Quelltext vun der Säit Asiatesch Runn mat schwaarzem Thorax weisen

{{Infobox Déieren
 | Numm = Asiatesch Runn mat schwaarzem Thorax
 | An anere Sproochen = fr: Frelon à pattes jaunes <br> en: Asian black hornet
 | Bild = Vespa_velutina_nigrithorax_MHNT.jpg
 | Bildtext = ''Vespa velutina nigrithorax''.<br/>Dorsal Vue (uewen) a ventral Vue (ënnen).
 | Räich = [[Déiereräich]]
 | Stamm = [[Arthropoden]]
 | Klass = [[Insekten]]
 | Uerdnung = [[Hymenoptera]]
 | Famill = [[Falenharespelen]] (Vespidae)
 | Ënnerfamill = [[Echt Harespelen]] (Vespinae)
 | Gattung = [[Runnen]] (Vespa)
 | Aart = Vespa velutina 
 | Wëssenschaftlechen Numm = Vespa velutina nigrithorax
 | Wëssenschaftlechen Numm Auteur = {{Kapitälchen|[[Robert du Buysson|Buyss.]]}}, 1905
}}
D''''Asiatesch Runn mat schwaarzem Thorax''' (''Vespa velutina nigrithorax''), déi, wéi hiren Numm et seet, aus [[Asien]] staamt, ass e generalistesche Raiber vu mëttelgrousse- bis groussen [[Insekten]] an en [[Louderfrësser|Aassfrësser]] vu [[Wierbeldéieren]]. D'Aart ass zënter 2004 an [[Europa (Kontinent)|Europa]] invasiv a gouf uganks September 2020 fir d'éischt zu [[Lëtzebuerg (Land)|Lëtzebuerg]] nogewisen.

== Beschreiwung ==
D'Asiatesch Runn mat schwaarzem Thorax ass 17–22&nbsp;mm laang. D'Gesiicht an den hënneschten Deel vum [[Hannerleif]] si giel bis orange gefierft, d'Féiss (Tarsen) gielzeg, déi aner Kierperdeeler si gréisstendeels vun däischterer schwaarz-bronger Faarf. D'[[Nascht]] ass 60 x 80&nbsp;cm grouss an hänkt meeschtens an héije Beem (bis 10 m), mat engem klenge Lach op der Säit als Entrée.

== Taxonomie ==
D'Asiatesch Runn mat schwaarzem Thorax ass eng Ënneraart vun der [[Aart]] ''Vespa velutina'' Lepeletier, 1836 aus der [[Gattung]] [[Runnen|Runn]] (''Vespa'') an der [[Famill (Biologie)|Famill]] vun de [[Falenharespelen]] (Vespidae) an der Uerdnung [[Hymenoptera]].

=== Ënnerdeelung ===
[[Fichier:Known distribution of the different colour morphs of Asian predatory wasp (Vespa velutina) across south-east Asia.png|thumb|Bekannt Verbreedung vun den ënnerschiddlech gefierften Ënneraarte vu ''Vespa velutina'' a Südwestasien]]
Bannent der Aart ''Vespa velutina'' ginn 13 [[Ënneraart]]en ënnerscheet, déi wéinst hirer [[Faarf]] differenzéiert ginn. D'Ënneraart ''V. velutina nigrithorax'' ass déi eenzeg, déi an [[Europa]] virkënnt.

*''Vespa velutina velutina'' (Java)
*''Vespa velutina variana'' (Vietnam, Myanmar, Thailand)
*''Vespa velutina karnyi'' (Sumatra)
*''Vespa velutina ardens'' (Lombok a Sumbawa)
*''Vespa velutina floresiana'' (Flores)
*''Vespa velutina celebensis'' (Sulawesi)
*''Vespa velutina sumbana'' (Sumba)
*''Vespa velutina timorensis'' (Timor)
*''Vespa velutina flavitarsis'' (Taiwan)
*''Vespa velutina nigrithorax'' (China a Grenzregioun Indien/Myanmar)
*''Vespa velutina divergens'' (Malayescht Festland)
*''Vespa velutina auraria'' (Ost-Himalaya: Indien an Nepal, Südchina, Nordvietnam)
*''Vespa velutina pruthii'' (Nordostindien, Kaschmir an Afghanistan)

=== Etymologie ===
*''Vespa'': aus dem Latäin ''vespa'';
*''velutina'': laténgesch ''velutinus'' = samettaarteg, dicht bedeckt mat renge kuerze muussegen Hoer;
*''nigrithorax'': wiertlich „schwaarze Broschtpanzer“ (laténgesch: ''niger'' = schwaarz, Algriichesch θώραξ Broschtpanzer).

== Verbreedung a Liewensraum ==
=== Natierlecht Verbreedungsgebitt ===
D'''Vespa velutina'' ass eenheemesch am Süde vu [[China]], op [[Taiwan]], an [[Indien]] an an [[Indonesien]]. D'Aart gouf 2003 a [[Südkorea]] agefouert an 2014 a [[Japan]]. Si lieft haaptsächlech an de Bierger, awer an Indonesie besidelt s'och [[Tropesche Reebësch|tropesch Reebëscher]] am Déifland. Hir Ënneraart ''Vespa velutina nigrithorax'' ass a China an an der Grenzregioun Indien/[[Myanmar]] eenheemesch.

=== Introduktioun ===
D'Asiatesch Runn mat schwaarzem Thorax kann iwwer follgend Weeër agefouert respektiv transportéiert ginn: Gaardebuedem, -miwwelen a -dëppen, Holz, Geméis, Campingsgeschier, asw.<ref>Cf. CABI 2019 an der Literatur.</ref>

=== Weltwäit Verbreedung ===
D'''Vespa velutina'' huet sech a rezenter Zäit an Asien verbreet (si ass eng invasiv Aart a Südkorea an a Japan). D'Ënneraart ''V. velutina nigrithorax'' gouf onabsichtlech an Europa agefouert, wou si 2004 fir d'éischt a [[Frankräich|Südfrankräich]] nogewise gouf <ref>Cf. Villemant et al. 2006a: 536, 2006b an der Literatur.</ref>. Zënterhier gouf si a follgenden europäesche Länner an Insele fonnt: [[Spuenien]] (2010)<ref>Cf. López et al. 2011 an der Literatur.</ref>, [[Portugal]] (2011)<ref>Cf. Grosso-Silva & Maia 2012 an der Literatur.</ref>, [[Belsch]] (2011/2016)<ref>Cf. Barbier & Renneson 2018 an der Literatur.</ref>, [[Italien]] (2012)<ref>Cf. Federazione Apicoltori Italiani 2013 an der Literatur.</ref>, [[Däitschland]] (2014)<ref>Cf. von Orlow 2014 an der Literatur.</ref>, [[Balearen]] (2015)<ref>Cf. Leza et al. 2018 an der Literatur.</ref> [[Kanalinselen]] (2016)<ref>Cf. States of Guernsey Government 2016 an der Literatur.</ref>, [[Groussbritannien]] (2016)<ref>Cf. Budge et al. 2017 an der Literatur.</ref>, [[Holland]] (2017)<ref>Cf. Smit et al. 2017 an der Literatur.</ref>, Schwäiz (2017)<ref>Cf. Ebener 2017 an der Literatur.</ref>, a Lëtzebuerg (2020)<ref>Cf. MNHNL, iNaturalist & GBIF, 2020 an der Literatur.</ref>. Et gëtt erwaart, datt d'Aart sech a weider europäesche Länner wäert ausbreeden.

=== Status a Verbreedung zu Lëtzebuerg ===
Eng falsch éischt Meldung vun enger angeeblecher ''Vespa velutina'' ass de 14. August 2012 am Tageblatt publizéiert ginn, dat awer mat Fotoe vun der Eurasescher Runn.<ref>Cf. Back 2012b an der Literatur. 11 Deeg virdrun hat deeselwechte Journalist Armand Back schonn en Artikel iwwert d'Virkomme vun der Asiatesche Runn mat schwaarzem Thorax an der Belsch geschriwwen (Back 2012a)</ref>

D'Asiatesch Runn mat schwaarzem Thorax gouf fir d'éischt zu [[Lëtzebuerg (Land)|Lëtzebuerg]] den 2. September 2020 op [[Rief|Riewen]] an engem Privatgaart zu [[Jonglënster]] observéiert. Den 9. September gouf d'Aart bei [[Angelduerf]] opgeholl, den 19. September zu [[Schëffleng]]. Den 21. September gouf zu [[Esch-Uelzecht]] e Nascht héich an engem Bam an engem Privatgaart an der Rue Général G.S. Patton fonnt. De 27. September gouf d'Aart zu [[Biekerech]] nogewisen, den 30. September zu [[Iechternach]], an de 7. Oktober zu [[Colmer-Bierg]].

Well d'Näschter, bis d'Beem am Hierscht hir Blieder verléieren, ganz schwéier ze fanne sinn a well zu deem Zäitpunkt déi jonk Kinniginnen d'Näschter scho verlooss hunn, fir an engem Wanterquartéier z'iwwerwanteren, muss dermat gerechent ginn, datt d'Aart sech an Zukunft weider zu Lëtzebuerg verbreet.

[[Fichier:Nid de frelons asiatiques.JPG|miniatur|riets|Nascht vun der Asiatescher Runn mat schwaarzem Thorax a Frankräich]]

== Ekologie ==
=== Asiatesch Runn mat schwaarzem Thorax als invasiv gebittsfriem Aart ===
==== Invasiv gebittsfriem Aart vu Bedeitung fir d'Europäesch Unioun ====
D'Asiatesch Runn mat schwaarzem Thorax gouf am Joer 2016 op d'[[Lëscht vun den invasive gebittsfriemen Aarte vu Bedeitung fir d'Europäesch Unioun]] opgeholl<ref>Cf. Anonym 2016 an der Literatur.</ref>, wat implizéiert, datt d'Memberlänner all néideg Schrëtt ënnerhuele musse fir ze verhënneren, datt d'Aart ongewollt agefouert oder verbreet gëtt.

==== Risikobewäertung ====
Eng [[Risikobewäertung]] mat dem [[ISEIA-Protokoll]] huet erginn, datt déi Aart e relativ schwaachen Impakt op d'Ëmwelt opweist: C1 (3+1+1+1).<ref>Cf. Ries et al. 2017: 69 an der Literatur.</ref>

==== Meldung vun der Aart ====
Jidderee kann déi Aart [https://data.mnhn.lu/add?taxon=Vespa+velutina+nigrithorax dem Naturmusée mellen], Experte ginn zäitgläich iwwer E-Mail informéiert.

==== Impakt ====

===== Ekologeschen Impakt =====
D'Asiatesch Runn mat schwaarzem Thorax jot a raibert eng Rei vun Insekte wéi Diptera a sozial Hymenoptera wéi [[Europäesch Hunnegbei|Hunnegbei]]en<ref>{{Citation|URL=https://www.wort.lu/luxemburg/die-invasive-hornisse-bedroht-luxemburgs-bienen/13504752.html|Titel=Risiken für Nahrungskette, Die invasive Hornisse bedroht Luxemburgs Bienen, Die asiatische Velutin-Wespe ist hierzulande angekommen und dezimiert Bienenstock um Bienenstock. Dies birgt zahlreiche Gefahren.|Gekuckt=3.6.2024|Auteur=Ricardo J. Rodrigues|Datum=8.6.2024|Editeur=wort.lu [€]}}</ref> an aner eenheemesch Bestëbserinsekten.

===== Wirtschaftlechen Impakt =====
Si kann en negativen Impakt op d'Hunnegproduktioun hunn.

==== Management, Kontroll ====
Ofgesi vun héije Beem baut d'Asiatesch Runn mat schwaarzem Thorax hir Näschter seelen och a Gaardenhaisercher, Gebaier oder am Buedem. D'Näschter gi vu Spezialiste mam néidegen Ekipement ewechgemaach.

== Literatur ==
*Anonym, 2016. Commission implementing regulation (EU) 2016/1141 of 13 July 2016 adopting a list of invasive alien species of Union concern pursuant to Regulation (EU) No 1143/2014 of the European Parliament and of the Council. Official Journal of the European Union L 189: 4-5.
*Back, A., 2012a. Bienenfresser aus Fernost. Wallonien rüstet sich gegen die Asiatische Hornisse, Luxemburg blieb bislang verschont. tageblatt (03.08.2012).
*Back, A., 2012b. Bienenfresser aus Fernost, Teil II. Asiatische Hornisse auch in Luxemburg angekommen. tageblatt (14.08.2012). [Dësen Artikel iwwert den angeeblechen Noweis vu ''Vespa velutina'' zu Lëtzebuerg huet Onrecht, well e Fotoe vun der Eurpäëscher Runn ''V''. ''crabro'' enthält.]
*Barbier Y & JL Renneson (2018). ''Vespa velutina'' Lepeletier, 1836. Atlas Hymenoptera. URL: http://www.atlashymenoptera.net/pagetaxon.asp?tx_id=3877 [2018.01.03]
*Budge G.E., J. Hodgetts, E.P. Jones, J.C. Ostojá-Starzewski, J. Hall, V. Tomkies, et al., 2017. The invasion, provenance and diversity of Vespa velutina Lepeletier (Hymenoptera: Vespidae) in Great Britain. PLoS ONE 12(9): e0185172. https://doi.org/10.1371/journal.pone.0185172
*CABI, 2019. ''Vespa velutina'' [text by Sarah Bunker, UK; CRCNPB Australia]. In: Invasive Species Compendium. Wallingford, UK: CAB International. URL: www.cabi.org/isc [accessed 31.01.2020]
*Ebener, A., 2017. Arrivée du frelon asiatique en Suisse. Communiqué d'apiservice. URL: https://web.archive.org/web/20201204145656/http://ffa-vfb.ch/2017/04/26/apiservice-arrivee-du-frelon-asiatique-en-suisse/
*Federazione Apicoltori Italiani, 2013. ''Vespa velutina'': prima segnalazione in Italia. E' allarme!. Rome, Italy: Federazione Apicoltori Italiani.
*Grosso-Silva J.M. & M. Maia, 2012. ''Vespa velutina'' Lepeletier, 1836 (Hymenoptera, Vespidae), new species for Portugal. In: Arquivos Entomolóxicos, 6 53-54.
*Leza M., M. Á. Miranda & V. Colomar, 2018. First detection of ''Vespa velutina nigrithorax'' (Hymenoptera: Vespidae) in the Balearic Islands (Western Mediterranean): a challenging study case. Biological Invasions. 20 (7), 1643-1649. https://link.springer.com/article/10.1007/s10530-017-1658-z DOI:10.1007/s10530-017-1658-z
*López, S., M. González & A. Goldarazena, 2011. ''Vespa velutina'' Lepeletier, 1836 (Hymenoptera: Vespidae): first records in Iberian Peninsula. Bulletin OEPP/EPPO Bulletin. 41 (3), 439-441.
*MNHNL, iNaturalist & GBIF, 2020. ''Vespa velutina nigrithorax'' du Buysson, 1905 in MNHNL-mdata, online portal combining species observation from Recorder-Lux, iNaturalist and GBIF. National Museum of Natural History, Luxembourg. URL: https://mdata.mnhn.lu [Accessed 2020-04-21]
*Ries, C., A. Arendt, C. Braunert, S. Christian, A. Dohet, A. Frantz, G. Geimer, M. Hellers, J. A. Massard, X. Mestdagh, R. Proess, N. Schneider & M. Pfeiffenschneider, 2017. Environmental impact assessment and black, watch and alert list classification after the ISEIA Protocol of invertebrates in Luxembourg. Bull. Soc. Nat. luxemb. 119: 63-70. [PDF 360 KB]
*Ries, C. & M. Pfeiffenschneider (Eds.), 2020. ''Vespa velutina nigrithorax'' du Buysson, 1905. In: neobiota.lu - Invasive Alien Species in Luxembourg. National Museum of Natural History, Luxembourg. URL: https://neobiota.lu/vespa-velutina/ [Accessed 2020-09-14].
*Ries, C., N. Schneider, F. Vitali & A. Weigand, 2021. First records and distribution of the invasive alien hornet ''Vespa velutina nigrithorax'' du Buysson, 1905 (Hymenoptera: Vespidae) in Luxembourg. ''Bulletin de la Société des naturalistes luxembourgeois'' 123: 181-193. [https://web.archive.org/web/20211022100820/https://www.snl.lu/publications/bulletin/SNL_2021_123_181_193.pdf PDF 3 MB]
*Smit J, R van de Roer, R Fontein & A de Wilde (2017) Eerste vondst van de aziatische hoornaar ''Vespa velutina nigrithorax'' in Nederland (Hymenoptera: Vespidae). Nederlandse Faunistische Mededelingen 49: 1-10.
*States of Guernsey Government, 2016. Asian hornet identified in Alderney., https://www.gov.gg/article/155332/Asian-Hornet-identified-in-Alderney
*Villemant, C., J. Haxaire & J.-C. Streito, 2006a. Premier bilan de l'invasion de [taxonitalic taxon_sciname="Vespa velutina Lepeletier"] en France (Hymenoptera, Vespidae). Bulletin de la Société entomologique de France 111 (4): 535-538. [PDF]
*Villemant, C., J. Haxaire & J.-C. Streito, 2006b. La découverte du frelon asiatique ''Vespa velutina'', en France. In: Insectes, 143 (4) 3-7. [PDF]
*von Orlow, M., 2014. Asiatische Hornisse hat Deutschland erreicht. Nachweis bei Karlsruhe / Imker befürchten Schäden an Bienenvölkern. URL: https://www.nabu.de/news/2014/09/17045.html

== Um Spaweck ==
{{Commonscat|Vespa velutina}}
*[https://neobiota.lu/vespa-velutina/ ''Vespa velutina nigrithorax'' op neobiota.lu] {{en}}
*[https://web.archive.org/web/20200826034344/https://neobiota.lu/wp/wp-content/uploads/2016/04/Faltblatt-Asiatische-Hornisse_DE_2016.03.01_web.pdf Depliant vun neobiota.lu am PDF-Format] {{de}}
*[https://www.youtube.com/watch?v=kOTCSc3cORI Documentaire vum CNRS: Le frelon asiatique, chronique d'une mort espérée] {{fr}}
*[http://anti-frelon-asiatique.com/ Association action anti-frelon-asiatique] (AAAFA) (France)

{{Referenzen an Notten}}

[[Kategorie:Falenharespelen]]