Waal
Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Mestreechs. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.
De Waal is 'n reveer in Nederland. 't Is de veurnaomste tak vaan de Rijn in zienen oonderluip en de groetste vaan de drei Groete Revere in 't Reveregebeed vaan Midde-Nederland.
Trajek
[bewirk | brón bewèrke]Heer strèk ziech euver 82 kilometer oet en begint kort nao Millingen aan de Rijn, neet wied vaan de Duitse grens. Dao vertek ziech de Rijn in de Nederrijn (in de vörm vaan 't Pannerdens Kenaal) en de Waal. Heer löp door tot aon Woudrichem en Dalem (bij Gorinchem), boe heer mèt d'n Aofgedamde Maos samekump en Merwede geit heite.
Euver de ganse luip is de Waal, aanders es de Maos, vaan kribbe (steine demkes die de struiming mote regele) veurzeen. Twie groete kenale rake de Waal: 't Maos-Waalkenaal bij Nimwege en 't Amsterdam-Rijnkenaal bij Tiel. De reveer is euveral oongeveer 400 meter breid.
Historie
[bewirk | brón bewèrke]De Waal bestoont al in prehistorische tije en waor in de Romeinsen tied al 'n reveer vaan belaank. De naom is vaan Germaansen oersprunk en liet zien aofleie oet *wôh 'drej', nao de väöl meanders in de reveer. De Rijn (noe Nederrijn/Awwe Rijn) waor toen nog wel belaankrieker. Dit veranderde in de middeliewe sterk. In de zeventienden iew góng oetindelek 90% vaan 't de Nederlen inkoumend Rijnwater door de Waal. Dit zörgde veur probleme; daorum groof tösse 1701 en 1709 't Pannerdens Kenaal. Sindsdeen ligk d'n oersprunk vaan de Waal, die vreuger bij Tolkamer kort nao de grens laog, get wijer stroumaofwaarts.
Sociaol geografie
[bewirk | brón bewèrke]De groetste stad aon de Waal is Nimwege, wat vaanaajds aon de linkerkant ligk meh sinds kort ouch bebouwing aon de rechterkant heet (de zoegeneumde Waalsprong). Aander stei en stedsjes zien Tiel (rechs), Zaltbommel (links) en Woudrichem (bij 't indpunt, links). Kort veur 't ind ligk aon de rechterkant, boetendieks, ouch 't Slot Loevestein. Versjèllende waarde (weerde) ligke aon de Waal: aon de linkerkant 't Riek vaan Nimwege, 't Land vaan Maos en Waal en de Bommelerwaard, aon de rechterkant de Betuwe. Tot veur kort laog de ganse reveer in de provincie Gelderland; sinds Dalem bij de gemeinte Gorinchem huurt, ligk 't lèste stökske rechterkant in Zuid-Holland.
Euver de Waal ligke brögke bij Nimwege (drei), bij Ewijk (gemeinte Beuningen), vaan Beneden-Leeuwen (gemeinte West Maas en Waal) nao Echteld (gemeinte Neder-Betuwe) en bij Zaltbommel (twie, 'n spoorbrögk en de Martinus Nijhoffbrögk). Wijer gief 't e groet aontal poontvere. Veur de binnevaart is de reveer vaan oetzunderlek belaank: de haves vaan Rotterdam en Amsterdam bedene hei-euver hun Europees achterland.