Mindén
GR
|
Sa pagina l'è šcricia en garescén |
Mindén (prununsiau [miŋ'dɪŋ], "Mindìn" in albenganeize, "Mindino" in italian) l'è ina frasiôn ed Garesce land'u i è 4 abitanti (dati agiurnoi au 2019).[1]
| Mindén frasiôn geugrafica | |
|---|---|
 | |
| Localizaçión | |
| Stâto |  Itàlia
|
| Región |  Piemonte
|
| Provìnsa |  Cuni
|
| Comùn |  Garesce
|
| Teritöio | |
| Coordinæ: | 44°13′14.95″N 7°59′09.71″E |
| Abitanti | 4 (2019) |
| Âtre informaçioìn | |
| Fûzo oràrio | UTC+1 |
| Cartògrafîa | |
  Mindén | |
Geugrafìa
modìfica
Mindén l'è ina frasiôn ed muntagna ch'a s'tröva ins'ii fianchi du Bricu ch'l'ha l'ištesu nóme, ön-na de muntagne ciü' impurtanti de Orpe da Ligüria, intu grüpu ciamau Anturótu-Pisu d'Urmea. A s'tröva a pócu menu ed 900 m ins'uu livelu du mó, ešpóšta a süd, versu a valada ed Tane.
Urigine du nóme
modìficaCume per u Bricu ed Mindén, a frasiôn a pia forsci u nóme daa reije indoeuropea "mend-", ch'a vö dí "pruminensa".[2]
Štoria
modìficaEpuca ruman-na e preruman-na
modìficaÖn-na de prime citasiui ch'i riguordi sa frasiôn ed muntagna, l'è štò truvò ins'aa štrò ed culegamentu cun Garesce.
L'indagine, facia tra u 1979 e i primi agni du duimila, l'ha permössu ed ricüperò in cuté ed feru, particuló per a sö lavurasiôn a canôn, sištema pócu cumüne, e in ciü' ina laštra ed prea arenoria, ch'a serviva per ina tomba.
Se duu cóze i han forsci ina data, a prima int'l'etoi du feru, a zgônda versu u primu seculu d.C.. E inisioi ch'i sôn šculpíe ins'aa prea (A.V.) i fan pensò che a lapide a sege dedicò a cheich' persôn-na da "gens Valeria", višta l'impurtansa che ina vóta l'ova su culegamentu e in paragôn cun de cóze truvoi inta zóna ed Olba.
Duca u šmia che u percursu versu a Ligüria u fuse zà frequentau in cul'epuca e che su fatu l'age purtau aa fundasiôn ed nüclei ciamoi prótu- imperioi, fundoi ins'aa pašturisia. In'urigine scimile, per ejempiu, forsci i l'han avüa ascí de otre lucalitoi da valada, cume Viuzene, anche se i primi sög-gni i sôn šcumparí.[3]
Da l'etoi muderna fén-na a ancöi
modìficaDópu u Mediuevu a Mindén u i è di šcôntri ed cunfén, scicume che a cumünitoi ed Garesce, per ina serie ed cuncesiui ai šgnuri facie dai marcheiji Špinola versu u 1593, a dventa pruprietoria ed gróse zone ed paštüra, e cují a s'è jlargò versu Viura, Prióra e Pamparau.
Però, prima che Mindén u dvente in veru e propiu centru abitau, u venta špetò l'etoi muderna, quande u burgu u cumensa ina pulitica per šfrütò se zóne lí. Sa pulitica l'era ed dijbušcò e zóne ed cunfén, cují i han avüu urigine Trapa, Capé e Valdinfernu, che ina vóta i eri duvroi cume zóne d'alpegiu o rizerve ed casa.[4]
Cultüra
modìficaDialöttu
modìficaU parlò tradisiunò di abitanti ed Mindén u fa pòrte du dialöttu ligüre garescén, anche se cun de fórte influense purtoi dae zóne de d'là dau cunfén (špecialmente a valada ed Cazótu), clascificoi cume pòrte du piemunteize.[5]
Lulí u pórta a cunsciderò a variante ed Mindén cume in pasage tra i dui. Sa particularitoi l'è duüa ascí au fatu che a frasiôn l'ha avüu menu cuntati cun e otre zóne ed muntagna ed Garesce. Zgôndu i štüdi ed Nicóla Duberti, infati, i dialötti di Duersci, ed Capé e (in pòrte) ed Valdinfernu i sôn zà da bütò inta famía otu-munregaleize.[6]
Póšti d'interese
modìficaGéje
modìficaA Mindén u i è ina paróchia, indipendente dau 1848, dedicò aa Madóna du Bôn Cunscíu.
- Géja paruchiò da Madóna du Bôn Cunscíu, cuštrüía per vuluntoi ed Dôn Giovanni Salvatico, canónicu au Vatican, uriginoriu ed Mindén, e inaugürò in manera uficiò a nuvembre du 1788, cun a bendisiôn du munscignù Stroppiana.
- Per via da prezensa da Cunfraternita ed San Dunau (cun 117 membri intu 1826) e de Sö Ümilioi (97 intu 1849) e per a gran divusiôn da gente du póštu per a Madóna, l'è štau decizu pöi ed fò diventò a géja ina paruchiò. Primu prève ed Mindén don Antóniu Bulogna, ativu dau 1848. Da su mumentu u cumensa ina faze ed rištrutürasiôn, in višta di centu agni da cuštrüsiôn da géja. Peró, per via du teremótu ed Dian Marén-na du 1887, a štrutüra l'ova bzögnu d'oci travaii ch'i han purtau a l'ingrandimentu, sute a don Unia, che alura l'era paricu.
- Decurò e afrešcò grasie au travaiu ed Vincensu Odello e Cuštantén Manelli, l'è rinfursò da travaii ed sištemasiôn da vóta, da cupula e du campanén tra a fén d'l'Öciusentu e u prensipiu du Növsentu. Pöi l'è štau rfaciu u štergnu e i fraié Bórgna i han dunau l'atò dürante a guera. Dópu l'alüviôn du 1994 a géja l'è štò turna danegiò, perchè u teren l'ha cedüu versu u rian ch'u šcure dapè. A partí dau 2002, i sôn štoi faci i travaii ed recüperu ch'i han rinfursau tüta a štrutüra.[7]
- Capela ed San Dunau. L'è a géja da Cunfraternita du póštu. Tüci i agni, au sète d'aguštu, u s' fa a fèšta patrunò da frasiôn , cun a mössa inta capèla e pöi a pulenta tradisiunò.[8]
A cruje ins'u Bricu
modìficaIns'aa pôncia du Bricu ed Mindén u i è ina cruje munimentò ota 25 metri e cun ina baze ed 120 metri quadri. U l'ha vusciüa don Francešcu Roà, paricu ed Mindén, e l'è štò inaugürò in manera uficiò dau munscignù Brüštia, vöšcuvu ed Munduiu, u 14 de stembre du 1969, dópu dej'agni ed travaiu.
"Cuštruia picandu a tüte e pórte, cun l'agiütu ed tante an-nime bon-ne." cujì cum'u s'dijova ins'uu buletén da paróchia ed s'anu là, l'è štò pensò cume ricórdu du zgôndu Cunciliu Ecumenicu Vatican e ascì cume invucasiôn ed pòje e ricórdu di mórti ed tüte e guere, cun i nomi int'in pciótu cófanu, incimentau intu piedištalu ed l'atò.
Per i travaii, ch'i sôn štoi lônghi, u ventova purtò sciü' de tuneloi ed róba, cují l'è štò facia a štrò ch'a pòrte daa Cóla ed Cazótu e a riva ins'aa pôncia. In fatu impurtante l'è štau u viage a Ruma du paricu ed Mindén per purtò au Vatican, au Papa Paulu Seštu, a prima prea da cruje, facia incide da l'artigian Batišta Basteris, che pöi l'è štò puzò ins'aa pôncia a lüiu ed l'ištesu anu. I ürtimi interventi i riguordi l'ilüminasiôn da cruje, reštaurò intu 2001 dau grüpu ed l'Asuciasiôn di Alpini ed Garesce e inaugürò intu 2002, dópu 1200 ure ed travaiu in tütu; l'è štò ascì vernijò, l'è štau piasau in pòrašfurgari növu e l'è štau faciu in riveštimentu növu.[9][10]
E štroi
modìficaMindén l'è culegau cun Garesce cun a štrò cumünò Garesce-Mindén, ch'a pòrte daa pruvinciò 178 inta regiôn "Ca' de Proi", ch'a cuntinua versu a frasiôn e ch'a s' giônta pöi turna aa pruvinciò a l'atössa da frasiôn ed Capé.
Note
modìfica- ↑ (IT) Mindén, frasiôn ed Garesce, in sce italia.indettaglio.it. URL consultòu o 15 òtôbre 2022.
- ↑ (IT) Urigine du nóme, in sce robertobigoni.it. URL consultòu o 15 òtôbre 2022.
- ↑ (IT) Alessandro Ravotto, Letteratura archeologica di un territorio montano: L'Alta Val Tanaro, nuove evidenze ed alcune puntualizzazioni, in Rivista di Studi Liguri, 2006.
- ↑ (IT) Bibliugrafia ed Garésce, in sce archiviocasalis.it. URL consultòu o 7 dexénbre 2021.
- ↑ (IT) Lengue munregaleiji, in sce visitmondovi.it. URL consultòu o 15 òtôbre 2022.
- ↑ (IT) Nicola Duberti, Inquadramèntu linguisticu de l'Ata valà du Tànau, in sce Accademia.edu (PDF), in sce academia.edu. URL consultòu o 10 arvî 2021.
- ↑ (IT) Geja da Madona du Bôn Cunscíu, in sce comune.garessio.cn.it. URL consultòu o 15 òtôbre 2022.
- ↑ (IT) A fešta ed San Dunau, in sce unionemonregalese.it. URL consultòu o 15 òtôbre 2022.
- ↑ (IT) Cruje ed Mindén, cumüne ed Garesce, in sce comune.garessio.cn.it. URL consultòu o 15 òtôbre 2022.
- ↑ (IT) Piemônte Alps, in sce piemontealps.it. URL consultòu o 15 òtôbre 2022.