Konik

Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Mestreechs. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.

De konik (Pools; diminutief vaan koń 'peerd') is e peerdsras op ponyhuugde. 't Ras heet e primitief uterlek en rappeleert nog sterk aon d'n tarpan, 't oerpeerd boevaan de huiege taam peerd aofstamme. Ouch 't karakter is good touwgerös op e leve in zwoer umstendeghede. Daorum weurt dit ras väöl ingezat in natuurgebeed. Me sprik ouch wel pleonastisch vaan konikpeerd; soms huurt me verbasteringe wie 'keuningspeerd'.

Exterieur

De konik is relatief klein; de stekmaot bedreug tösse de 130 en 140 cm. Koniks höbbe wèldkleur, miestal wèldkleur zwart ('moesgries'). Neet-wèldkleure wie zwart en voes koume 'nen inkele kier veur. Zebrastriepe, nog mie es wèldkleur e teike vaan primitiviteit, zien bij sommege individu's te zien. De maone zien dik, meh 't ras heet wieneg behaank.

De konik kin ziech in alle geng good bewege en hèlt 't renne ouch laank vol. In springe zien ze evels minder good.

Karakter

Es e kaajdbleujeteg ras is de konik rösteg, gewèlleg en good mèt lui. De peerd, zeker de veules, koume nog gemekelek op lui aof, zelfs wienie ze (haaf)verwèlderd in de natuur zien opgegreujd. In ködde mèt mierder rasse gedrage ze ziech dominant, ouch wienie de aander peerd tot e groeter ras hure.

Historie

Door hun primitief uterlek is dèks gemeind tot de koniks 'n gans bezunder aofstamming hadde, tot ze wezelek korter bij de tarpan stoonte es de moderner rasse. Genetische analyse sprik dat evels tege: de konik is väöl inger verwant aon aander taam peerdsrasse es aon de wèl peerd vaan vreuger, al vèlt bijminging vaan tarpanblood neet compleet oet te slete. Krusing mèt wèldlevende peerd, boe bepaolde historische bronne wel veur spreke, wèlt evels neet zègke tot dat ouch tarpans waore; mesjiens góng 't um 'n verwèlderde populatie die aofstamde vaan oets gedomesticeerde bieste.

De konik stamp veur zoewied nao te goon oet de Poolse regio Biłgoraj. Erm boere dao fokde mèt peerd, die door frequinte sjeersde sterk geselecteerd waore en daodoor väöl kóste höbbe. In d'n Ierste Wereldoorlog woorte die peerd door zoewel 't Duits wie 't Russisch leger opgeëis (Pole waor oonder die twie rieke verdeild). Dees bieste kaome bekind te stoon es panjepeerd. Nao d'n oorlog (in 1923) begós de Krakause professor Tadeusz Vetulani ziech veur de panjepeerd, in 't bezunder die oet Biłgoraj, te intrèssere. In 't Interbellum woorte versjèllende stoeterije opgezat um dit bies, eint vaan de wienege inheimse Poolse rasse, te fokke.

Vetulani zie doel waor deils um d'n tarpan, deen intösse waor oetestorve, trök te fokke; heer meinde dat te kinne bewèrke door de bieste aon natuurleke umstendeghede bloet te stèlle. In 1936 woort daorum in 't Białowieża-oerbos e konikrizzervaot ingeriech. Ouch de Duitse breurs Heck waore geïntrèsseerd in trökfok, meh meinde tot de konik allein neet genóg waor. Zij kruisde 't bies mèt versjèllende aander primitief uigende peerdsrasse zoewie mèt 't przewalskipeerd tot wat me heckpeerd is goon neume.

De konik blaof rillatief oonbekind bij 't groet publiek tot me in 't weste serieus werk góng make vaan natuurbehier mèt groete grazers, die dao dèks al iewelaank lokaol waore oetgereujd. In Nederland woorte ze oetgezat in de Oostvaardersplassen in Flevoland. Kleinder populaties vint me oonder mie aon de Limbörgse Grensmaos. Bij oontstentenis vaan natuurleke vijande kós dao de groetste populatie koniks op de wereld oontstoon. Umtot de populatie zoonder aofsjot 't gebeed euverbegraas (de bieste kinne 't gebeed jummers neet oet), is 't insegs natuurlek controlemiddel d'n hoongerdoed. Dit leit soms tot kritiek. Meugeleke oplossinge zien veur individu's aof te sjete, te vaange en örges aanders neer te zètte, of um e paar wuif oet te zètte.