центри кои се опремени со дијагностичка опрема која не е достапна во локалните болници. Овде вклучуваме центри за траума, центри за третман на изгореници, пресадување на органи, бременост со висока ризичност, зрачење, онкологија итн.

Гранки на медицината

Повеќето високообразовани здравствени работници кои работат заедно како интердисциплинарен тим се вклучени во извршувањето на здравствената нега. На пример: медицинските сестри, медицинските техничари, болничарите, лабораториските техничари (фармација, фармацевт), (физикална терапија, физиотерапевт) итн. Пациентите кои се лекуваат во болница се под контрола на здравствените работници. На пример ако пациентот има кардиолошки проблем за него се грижат кардиолози кои соработуваат со здравствени работници од други специјалности, како што се: хирургија, радиологија итн. со цел да се дијагнозира или да се спречи главниот проблем.

Основни медицински науки

Според заболувањата, видот на боледувачот, предметот кој се обработува и сл., се разликуваат следните гранки на хуманата медицина:

• Анатомија е наука за физичката структура на организмите. Спротивно од макроскопијата и анатомијата, цитологијата и хистологијата се занимаваат со микроскопските структури.
• Биохемијата е наука за структурата и функцијата за хемиските компоненти во живите организми.
• Биостатистиката е наука за примената на статистиката во биолошката сфера. Примената на биостатистиката е важна за планирањето, пресметката и медицината заснована врз факти.
• Цитологија е микроскопска наука за ќелиите.
• Ембрологијата е наука за раниот развој на организмите.
• Епидемологијата е наука за развојот на болеста, а исто така ја вклучува и науката епидемија.
• Генетика е наука за гените и нивната улога во биолошкото наследство.
• Хистологија е наука за структурата на биолошките ткива.
• Имунологија е наука за имунолошкиот систем, кој на пример го вклучува вродениот и адаптивниот имунолошки систем кај човекот.
• Медицинската физика е наука за примената на принципите на физиката во медицината.
• Микробиологијата е наука за микроорганизмите, како на пример: бактерии, микоза и вируси.
• Патологијата е наука за болестите односно за причинителите, текот и напредувањето на болеста.
• Фармакологија е наука за лекарствата и нивната употреба.
• Физиологијата е наука за нормалното функционирање на телото и регулаторните механизми.
• Токсикологија е наука за опасните ефекти од отрови.
• Хирургија е наука за вештините за изведување оперативни постапки во лекувањето на повредите, заболувањата и вродените маани.

Надрилекарството и алтернативната медицина

Надрилекарството во сите развиени земји се смета за кривично дело, а се однесува на сите постапки при лекувањето или давањето на лекарска помош од лица кои немаат законски пропишана стручна подготовка и овластување за да се занимаваат со медицина.

Во Кривичниот законик на Република Македонија, член 209 стои дека „...тој што без пропишана стручна подготовка се занимава со лекување или со давање медицинска помош ќе се казни со затвор до една година и со парична казна“.

Но и покрај пропишаниот закон и казните што следуваат многу често може да се забележи дека многу луѓе се занимаваат со надлилекарство или со таканаречената алтернативна медицина која се движи во рамките на традиционлното лекување на болниот, па сè до магиски обреди. Законскиот монопол на научната медицина при дијагностицирање и лекување на болестите е нов феномен. Сè до средината на 30-тите години на дваесеттиот век авторитетот на медицината бил непостојан и сомнителен. Наместо ритуалното лекување, медицинската практика е насочена кон таканаречената вештина на лекување. Денес медицината се одредува со термините кои имаат позитивен призвук, а надрилекарството се одредува со поимот алтернативна медицина. Со поимот алтернативна медицина најчесто се означуваат сите облици на неслужбена здравствена заштита. Според истражувањето на Светската Здравствена Организација постојат повеќе видови на алтернативана медицина, како на пример: хомеотерапија, остеопатија, биоенергија, рефлексиологија, киропрактика, кинезиологија, хербализам, акупунктура, галванизам, балнеотерапија, термална терапија, макробиотика итн. Според Светската Здравствена Организација одделни држави го регулирале односот помеѓу службената и алтернативната медицина:

• на монополистички начин, затоа што единствено на алопатските практичари (лекарите од научната медицина) им се дава законско право да се занимаваат со медицина, а надрилекарството (алтернативната медицина) е законски забрането;
• со толерантен однос, затоа што алопатската медицина се ограничува на специфичните медицински и јавни здравствени активности, додека на неслужбените исцелители им се препушта слободата слободно да работат и да ги наплатуваат своите услуги;
• со паралелен меѓуоднос, кога на алопатските практичари и на другите системи на здравствента заштита им се овозможува паралелно давање услуги на пациентите, преку единствен или одвоен систем;
• со интегрален систем на односи, во кој современата и алтернативната медицина се здружени во медицинското образование и во укажувањето на здравствена заштита.

Нашиот Кривичен законик и членот 120 стои дека секој кој се занимава со лекување или давање на здравствена помош, а без да има пропишана стручна подготовка ќе се казни. Од горниот текст може да се извлечат и одделни, позитивни заклучоци дека доколку една алтернативна практика е позитивна и позитивно дејствува во лекувањето или помага во намалувањето на тегобите, треба да се прифати како метод на лекување (хербалната медицина, балнеотерапијата, хидротерапијата). Во секој случај со анализа на дејството на традиционалната медицина треба и научно да се испита, а не веднаш да се отфрли, затоа што може да даде позитивни резултати при лекувањето на болниот.

Медицината како тема во популарната култура

• „Медицинско тркало“ (Medicine Wheel) - песна на британската рок-група „Килинг џоук“ (Killing Joke) од 1996 година.
• „Божја медицина“ (God's Own Medicine) - музички албум на британската рок-група „Мишн“ (Mission) од 1986 година.

Надворешни врски

• Македонски портал за злоќудните заболувања „Rak.mk“ Архивирано на 20 декември 2008 г.
• Македонски портал за ментално здравје и мозокот Архивирано на 5 декември 2020 г.
• „Моја медицина“, македонски портал за медицина Архивирано на 12 август 2007 г.