Fontem paginae Peruvia inspicere

{{L-1}}
{{Capsa civitatis Vicidata}}
'''Peruvia''',<ref>{{Egger DL|34}}</ref><ref>[[Ebbe Vilborg]]. ''Norstedts svensk-latinska ordbok''. Editio secunda anni 2009.</ref><ref>"Peruvium": vide "[http://www.uni-mannheim.de/mateo/camenaref/hofmann/hof2/s0637a.html Insula Hornia]" in {{Hofmannus}}. [[Hispanice]] ''Perú'' ; [[linguá Quechua]] et [[Aymarice]] ''Piruw''</ref> plenius '''res publica Peruviae'''<ref>"Respublica Peru" {{Google Books|iXZYAAAAcAAJ|p. 171}}. [[Hispanice]] ''República del Perú'' ; linguá Quechua ''Piruw Republika'' ; [[Aymarice]] ''Piruw Suyu''</ref> est [[civitas sui iuris]] in [[America Australis|America Australi]] sita. Finitimae civitates sunt [[Aequatorialis Respublica]], [[Columbia]] ad septemtriones, [[Brasilia]] ad orientes, [[Bolivia]] austroriente, et [[Chilia]] ad meridiem versus. [[Area (geometria)|Area]] est 1 285 215.6 [[chiliometrum quadratum|km²]]. [[Caput (urbs)|Caput]] est [[Lima]].

Peruvianum territorium hospitio [[Cultus Caralensis|cultum Caralensem]] ([[Hispanice]]: ''civilización Norte Chico'' sive ''Caral''), in mundo antiquarum unam et usque ad [[Imperium Incarum]] maximam [[America praecolumbiana|Americae Praecolumbianae]] civitatem, accepit. [[Imperium Hispanicum]] regionem [[saeculum 16|saeculo sexto decimo]] cepit et [[Viceregnum Peruvianum|Viceregnum]] statuit, quod plerasque [[America Meridionalis|Austramericanas]] colonias includebat. [[Bellum Libertatis Peruviae|Libertate impetrata]] anno [[1821]], Peruvia politicae inquietis periodon et [[crisis fiscalis|crisin fiscalem]] simul et stabilitatis oeconomicaeque incrementi periodos passa est.

Peruvia [[democratia|democratica]] [[democratia repraesentativa|repraesentativa]] [[respublica]] est, in viginti quinque [[regio]]nes divisa. Sua geographia ex aridis [[Oceanus Pacificus|Pacifici]] litoris planitiebus in [[Andes|Antisensis Montis]] culmina et [[zona tropica|tropicas]] [[Sinus Amazonum]] [[silva]]s variatur. [[Natio]] cum magna nota intra [[Index Evolutionis Humanae|Indicem Evolutionis Humanae]] et gradus paupertatis circa 36% est. Inter praecipuas oeconomicas activitates{{dubsig}} [[agricultura]], [[piscatio]], res fodinales et res confectae velut textilia sunt. Summatim 29 [[millio]] Peruvianorum computantur quorum [[societas mutiethnica|multiethnicitas]] ab [[Amerindi]]s, [[Phyle Caucasia|Europaeis]], [[Nigrita|Afris]], et [[Phyle Mongoloidica|Asianis]] componuntur. Praesertim Peruviani [[Hispanice]] loquuntur, quamquam magnus Peruvianorum numerus [[linguá Quechua]] et aliis [[Linguae Amerindae|nativis linguis]] loquitur. Morum mixtio amplam diversitatem in campum [[ars|artium]], [[ars coquinaria|gastronomiae]], [[litterae|litterarum]] et [[musica]]e infert.

== Etymologia ==
Nomen Peruviae e ''Birú,'' loci praefecti nomine, deducitur, qui prope [[Sinus Sancti Michaelis|Sinum Sancti Michaelis]] ([[Hispanice]]: ''Golfo de San Miguel'') ineunte [[saeculum 16|saeculo sexto decimo]] vixit. [[Hispania|Hispanicis]] [[explorator]]ibus cuius possessiones anno [[1522]] visentibus, meridionalissima [[Mundus Novus|Mundi Novi]] pars tunc ab [[Europa]]eis noti erant. Hoc modo, [[Franciscus Pizardus|Francisco Pizardo]] regiones adhuc meridionaliores explorante, ''Birú'' sive ''Peruvia'' designatae sunt. [[Monarchia Hispanica|Corona Hispanica]] nomini statum legitimum cum anni [[1529]] [[Capitulatio Toleti|Capitulatione Toleti]] dedit, ubi reperticium [[Imperium Incarum]] velut provinciam Peruviae designatum est. Hispanis regentibus, civitas [[Viceregnum Peruvianum|Viceregni Peruviani]] denominationem{{dubsig}} adoptavit, quod Respublica Peruviae post [[Bellum Libertatis Peruvianae]] factum est.

== Historia ==
{{Vide-etiam|Historia Peruviae|Imperium Incarum|Viceregnum Peruvianum}}

== Gubernatio ==
[[Fasciculus:Peru Lima Congreso Detail centre.jpg|thumb|Congressus in [[Palatium Legisferum|Palatio Legisfero]] ([[Hispanice]]: ''Palacio Legislativo'') [[Lima]]e est.]]
Peruvia [[Praesidialismus|praesidialis]] [[democratia repraesentativa|repraesentativa]] [[democratia|democratica]] [[respublica]] cum [[systema multifactionale|systemate multifactionali]]. Secundum praesentem constitutionem, praeses non solum [[dux civitatis]], sed etiam [[dux gubernationis|gubernationis]] est; qui quinquennio eligitur et immediatam{{dubsig}} novam electionem petere nequit, nam post saltem completum constitutionale spatium ante novam electionem abdicare debet. Praeses primum ministrum et, cum eius monito, reliquum Consilium Ministrorum designat. [[Parlamentum|Congressus]] est [[Unicameralismus|unicameralis]], cum 120 sociis, quinquenni spatio electis. Rogationes sive ab [[potestas exsecutiva|exsecutivo]] sive [[potestas legisfera|legisfero ramo]] proponi possunt; quae leges fiunt post earum transitum per Congressum et promulgationem a praeside. [[Potestas iudicialis]] nominaliter est libera, quamquam viri politicae periti saepe interventiones{{dubsig}} in res iudiciales fecerunt.

Peruviana gubernatio [[electio directa|directe eligitur]] et suffragere [[suffragium obligatorium|obligatorium]] omnibus civibus inter 18 et 70 annos natos est. [[Comitia Generalia Peruviana (2006)|Generalia anni 2006 comitia]] cum victoria in secundo actu praesidiali candidato [[Alanus Garcia Perez|Alano García]] [[Foedus Populare Revolutionarium Americanum|Foederis Popularis Revolutionarii Americani]] ([[Hispanice]] ''Alianza Popular Revolucionaria Americana'') (cum 52.6% suffragiorum) super [[Ollanta Humala|Ollantam Humalam]] [[Unio pro Peruvia|Unionis pro Peruvia]] ([[Hispanice]]: ''Unión por el Perú'') (cum 47.4%) finiverunt. In praesenti Congressus a [[Foedus Populare Revolutionarium Americanum|Foedere Populari Revolutionario Americano]] (cum triginta sex sedibus), a [[Factio Nationalistica Peruviana]] ([[Hispanice]] ''Partido Nacionalista Peruano'') (cum viginti tres sedibus), ab [[Unio pro Peruvia|Unione pro Peruvia]] (cum undeviginti sedibus), a [[Unitas Nationalis (Peruvia)|Unitate Nationali]] ([[Hispanice]] ''Unidad Nacional'') (cum quindecim sedibus), a Fujimoristica [[Foedus pro Futuro|Foedere pro Futuro]] ([[Hispanice]] ''Alianza por el Futuro'') (cum tredecim sedibus), a [[Foedus Parlamentarium|Foedere Parlamentario]] ([[Hispanice]]: ''Alianza Parlamentaria'') (cum novem sedibus), et a Circulo Parlamentario Speciali Democratico (cum quinque sedibus) componitur.

Peruvianis in rationibus externis de finibus conflictus cum finitimis nationibus praevaluerunt, quorum plerique per [[saeculum 20|saeculum vicensimum]] accidere. Adhuc [[Discussio maritima inter Chiliam et Peruviam (2006–2007)|continua discussio]] cum Chilia de maritimis finibus in Oceano Pacifico est. Peruvia complurum regionalium consociationum activa{{dubsig}} socia et [[Communitas Antisensis Nationum|Communitatis Antisensis]] ([[Hispanice]]: ''Comunidad Andina'') conditoriarum civitatum una est. Etiam societatibus inter civitates, sicut [[Societas Civitatum Americanarum|Societati Civitatum Americanarum]] et [[Consociatio Nationum|Consociationi Nationum]], interest. Peruvianae vires armatae ab exercitu, copiis navalibus, et vi aeria componuntur; quarum primum propositam reipublicae libertatem sui iuris, territorii integritatem{{dubsig}} munire est. Vires armatae ministerio defensionis et praesidi sicut imperatori exercitus subiiciuntur. [[Conscriptio]] anno [[1999]] abolita et pro [[militia voluntaria]] substituta est.

== Subdivisio administrativa ==
[[Fasciculus:Perú · (lliw).png|thumb|200px|Tabula Regionum Peruvianarum.]]
[[Fasciculus:Mapa_Perú_Ioannem_Ianssonium.jpg|thumb|400px|left|Tabula Peruviae, anno [[1647]] facta.]]
Peruvia est divisa in viginti quinque [[regio]]nes ([[Hispanice]]: ''región''; [[linguá Quechua]]: ''suyu''; [[Aymarice]]: ''jach'a suyu'') et [[provincia Lima|provinciam Limae]] ([[Hispanice]]: ''Provincia de Lima''; linguá Quechua: ''Lima pruwinsya''). Singulae regiones singulam electam gubernationem a praeside et a consilio per quattuor annorum spatium servientibus compositam habent. Hae gubernationes regionales evolutiones adumbrant, publicae pecuniariae conlocationis proposita exsequuntur, oeconomicis activitatibus{{dubsig}} favent et publicam proprietatem gerunt. Provincia Limensis ab urbano consilio administratur. Regiones Peruvianae inferiores sunt:

{| class="wikitable"
! Numero in tabula
! [[Regio]] [[Latine]]
! Regio [[Hispanice]]
! Regio [[linguá Quechua]]
! Regio [[Aymarice]]
! Caput Latine
! Caput Hispanice
! Caput linguá Quechua
! Caput Aymarice
|-
| 1
| [[Amazones (regio Peruviana)|Regio Amazones]]
| ''Departamento de Amazonas''
| ''Amarumayu suyu''
| ''Amasunu jach'a suyu''
| [[Chachapoias]]
| ''Chachapoyas''
| ''Chachapuyas''
| 
|-
| 2
| [[Regio Ancashensis]]
| ''Departamento de Ancash''
| ''Anqash suyu''
| ''Ankashu jach'a suyu''
| [[Varas]]
| ''Huaraz''
| ''Waras''
|
|-
| 3
| [[Regio Apurimacensis]]
| ''Región Apurímac''
| ''Apurimaq suyu''
| ''Apurimaq jach'a suyu''
| [[Abancaius]]
| ''Abancay''
| ''Awankay''
| 
|-
| 4
| [[Regio Arecipensis]]
| ''Departamento de Arequipa''
| ''Ariqipa suyu''
| ''Ariqipa jach'a suyu''
| [[Arequipa]]
| ''Arequipa''
| ''Ariqipa''
| ''Ariqipa''
|-
| 5
| [[Regio Aiacuchensis]]
| ''Departamento de Ayacucho''
| ''Ayakuchu suyu''
| ''Ayaquchu jach'a suyu''
| [[Aiacuchum]]
| ''Ayacucho''
| ''Wamanqa''
| ''Ayaquchu''
|-
| 6
| [[Regio Caiamarcensis]]
| ''Departamento de Cajamarca''
| ''Kashamarka suyu''
| ''Qajamarka jach'a suyu''
| [[Caiamarca]]
| ''Cajamarca''
| ''Kashamarka''
| ''Qajamarka''
|-
| 7
| [[Regio Cuscensis]]
| ''Departamento del Cuzco''
| ''Qusqu suyu''
| ''Kusku jach'a suyu''
| [[Cuscum]]
| ''Cuzco''
| ''Qusqu''
| ''Kusku''
|-
| 8
| [[Regio Huancavelicensis]]
| ''Departamento de Huancavelica''
| ''Wankawillka suyu''
| ''Wankawelika jach'a suyu''
| [[Huancavelica]]
| ''Huancavelica''
| ''Wankawillka''
| ''Wankawelika''
|-
| 9
| [[Regio Huanucensis]]
| ''Región Huánuco''
| ''Wanuku suyu''
| ''Wanuku jach'a suyu''
| [[Huanucum]]
| ''Huánuco''
| ''Wanuku''
| ''Wanuku''
|-
| 10
| [[Regio Icensis]]
| ''Departamento de Ica''
| ''Ika suyu''
| ''Ika jach'a suyu''
| [[Ica]]
| ''Ica''
| ''Ika''
| ''Ika''
|-
| 11
| [[Regio Iuninensis]]
| ''Departamento de Junín''
| ''Sunin suyu''
| ''Junin jach'a suyu''
| [[Huancaium]]
| ''Huancayo''
| ''Wankayu''
| ''Huancayo''
|-
| 12
| [[Libertas Regio]]
| ''Departamento de La Libertad''
| ''Qispi kay suyu''
| ''La Libertad jach'a suyu''
| [[Turgalium (Peruvia)|Turgalium]]
| ''Trujillo''
| ''Truhillu''
| ''Trujillo''
|-
| 13
| [[Regio Lambayequensis]]
| ''Departamento de Lambayeque''
| ''Lampalliqi suyu''
| ''Lambayeque jach'a suyu''
| [[Ciclaium]]
| ''Chiclayo''
| ''Chiklayu''
| ''Chiclayo''
|-
| 14
| [[Regio Limensis]]
| ''Departamento de Lima''
| ''Lima suyu''
| ''Lima jach'a suyu''
| [[Lima]]
| ''Lima''
| ''Lima''
| ''Lima''
|-
| 15
| [[Regio Laureti]]
| ''Departamento de Loreto''
| ''Luritu suyu''
| ''Luritu jach'a suyu''
| [[Iquitum]]
| ''Iquitos''
| ''Ikitus''
| ''Iquitos''
|-
| 16
| [[Regio Fluminis Matris Dei]]
| ''Departamento de Madre de Dios''
| ''Mayutata suyu''
| ''Madre de Dios jach'a suyu''
| [[Portus Maldonatus]]
| ''Puerto Maldonado''
| ''Puerto Maldonado''
| 
|-
| 17
| [[Regio Moqueguensis]]
| ''Departamento de Moquegua''
| ''Muqiwa suyu''
| ''Moqwegwa jach'a suyu''
| [[Moquegua]]
| ''Moquegua''
| ''Muqiwa''
| ''Muqiwa''
|-
| 18
| [[Regio Pascensis]]
| ''Departamento de Pasco''
| ''Pasqu suyu''
| ''Pasqu jach'a suyu''
| [[Collis Pasca]]
| ''Cerro de Pasco''
| ''Pasqu urqu''
| 
|-
| 19
| [[Regio Piurensis]]
| ''Departamento de Piura''
| ''Piwra suyu''
| ''Piura jach'a suyu''
| [[Piura]]
| ''Piura''
| ''Piwra''
| ''Piura''
|-
| 20
| [[Regio Punensis]]
| ''Departamento de Puno''
| ''Punu suyu''
| ''Puno jach'a suyu''
| [[Punum]]
| ''Puno''
| ''Punu''
| ''Puno''
|-
| 21
| [[Regio Sancti Martini]]
| ''Departamento de San Martín''
| ''San Martín suyu''
| ''San Martín jach'a suyu''
| [[Moiobamba]]
| ''Moyobamba''
| ''Muyupampa''
| 
|-
| 22
| [[Regio Tacnensis]]
| ''Departamento de Tacna''
| ''Taqna suyu''
| ''Takna jach'a suyu''
| [[Tacna]]
| ''Tacna''
| ''Taqna''
| ''Takna''
|-
| 23
| [[Regio Tumbesensis]]
| ''Departamento de Tumbes''
| ''Tumpis suyu''
| ''Tumbes jach'a suyu''
| [[Tumbes]]
| ''Tumbes''
| ''Tumpis''
| ''Tumbes''
|-
| 24
| [[Regio Ucayalensis]]
| ''Departamento de Ucayali''
| ''Ukayali suyu''
| ''Ukayali jach'a suyu''
| [[Pucalpa]]
| ''Pucallpa''
| ''Pukallpa''
| 
|-
| -<ref>[[Provincia Callaënsis]] in tabula non monstratur, sed Limae Regione sita est</ref>
| [[Provincia Callaënsis]]
| ''Provincia Constitucional Callao''
| ''Kallaw hatun kamachiy wamani''
| ''Kallao jisk'a suyu''
| [[Callao]]
| ''Callao''
| ''Qallaw''
| ''Kallao''
|}

== Geographia Peruviae ==
Peruvia 1&thinsp;285&thinsp;220 km² (496&thinsp;193 miliaria quadrata) tegit, cuius vicini [[Aequatoria]] [[Columbia]]que septemtrione, [[Brasilia]] oriente, [[Bolivia]] austroriente, [[Chilia]] meridie, et [[Oceanus Pacificus]] occidente sunt.

[[Andes]] mons ([[linguá Quechua]] ''Antikuna'') parallelus currit,{{dubsig}}<!--Re vera? Mons potest currere?--> civitatem in tres regiones dividens: litus, occidentem versus, quod angusta planities, valde arida exceptis vallibus quae temporaria flumina creant; terram superiorem ([[Hispanice]]: ''sierra''), quae [[Andes|Antisensis]] regio est, non solum oropedio [[Altiplanum|Altiplani]] (''Qullaw'') inclusis, sed etiam maximo civitatis cacumine, 6768 metrorum (22&thinsp;205 pedum) alto, [[Mons Vascaran|Vascarane]] ([[Hispanice]] ''Huascarán'' ; linguá Quechua ''Waskaran''); et [[silva imbrica|silvam imbricam]], quae ampla planae terrae extensio, [[silva Amazonica]] tecta et in Orientem patens, est. Fere 60 centesimae civitatis areae (70 milliones hectarearum) intra hanc regionem sitae sunt, quod Peruviae quartam maximam [[silva tropica|silvae tropicae]] aream in mundo, post [[Brasilia]]m, [[Respublica Democratica Congensis|Rempublicam Democraticam Congensem]], et [[Indonesia]]m dat.

Pleraque Peruviana [[flumen|flumina]] in Ande orta sunt, et in trium [[sinus hydrographica|sinuum]] unam defluunt. In [[Oceanus Pacificus|Oceanum Pacificum]] defluentia angusta breviaque, solum carptim fluentia, sunt. [[Amazonum flumen|Amazonicae]] accessiones longiores, valde multum aquae habent, et minus angustae sunt postquam de terra superiori exeunt. Flumina in [[Lacus Titicaca|Lacum Titicacam]] fluentia generatim brevia sunt et magnum fluxum habent. Longissima Peruviae flumina sunt inferiora:
{|  class="wikitable sortable"
!
![[Flumen]] [[Latine]]
!Flumen [[Hispanice]]
!Flumen [[linguá Quechua]]
!Flumen [[Aymarice]]
!Longitudo (km)
!Longitudo (mille passuum)
!Aestuarium
|-
|1.
|[[Ucayali]]
|''Ucayali''
|''Ukayali''
|''Ukayali''
|1 771
|1 100
|[[Amazonum flumen|Amazones]]
|-
|2.
|[[Maranonius (flumen)|Maranonius]]<ref>{{Lexfons}}</ref> 
|''Marañón''
|''Marañun''
|
|1 414
|879
|[[Amazonum flumen|Amazones]]
|-
|3.
|[[Putomaius]]
|''Putumayo''
|''Putumayu''
|
|1 380
|858
|[[Amazonum flumen|Amazones]]
|-
|4.
|[[Iavari]]
|''Yavarí''
|''Yawari''
|
|1 184
|736
|[[Amazonum flumen|Amazones]]
|-
|5.
|[[Huallaga]]
|''Huallaga''
|''Wallaqa''
|
|1 138
|707
|[[Maranonius (flumen)|Maranonius]]
|-
|6.
|[[Urubamba]]
|''Urubamba''
|''Willkamayu''
|
|862
|536
|[[Ucayali]]
|-
|7.
|[[Mantaro]]
|''Mantaro''
|''Mantaru''
|
|724
|450
|[[Apurimacum]]
|-
|8.
|[[Amazonum flumen|Amazones]]
|''Amazonas''
|''Amarumayu''
|''Amasunu''
|713
|443
|[[Oceanus Atlanticus]]
|-
|9.
|[[Apurimacum]]
|''Apurímac''
|''Apurimaq''
|
|690
|429
|[[Ucayali]]
|-
|10.
|[[Napus (flumen)|Napus]]<ref>{{Lexfons}}</ref>
|''Napo''
|''Napu''
|
|667
|414
|[[Amazonum flumen|Amazones]]
|-
|11.
|[[Mater Dei (flumen)|Mater Dei]]
|''Madre de Dios''
|''Mayutata''
|''Madre de Dios''
|655
|407
|[[Amazonum flumen|Amazones]]
|-
|}
[[Fasciculus:Alpamayo.jpg|thumb|400px|[[Andes|Antisensia]] cacumina plurimorum Peruvianorum fluminum fons sunt.]]
Peruvia, aliarum [[Linea aequatorialis|aequatorialium]] rerum publicarum dispar, non solum [[zona tropica|tropicum]] [[clima]] habet; [[Andes|Antisense]] pondus et [[Flumen Humboldtianum|Fluxus Humboldtianus]] magnam [[clima]]tis diversitatem intra rem publicam afferunt. [[Litus]] modicas temperaturas, paucum praecipitationum, et multum umoris habet, exceptis calidioribus, umidibus Septemtrionalibus locis. In terra superiori, pluvia crebra per [[aestas|aestatem]] est, et temperatura umorque cum altitudine versus gelida Antisensia cacumina imminuunt. [[Silva]] fortibus pluviis et magnis temperaturis distinguitur, excepta meridionalissima parte, quae frigidas hiemes et temporariam pluviam habet. Propter varia geographiam climaque, Peruvia magnam biodiversitatem, cum 21&thinsp;462 specierum [[planta]]rum [[animal]]iumque, ex anno [[2003]] relatam habet, quarum 5855 sunt [[endemismus|endemicae]]. Peruviana gubernatio complures [[regio protecta|regiones protectas]] statuit.

=== Alii montes et cordillerae ===
*[[Alpamayo]]
*[[Artesonraju]]
*[[Cordillera Blanca]]
*[[Chachani]]

=== Lacus et oceanus ===
*[[Lacus Ianganuco]]
*[[Lacus Iuninum]]
*[[Oceanus Pacificus]]
*[[Lacus Titicaca]]

=== Urbes Peruvianae ===
[[Fasciculus:Church-la-compania-Cusco.jpg|thumb|[[Cuscum]].]]
[[Fasciculus:Cajamarca - Vue depuis Santa Apolonia - Place d'armes.jpg|thumb|Despectus [[Caiamarca]]e]]
[[Fasciculus:Arequipa-plaza-armas-c01.jpg|thumb|[[Arequipa]], [[urbs]] in Peruvia Meridionali.]]
[[Fasciculus:Atlas-heliche-callao-01.png|thumb|Antiqua Callaonis mappa.]]
[[Fasciculus:Trujillo peru plaza.JPG|thumb|[[Turgalium (Peruvia)|Turgalium]].]]

{| class="wikitable"
! Urbs [[Latine]]
! Urbs [[Hispanice]]
! Urbs [[linguá Quechua]]
! Urbs [[Aymarice]]
! Incolae
! Regio 
|-
| [[Abancaius]]
| ''Abancay''
| ''Awankay''
| 
| 57&thinsp;750
| [[Regio Apurimacensis]]
|-
| [[Aiacuchum]]
| ''Ayacucho''
| ''Ayakuchu''
| ''Ayaquchu''
| 151&thinsp;019
| [[Regio Aiacuchensis]]
|-
| [[Aguaytia]]
| ''Aguaytía''
| ''Awaytiya''
| 
| 
| [[Regio Ucayalensis]]
|-
| [[Alerta]]
| ''Alerta''
| 
|
| 
| [[Regio Ucayalensis]]
|-
| [[Andaguili]] <ref>{{Lexfons}}</ref>
| ''Andahuaylas''
| ''Antawaylla''
|
| 34&thinsp;087
| [[Regio Apurimacensis]]
|-
| [[Andoae]]
| ''Andoas''
| ''Andoas''
| 
|
| [[Regio Laureti]]
|-
| [[Arequipa]]
| ''Arequipa''
| ''Ariqipa''
| ''Ariqipa''
| 904 931
| [[Regio Arequipensis]]
|-
| [[Aurgi (Peruvia)|Aurgi]]
| ''Jaén''
| ''Jaén''
| 
| 214 458
| [[Regio Caiamarcensis]]
|-
| [[Bagua]]
| ''Bagua''
| ''Bagua''
| 
| 
| [[Amazonae Regio]]
|-
| [[Barranca]]
| ''Barranca''
| ''Barranca''
| 
| 21&thinsp;312
| [[Regio Limensis]]
|-
| [[Callao]]
| ''Callao''
| ''Qallaw''
| ''Kallao''
| 2&thinsp;000&thinsp;568
| [[Provincia Callaensis]]
|-
| [[Camana|Camăna]]
| ''Camaná''
| ''Kamana''
| 
| 13&thinsp;304
| [[Regio Arequipensis]]
|-
| [[Carazum]]
| ''Caraz''
| ''Qaras''
| 
| 19 134
| [[Regio Ancashensis]]
|-
| [[Catacai]]
| ''Catacaos''
| ''Catacaos''
| 
| 64 882
| [[Regio Piurensis]]
|-
| [[Caiamarca]]
| ''Cajamarca''
| ''Kashamarka''
| ''Qajamarka''
| 135 000
| [[Regio Caiamarcensis]]
|-
| [[Chachapoias]]
| ''Chachapoyas''
| ''Chachapuyas''
|
| 21&thinsp;360
| [[Amazonae Regio]]
|-
| [[Ciclaium]]
| ''Chiclayo''
| ''Chiklayu''
| ''Chiclayo''
| 738&thinsp;000
| [[Regio Lambayequensis]]
|-
| [[Cimbotum]]
| ''Chimbote''
| ''Chimputi''
| ''Chimbote''
| 334&thinsp;568
| [[Regio Ancashensis]]
|-
| [[Ciulucanae]]
| ''Chulucanas''
| ''Chulucanas''
| 
| 75&thinsp;844
| [[Regio Piurensis]]
|-
| [[Collis Pasca]]
| ''Cerro de Pasco''
| ''Pasqu Urqu''
| 
| 70 000
| [[Regio Pascensis]]
|-
| [[Cuscum]]
| ''Cuzco''
| ''Qusqu''
| ''Kusku''
| 348 935
| [[Regio Cuschensis]]
|-
| [[Ica]]
| ''Ica''
| ''Ika''
| ''Ika''
| 219 856
| [[Regio Icensis]]
|-
| [[Ilum]]
| ''Ilo''
| ''Ilu''
|
| 57&thinsp;746
| [[Regio Moqueguensis]]
|-
| [[Iquitum]]
| ''Iquitos''
| ''Ikitus''
| ''Iquitos''
| 406&thinsp;340
| [[Regio Laureti]]
|-
| [[Iuliaca]]
| ''Juliaca''
| ''Hullaqa''
|
| 219&thinsp;856
| [[Regio Punensis]]
|-
| [[Iuanivium]]
| ''Juanjuí''
| ''Huwanhuy''
|
| 50&thinsp;611
| [[Regio Sancti Martini]]
|-
| [[Iurimaguae]]
| ''Yurimaguas''
| ''Yurimawas''
| 
| 47 113
| [[Regio Laureti]]
|-
| [[Lambaieque]]
| ''Lambayeque''
| ''Lampalliqi''
| ''Lambayeque''
| 61 025
| [[Regio Lambayequensis]]
|-
| [[Lima]]
| ''Lima''
| ''Lima''
| ''Lima''
| 7 605 742
| [[Regio Limensis]]
|-
| [[Locumba]]
| ''Locumba''
| ''Lukumpa''
| 
|
| [[Regio Tacnensis]]
|-
| [[Moiobamba]]
| ''Moyobamba''
| ''Muyupampa''
|
| 38&thinsp;530
| [[Regio Sancti Martini]]
|-
| [[Mollebamba]]
| ''Mollebamba''
| ''Mullipampa''
| 
| 
| [[Regio Apurimacensis]]
|-
| [[Mollendum]]
| ''Mollendo''
| ''Mullintu''
| 
| 22&thinsp;650
| [[Regio Arequipensis]]
|-
| [[Moquegua]]
| ''Moquegua''
| ''Muqiwa''
| ''Moqwegwa''
| 50 075
| [[Regio Moqueguensis]]
|-
| [[Oncapolis]]
| ''Chincha Alta''
| ''Hanan Chincha''
| 
| 154 561
| [[Regio Icensis]]
|-
| [[Oxapampa]]
| ''Oxapampa''
| ''Uqshapampa''
|
| 8 554
| [[Regio Pascensis]]
|-
| [[Pacasmaium]]
| ''Pacasmayo''
| ''Pakasmayu''
|
| 93&thinsp;973
| [[Regio Libertatis]]
|-
| [[Payta]]
| ''Paita''
| ''Payta''
| 
| 64&thinsp;401
| [[Regio Piurensis]]
|-
| [[Pegepolis]]
| ''Puquio''
| ''Pukyu''
|
| 13&thinsp;588
| [[Regio Aiacuchensis]]
|-
| [[Piscum]]
| ''Pisco''
| ''Pisqu''
| 
| 54&thinsp;193
| [[Regio Icensis]]
|-
| [[Piura]]
| ''Piura''
| ''Piura''
| ''Piura''
| 450 363
| [[Regio Piurensis]]
|-
| [[Portus Maldonatus]]
| ''Puerto Maldonado''
| ''Puerto Maldonado''
| ''Puerto Maldonado''
| 92 024
| [[Regio Fluminis Matris Dei]]
|-
| [[Punum]]
| ''Puno''
| ''Punu''
| ''Puno''
| 100 168
| [[Regio Punensis]]
|-
| [[Pucalpa]]
| ''Pucallpa''
| ''Pukallpa''
|
| 204&thinsp;772
| [[Regio Ucayalensis]]
|-
| [[Sicuani]]
| ''Sicuani''
| ''Sikuwani''
| 
| 41&thinsp;628
| [[Regio Cuschensis]]
|-
| [[Sullana]]
| ''Sullana''
| ''Sullana''
|
| 225&thinsp;562
| [[Regio Piurensis]]
|-
| [[Tacna]]
| ''Tacna''
| ''Taqna''
| ''Takna''
| 242&thinsp;451
| [[Regio Tacnensis]]
|-
| [[Talara]]
| ''Talara''
| ''Talara''
| 
| 101 674
| [[Regio Piurensis]]
|-
| [[Tarapotum]]
| ''Tarapoto''
| ''Taraputu''
| 
| 117 184
| [[Regio Sancti Martini]]
|-
| [[Tumbes]]
| ''Tumbes''
| ''Tumpis''
| ''Tumbes''
| 94 702
| [[Regio Tumbesensis]]
|-
| [[Turgalium (Peruvia)|Turgalium]]
| ''Trujillo''
| ''Truhillu''
| ''Trujillo''
| 804&thinsp;296
| [[Regio Libertatis]]
|-
| [[Huacium]]
| ''Huacho''
| ''Wachu''
| 
| 84&thinsp;700
| [[Regio Limensis]]
|-
| [[Huancaium]]
| ''Huancayo''
| ''Wankayu''
| ''Huancayo''
| 323&thinsp;054
| [[Regio Iuninensis]]
|-
| [[Huanucum|Huanŭcum]]
| ''Huánuco''
| ''Wanuku''
| ''Wanuku''
| 120&thinsp;000
| [[Regio Huanucensis]]
|-
| [[Huancavelica]]
| ''Huancavelica''
| ''Wankawillka''
| ''Wankawelika''
| 37 184
| [[Regio Huancavelicensis]]
|-
| [[Huaral]]
| ''Huaral''
| ''Waral''
|
| 68 606
| [[Regio Limensis]]
|-
| [[Varas]]
| ''Huaraz''
| ''Waras''
|
| 143 415
| [[Regio Ancashensis]]
|-
| [[Zarumilla]]
| ''Zarumilla''
| ''Sarumilla''
| 
| 16&thinsp;741
| [[Regio Tumbesensis]]
|}

== Oeconomia ==
[[Fasciculus:Callao.jpg|thumb|left|[[Callao]]nis maritimus portus praecipuus exitus Peruvianarum exportationum.]]
Peruviana oeconomia significativum incrementum ultimis quindecim annis experta est. [[Mercatus Emergentes|Mercatus Emergens]] secundum MSCI <ref>MSCI Barra[https://web.archive.org/web/20090918133304/http://www.mscibarra.com/products/indices/equity/index.jsp ''MSCI International Equity Indices - International Equity Indices - MSCI'' apud www.mscibarra.com]</ref> putatur. Peruvia magnum [[Index Evolutionis Humanae|Indicem Evolutionis Humanae]] cum 0,806 habet. Eius anni [[2008]] reditus [[per capita]] 8 594 [[dollarium (CFA)|dollariorum Statunitensium]] erat; 36,2% incolarum omnium pauper est, incluso 12,6% pauperrimo. Historice, nationis oeconomica activitas ad exportationes alligata est quae [[moneta fortis|monetam fortem]] suppeditant ut pecunia importationibus et externi debiti solutionibus commodetur. Quamquam exportationes multum reditus suppeditavere, autosustentabile incrementum et aequior [[distributio reditus|reditus distributio]] elusiva se demonstravere.

Peruvianum oeconomicum programma ample per praeterita decennia variavit. Inter annos [[1968]] et [[1975]] [[Ioannes Velasco Alvarado|Ioannis Velasco Alvarado]] gubernatio radicales reformationes introduxit, inter quas [[reformatio agraria]], adventiciarum societatum expropriatio, [[interventionismus|oeconomicae dispensationis systematis]] introductio, magni civitariae proprietatis campi creatio. Hae rationes concidere in attingendorum earum propositorum [[redistributio]]nis redituum et finis [[theoria dependentiae|oeconomicae dependentiae ex evolutis nationibus]].

Neglecto ab his adversis resultationibus, pleraeque reformationes usque ad annis fere 1990/1999 non inversae sunt, ubi [[liberalizatio|liberalizans]] [[Albertus Fujimori|Alberti Fujimori]] gubernatio ad finem [[inspectio pretiorum|inspectionem pretiorum]], [[protectionismus|protectionismum]], [[collocatio pecuniae directa adventicia|collocationi pecuniariae directae adventiciae]] restrictiones et plerasque societatum [[civitas|civitarias]] possessiones adduxit. Reformationes sustentum oeconomicum incrementum ex anno [[1993]] permisere, excepta ruina pretiorum post anni [[1997]] [[Crisis Pecuniaria Asiana (1997)|Crisin Pecuniariam Asianam]].

[[Campus tertiarius oeconomiae|Diaconiae]] 53% Peruviani [[Productus Domesticus Grossus|Productus Domestici Grossi]] rationem reddunt quas [[Campus secundarius oeconomiae|industria]] (22.3%), [[Campus primarius oeconomiae|extractivae industriae]] (15%) et vectigalia (9,7%) sequuntur. Recens oeconomicum incrementum macroeconomica stabilitate, admelioratis [[termini commercii|terminis commercii]] et crescentibus collocatione pecuniaria et consumptione propulsum est. Commercium amplius post implementum [[Foedus Liberi Commercii inter Peruviam et Civitates Foederatas|Foederis Liberi Commercii inter Peruviam et Civitates Foederatas]] [[12 Aprilis]] anni [[2006]] obsignati creturum esse exspectatur. Peruvianae praecipuae exportationes cuprum, aurum, zincum, textilia et pisces sunt; eius principales commercii sociae [[CFA|Civitates Foederatae]], [[Res Publica Popularis Sinarum|Sina]], [[Brasilia]] et [[Chilia]] sunt.

== Demographia ==
[[Fasciculus:Quechuawomanandchild.jpg|thumb|Peruviani femina et puer in Antisensi nationis regione.]]
Cum ciciter 29 milliones incolarum, Peruvia quarta natio cum maximo incolarum numero in America Meridionali ex anno [[2007]] est. Cuius demographici incrementi index e 2,6% in 1,6% inter annos [[1950]] et [[2000]] declinavit; incolarum numerus approximate 42 milliones anno [[2050]] attacturus esse exspectatur. Ex anno [[2007]], 75,9% urbanas areas et 24,1% rurales areas colit. Inter praecipuas urbes [[Lima]], cum octo millionibus hominum, [[Arequipa]], [[Turgalium (Peruvia)|Turgalium]], [[Ciclaium]], [[Piura]], [[Iquitum]], [[Cuscum]], [[Cimbotum]] et [[Huancaium]] sunt, quarum omnes amplius 250 000 incolarum in [[Census Peruvianus anni 2007|censu anni 2007]] retulere. In [[Amazonia|Amazonica]] regione, sexdecim ethnolinguisticae familiae et amplius 65 dissimiles ethnici circuli sunt. Post [[Brasilia]]m et [[Nova Guinea|Novam Guineam]], Peruvia maximum [[populi incontacti|incontactarum tribuum]] numerum in mundo habet.

Peruvia [[societas multiethnica|multiethnica natio]] dissimilium circulorum iunctura per quinque saecula formata est. [[Amerindi]] Peruvianum territorium per pluria millennia ante Hispanicam Occupationem [[saeculum 16|saeculo XVI]] incoluerunt; quorum incolarum numerus ex aestimatis novem millionibus anno circiter 1525 in circiter 600&thinsp;000 anno [[1620]], praesertim ob [[morbus infectiosus|morbos infectiosos]], decrevit. [[Hispania|Hispani]] et [[Africa|Afri]] magno numero per coloniale dominium advenere, valde inter se et cum [[Amerindi|Indigenicos populos]] miscentes. Post libertatem captam, gradualis [[Europa]]ea immigratio ex [[Britanniarum Regnum|Britanniarum Regno]], [[Francia]], [[Germania]], [[Italia]] et [[Hispania]]. [[Seres]] annis circiter 1850/1860 advenere, servos operarios substituentes cum praecipuo pondere in Peruviana societate e principio. Inter alios immigratorios circulos [[Arabes]] et [[Iaponia|Iaponienses]] excellunt. Peruviana phyletica structura 45% [[Amerindi|Amerindorum]], 37% [[Mixticius|Mixticiorum]] (inter Amerindos et Europaeos mixtorum), 15% [[Europa]]eorum et 3% inter [[Africa|Afros]], [[Iaponia|Iaponienses]], [[Seres]], aliosque classificari potest.

[[Lingua Hispanica|Hispanica]], prima Peruvianorum quinque annos natorum seniorumque lingua, anno [[2007]] est praecipua reipublicae lingua. Cum pluribus [[Linguae Amerindae|linguis Indigenarum]] coexsistit,{{dubsig}} inter quas maximi ponderis [[lingua Quechua]], qua 13.2% incolarum loquitur, est. Aliis [[Linguae Amerindae|nativis]], inter quas [[lingua Aymara|Aymara]]), et adventiciis linguis 2.7% et 0.1% Peruvianorum proprie loquitur.{{dubsig}} In anni [[2007]] censu, 81.3% incolarum duodecim annos natorum et seniorum [[Ecclesia Catholica|Catholici]], 12.5% [[Ecclesia Evangelica|Evangelici]], 3.3% aliarum confessionum et 2.9% non religiosi se describunt. Alphabetismus 92% anno [[2007]] aestimatur; hic index minor ruri (80.3%) quam in urbibus (96.3%). [[Educatio primaria|Primaria]] [[Educatio secundaria|secundariaque]] educationes [[educatio obligatoria|obligatoria]] et gratuita publicis in scholis sunt.

== Cultura ==
[[Fasciculus:Cuzqueña2.jpg|upright|thumb|300px|Anonyma [[Schola Cuscensis|Scholae Cuscensis]] pictura saeculi duodevicensimo.]]
Peruviana [[cultura]] praecipue in [[Amerindi]]s et [[Hispania|Hispanicis]] traditionibus{{dubsig}} radicatur, quamquam a compluribus [[Africa|Africis]], [[Asia]]nis, et [[Europa]]eis ethnicis circulis quoque affecta est. Peruvianae artisticae traditiones originem ab [[Aetates culturales in Peruvia|Prae-Incaicarum culturarum]] elaborato figlino, textilibus, iocalibus{{dubsig}} et sculptura trahunt. [[Incae]] has artes servavere et [[architectura]]lia opera fecere inter quae [[Archaeoropolis]] ([[Hispanice]] ''Machu Picchu'' ; [[linguá Quechua]] ''Machu Pikchu'') constructio. [[Barocus]] in colonialem artem dominatus est, quamquam [[Amerindi|nativis]] traditionibus modificatus. Hoc per perihodon, pleraeque artes res religiosas attendebant; numerosae aerae ecclesiae [[Schola Cuscensis|Scholae Cuscensisque]] picturae sunt repraesentativae. Artes se post libertatem captam usque ad [[indigenismus|indigenarum]] ortum [[saeculum 20|saeculo vicensimo]] ineunte stagnaverunt. Post annum fere [[1950]] Peruviana ars [[Eclecticismus (ars)|eclectica]] tam adventiciis quam incolarum motibus excusa fuit.

[[Litterae Peruvianae]] suas radices in oralibus [[America praecolumbiana|Praecolumbianarum]] civilizationum traditionibus habent. Hispani scriptionem [[saeculum 16|saeculo sexto decimo]] introduxerunt; inter coloniales litteras [[chronica]]e et [[litterae Christianae|religiosae litterae]] excellunt. Post libertatem captam, [[Costumbrismus]] et [[Motus Romanticus|Romanticismus]] communissima litteraria genera facti sunt, velut in [[Ricardus Parma|Ricardi Parma]] operibus videtur. [[Saeculum 20|Saeculo vicensimo]] ineunte, [[Indigenismus|Indigenisticus]] motus scriptores velut [[Cyrus Alegría|Cyrum Alegría]], [[Iosephus Maria Arguedas|Iosephum Mariam Arguedas]], et [[Caesar Vallejo|Caesarem Vallejo]] produxit. Per secundum saeculi dimidium, Peruvianae litterae amplius notae factae est propter auctores sicut [[Marius Vargas Llosa|Marium Vargas Llosa]], [[Flos Latinamericanus|Floris Latinamericani]] ([[Hispanice]] ''Boom Latinoamericano'') ductorem.

[[Fasciculus:Ceviche de pulpo.jpg|thumb|300px|left|[[Cebitsum]] in mulso cum citro madefacti victus maritimi ferculum.]]

[[Gastronomia Peruviana]] [[Gastronomia Amerindorum|Amerindicae]] et [[Gastronomia Hispanica|Hispanicae]] cum magno [[Africa]]e, [[Arabia|Arabicae]], [[Italia|Italicae]], Sericae, et [[Iaponia|Iaponicae]] culinarum pondere commixtio est. Inter communia fercula [[anticutsum|anticutsa]] ([[Hispanice]] ''anticuchos''), ''[[cebiche]]'' (ita [[Hispanice]]; linguá Quechua ''siwichi''), [[humita]]e ([[Hispanice]] ''humitas'' ; [[linguá Quechua]] ''humint'a'') et [[patsamanca]] ([[Hispanice]] ''pachamanca''; linguá Quechua: ''pachamanka'') sunt. Propter climaticam intra Peruviam diversitatem, ampla plantarum animaliumque varietas prompta coquendo est. Peruviana gastronomia nuper acclamationem ob suam ingredientium{{dubsig}} et technicarum diversitatem accepit.

[[Musica Peruviana]] [[Andes|Antisensem]], [[Hispania|Hispanicam]] et [[Africa]]m radices habet. [[America praecolumbiana|Praehispanicis in temporibus]], musica expressio ample secundum regionem variabat; [[quena]] (linguá Quechua et [[Aymarice]] ''qina'') et [[tinya]] duo communia instrumenta erant. Hispanica occupatio novorum instrumentorum introductionem, inter quae [[cithara Hispanica]] et [[harpa]], simul et hybridicorum instrumentorum evolutionem, inter quae [[tsarangum]] ([[Hispanice]]: ''charango''; linguá Quechua ''charanku'' ; [[Aymarice]] ''khirkhi khiwiña''), tulit. Africae contributiones ad Peruvianam musicam rhythmos et [[capso]]nem<!--Si ex "capsa" deducitur, cur non "capsona, -ae"?--> ([[Hispanice]] ''cajón''), [[membranophonium|membranophonicum]] instrumentum, comprehendunt. [[Saltationes Peruvianae|Peruvianae laographicae saltationes]] [[marinaria]]m ([[Hispanice]] et [[linguá Quechua]]: ''marinera''), [[tondarium]] ([[Hispanice]]: ''tondero''), [[saltatio forficis|saltationem forficis]] ([[Hispanice]] ''danza de tijeras'' ; linguá Quechua ''tihiras''), et [[huaynum]] (linguá Quechua ''wayñu''), et [[diabolata]]m ([[Hispanice]] et linguá Quechua ''diablada'') comprehendunt.

=== Homines clari ===
{{div col|3}}
* [[Rosa Limensis]] sancta
* [[Martinus de Porres|Sanctus Martinus]]
* [[Iosephus de La Mar]]
* [[Raimundus Castilla]]
* [[Ricardus Palma]]
* [[Michael Grau]]
* [[Petrus Paulet]]
* [[Caesar Vallejo]]
* [[Chabuca Granda]]
* [[Marius Vargas Llosa]]
* [[Alanus Garcia Perez]]
* [[Albertus Fujimori]]
* [[Alexander Toletum]]
* [[Martinus Vizcarra]]
* [[Petrus Castillo]]
* [[Dina Boluarte]]
{{div col end}}

=== Universitates ===
[[Fasciculus:CENTRUM (Centro de Negocios PUCP).jpg|thumb|300px|Medius campus in [[Pontificia Universitas Catholica Peruviae|Pontificia Universitate Catholica Peruviae]].]]
{{div col|2}}
[[Lima]]e:
* [[Universitas Nationalis Maior Sanctii Marcii]]
* [[Universitas Peruviana Sancti Ioannis Baptistae]]
* [[Universitas Nationalis Agraria La Molina]]
* [[Universitas Nationalis Ingeniariae]]
* [[Pontificia Universitas Catholica Peruviae]]
* [[Universitas Limensis]]
* [[Universitas Sanctus Martinus]]
* [[Universitas Pacificum]]
* [[Universitas Caietani Heredia]]
* [[Universitas Piurensis]]
* [[Universidad Scientifica Meridionalis]]
* [[Universitas Nationalis Friderici Villareal]]
* [[Universitas Ricardi Palma]]
* Universitas Peruviana Scientiarum Applicatarum ([[Universidad Peruana de Ciencias Aplicadas]])
* [[Universitas Sancti Ignatii Loyolensis]]
* Universidad Tecnológica del Perú ([[Universitas Technologica Peruviae]])
* [[Universitas Alae Peruvianae]]
* [[Universitas Peruviae Americae]]
* [[Universitas Feminina Sacris Cordis]]
* [[Universitas Incae Garcilasi de la Vega]]
* [[Universitas Marcellini Champagnat]]
* [[Schola Superiorum pro Graduatu (ESAN)]]
* [[Universitas Nationalis Callaonensis]]

[[Cuscum|Cusci]]:
* [[Universitas Nationalis Sanctus Antonius Abbatem]]

[[Arequipa]]e:
* [[Universitas Nationalis Sanctus Augustinus]]

[[Aiacuchum|Aiacuchi]]:
* [[Universitas Nationalis Sanctus Christophorus Huamangensis]]
{{div col end}}

{{NexInt}}
*[[Historia Peruviae]]
*[[Index fontium Latinorum de Peruvia]]
*[[Anna Jara]]
*[[Peruvia Superior]]

==Nexus externi==
{{Communia|Peru}}

==Notae==
<references/>

{{America}}
{{Capsae collectae|Peruvia|politica|{{Praesides Peruviae}}{{Primi ministri Peruviae}}{{Ministri rerum externarum Peruviani}}}}
{{Capsae collectae|Peruvia|geographica|{{Provinciae Peruviae}}}}

[[Categoria:Peruvia|!]]
[[Categoria:Condita 1821]]
[[Categoria:Civitates sui iuris]]
{{Myrias|Geographia}}