Kolontsaina ao Gabôna

Ny kolontsaina ao Gabôna dia kolontsaina tsy mitsaha-miova, fitambaran-tsinga mahasamihafa sy iraisana, ao ny kolontsaina nentim-paharazana ary ao koa ny kolontsaina nampidirina. Misy mponina miisa 2 230 908 i Gabôna. Tsy ny Gabôney hany no monina ao amin' io firenena io fa misy vahiny maro hafa koa. Ny vahoaka gabôney, izay efa ho roa tapitrisa eo, hatramin' izay nahazoany ny fahaleovan-tena tamin' ny taona 1960, dia namorona kolontsaina izay sady tsy kolontsain' ireo foko maro mamorona azy na ny an' ny Tandrefana.

Ny vahoaka ao Gabôna

Ny foko ao Gabôna

Ahitana foko na vondrom-poko miisa manodidina ny 50 ny ao Gabôna. Ny misongadina amin' ny isa dia ireto: ny Fanga na Ekanga izay 32 %n' ny Gabôney, hita ao amin' ny faritra dimy amin' ny sivy, fa indrindra ao Woleu-Ntem (ao avaratra) sy ao amin' i Estuaire (faritr' i Libreville); ny Mpôngoe (zana-pokon' ny Miene) izay mahatratra 15 %; ny Ôbamba na Mbede mahatratra 14 %; ary ny Pono izay mahatratra 12 %.

Manarakaraka azy ireo ny Gisira na Esira, ny Vily, ny Nzeby na Bazeby na Njeby, ny Bakôta na Kôta na Ikôta na Ba-Kôta, ny Vongo, ny Masangô na Masango, ny Teke, ny Miene, sns. Ny foko sasany dia tsy ahitana afa-tsy olona anjatony vitsy. Raha ny kolontsaina no heverina dia misy amin' ireo foko ireo ny mifangaro amin' ny foko hafa ka mihavery ny fiteniny sy ny mampiavaka azy. Tsy hadinoina koa ireo foko pigmea.

Ny vahiny ao Gabôna

Maro ireo mpiasa avy amin’ ny firenena hafa monina ao Gabôna (avy any Benîno, Borkina Fasô, Ginea Ekoatôrialy, Kamerona, Repoblikan' i Kôngô, Kôtidivoara, Maly, Nizeria, Senegaly). Ny mpiasa ambony ao amin’ ireo orinasa mpitrandraka solitany dia avy any Eorôpa, ka ny ankamaroan’ izany dia Frantsay.

Ny fiteny ao Gabôna

Ny fiteny frantsay

Nanomboka tamin' ny fahazoany ny fahaleovan-tenan' ny Gabôney no nielezan' ny fiteny frantsay manerana an' i Gabôna. Ny fiteny frantsay no fiteny ôfisialy sy fiteny enti-mapianatra ary fitenin' ny raharaham-panjakana ao amin' io firenena io. Tsy nisafidy fiteny iray amin' ireo izay misy ao aminy i Gabôna fa ny fiteny frantsay no nosafidiny. Mihavery noho izany ireo fitenim-poko ao Gabôna vokatr' izany, indrindra ny ao Libreville izay onenan' ireo Afrikana hafa mpifidra monina miteny frantsay. Misy noho izany fianakaviana izay miteny frantsay ao an-trano rehefa miresaka amin' ny ankizy. Misy noho izany ireo ray aman-dreny izay manery ny zanany hampiasa ny fiteny afrikana rehefa ao an-trano fa ny fiteny frantsay kosa rehefa any an-tsekoly.

Manana ny mampiavaka azy manokana ny fiteny frantsay ao Gabôna izay manana ny fitenenany manokana izay vokatry ny fihasimban' ny teny frantsay na avy amin' ny fandikana teny avy amin' ny fitenim-poko gabôney, mba hahafahany milaza amin' ny fomba tandrify kokoa ny zava-misy ao an-toerana.

Ny fiteny afrikana

Ny fampianarana

Tsy maintsy mamonjy sekoly ny zaza gabôney 6 hatramin' ny 16 taona. Ny 8 %n' ny zaza moanatra ihany anefa no afaka mankeny amin' ny anjerimanontolo teo anelanelan' ny taona 1998 sy 1999. Ny Oniversiten' i Omar Bongo izay naorina tamin' ny taona 1970 i Gabôna. Tamin' ny taona 2000 dia nahatratra 70,8 % ny tahan' ny olona mahay mamaky teny sy manoratra.

Ny fivavahana ao Gabôna

Ny 75 %n' ny Gabôney dia Kristiana fa ny 11 % kosa manaraka ny fivavahan-drazana animista ary ny 10 % Miozolmana. Miantraika amin' ny fivavahana kristiana sy silamo ao Gabôna anefa ny fivavahan-drazana. Maro ny Gabôney izay mampifangaro ny kristianisma sy ny fivavahan-drazana. Miaro ny fahalalahan' ny fivavahana ny Lalàm-panorenana gabôney ary amin' ny ankapobeny dia manaja izany zo izany ny fitondram-panjakana.

Ny fivavahan-drazana

Ny fivavahana boity

Ny fivavahan'ny vahoaka Babôngô no miely indrindra amin' ny fivavahan-drazana ao Gabôna. Vahoaka monina anaty ala ao Gabôna ny Babôngô, ao amin' ny morontsiraka andrefana amin' ny faritra andalovan' ny fehiben-tany. Izy ireo no nipoiran' ny fivavahana boity (bwiti). Misy vahoaka hafa ao Gabôna izay manafangaro ny fivavahana boity amin' ny animisma sy ny fampianarana kristianisma ka manome manome endrika vaovao ny fivavahana boity amin' izao fotoana izao. Ny fombam-pivavahana boity dia ampahany amin' ny fitaizana ny vahoaka babôngô. Amin' ny alalan' ny dihy sy mozika ary lanonana ampikambanina amin' ny herin' ny zavaboary sy ny bibidia anaty ala.

Ny fivavahan-drazana hafa

Ireo fivavaham-poko hafa iza manam-pifandraisana amin' ny tonto ara-panoharan' ny saron-tava sy ny mozika ary ny dihy dia hita ao Gabôna. Ireto avy izy ireo: ny Ndjembé, ny Ndjobi, ny Mouiri na Mwiri, ny Mvett, ny Byeri ary ny Ikokhou.

Ny fivavahana avy any ivelany

Ny kristianisma

Manakaiky ny 79 %n' ny mponina ao Gabôna no kristiana ka ny 53 % amin' izany dia Katôlika. Tonga tao Gabôna tamin' ny taonjato faha-16 tamin' ny alalan' ny Pôrtogey ny fivavahana kristiana. Ny frera italiana, atao amin' ny teny italiana hoe Frati Minori Cappuccini (frantsay: Frères mineurs capucins), no nametraka ny misiona kristiana tamin' ny taonjato faha-17. Nitsahatra tamin' ny taonjato faha-18, ary nandroaka ny frera italiana ny fanjakana pôrtogey tamin' ny taona 1777. Tonga tao Gabôna tamin' ny tenantenan'ny taonjato faha-19 ny misiona vavao toy ny Missionnaires du Sacré-Coeur sy ny Congrégation du Saint-Esprit (na Spiritains) sy ny misiona prôtestanta avy any Eorôpa. Ny katôlisisma dia niorina tao Gabôna niaraka tamin' ny fanjanahan-tany pôrtogey tamin' ny taonjato faha-18, sady nitombo ka lasa maro anisa indrindra ao Gabôna tamin' ireo taona 1900. Tamin' ny fanombojahan' ny fanjanahan-tany frantsay dia tonga ny misiona avy any Paris teo anelanelan' ireo taona 1890 sy 1960. Tamin' ny fiantombohan' ny tenantenan' ny taonjato faha-20 no nitomboan' ny fivavahana ara-pilazantsara. Tamin' ny taona 2016 dia tafatsangana ara-panjakana ny Fangonana ôrtôdôksa sady niorina ny trano fiangonana ôrtôdôksa tao Libreville.

Ny silamo

Vitsy ny Miozolmana ao Gabôna, izay eo amin' ny 10 %n' ny mponina, izay manaraka ny firehana sonita. Niova finoana ho amin' ny fiavavahana silamo ny filoham-pirenena Bongo tamin' ny taona 1973 sady nanampy anarana silamo (Omar) ny anarany ka nahatonga azy hatao hoe Omar Bongo, sady nanova ny lamina ahitana antoko pôlitika maro ho rafitra tsy ahitana afa-tsy antoko tokana. Na dia ny Kristiana aza no maro anisa dia nampidirin' i Omar Bongo ao amin' ny Fikambanam-piaraha-miasan' ny firenena silamo (anglisy: Organisation of Islamic Cooperation) tamin' ny taona 1974.

Ny fivavahana sy fikambanana hafa

Ankoatr' ireo fivavahana kristiana sy silamo ary ny fivavahan-drazana afrikana maro dia ao koa ny framasônery izay ahitana mpikambana maro ao amin' ireo mpitondra ara-pôlitika. Misy ny Grande Loge du Gabon izay iray sampana amin' ny Grande Loge nationale française, sy ny Grand rite équatorial gabonais. Hita ao koa ny fihetsiketsehana Rose-Croix.

Jereo koa