Innsbruck

Quel articul chì l'è scrivüü in Lumbard, cun l'urtugrafia insübrica ünificada.

Innsbruck (Innschbrugg u Innschbruckh in Tirules; Puntina in Rumanc; Pons Æni in Latin; Inomost in sluven) a l'è una cità de l'Austria de passa 120,000 abitant. A l'è la capital del stat del Tirol e, dopu de Viena, Graz, Linz e Salisburgh, a l'è vüna di cità püssee grand de l'Austria.

Innsbruck Comun
Innsbruck - Sœmeanza
Dats aministrativ
Nom ofiçal	Innsbruck
Stat	Austria
Land	Tirol
Distret	Innsbruck
Lengue ofiçai	lengua todesca
Nassida	1234
Politega
Sindegh	Georg Willi (2018)
Territore
Coordinade	47°16′06″N 11°23′36″E
OSM	4835169
Voltituden	574 m s.l.m
Superfix	104,91 km²
Abitants	130 585 ab. (2022)
Densitaa	1244.73 ab./km²
Confin	Absam, Aldrans, Ampass, Götzens, Lans, Mutters, Natters, Rum, Scharnitz, Schönberg im Stubaital, Thaur, Zirl, Völs, Patsch, Seefeld in Tirol e Innsbruck-Land
Fus orari	UTC+01:00 e UTC+02:00
Varie
Prefiss	0512
Codex postal	6020, 6010–6040 e 6080
Sigla autom.	I
Codex SA	70101
Localizazion
Innsbruck - Localizazion
Sit istituzional

Quel articul chì l'è scrivüü in Lumbard, cun l'urtugrafia insübrica ünificada.

El nom Innsbruck 'l vegn del Tirules Innschbrugg, ciuè Brugg(n), che'l vör dì punt, e Innsch che'l vör dì del fiüm Inn, e alura 'l vör dì Punt de l'Inn, Punt sura l'Inn, u Punt in sü l'Inn.

A l'è una cità statütaria.

Stória

⇒

LORUNIF

I rèscc piö antìch che gh'è stat troàt i sögerés che la zòna l'ìa abitàda zamò al prensépe de l'età de la préda. L'ezistènsa amò 'ncö de topònim de urìgin pre-romàna la fà pensà che la zòna la sàpe stàda abitàda de alùra sènsa interusiù. Endel sècol IV i g'ha fat sö 'na stasiù del ezèrcit che i ciamàa Veldidena (el topònim l'è scamèàt enfìna ai nòst dé sóta la fùrma de Wilten che l'è 'n quartér de Innsbruck) de le bànde de Oenipons, per protèger la stràda comerciàla che de Verùna la portàa a Augusta Vindilicorum (Augsburg) endela pruvìncia de la Raetia per el pas del Brènero.

La prìma mensiù de Innsbruck la remónta al nòm Oeni Pontum o Oeni Pons che l'è la fùrma latìna che öl dì put (pons) söl Inn (Oenus). La zòna difàti l'ìa 'mportànte perchè l'ìa 'n pónt de streersamènt del Inn.

I cónt de Andechs i g'ha crumpàt la cità endel 1180. Endel 1248 la cità l'è pasàda 'ndele mà dei cóncc del Tiröl. El stèma de la cità el reprezènta 'na vìsta de l'alt del put söl fiöm, e l'è dopràt alméno del 1267. La vìa che la pasàa el Brènero l'ìa apò alùra giöna de le vìe de cumunicasiù piö 'mportànte e fàcii 'ntra 'l sud e 'l nòrd de le Alpi. La sò puzisiù e funsiù de stasiù de trànzit la g'ha dóca favurìt el fioréser de la cità.

Panoràma de Innsbruck de Albrecht Dürer, 1495

Innsbruck l'è deentàda la capitàl del Tiröl endel 1429 e 'ndel sècol XV la cità l'è deentàda giü dei cèntri europèi de pulìtica e cültüra quan che 'l emperadùr Maximilian I el fàt de Innsbruck giöna de le sò rezidènse 'ndel 1490. La cità la g'ha beneficiàt de la prezènsa del emperadùr e monümèncc come la Hofkirche i è pròpe del chèl tép lé. En monümènt fùnebre per el Maximilian l'ìa sta progetàt e fat sö parsialmènt dei sò söcesùr. El complès, conden senotàfe e le stàtue de bróns dei antecesùr véri e mìrich de la cazàda dei Asbùrgo i rèsta come giöna de le espresiù artìstiche piö alte che gh'è a Innsbruck. En servìsio de pòsta 'ntra Innsbruck e Mechelen l'è stat mitìt en pé endel 1490 de part de la Thurn-und-Taxis-Post.

Castel de Ambras, 1679

Enfìna al 1665 en ram dei Asbùrgo el g'ha goernàt a Innsbruck condena córt endependènta. Endel 1620s a Innsbruck gh'è stat fat sö la prìma cà de l'Opera a nòrd de le Alpi. Endel 1669 gh'è stat fonsàt l'università.

Andreas Hofer coi sò consigliér a Hofburg de Franz Defregger, 1879

Ai tép de le guère napoleòniche el Tiröl l'è stat cidìt a la Baviera, aleàda de la Frància. Andreas Hofer el g'ha guidàt 'n ezèrcit de contadì tirolés a vènser la batàia de Bergisel cùtra le fórse ünìde de fransés e bavarés, e 'l g'ha fat de Innsbruck la sò capitàl. Piö tarde però i fransés-bavarés i g'ha ìt la mèi sö la milìsia tiroléza e 'nfìna al 1814 Innsbruck la g'ha fat part de la Baviera. La duminasiàù Austriàca l'è stàda restabilìda dòpo el congrès de Vièna.

L'eròe tirolés Andreas Hofer l'è stat giüstisàt a Màntoa; i sò rèscc i è stacc dacc endré a Innsbruck endel 1823 e sotràcc endèla céza Fransescàna.

Endel 1938 l'Austria l'è stàda anitìda a la Germània nazìsta col Anschluss. 'Ntra 'l 1943 e 'l més de bril del 1945, Innsbruck l'è stàda bombardàda 22 ólte e la 'na reportàt dei gròs dagn.